بيىل انا ءتىلى ابىزدارىنىڭ ءبىرى، ويىلدان شىققان عۇلاما قىزىمىز -  رابيعا ساتىعاليقىزى قۇتتىقوجينا-سىزدىق 85 جاسقا تولىپ وتىر. ول - قازاقستان عىلىمىنا ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ ەكى مارتە يەگەرى، شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ يەگەرى، قر ۇعا-نىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

رابيعا اپامىز 1924 جىلى ويىلدا ساتىعالي قۇتقوجيننىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى ساتىعالي - الاشتىڭ ارداقتى ازاماتى. اقتوبە وبلىستىق ولكەتانۋ مۋزەيىندە كەزىندە باتىس الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى بولعاندىعىن ايعاقتايتىن دەرەك بار. مۇراجايدىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى رىستى دوسوۆانىڭ قولىنداعى مۇراعاتتا باتىس الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ (توراعاسى حالەل دوسمۇحامەدوۆ) مۇشەلەرى تۋرالى تىزىمدە بىلاي دەپ جازىلعان: «كۋتگۋتشين ساتىگالي، گ.ۋيل، مينيستر پوچتا-تەل:». ارينە، ساتىعالي اتامىزدى كەڭەس وكىمەتى تىنىش قالدىرماعان. 1937 جىلى «حالىق جاۋى» دەگەن سىلتاۋمەن ۇستاپ كەتەدى. اكەسىنىڭ اتىلعانى جانە اقتالعانى تۋرالى دەرەك رابيعانىڭ قولىنا 1994 جىلى عانا تيگەن. رابيعا اقتوبەدەگى «تۇيەتوبە زيراتىنا» كەلىپ، اكەسىنە تاعزىم ەتىپ قايتادى.

بيىل انا ءتىلى ابىزدارىنىڭ ءبىرى، ويىلدان شىققان عۇلاما قىزىمىز -  رابيعا ساتىعاليقىزى قۇتتىقوجينا-سىزدىق 85 جاسقا تولىپ وتىر. ول - قازاقستان عىلىمىنا ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ ەكى مارتە يەگەرى، شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ يەگەرى، قر ۇعا-نىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

رابيعا اپامىز 1924 جىلى ويىلدا ساتىعالي قۇتقوجيننىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى ساتىعالي - الاشتىڭ ارداقتى ازاماتى. اقتوبە وبلىستىق ولكەتانۋ مۋزەيىندە كەزىندە باتىس الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى بولعاندىعىن ايعاقتايتىن دەرەك بار. مۇراجايدىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى رىستى دوسوۆانىڭ قولىنداعى مۇراعاتتا باتىس الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ (توراعاسى حالەل دوسمۇحامەدوۆ) مۇشەلەرى تۋرالى تىزىمدە بىلاي دەپ جازىلعان: «كۋتگۋتشين ساتىگالي، گ.ۋيل، مينيستر پوچتا-تەل:». ارينە، ساتىعالي اتامىزدى كەڭەس وكىمەتى تىنىش قالدىرماعان. 1937 جىلى «حالىق جاۋى» دەگەن سىلتاۋمەن ۇستاپ كەتەدى. اكەسىنىڭ اتىلعانى جانە اقتالعانى تۋرالى دەرەك رابيعانىڭ قولىنا 1994 جىلى عانا تيگەن. رابيعا اقتوبەدەگى «تۇيەتوبە زيراتىنا» كەلىپ، اكەسىنە تاعزىم ەتىپ قايتادى.

مەكتەپكە دەر كەزىندە بارا الماعان (كوكجوتەل اۋرۋىنان) رابيعانىڭ ۇيدە حات تانىپ، 1935 جىلى بىردەن 4-سىنىپتان باستاپ وقىپ كەتۋى - اللانىڭ بەرگەن زەرەكتىگىنىڭ ارقاسى. 1939 جىلى 7-سىنىپتى بىتىرگەسىن تەمىردەگى پەداگوگيكالىق ۋچيليششەگە ءتۇسىپ،  1942 جىلى ۇزدىك بىتىرەدى جانە سوندا قازاق تىلىنەن مۇعالىم بولىپ ساباق بەرە باستايدى.

سول اۋىر سوعىس جىلدارى 1944 جىلى مەن دە 7-سىنىپتى ءبىتىرىپ، ۋچيليششەنىڭ ءبىرىنشى كۋرسىنا ءتۇسىپ وقي باستادىم. قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن بىزگە رابيعا اپاي ءدارىس وقىدى. ونىڭ ماپەلەپ سويلەگەن ءاربىر ءسوزى، كوكىرەگىمىزگە ناۋاداي قۇيىلىپ جاتاتىن. سول كەزدىڭ وزىندە-اق، رابيعانىڭ ءتىل عىلىمىنا اسا يكەمدىلىگى بايقالاتىن. مەنىڭ ەسىمدە اپايدىڭ مىنا سوزدەرى قالىپتى: «قازاق ءتىلى - جالعامالى ءتىل، ال ورىس ءتىلى - قوپارمالى ءتىل. مىسالى، قول-رۋكا دەگەن ءسوزدى الساق، قول-عا، قول-مەن ت.س.س. جالعاۋ-جۇرناق قوسساق تا، ءتۇبىر ءسوز «قول» وزگەرمەيدى، ورىسشا - «رۋكا» - رۋكوي، ۆ رۋكە، رۋكامي ي.تد - قوپارىلىپ كەتەدى».

1945 جىلى رابيعا اپا اقتوبە مۇعالىمدەر ينستيتۋتىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى فاكۋلتەتىن مەرزىمىنەن بۇرىن ءبىتىرىپ، الماتىداعى اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ، 1947 جىلى ۇزدىك ءبىتىرىپ شىعادى.

1948 جىلى رابيعا اپاي ماقاش سىزدىقوۆپەن كوڭىل قوسادى. اق جارقىن ازامات، حالىقارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى تۇڭعىش قازاق عالىمى، سۇيىكتى جارىنىڭ عۇمىرى تىم قىسقا بولدى. 1961 جىلى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى شاحان مۋسينمەن كەزدەسەدى. ايگىلى اكتەر 1999 جىلى رابيعا ساتىعاليقىزىنا دەگەن رازىلىعىن ايتىپ جاتىپ، كوز جۇمىپتى.

اپايىمىزدىڭ تاعدىرى اۋىر بولعانمەن، عىلىمداعى ەرەن ەڭبەگىنىڭ، قايسارلىعىنىڭ ارقاسىندا عىلىمي ورتادان لايىقتى باعاسىن الدى. 1957 جىلدان بەرى قازاقستان عىلىم اكادەمياسىندا تابان اۋدارماي ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان ول «اباي قارا سوزدەرىنىڭ نەگىزگى مورفولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى» اتتى كانديداتتىق ديسسەرتاتسيانى 1959 جىلى قورعاسا، 1971 جىلى «اباي شىعارمالارىنىڭ ءتىلى» اتتى دوكتورلىق جۇمىسىن جەمىستى اياقتادى.

ماراپات اتاۋلىنى تۇگەلدەي يەمدەنىپ، 85-كە كەلسە دە، قازاق ءتىل عىلىمىنىڭ جوق-جىتىگىن تۇگەندەۋ جولىندا رابيعا سىزدىق ءالى دە ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. وعان ءبىر عانا دالەل - «انا ءتىلى» گازەتىندە ءجيى جاريالانىپ تۇراتىن عىلىمي ماقالالارى. مىسالى، «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ 2008 جىلعى 25 جەلتوقسانداعى №52 سانىندا جاريالانعان «قازاق ءتىلى - ومىرشەڭ ءتىل. ونىڭ ءبىر بەلگىسى - سوزدىك قازىناسىنىڭ بايلىعى» اتتى ماقالاسىن الايىق.

قازىرگى  تاڭدا قازاق ءتىلى جايلى ايتىس-تارتىستىڭ قىزىپ تۇرعان كەزى. كەيبىرەۋلەر  «قازاق ءتىلى ءبىتتى، قۇرىدى» دەپ بايبالامعا سالىپ تا جاتىر. ال عالىم رابيعا سىزدىق وسى ماقالاسىندا مىنا تۇجىرىمدى العا تارتادى:

«قازىرگى تاڭدا قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىندە الەۋمەتتىك قىزمەت ءورىسىنىڭ كەڭەيمەي وتىرعانى، وعان قازاقستاننىڭ كوپ ەتنوستىق قۇرامى، ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي ءتىل دەپ زاڭداستىرىلىپ، قازاق تىلىمەن قولدانىس قۇقىعى تەڭ بولىپ وتىرعانى، قازاق حالقىنىڭ ەداۋىر پايىزى انا تىلىنەن اجىراپ قالعانى ت.ت. وسى سياقتى فاكتورلار سەبەپ بولىپ كەلەدى...

تاعى دا «قازاق ءتىلى بايلىعىنىڭ كوپ قىرىنىڭ ءبىرى - ءسوز قازىناسى، ياعني لەكسيكالىق قازىناسىنىڭ وتە باي ەكەندىگى بۇگىنگى قازاق ۇلتتىق ادەبي ءتىلىنىڭ قازاق حالقىنىڭ فۋنكتسيونالدىق ستيلدەر بويىنشا بارلىق سۇرانىسىن وتەي الاتىن الەۋەتى كۇشتى ءتىل ەكەندىگىن تانىتادى. ءبىزدىڭ ءتۇيىنىمىز - قازاق ۇلتى بار جەردە انا ءتىلىمىز ولشەمدى دە، قايتا وركەن جايا بەرەدى».

1944 جىلى تەمىردەگى پەدۋچيليششەگە وقۋعا تۇسكەنىمدە ۋچيليششەنىڭ جاتاقحاناسى وكتيابر كوشەسىنىڭ №7 عيماراتىندا بولسا، قۇتقوجيندەر وتباسى كورشىلەس №9 ۇيدە تۇراتىن. ول ۇيدە سول جىلى ويىلدا 7-سىنىپ ءبىتىرىپ، ۋچيليششەگە وقۋعا تۇسكەن، ماعان ءومىر بويى اينىماس دوس بولىپ كەتكەن ابدىكارىم شوجەباەۆ جاتتى. سەبەبى قۇتقوجين مەن شوجەباەۆتار وتباستارى ويىلدان قۇدا-جەگجات بولعان. ابدىكارىمنىڭ تۋعان اپاسى زۋبارزات (اقتوبەدەگى مۇعالىمدەر ينستيتۋتىندا وقىدى) رابيعا اپايدىڭ اعاسى حاميت اعانىڭ قالىڭدىعى ەكەن. مەن ابدىكارىمگە ەرىپ اندا-ساندا سول ۇيگە باراتىنمىن. سوندا عاليا اجەيدىڭ قولىنان ءبىر-ەكى ءتىلىم تابا نان جەپ، ءسۇت قوسقان كادىمگى كۇرەڭ شاي ىشكەنىم ەسىمدە، ول اشقۇرساق وقۋشىعا ءبىراز ناپاقا بولاتىن.

حاميت قۇتقوجين (1922 جىلى تۋعان) 1940 جىلى تەمىر پەدۋچيليششەسىن ءبىتىرىپ، اقتوبە مۇعالىمدەر ينستيتۋىندا وقىپ جۇرگەندە، 1941 جىلى اسكەرگە الىندى. وڭ قولىن سوعىسقا بەرىپ كەلدى. ال 1943 جىلدان تەمىر اۋداندىق وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشى قىزمەتىن كوپ جىلدار بويى جەمىستى اتقاردى. سوڭىنان الماتىعا شاقىرىلىپ جوعارىلاتادى. اۋەلى وقۋ مينيسترلىگىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، كەيىن قازاق كسر كەڭەسى مينيسترلىگىندە عىلىم جانە وقۋ ءبولىمىن باسقارىپ، ۇكىمەت مۇشەسى بولعان، ەلىمىزگە بەلگىلى ازامات.

رابيعا اپايدىڭ ءسىڭلىسى روزا (1927 جىلى تۋعان) 1945 جىلى پەدۋچيليششەنى ءبىتىرىپ، الماتىداعى قازاق قىزدار ينستيتۋىنا ءتۇستى، ونى ويداعىداي تامامدادى جانە ۇلاعاتتى ۇستاز بولدى.

وسى ارادا ايتا كەتەتىن جايت - الماتىداعى مەملەكەتتىك قىزدار ينستيتۋتىن 1944 جىلى ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ ءبىرىنشى ديرەكتورى بولعان ءبىزدىڭ جەرلەسىمىز، قوعام قايراتكەرى، عالىم قۇرمانعالي وسپانوۆ ەدى. 1944 جىلى اقتوبە وبلىستىق وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىنەن قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتى ارنايى شاقىرىپ الىپ، ق.وسپانوۆقا وسى قيىن دا قۇرمەتتى ءىستى تاپسىرعان، ونى قۇرمانعالي اعا تاماشا ورىندادى.

قازىر قاراپ وتىرساڭ، وسى كيەلى ءبىلىم ورداسىنان قانشاما قازاق قىزدارى جوعارى ءبىلىم الىپ، ومىرگە قانات قاقتى دەسەڭىزشى...

رابيعا اپا جونىندە قانشاما ماداق ايتىلسا دا ارتىق ەمەس. ونىڭ عىلىم دوكتورلارىن، عىلىم كانديداتتارىن دايارلاۋدا توككەن تەرى، قازاق ءتىلىن ءوز تۇعىرىنا قوندىرۋ جولىنداعى ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز. رابيعا سىزدىقتىڭ مەرەيتويى - قازاق ءتىلى عىلىمىنىڭ مەرەيلى مەرەكەسى.

P.S. الاشتىڭ ازاماتى، رابيعانىڭ اكەسى ساتىعالي قۇتقوجيننىڭ ويىلدا تۇرعانى بەلگىلى. ساتىعالي  اتامىزدىڭ اتىن ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا ويىل اۋداندىق اكىمشىلىگى مەن ءماسليحاتى قۇتقوجيندەر تۇرعان ءۇيدى تاۋىپ، قابىرعاسىنا مەموريالدىق تاقتا ورناتسا، قۇبا-قۇپ بولار ەدى.

ورىنباسار سادۋاقاسوۆ،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.

الاش وردانىڭ ءمينيسترى

اقتوبە وبلىستىق پارتيا ءارحيۆىنىڭ 13-قورى، IV تىزبەسىندەگى 176-ىستە وبلىستىق پارتيا كوميتەتى مەن نكۆد باسقارماسى جانە اۋداندىق پارتيا كوميتەتتەرى اراسىنداعى قۇپيا جازباشا حابارلامالار نەگىزىندە دايىندالعان قۇجاتتار ساقتالعان. باستاپقىدا ءىستىڭ سەكسەن بەتتەن تۇرعانى حاتتالعان، دەگەنمەن تولىقتاي ساقتالماي، ءبىزدىڭ قولىمىزعا تەك ءىستى بولعان الاشورداشىلار ءتىزىمى عانا ءتۇستى.

وسى تىزىمدە ونىنشى بولىپ ساتىعالي قۇتقوجين تىركەلگەن. تۇسىندا «گ.ۋيل، مينيستر پوچتا-تەل.» دەگەن جازۋ بار.

1919 جىلى الاشوردا ۇكىمەتى وعان ويىل مەن قىزىلقوعا اراسىندا بايلانىس تورابىن تارتۋدى جۇكتەگەن. الايدا ءتۇرلى سەبەپتەرمەن ول بۇل شارۋانى تولىق اياقتاي الماعان.

الاشورداشىلار اراسىندا ەسكەرىلمەي كەلگەن ەسىمدەردى انىقتاپ، ۇرپاقتارى ارقىلى ولار تۋرالى دەرەكتەر جيناۋدى ماقسات ەتكەن ءبىز ساتىعالي قۇتقوجيننىڭ ءتورت پەرزەنتىنىڭ ءبىرى، اتاقتى عالىم رابيعا سىزدىقوۆاعا حابارلاسقان ەدىك. رابيعا اپامىز جولداعان حاتتىڭ قىسقارتىلعان نۇسقاسىن وقىرماندار نازارىنا ۇسىنامىز:

اكەم جايلى بىلەتىنىم

اكەم ساتقالي (ساتىعالي) قۇتقوجين قازاق دالاسىنىڭ باتىس ولكەسىندەگى تايپاق دەگەن اۋداننىڭ 4-اۋلىندا ورتا داۋلەتتى شارۋا ادام قۇتقوجانىڭ التى ۇلىنىڭ ەكىنشىسى بولىپ دۇنيەگە كەلگەن.

...اكەم تۋرالى ايتىلار ءسوز كوپ بولۋعا ءتيىس ەدى. بىراق اكەمنەن ون ءۇش جاسىمدا كوز جازىپ قالدىم. بۇعان دەيىن اكەمىزدىڭ اڭگىمەسىن كوپ ەستي العان دا جوقپىز: ول كىسى كۇن ۇزاق جۇمىستا بولاتىن. دەمالىس كۇن، دەمالىس ۋاقىتى دەگەندەردى دە بىلمەدى-اۋ دەيمىن. ايتەۋىر بالالارىمەن ءبىر جەرلەرگە بارعانىن، نە وتىرىپ اڭگىمە ايتقانىن، نە دەمالۋعا كۋرورت دەگەندەرگە بارىپ جاتقانىن بىلمەي، كورمەي وستىك.

ءبىر بىلەتىنىم، بالا كەزدەن ەسىمدە ساقتالعانى - ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە كوشە بەرەتىنىمىز، كوبىنەسە ات اربانىڭ ۇستىنە جاسالعان كۇركەدە انامىز بەن بالالار وتىراتىنبىز. كوشىپ جۇرەتىن سەبەبىمىز، 1920-30 جىلداردا اقتوبە وبلىسىندا قاي جەردە جاڭا اۋدان قۇرىلسا، اكەمىزدى سوندا اۋداندىق بايلانىس ءبولىمىن (پوشتا-تەلەگراف، ءتىپتى تەلەفون، راديوعا قاتىستى جۇمىستار اتقاراتىن) باسقارۋعا جىبەرىپ جۇرگەن، اقتوبە قالاسىنىڭ وزىندە دە وسى سالادا جۇمىس ىستەگەن ء(سىرا، 1920 جىلداردىڭ سوڭى بولۋ كەرەك).

ءسويتىپ، بالالارى تۋعان، ءوزى دە ۇزاعىراق قىزمەت ەتكەن ويىل قالاشىعىنان اقتوبەگە، ودان تابىن (قازىرگى بايعانين) اۋدانىنا، ودان ارال اۋدانىنا، ودان تەمىر اۋدانىنا كوشىپ جۇرگەنىمىز ەسىمدە. 1933 جىلدان باستاپ تەمىر قالاسىندا تۇردىق. اكەمىز اۋداندىق بايلانىس ءبولىمىن باسقاردى. اكەمىز تۋرالى اڭگىمە انامىز جەمىس قالۋقىزىنىڭ اۋزىنان بالا كەزدەن ەستىگەندەرىم بويىنشا جازىلىپ وتىر. انامىز ەشبىر قوعامدىق قىزمەتكە ارالاسپاعان، بالالارىن تاربيەلەپ وتىرعان جاي عانا وشاق يەسى، وتاناسى بولاتىن.

اڭگىمەنى جاقسى ايتاتىن، وسى اڭگىمەلەرگە سۇيەنسەم، اكەمىز، ءسىرا، 1915-1916 جىلدار مەن 1917-1920 جىلدارى جەرلەسى حالەل دوسمۇحامەدوۆپەن (ولار ءبىر مەكتەپتە - «قىزىل ۇيدە» بىرگە، اكەمىز ءۇش-ءتورت كلاسس ودان تومەن) وقىعان. ويتكەنى حالەلدەن اكەمىز ءۇش-ءتورت جاس كىشى بولعان. دارىگەر يسا قاشقىنباەۆپەن، زاڭگەر جانشا (جاھانشا) دوسمۇحامەدوۆپەن، تورە اۋلەتىنەن شىنتاس قاراتاەۆپەن سىيلاس، جولداس بولىپ بىرگە ءجۇرىپ-تۇرعان. ولار اكەمىزدىڭ ۇيىندە ءجيى بولىپ، اڭگىمەلەسىپ، شىنتاستىڭ ءانىن تىڭداپ (ول وتە جاقسى داۋىسپەن ءان سالادى ەكەن) جۇرەدى ەكەن. جەرلەسى، كەيىن الاشوردا ۇكىمەتىندە جاۋاپتى قىزمەت اتقارعان كۇيەۋ بالاسى (نەمەرە قارىنداسى جۇمازيا وتەۋوۆانىڭ جولداسى) راحمەتوللا قارجاۋباەۆپەن دە ارالاسقان.

الاش پارتياسىنىڭ، الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ بۇل اتالعان كورنەكتى، جەتەكشى قايراتكەرلەرىمەن بىرنەشە جىل بىرگە ءجۇرىپ-تۇرعاندىقتان، ولارمەن پىكىرلەس، يدەيالاس بولماۋى مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى اكەمىز دە وقىعان، ەلدە، ساياساتتا نە بولىپ جاتقانىنان حاباردار، سول كەزدەگى قازاق زيالىلارىنىڭ كوپشىلىگى سياقتى، وزىق ويلى، دەموكراتشىل پيعىلدى ادامداردىڭ ءبىرى بولعان سياقتى. بىراق الاش پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولدى ما، الاشوردا ۇكىمەتىنە قاتىسى بولدى ما دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرە المايمىن. ويتكەنى بۇل جونىندە انامىز ەش نارسە ايتپايتىن. سەبەبى بىزدەر ەس بىلگەن كەزدە، وتىزىنشى جىلداردان كەيىن «الاشورداشىلار» - قورقىنىشتى سوزگە اينالدى عوي. ونىڭ ۇستىنە انامىز، جوعارىدا ايتتىم، ساياساتقا، الەۋمەتتىك اڭگىمەلەرگە قاتىسى جوق، ءتىپتى ناقتى تۇسىنىگى جوق، ءۇي شارۋاسىنداعى ايەل بولاتىن، سوندىقتان بۇل جونىندە اڭگىمەلەي الماۋى ابدەن مۇمكىن. سونداي-اق انامىز ايتقان اڭگىمەلەردە باياندالعان وقيعالاردىڭ ناقتى وتكەن جىلدارى، اكەمىز جۇمىس ىستەگەن مەكەمەلەردىڭ اتتارى ايتىلمايتىن.

ال كوبىرەك ەستىگەنىمىز: اكەمىز ساتقاليدىڭ (اپامىز ءدال وسىلاي اتايتىن) قاراباۋداعى ورىس-قازاق ۋچيليششەسىندە وقىعانى; ونى بىتىرگەن سوڭ كوپ جىلدار تۋعان ۇيىنەن جىراق جەرلەردە، تەكەدە (ورال قالاسىندا), قاراتوبەدە، ءتىپتى استراحان جاقتا جۇمىس ىستەپ، سودان كەيىن بارىپ انامىزعا ۇيلەنگەن سياقتى. بۇل، ءسىرا، XX عاسىردىڭ 10-جىلدارىنىڭ باسى بولار. اكەمىزدىڭ ورىنبورداعى مۇعالىمدەر مەكتەبىندە وقىعانىن انامىزدىڭ اۋزىنان ەمەس، اقتوبە پروكۋراتۋراسى بەرگەن قۇجاتتان ءبىلدىم. بىراق مۇعالىمدىك قىزمەتتە كوپ بولماعان ءتارىزدى. ول مورزە الىپپەسىن جاقسى يگەرگەن العاشقى قازاقتاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، قىزمەتتى پوشتا، تەلەگراف سالاسىندا ىستەۋدەن باستاعان. 1937 جىلى اكەمىز الدىمەن جۇمىسىنان بوساتىلدى، وتباسىمەن تۇرعان قازىنانىڭ ۇيىنەن قۋىلدى. قالانىڭ ەڭ شەتىندەگى قولدان سالعان جەر ۇيگە كوشتىك. بۇدان ەسىمدە قالعانى - كيىم سالاتىن شيفونەرىمىز جەر ءۇيدىڭ ەسىگىنە سىيماي، دالادا تۇرعانى.

اكەمىز ۇستالعان كۇنگى كارتينا كوز الدىمدا: 1937 جىلعى تامىزدىڭ 8-ءى نە 9-ى بولۋى كەرەك. انامىز ءسىڭلىم روزا ەكەۋمىزدى دۇكەنگە، نانعا جىبەردى. نان الىپ ۇيگە جاقىنداي بەرگەندە، جانىمىزدان ءبىر ات جەككەن اربا - ۇستىندە اكەمىز، ەكى جاعىندا ەكى ادام وتىر - ءوتىپ كەتتى.

ۇيگە كىرسەك، ءۇي تاس-تالقان. كيىم-كەشەك، قاعاز - ءبارى شاشىلىپ جاتىر ء(تىنتۋ جۇرگىزىلگەن ەكەن). انامىز جىلاپ، ەسىك جاقتا تۇر. بولمەنىڭ ورتاسىندا قاباعى ءتۇيۋلى، 16-عا تولماعان حاميت تۇر. بالا بولساق تا، تۇسىندىك. انامىزدى قۇشاقتاپ، بىرگە جىلادىق. كەيىن بىلسەك، سول 1937 جىلى 23 قاراشادا «ۇشتىكتىڭ» شەشىمىمەن اقتوبە قالاسىنىڭ تۇرمەسىندە اتىلعان ەكەن. جوعارىدا اتالعان قۇجاتتا سۇيەگى اقتوبە قالاسىنىڭ ماڭىنداعى «پريگورودنىي» دەپ اتالعان سوۆحوزدىڭ ەكىنشى بولىمىندەگى شۇڭقىرلارعا تاستالعان دەپتى.

بۇل كۇندە ول جەردە 1930-1950 جىلداردا رەپرەسسياعا ۇشىراعان قۇرباندارعا    بەلگى تاس قويىلعان. اكەمىزگە «تەمىر اۋدانىنداعى كونتررەۆوليۋتسيالىق-ۇلتشىل، تەرروريست-كوتەرىلىسشى، شپيوندىق-ديۆەرسانتتىق ۇيىمنىڭ جەتەكشىسى» دەپ ايىپ تاعىلىپتى. ارينە، بۇل ايىپتىڭ قيسىنسىزدىعى، سوراقىلىعى ايدان انىق. اكەمىز تەمىر اۋدانىنا كەلىپ جۇمىس ىستەگەن ءۇش-ءتورت جىلدىڭ (1934-1937) ىشىندە مۇنداي ۇيىم بولىپ پا ەكەن، بولدى دەگەن كۇننىڭ وزىندە ول قالاي جەتەكشى بولىپ شىعا كەلدى؟ دەمەك، باستى سەبەپ باسقادا جاتسا كەرەك - 1917-1920-جىلداردا الاش پارتياسىنىڭ، الاشوردانىڭ باتىس ۇكىمەتىنىڭ ليدەرلەرىمەن بىرگە ءجۇرىپ-تۇرعانى، بۇل ۇكىمەتتىڭ ورتالىعى دەپ جاريالانعان ويىل قالاشىعىندا جۇمىس ىستەگەنى، كوممۋنيست پارتياسىنا كىرمەگەندىگى، اسا ساۋاتتى، بەدەلدى، ىسكەر قىزمەتكەر بولعاندىعى بولسا كەرەك.

ال «حالىق جاۋىنىڭ» ۇرپاعى اتانىپ، قارا كۇيە جاعىلعاننان كەيىن، بالاڭ كەزدەن باستاپ كورىپ كەلگەن قۇقاي - ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

زامانىمىزدىڭ ادىلەتسىزدىگى ءبىزدى ەرتە ەسەيتتى، نامىسقور ەتىپ جەتىلتتى، «وزىڭە سەن، ءوزىڭدى الىپ شىعار، اقىلىڭ مەن ەڭبەگىڭ ەكى جاقتاپ» دەپ كەمەڭگەر اباي ايتقانداي، ەشكىمگە كوز سۇزبەي، جالتاڭداماي، ەڭبەك ەتىپ، اينالانىڭ قادىر-قۇرمەتىنە يە بولىپ وستىك-اۋ دەيمىن. قىسقاسى، مەن دە «نامىستى قولدان بەرمەي»، ەڭبەك جولىندا، عىلىم الەمىندە از-كوپ نارسەگە قول جەتكىزدىم، عالىمعا ساي اتاق-دارەجەلەرگە يە بولدىم. بۇعان، ءسىرا، تابيعات بەرگەن تالاپ پەن تالانتتان گورى، نامىس، اكەمنىڭ اتىن اقتاۋ ءۇشىن كۇرەس سەبەپكەر بولعان بولار.

دايىنداعان بالنياز ءاجنيازوۆ.

«اقتوبە» گازەتى، 5 قاراشا 2009 جىل.