«قازاق ءتىلى» قوعامىن قۇرۋ ىسىنە  «مەن قازاقپىن!» دەپ، بەل بۋعان اازاماتتارىڭ ساناسىنا ساۋلە بەرگەن، نامىسىنا نايزا، قايراتىنا قالقان بولعان 1986 جىلعى ايگىلى دە، قايعىلى جەلتوقسان وقيعاسى -  دەپ بىلەمىن. وسى وقيعادان سوڭ رەسپۋبليكادا ءتىل ماسەلەسىن رەتكە كەلتىرۋ كوزدەلىپ، 1989 جىلى قازاق سسر-ءنىڭ ء"تىل تۋرالى" زاڭى قابىلداندى.  70 جىلدان استام ۋاقىت ءتىلى كۇرمەۋگە سالىنعان  قازاقتاردىڭ قامىعۋلى كوڭىلى سەرپىلىپ، جەر-جەردە "قازاق ءتىلى" قوعامى ۇيىمدارىن قۇرا باستادى. وسىنىڭ ءوزى  ءاربىر ۇلتجاندى ازاماتقا  تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاۋى، نىشانى، يشاراتى سەكىلدى كورىندى. راس، «قازاق  رەسپۋبليكاسىندا "قازاق ءتىلى" قوعامىن قۇرۋ  دۇرىس پا؟» - دەگەن ساۋال قويىپ، قوعام بولاشاعىنا ءدۇدامال كەلتىرۋشىلەر دە بوي كورسەتتى. دەگەنمەن قازاق ۇلتجاندىلارىنىڭ، نەگىزىنەن قازاق زيالىلارىنىڭ باستاۋىمەن، كومپارتيانىڭ امالسىز قوشتاۋىمەن قوعام اۋەلى رەسپۋبليكادا قۇرىلدى دا، ىلە وبلىستاردا  شاڭىراق كوتەرە باستادى.

"قازاق ءتىلى" قوعامىنىڭ ەكىباستۇز قالالىق ۇيىمى 1989 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا قۇرىلدى. "ەكىباستۇز قالالىق حالىق دەپۋتاتارى سوۆەتى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ 1989 جىلعى 10 قىركۇيەكتەگى شەشىمىمەن "قازاق ءتىلى قوعامى تىركەلدى، جارعىسى بەكىتىلدى،  قوعام توراعاسى  جاقسىباەۆ سەرىك يمانتايۇلى. اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ق.م. ابىلتاەۆ، حاتشىسى ە.ف. مارچەنكو" دەگەن قۇجاتتىق جازبا قوعامنىڭ قالالىق ۇيىمىنىڭ قۇرىلۋىنان دەرەك بەرەدى.

«قازاق ءتىلى» قوعامىن قۇرۋ ىسىنە  «مەن قازاقپىن!» دەپ، بەل بۋعان اازاماتتارىڭ ساناسىنا ساۋلە بەرگەن، نامىسىنا نايزا، قايراتىنا قالقان بولعان 1986 جىلعى ايگىلى دە، قايعىلى جەلتوقسان وقيعاسى -  دەپ بىلەمىن. وسى وقيعادان سوڭ رەسپۋبليكادا ءتىل ماسەلەسىن رەتكە كەلتىرۋ كوزدەلىپ، 1989 جىلى قازاق سسر-ءنىڭ ء"تىل تۋرالى" زاڭى قابىلداندى.  70 جىلدان استام ۋاقىت ءتىلى كۇرمەۋگە سالىنعان  قازاقتاردىڭ قامىعۋلى كوڭىلى سەرپىلىپ، جەر-جەردە "قازاق ءتىلى" قوعامى ۇيىمدارىن قۇرا باستادى. وسىنىڭ ءوزى  ءاربىر ۇلتجاندى ازاماتقا  تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاۋى، نىشانى، يشاراتى سەكىلدى كورىندى. راس، «قازاق  رەسپۋبليكاسىندا "قازاق ءتىلى" قوعامىن قۇرۋ  دۇرىس پا؟» - دەگەن ساۋال قويىپ، قوعام بولاشاعىنا ءدۇدامال كەلتىرۋشىلەر دە بوي كورسەتتى. دەگەنمەن قازاق ۇلتجاندىلارىنىڭ، نەگىزىنەن قازاق زيالىلارىنىڭ باستاۋىمەن، كومپارتيانىڭ امالسىز قوشتاۋىمەن قوعام اۋەلى رەسپۋبليكادا قۇرىلدى دا، ىلە وبلىستاردا  شاڭىراق كوتەرە باستادى.

"قازاق ءتىلى" قوعامىنىڭ ەكىباستۇز قالالىق ۇيىمى 1989 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا قۇرىلدى. "ەكىباستۇز قالالىق حالىق دەپۋتاتارى سوۆەتى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ 1989 جىلعى 10 قىركۇيەكتەگى شەشىمىمەن "قازاق ءتىلى قوعامى تىركەلدى، جارعىسى بەكىتىلدى،  قوعام توراعاسى  جاقسىباەۆ سەرىك يمانتايۇلى. اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ق.م. ابىلتاەۆ، حاتشىسى ە.ف. مارچەنكو" دەگەن قۇجاتتىق جازبا قوعامنىڭ قالالىق ۇيىمىنىڭ قۇرىلۋىنان دەرەك بەرەدى.

العاشقى جىلدارى ەكىباستۇزدىقتار قوعامدىق ۇيىمنىڭ ءسوزى ءوتىمدى، ەسەپشوتىنداعى قارجى مولشەرى قوماقتى بولۋىن كوزدەپ، توراعالىققا لاۋازىمدى قىزمەتتەگى ادامداردى (قوعامدىق نەگىزدە) سايلادى. ولار: قالالىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارلارى ماناربەك داۋلەتباقوۆ پەن سەرىك احمەتوۆ ەدى. 1992 جىلدان باستاپ، قوعام الدى-ارتىن اڭداعان كەزدە، توراعالىققا نۇرعازينوۆ شايمۇرات سەرىكبايۇلى سايلاندى. باسقارما مۇشەلىگىنە سەرىك جاقسىباەۆ، كوبەن تولەپبەرگەنوۆ، حالەل حاممەتوۆ، زەينوللا ماحمەتوۆ، جيانشا ەرعازين،  ساكەن كەلدىباەۆ، سوۆەت كەلدىباەۆ، ءباتجامال بولپاقوۆا، ءمادينا بورانوۆا، جەڭىس مەيىرمانوۆا، ءلاززات شۋشاەۆا، جامال زيانۋروۆا، قاليماش تۇياقوۆا، ناعيما قۋانىشەۆا، گۇلشارا ءداۋىتوۆا، قۇتتىباي شايمەردەنوۆ، امانگەلدى سۇلەيمەنوۆ، وكتيابريات  (تۇرسىن) اعجانوۆ، قوزعانباي احمەتوۆ سىندى بىلىكتى، ءبىلىمدى ازاماتتار قابىلداندى.  1993 جىلدان 2004 جىلعا دەيىن ەكىباستۇز قالالىق "قازاق ءتىلى" قوعامىن باسقارۋ  وسى جولداردىڭ اۆتورى جۇماعالي قوعاباەۆقا جۇكتەلدى.

قالالىق قوعامنىڭ سول كەزدەگى تىنىس-تىرشىلىگى  ءباسپاسوز بەتتەرىنەن كورىنىس تاپتى. 1992 جىلدىڭ 17 شىلدە كۇنگى "ۋگولنىي ەكيباستۋز" گازەتىنىڭ №29 سانىندا وسى جولدار اۆتورى ج. قوعابايدىڭ "قازاق ءتىلىنىڭ قادىرى قاشان ارتادى؟" دەگەن ماقالاسىندا "1992 جىلى ماۋسىم ايىنىڭ 26 جۇلدىزىندا ەكىباستۇز "قازاق ءتىلى" قوعامىنىڭ قالالىق كونفەرەنتسياسى ەنەرگەتيكتەردىڭ مادەنيەت سارايىندا ءوتتى. شاقىرىلعان 300 دەلەگاتتىڭ 216 قاتىستى. جارىسسوزگە قالالىق مۇسىلمان ايەلدەر قوعامىنىڭ ءتورايىمى ءلاززات شۋشاەۆا، مەديتسينا بىرلەستىگىندە قۇرىلعان باستاۋىش قوعامنىڭ توراعاسى مەيرامبەك راحىمبەكوۆ، 9-شى قۇرىلىس ديستانتسياسىنىڭ اعا ينجەنەرى مەلس احمەتقاليەۆ، سولنەچنىي پوسەلكەسىنىڭ قوعام توراعاسى  ساراتان باياليەۆتەر شىقتى" - دەگەن مالىمەت ءبىراز جاعدايدى اڭعارتىپ تۇرعانداي.

ەكىباستۇز قالالىق "وتارقا" گازەتىنىڭ 1992 جىلدىڭ 22 اقپانىنداعى №18 سانىندا سول كەزدەگى توراعا سەرىك احمەتوۆتىڭ "جىگىمىزدى اشپاي، جۇمىلا جۇمىس ىستەيىك" دەگەن ماقالاسىندا ..."باسقارما مۇشەلەرىنىڭ جەتى باعىتتا ىستەگەن جۇمىستارىنا توقتالايىق" - دەپ، اتقارىلعان جۇمىس اۋقىمىن، باسقارما مۇشەلەرىنىڭ اتىن اتايدى، ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى، ونەردى ناسيحاتتايتىن "گۇلدەراي", "قاماجاي" اتتى انسامبلدەردىڭ قۇرىلعانىن اتاپ وتەدى.

باسقارما مۇشەلەرى ءار اپتا سايىن باس قوسىپ، ايلىق، جىلدىق ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن  تالدايتىن. ءتىپتى سول كەزدەگى كوكەيتەستى باستى ماسەلە بالاباقشا، قازاق مەكتەپتەرىن اشۋدى  ايتپاعاندا، ءىس قاعازدارىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ، كاسىپورىنداردا باستاۋىش ۇيىمدار قۇرۋ، قازاق كادرلارى تۋرالى ماسەلە كوتەرىلىپ، شەشۋ جولدارى قاراستىرىلاتىن.

1-ەكىباستۇز ايماقتىق ەلەكتر ستانتسياسىندا (گرەس-1) ۇزاق جىلدار ابىرويلى قىزمەت اتقارعان، "قىزىل تۋ" وردەنىنىڭ يەگەرى، ەكىباستۇز بەن اقسۋ قالالارى ەنەرگەتيكاسىنىڭ نەگىزىن قالاعان ەنەرگەتيك، تالىمگەر-شەبەر اعجانوۆ تۇرسىن (وكتيابريات)  امىرعاليۇلى قالالىق ۇيىمنىڭ باسقارما مۇشەلىگىنە ەنىپ، قوعام ىسىنە بەلسەنە كىرىستى. ورتامىزدا «وكەڭ» اتانعان وكتيابريات اعامىز  گرەس-1 كاسىپورنىندا "قازاق ءتىلى" قوعامىنىڭ باستاۋىش ۇيىمىن قۇردى. بۋ بوساتۋ قازاندىعى ماستەرىنىڭ سول كەزدە ەشكىمنەن جاسقانباي وسى ءىستى جۇزەگە اسىرۋى ەرلىككە جەتەقابىل ارەكەت سەكىلدى ەدى.

وكەڭ جۇمىستان شىققان سوڭ باسقالار سياقتى ۇيىنە بارماي، وقۋ جاسىنداعى بالالارى بار وتباسىلاردىڭ ۇيلەرىنە كىرىپ، اتا-انالاردى بالالارىن قازاق مەكتەبىنە بەرۋگە  ۇگىتتەيتىن، ءسويتىپ قوعامنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋعا كەلگەندە ءوز باسىنىڭ جاعدايىن ۇمىتىپ كەتەتىن.

جاڭا ۇلگىدەگى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ سانىن كوبەيتۋ ماسەلەسى تۋعاندا وسى و. اعجانوۆتىڭ بەلسەندىلىك كورسەتكەنىن قازىرگى كەزدە بىرەۋلەر بىلسە، بىرەۋلەر بىلمەيدى.  وكەڭ (وكتيابريات) وندىرىستەگى كادر تاپشىلىعىنا دا الاڭداپ،  مامانداردى سىرتتان شاقىرماي، كاسىپتىك-تەحنيكالىق ۋچيليششەلەردە ءوز بالالارىمىزدى دايىنداۋ قاجەتتىلىگى جونىندە ۇسىنىس جاساعان ەدى. ءار ءىستىڭ جۇزەگە اساتىن ۋاقىتى بولادى عوي، وكەڭنىڭ ۇسىنىسى سول كەزدە بولماسا دا، قازىر جۇزەگە اسۋدا، بۇرىنعى جابىلعان كاسىپتىك-تەحنيكالىق ۋچيليششەلەر قايتا اشىلىپ، جەرگىلىكتى جاستاردان ماماندار دايارلاپ شىعارۋدا.

وكەڭ-تۇرسىن اعامىز مەيلىنشە كىشىپەيىل بولا تۇرا، نامىسىنا تيسەڭ وقىس قىلىق تا تانىتاتىن، زايىبىنىڭ مىنەزى دە سونداي ەكەن.

-ءاي، جۇماعالي، ءبىزدىڭ ۇيدەگى مىنا سەنىڭ اپاڭ ءبىر ءدويدىڭ جەلكەسىن ءۇزىپ جىبەرە جازداعان... -دەپ، جاس كەزىندەگى ءبىر وقيعانى  بايانداپ بەرگەن.

...تۇكپىردەگى ءبىر اۋىلعا الماتىدان ارتىستەر ونەر كورسەتۋگە كەلىپتى. سوندا ەل ىشىندەگى ءبىر تەنتەك شاتاق شىعارىپ، ونەرپازدارعا بوگەت جاسايدى. ونىڭ ىسىنە كۇيىنگەن ارتىستەردىڭ ءبىرى: - «ءاي، اعايىندار، ورتالارىڭدا مىنا تەنتەكتى تياتىن ەركەك كىندىكتى بىرەۋ جوق پا؟!» - دەپ، جۇرتشىلىقتىڭ نامىسىنا تيە ساۋال قويىپتى. انشەيىندە «قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن» مومىن مىنەزدى بولىپ جۇرەتىن وكەڭ  سول ساتتە-اق الگى تەنتەككە جەتىپ بارىپ، جاعاسىنا جارماسادى عوي! اناۋ قاراپ تۇرسىن با، الىس-جۇلىس باستالادى دا كەتەدى! الىستان كەلگەن ارتىستەردىڭ ونەرىن تاماشالاۋعا كەلگەن جۇرتشىلىق ەندى اۋىل ىشىندەگى ەكەۋدىڭ توبەلەسىن ىقتيارسىز «تاماشالايدى».

وكەڭنەن الدەقايدا ءىرى ءارى ءالدى نەمە ونى ۇرىپ تاستايدى  دەپ ويلادى ما، الدە توبەلەستى توقتاتپاقشى بولدى ما، كىم ءبىلسىن، ءبىر ساتتە وكەڭنىڭ ايەلى جۇلقىسىپ جۇرگەن ەكەۋىنىڭ جانىنا كەلەدى دە، الگى جىگىتتىڭ قاراقۇسىنان جۇدىرىعىمەن ءبىر ۇرىپ، ەتپەتىنەن ءتۇسىرىپتى...

سويتكەن وكەڭ جينالىسىمىزدىڭ بىرىندە لاۋازىمدى قىزمەت ىستەيتىن ءبىر ازاماتتىڭ  تىلگە دەگەن تەرىس پىكىرىن ۇناتپاي قالىپ:

- مەن ءسىز سەكىلدى جىگىتتەردى بريگادير قىلىپ تا جۇمىسقا الماس ەدىم، - دەپ، قاتتىراق سويلەگەنى بار.

1991 جىلى، ءساۋىر ايىندا، اتامان ەرماك ەسكەرتكىشىنىڭ قۇلاتىلۋىنا بايلانىستى ەرماك (قازىرگى اقسۋ) قالاسىندا وتكىزىلگەن ميتينگىگە  ەكىباستۇزدان بارىپ قاتىسقان ەلۋ ادامنىڭ ىشىندە سول كەزدە الپىستى القىمداعان وكەڭ ءجۇردى. ەلۋ ازاماتتىڭ التاۋى وسى تۇرسىن (وكتيابريات) اعامىزدىڭ قول-اياعى بالعاداي جۇمىسكەرلەرى  بولاتىن. ءبىرازى كەزىندە ەركىن كۇرەستەن سپورت شەبارلىگىنە كانديدات اتاعىن العان مەنىمەن بەلدەسكەن سپورتشى جولداستارىم، ءبىرازى كۇرەستىڭ قىر-سىرىنا ءوزىم باۋلىعان شاكىرتتەرىم ەدى. بۇل كۇندەرى «ءا، مەن ول كەزدە ءويتىپ ەدىم، ءبۇيتىپ ەدىم!» - دەپ، باتىرسىنىپ سويلەيتىندەردىڭ كوبى الگى ميتينگىگە دە، وزگە ءىس-شارالارعا دا ارالاسپاۋدى ءجون كورىپ ۇيلەرىندە بۇعىپ قالعاندار.

جاريالىق قوعامدىق ومىرىمىزگە ەنگەن كەزەڭدە  ەكىباستۇز قالاسىندا ءتىل، ءدىل، ءدىندى  كوتەرۋگە بەل بۋىپ، سوزىمەن دە، ىسىمەن دە اتسالىسقان ازاماتتاردىڭ ءبىرى - تولەپبەرگەنوۆ كوبەن ءابىلداۇلى.

سوزگە  دىلمار كوبەن اعا وتكەن عاسىردىڭ  50-70 جىلدارى ەكىباستۇز قالاسىندا ابىرويلى ەڭبەك ەتكەن، ەل باسقارعان ازاماتتاردىڭ جاقسى ىستەرىن، تاپقىر سوزدەرىن اڭگىمەلەگەندە مايىن تامىزا ايتاتىن. وسىدان 20 جىل بۇرىن قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلتجاندى پەرزەنتتەرى، قوعام قايراتكەرلەرى  جۇمابەك تاشەنوۆ، ميحايل ەسەناليەۆتىڭ ەرلىگى مەن ەرەن ىستەرى جونىندە كوبەن اعا تارقاتا ايتقاندا، سەنەر-سەنبەسىمىزدى بىلمەي وتىرىپ قالاتىنبىز. ءبىر عاجابى، ءوزى اڭگىمە وزەگىنە اينالدىرعان ادامنىڭ قاي جىلى، قاي ايدا، قانداي قىزمەتكە تۇرعانىن، ودان قانداي قىزمەتكە اۋىسقانىن ءدال ايتىپ وتىراتىن.

- ەكىباستۇز قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى سوروكين حالىققا جاعىمدى  ادام بولاتىن. سول كىسىگە ءىرى كومىر ترەسى باستىعىنىڭ شىرەنىپ سويلەۋى، تاكاپپارلىعى ۇناماي قالسا كەرەك،  ۇلكەن جيىن ۇستىندە وعان: بالەنباي پالەنباەۆيچ، ءبىرىنشى باسشىنىڭ جۇمىسى ۇستىنە تازا كوستيۋم كيىپ، موينىنا ادەمى گالستۋك بايلاعانىمەن ەرەكشەلەنبەيدى، قاتارداعى جۇمىسشىلاردىڭ قامىن ويلاپ، كىشىپەيىل بولۋىمەن دارالانادى، - دەپ، ايتىپ سالىپتى. ناعىز ازامات، ناعىز باسشى وسى سوروكين سياقتىلار عوي " - دەپ، ريزاشىلىعىن بىلدىرەتىن.

قالالىق  "قازاق ءتىلى" قوعامىنىڭ  باسقارماسى  ماجىلىسىندە داۋلى ماسەلە تۋىنداي قالسا، تورەلىك ايتاتىن وسى كوبەن اعامىز ەدى. قالا باسشىلىعىنا  بارىپ تىرەلەتىن ماسەلەگە كەلگەندە كەيبىر اعالار ەرتوقىم سالعاندا قايقاڭداي باستايتىن جاۋىر اتتاي بۇلعاق مىنەز كورسەتكەندە، «وسى ماسەلەنى قالا باسشىسىنا ءوزىم جەتكىزەمىن!، - دەپ، جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا ارتاتىن. مۇنداي ىستە تاجىريبەسى دە بار بولاتىن.

- جۇماعالي، سەن جۇرتشىلىققا تانىمال ادامسىڭ، جۋرناليستىگىڭ جانە بار، سوندىقتان بيلىك سەنى ۇدايى نازارىندا ۇستايدى. سىني پىكىرىڭدى جۇرتتان وزىپ ايتپا، جۇمىسىڭا كەدەرگى بولادى، ونداي ءسوزىڭدى ءبىر باسشى كوتەرەدى، ەكىنشىسى كوڭىلىنە الادى، - دەپ، كەيبىر ىسىمە  ەسكەرتۋ جاساپ وتىراتىن. كوبەن اعا قازاق تىلىندەگى العاشقى قالالىق "وتارقا" گازەتىنىڭ القا مۇشەسى بولدى، ءارى  قازاق گازەتتەرىنىڭ ناسيحاتشىسى دا بولدى.

1990 جىلى "ازات" قوزعالىسىنىڭ ەكىباستۇز قالالىق ۇيىمىن قۇرۋ تۋرالى ۇلكەن جيىن وتكىزگەنىمدە، بىرەۋلەر «وسى قوزعالىستىڭ قاجەتى شامالى سياقتى» دەگەن ويلارىن ايتا باستاعان.  سول ساتتە "ازات" قوزعالىسىنىڭ قوعامدىق ومىرىمىزدەگى ءمان-ماڭىزىن، ماقساتىن، ساياسي يدەياسىن، وعان اسىرە ۇلتشىلدار ەمەس، زيالى ۇلتجاندى ازاماتتار جەتەكشىلىك ەتەتىنىن، قوزعالىستىڭ  بۇرىنعى "الاش" پارتياسىمەن ساباقتاستىعىن ايتىپ، جينالعانداردى سەندىرگەن دە وسى  كوبەن اعا ەدى. «قازاق ءتىلى» قوعامىمەن قاتار «ازات» قوزعالىسى دا ەگەمەندىگىمىزدى نىعايتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوستى.

ەكىباستۇز قالاسىندا ءسابيت دونەنتاەۆ، ەستاي بەركىمباەۆ، بوگەنباي باتىر، مۇحتار اۋەزوۆ ەسىمدەرىنىڭ كوشە اتاۋلارىنا اينالۋىنا، كوشەلەردىڭ ءبىرى «جەلتوقسان» اتالۋىنا تاعى باسقا كوشەلەرگە قازاقشا ات قويىلۋىنا قالالىق "قازاق ءتىلى" قوعامى مەن "ازات" قوزعالىسى مۇشەلەرى سەبەپشى بولدى. بۇل ماسەلە كوتەرىلگەندە وكتيابريات (تۇرسىن) اعجانوۆ، كوبەن تولەپبەرگەنوۆ، زەينوللا ماحمەتوۆ، سەرىك جاقسىباەۆ سىندى زيالى  ازاماتتار اتوي سالىپ، الدىڭعى قاتاردا ءجۇردى. سول كەزدە قوعامدىق ىسكە ءاتۇستى عانا قاراعان كەيبىر جەرلەستەرىمىز «الگى كوشەلەردىڭ  قازاقشا اتتارىن مەن ءوزىم قويعىزىپ ەدىم!» - دەپ، كەۋدەسىن سوعا سويلەپ، بارلىق جەتىستىكتى ءبىر وزىنە تەلىگىسى كەلەتىنى، ارينە، وكىنىشتى.

اسقان ءتىل جاناشىرلارىنىڭ ءبىرى، قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى    امانگەلدى سۇلەيمەنوۆ اعامىز ەكىباستۇز  ەنەرگيانى قاداعالاۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى بولا جۇرە،  قالاداعى ەڭ ءىرى كاسىپورىنداردىڭ ءبىرى "ەكىباستۇزەنەرگو"  وندىرىستىك بىرلەستىگىندە "قازاق ءتىلى" قوعامىنىڭ باستاۋىش ۇيىمىن قۇردى.    ابەكەڭ 1991-1992 جىلدارى ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى مادەني بىرلەستىكتەرىن ءبىر جەرگە ورنالاستىرۋدى كوزدەپ،  "دوستىق" ءۇيىن اشۋ تۋرالى قالا اكىمدىگىنە ۇسىنىس جاسادى. بۇل ءۇي بەرتىن اشىلدى. ال ساياباق اشۋ جونىندەگى ۇسىنىسى قاناعاتتاندىرىلىپ،  قازىرگى "ونەر" مادەنيەت ورتالىعىنىڭ جانىنان پاركتىڭ نەگىزى سالىندى، 1992 جىلى اعاشتار وتىرعىزىلدى. دەگەنمەن وسى كەزدە «الگى كوركەم ساياباقتىڭ  اۆتورى مەن ەدىم»، - دەپ امانگەلدى سۇلەيمەنوۆتىڭ ەڭبەگىن وزىنە تەلىگىسى كەلەتىندەر دە بوي كورسەتۋى مۇمكىن-اۋ...

سول سەكىلدى ءتىل جاناشىرى ءتۇسىپحان قاسىمجانوۆ اعامىز جاراتىلىسى ەرەكشە، كەسەك ءارى كۇردەلى تۇلعا  ەدى. اقىندىعى دا  بار بولاتىن. سوندىقتان شىعار، كۇلبىلتەلەمەي تۋراسىن ايتاتىن. ءتۇسىپحان اعا "ەكيباستۇزكومىر" وندىرىستىك بىرلەستىگىنىڭ جانىنان "اقجول" اتتى باستاۋىش ۇيىم قۇرىپ، قازىرگى "اتامۇرا" ۇلتتىق مادەيەت ورتالىعىنىڭ نەگىزىن قالادى.

تۇسەكەڭ وسى "اتامۇرانىڭ" باسى-قاسىندا بولدى، باسقاردى،  قارجى كوزىن "ەكيباستۇزكومىر" وندىرىستىك بىرلەستىگىنەن تابا ءبىلدى. بۇل وپ-وڭاي شارۋا ەمەس ەدى، تەك ءتۇسىپحان سياقتى بۇرىن قالالىق پارتيا ۇيىمىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان ءارى بىلىكتى ەكونوميست رەتىندە تانىلعان  بەدەلدى تۇلعانىڭ عانا قولىنان كەلەر ءىس. تۇسەكەڭنىڭ تۋا بىتكەن تابيعي تالانتىنىڭ ارقاسىندا دۇنيەگە كەلگەن "اتامۇرانىڭ" قالانىڭ ادەبي، مادەني ومىرىندەگى ورنى ەرەكشە.  سول كەزدىڭ وزىندە  ماڭىزدى، سالماقتى ءىس-شارالاردىڭ كوبى، ءتىپتى توي-دومالاق تا  "اتامۇرادا وتەتىن.

1991 جىلى، قازان ايىندا تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسى جاريا ەتىلىپ، ەگەمەن ەل اتانعانىمىزبەن، ەكىباستۇز قالاسىندا ەكى جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى تاۋەلسىزدىك كۇنى سالتاناتتى تۇردە اتالىپ وتىلمەدى. بىراق   "قازاق ءتىلى" قوعامى مەن  "ازات" قوزعالىسى اكىمشىلىكتىڭ كەلىسىمىن الىپ، تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ارنالعان مادەني ءىس-شارالاردى وتكىزۋدە بەلسەندىلىك كورسەتتى. وسىنداي جۇمىستاردىڭ باسى-قاسىندا تاعى دا تۇرسىن (وكتيابريات) اعجانوۆ، امانكەلدى سۇلەيمەنوۆ، شامعون مۋسين اعالارىمىزبەن  بىرگە، كەنجەبەك ءابسالاموۆ، امانكەلدى قۋاتوۆ، سالامات تولەۋوۆ سياقتى قاتارلاستارىمىز ءجۇردى.   وسى  اعالاردىڭ قاتارىنان تابىلىپ، رياسىز جۇمىس اتقارعانىم ءۇشىن، «قازاق ءتىلى» قوعامى ەكىباستۇز قالالىق ۇيىمى باسقارماسىنىڭ توراعاسى بولىپ تابانى كۇرەكتەي 11 جىل بويى حالقىما قىزمەت ەتكەنىم ءۇشىن  ءبىر جاراتۋشى اللاعا ريزاشىلىق قىلامىن.

مىنە، وسىنداي ۇلتجاندى، زيالى، زەردەلى ازاماتتار مۇعالىمدەرمەن بىرلەسىپ ەكىباستۇز قالاسىنداعى جالعىز № 2 قازاق مەكتەبىن جابىلۋ قاتەرىنەن ساقتاپ قالدى جانە  №№22, 26 قازاق مەكتەپتەرىنىڭ، قازاق تىلىندەگى "وتارقا" گازەتىنىڭ، مادەني ورتالىقتاردىڭ اشىلۋىنا سەبەپشى بولدى.   سونىمەن قاتار، ەكىباستۇز قالاسى مەن ونىڭ جانىنداعى ەلدىمەكەندەردەگى بايىرعى تۇرعىنداردىڭ ۇلتتىق ساناسىن وياتۋدا، جاستاردى  پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋدە باعا جەتپەس ءىس-شارالار ۇيىمداستىرا ءبىلدى. جارعىعا ساي، وزدەرىنە بەرىلگەن قۇقىققا سايكەس زاڭ اياسىندا جوسپارمەن جۇيەلى جۇمىس اتقاردى. ەگەر وسىدان 20 جىل بۇرىن ەكىباستۇز قالاسىندا قازاق  تىلىندە بالاباقشا، مەكتەپ، گازەت اشۋ جونىندە "قازاق ءتىلى" قوعامى تاراپىنان وتكىر ماسەلە كوتەرىلمەسە، بۇگىنگى جەتىستىگىمىز بولار ما ەدى...

اۋەلدە «قازاق ءتىلى» قوعامى ەكىباستۇز قالالىق ۇيىمىنىڭ  باسقارماسى مۇشەسى، ودان سوڭ باسقارما توراعاسى، ءارى جۋرناليست رەتىندە وسى جولدار اۆتورى دا باق ارقىلى ءتىل ماسەلەسىن كوتەرۋدە بەلسەندىلىك كورسەتتى دەسەم، ارتىق ايتقانىم ەمەس. ماسەلەن، 1989 جىلى قالالىق ءورىستىلدى "زاۆەتى يليچا" گازەتىنە (9 قىركۇيەك، №108) "ۆ سۆوەم دومە نە حوزياەۆا" اتتى مەكتەپ اشۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ ورىسشا ماقالا جازدىم. 1991 جىلى 19 ساۋىردە  "سوتسياليستىك قازاقستان" گازەتىنە "ەكىباستۇزدا قازاق مەكتەبى قاشان سالىنادى؟", 1996 جىلى  5 ناۋرىزدا "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنە "قازاقشا تولتىرۋعا قارسىلار بار", 2003 جىلى 7 تامىزدا "انا ءتىلى" گازەتىنە  "ەكىباستۇزداعى ەرەكشە ءتىل", 1998 جىلى "سارىارقا سامالى" گازەتىنە "سىناق الاڭىنا اينالعان مەكتەپ", بيىلعى 2009 جىلى قالالىق "وتارقا" گازەتىنە "اعاتتىق  پا، استامشىلىق پا", "ەرتىس ديدارى" گازەتىندە (№4, 25 مامىر) "ىشكى ءتارتىپ زاڭنان الەۋەتتى مە؟" اتتى سىن ماقالار جازىپپىن.

بۇرىن قازاق تىلىنە وراي  ء"تىل - قاتىناس قۇرالى" دەۋشى ەدىك، ەندى "مەملەكەتتىك ءتىل - بۇكىل ۇلت-ۇلىستى ۇيىستىرۋشى ءتىل" - دەپ ءسوز ساپتايمىز. قازاقتىڭ انا ءتىلى، ازات ءتىلى، دانا ءتىلى، بابا ءتىلى تۋرالى ايتارىمىزدى ايتتىق، جازارىمىزدى جازدىق دەسەك تە، ۇلتتىق ارىمىزدىڭ، جانىمىزدىڭ، ار-نامىسىمىزدىڭ، ەلدىگىمىزدىڭ، ەرلىگىمىزدىڭ ءتىلى - انا ءتىلدىڭ تاعدىر-تالايى جونىندە، ءبارىبىر،  قايتا تولعانامىز. قازاق ءتىلىنىڭ "قولدانىلىپ، ەنگىزىلىپ، دامىتىلىپ" جاتقانى تۋرالى ايتىلعاندا، ءبىر ەرلىك پەن ءبىر كەمدىك قاتار تۇراتىن سياقتى بولىپ كورىنەدى ماعان. سول ەرلىك پەن كەمدىك قازاق ءتىلىنىڭ - مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلىنىڭ -رەسمي ءتىل بولۋى دەپ بىلەمىن.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ "قازاقستاننىڭ بولاشاعى - قازاق تىلىندە" دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزى بارىمىزگە ۇلكەن وي سالۋى كەرەك. «ءار قازاق  تۋعان ءتىلىن ۇيرەتۋدى ءوز وتباسىنان باستاۋى كەرەك» - دەپ قانشا ايتساق تا، سول ءتىلدى ۇيرەنۋگە  قىزىقتىراتىن، ىنتىقتىراتىن، قاجەت بولسا، ماجبۇرلەيتىن تەتىكتەردى مەملەكەت تاراپىنان قاراستىرۋ جانە زاڭداستىرۋ قولعا الىنعان جوق. دەمەك،  تىلدەن، دىلدەن، تۇردەن ايرىلىپ قالۋ قاتەرى ءبىرجولا سەيىلگەن جوق.

باستاپقىدا «وقۋلىعىمىز، ادىستەمەلەرىمىز جەتكىلىكسىز ەكەن، مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمى شامالى ەكەن» دەپ، ءتىل ماسەلەسىن ۇزىن ارقان، كەڭ تۇساۋعا سالدىق. قازىر ساپالى وقۋ قۇرالدارىمىز دا، بىلىكتى ءتىل ماماندارى دا جەتكىلىكتى، سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىر ادىم العا جىلجىدىق.  بىراق، سوندا دا مەملەكەتتىك ءتىل اۋدارما ءتىل دەڭگەيىندە قالىپ وتىر. بۇدان ءارى نە ىستەۋ كەرەك؟  مەنىڭشە، «ءتىل تۋرالى» زاڭعا ءماندى وزگەرىس ەنگىزۋ كەرەك. زاڭ وزگەرسە، قوعامداعى ادام پسيحولوگياسى دا، قوعامدىق وي-سانا دا وزگەرىسكە تۇسەدى، بەيىمدەلەدى، پەيىل بىلدىرەدى.

جۇماعالي قوعابايۇلى،

اقىن، جۋرناليست

ەكىباستۇز قالالىق "اقساقالدار ءادىل قازىلىعى"

قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى.