«بەتىمەن كەتكەن» دەگەن جامان ءسوز!
قوعامدا «جاستاردىڭ قۇندىلىق باعدارلارى مەن ومىرلىك ستراتەگيالارى: الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ ىقپالى» تاقىرىبى بەلسەندى تالقىلانۋدا ەكەن... مەن ول تۋرالى: «بۇل، ءسىرا دا، تەندەرلىك تاقىرىپ بولار» دەگەن ويعا قالدىم. سەبەبى، كوپتەگەن «تەندەرلىك تاقىرىپتار» تەك جىل سوڭىنا قاراي وسىلاي «تالقىلانا» باستايتىنى انىق – ەسەپ بەرۋ سونى تالاپ ەتەدى...
الايدا، كوتەرىلگەن بۇل ماسەلە «تەندەرلىك شەڭبەردى» الدەقاشان بۇزا‑جارىپ، قوعامعا ءتۇتاس تاراعان ماسەلە قاتارىنا كوتەرىلگەن. ال، «جاستاردىڭ قۇندىلىق باعدارى» سونىڭ تيتتەي ءبىر بولىگى عانا!
شىندىعىندا ‑ قازىرگى زاماندا قارقىن العان «الەۋمەتتىك جەلى» دەپ اتالاتىن اقپاراتتىق ءورىس قوعامدى تۇتاسىمەن ءوز ىقپالىنا ۇستاۋعا كوشتى، قوعامدى «جاس پەن كارى» دەپ بولمەيدى ‑ بارلىعى سونىڭ جەتەگىندە.
بىراق، كەز كەلگەن قوعامدا الەۋمەتتىك ستراتيفيكاتسيا، باسقاشا ايتساق، «الەۋمەتتىك جىكتەلۋ» زاڭدارىنا ساي قوعامدىق قۇندىلىقتاردىڭ قالىپتاسۋى تەك ءبىر سەگمەنتپەن، ياعني جاستارمەن شەكتەلمەيدى. مۇنداعى الەۋمەتتىك ساباقتاستىق، ەڭ الدىمەن ۇرپاقتار اراسىنداعى ساباقتاستىقپەن ۇشتاسادى، ۇشتاسۋى ءتيىس.
ەگەر ءبىز وسى ءتۇيىندى تارقاتىپ، تەك «جاستاردىڭ قۇندىلىق باعدارى» دەگەنگە كوشەتىن بولساق، وندا ءبىز قوعامداعى «ۇرپاقتار اراسىنداعى ساباقتاستىقتىڭ» جويىلا باستاعانىن، ناتيجەسىندە قوعامدى تاريحي تۇرعىدا العا سۇيرەپ كەلە جاتقان «ۇلتتىق تاربيە» اتتى ومىرماندىك رۋحاني الەمنىڭ ىرگەتاسى شايىلا باستاعانىنىڭ كۋاسى بولار ەدىك...
بىزگە «جاستار قۇندىلىعى» دەي وتىرىپ، استارلى تۇردە وسى شىندىقتى مويىنداۋ ۇسىنىلىپ وتىر...
ەندى، وسى ويىمىزدى فيلوسوفيالىق دەمەسەك تە، ءبىرشاما عىلىمي نەگىزدە تارقاتىپ كورەيىك:
- قازىرگى اقپاراتتىق زاماندا «الەۋمەتتىك جەلى» قۇقىقتىق تۇرعىدا «دەفاكتو» ورىن الىپ وتىرعان قۇبىلىس. سوندىقتان ول قوعامنىڭ بارلىق سەگمەنتىن قامتيدى.
- ونىڭ ىقپالىنا تەك جاستار عانا ەمەس، ەۆوليۋتسيالىق دامۋ زاڭىنا ساي ولارعا «ۇلتتىق تاربيە بەرۋدى مىندەتىنە العان» اتا‑انالار، اجەلەر مەن اتالار دا ەنگەن.
- ولاي بولسا، بۇگىندە «ۇلتتىق تاربيەشى مىندەتتەمەسىن الەۋمەتتىك جەلىلەر تولىعىمەن ءوز قولىنا الدى ما؟» دەپ قاۋىپتەنۋگە نەگىز بار.
بىراق، «الەۋمەتتىك جەلىدە» نە ۇلت جوق، نە بەلگىلى ءبىر قالىپتا تۇراقتانعان قۇندىلىق جوق ەكەنى انىق. سوندا قايتپەك كەرەك؟
ەندەشە، وسى جەردە ءبىز جاستار تۋرالى ايتا وتىرىپ، ويدا ۇنەمى دە «ولاردىڭ اتا اناسىن، اتالارى مەن اجەلەرىن «تاربيەلەپ» جاتقان الەۋمەتتىك جەلى اتتى «اجداھانى» ەستە ۇستاۋىمىز كەرەك. ولاي بولعاندا، ءبىز بۇگىنگى زاماندا «الەۋمەتتىك جەلىنى يگەرمەگەن الدىڭعى بۋىن وكىلدەرىنىڭ «جاستار تاربيەسىنەن» قارقىندى تۇردە شەتتەلىپ قالىپ بارا جاتقانىن» باقىلار ەدىك. وكىنىشكە وراي، بۇل دا شىندىق بولۋعا اينالدى.
سوندىقتان، قوعام بۇل ماسەلەگە كەشەندى تۇردە كەلۋى كەرەك. وندا مىناداي ماسەلەلەر كوتەرىلەدى:
- الدىڭعى بۋىن وكىلدەرىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى اقپاراتتانۋ دەڭگەيى جانە ونى ۇلتتىق بولمىسپەن ۇشتاستىرۋ:
- اعا بۋىن وكىلدەرى مەن جاستاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردە بىر‑بىرىنەن الشاقتاپ كەتپەۋىن، اقپاراتتىق تۇرعىدا ولاردىىڭ بىر‑بىرىنە انتوگونيستەرگە اينالىپ كەتپەۋىنە قول جەتكىزۋ.
- بۇل ماسەلەنى مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى «ءبىرتۇتاس يدەولوگيا» قالىبىنا كوشىرۋ.
سوندا عانا، ءبىز ونىڭ ءار سەگمەنتىن ءوز الدىنا بولەك تالقىلاپ، ونى ءوزارا ۇيلەستىرىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك الامىز. ەگەر، وعان قول جەتكىزە الماساق، وندا «ارقايسىسى ءار جاققا قاراعان، ءبىر‑بىرىن ۇعۋدان قالعان، ارقايسىسى «كورپەنى وزىنە قاراي تارتقان» ەكلەكتيكالىق قوعامنىڭ ۇلگىسىنە يە بولامىز.
ەكلەكتيكا دەگەندى قازاقشالاساق – «قىرقپىشاق» دەگەن قازاقى ۇعىم ەسكە تۇسەدى... ول ۇعىمنىڭ ماعىناسى «بەرەكەسىز ورتا»، «ىنتىماعى جوق»، «الاۋىزدىق»، «السىزدىك»، «توقىراۋ»، «قاۋىپتى» جانە ت.ت. قوعام بولىپ الاڭدايتىن قاتەرلى قۇبىلىستارعا نۇسقايدى.
مىنە، «الەۋمەتتىك جەلى» دەگەندە مەن وسىنى ويلادىم...
ەندەشە، ءبىز وسى تاقىرىپتىڭ اياسىن كەڭەيتىپ، ونى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ۇلكەن ءبىر بولىگى رەتىندە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگى رەتىندەگى ماسەلە قاتارىنا كوتەرۋىمىز كەرەك ەكەن. بۇل ماسەلەنى تەك «جاستار ساياساتى» شەبەرىندە قالدىرىپ قويۋعا بولمايدى. الدىڭعى بۋىن وكىلدەرى دە «الەۋمەتتىك جەلى» اتى جەلدىڭ وتىندە تۇرۋعا، ونى «ۇلتتىق قۇندىلىقتار» اتتى ماعىنامەن تولتىرۋعا، ءسويتىپ، ءوز مەملەكەتى مەن ۇلتىنىڭ (حالقىنىڭ) مۇددەسىنە ساي كەلەتىن ۇلتتىق تاربيە جۇيەسىن الەۋمەتتىك جەلىدە قالىپتاستىرۋ ارقىلى ءوز ۇرپاعىنا قورعان بولا الۋى ءتيىس!
ۇرپاق ساباقتاستىعى وسىلاي جالعاسادى! جاستاردى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ بەيبەرەكەت اقپاراتتىق اعىمىنىڭ جەتەگىنە جەكە، نە ءوز بەتىمەن جىبەرىپ قويۋعا بولمايدى ‑ «بەتىمەن كەتكەن» دەگەن جامان ءسوز!
ءابدىراشيت باكىرۇلى، فيلوسوف
Abai.kz
