(قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇسىنعان «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىنا قارسى توپتىڭ مالىمدەمەسى)

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇسىنعان «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىنا قارسى م.شاحانوۆ باستاعان 2000 مىڭنان استام اشتىق جاريالاۋشىلار مەن ولاردى رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق ايماعىنداعى قولداۋشىلار ەگەر بيلىك ۇلت مۇددەسى توڭىرەگىندەگى قوردالانعان ماسەلەلەردى ورىنداماعان جاعدايدا 17-جەلتوقساننان باستاپ اشتىق جاريالايتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. ول تالاپتار مانالار:

1. باستاۋىن «امەريكاندىق ۇلتتان» الاتىن، قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن ماڭسۇق ەتەتىن، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇسىنعان «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىن الماتى قالاسىندا تالقىلاۋ ۋاقىتشا توقتاتىلدى. رەسپۋبليكا كولەمىندە دە وسىنداي قادام جاساۋدى تالاپ ەتەمىز;

2. قوردالانىپ قالعان ۇلتتىق مۇددەلەردىڭ شەشىمىن تابۋ ماقساتىندا پرەزيدەنت ن.نازارباەۆپەن دەربەس كەزدەسۋ ماسەلەسىن شەشۋ;

3. «قازاقستاندىق ۇلت» يدەياسىنا ءبىرجولا نۇكتە قوياتىن، جاڭا ۇلتتىق دوكترينا جاساۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك، پارلامەنتتىك جانە قوعامدىق ۇيىمدار مەن ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرى ەنگىزىلگەن ارنايى كوميسسيا قۇرۋ قاجەت. ال ۇلتتىق مۇددەگە جاناشىرلىقپەن قارايتىن ازاماتتاردىڭ، قوعامدىق-ساياسي ۇيىمدار مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ بالاما جوباسى قازاقستانداعى بارلىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانۋى كەرەك دەپ بىلەمىز;

(قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇسىنعان «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىنا قارسى توپتىڭ مالىمدەمەسى)

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇسىنعان «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىنا قارسى م.شاحانوۆ باستاعان 2000 مىڭنان استام اشتىق جاريالاۋشىلار مەن ولاردى رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق ايماعىنداعى قولداۋشىلار ەگەر بيلىك ۇلت مۇددەسى توڭىرەگىندەگى قوردالانعان ماسەلەلەردى ورىنداماعان جاعدايدا 17-جەلتوقساننان باستاپ اشتىق جاريالايتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. ول تالاپتار مانالار:

1. باستاۋىن «امەريكاندىق ۇلتتان» الاتىن، قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن ماڭسۇق ەتەتىن، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇسىنعان «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىن الماتى قالاسىندا تالقىلاۋ ۋاقىتشا توقتاتىلدى. رەسپۋبليكا كولەمىندە دە وسىنداي قادام جاساۋدى تالاپ ەتەمىز;

2. قوردالانىپ قالعان ۇلتتىق مۇددەلەردىڭ شەشىمىن تابۋ ماقساتىندا پرەزيدەنت ن.نازارباەۆپەن دەربەس كەزدەسۋ ماسەلەسىن شەشۋ;

3. «قازاقستاندىق ۇلت» يدەياسىنا ءبىرجولا نۇكتە قوياتىن، جاڭا ۇلتتىق دوكترينا جاساۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك، پارلامەنتتىك جانە قوعامدىق ۇيىمدار مەن ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرى ەنگىزىلگەن ارنايى كوميسسيا قۇرۋ قاجەت. ال ۇلتتىق مۇددەگە جاناشىرلىقپەن قارايتىن ازاماتتاردىڭ، قوعامدىق-ساياسي ۇيىمدار مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ بالاما جوباسى قازاقستانداعى بارلىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانۋى كەرەك دەپ بىلەمىز;

4. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە تاريحي-ساياسي باعا بەرۋ جانە كوتەرىلىسكە قاتىسۋشىلاردىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن شەشۋ قاراستىرىلۋى كەرەك;

5. وسى جىلدىڭ 4-جەلتوقسانىندا قازتاگ اگەنتتىگى تاراتقان مالىمەت بويىنشا قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا 1 ميلليون گەكتار جەر بەرۋىمىز مۇمكىن دەگەن اڭگىمە العا شىقتى. ءبىز بۇعان تۇبەگەيلى قارسىمىز;

6. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن العانىنا 20 جىل تولسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭ جوق. مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن مۇنداي نەمقۇرايدىلىقتى بىزدەن وزگە بىردە-ءبىر وركەنيەتتى ەلدەن كەزدەستىرە المايسىز. سوندىقتان قازاقستان پارلامەنتى «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭدى تەز ارادا قابىلداۋى ءتيىس;

7. مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ يننوۆاتسيالىق-تەحنولوگيالىق ورتالىعىن قۇرۋ جانە قولدانبالى تىلمەن اينالىساتىن ارنايى ينستيتۋت اشۋ دا اسا قاجەتتى ءىس. سەبەبى، ءححى عاسىردا قازاق ءتىلىن عىلىم-ءبىلىمنىڭ، ەكونوميكانىڭ، بانك جۇيەسىنىڭ، سالىق سالاسىنىڭ (ت.ب.) ءتول تىلىنە اينالدىرۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ينستيتۋت تەوريالىق ىرگەلى عىلىممەن اينالىسۋدان اسا الماي وتىر. مەملەكەتتىك ءتىلدى بارلىق سالاعا ءبىر جۇيەمەن ەندىرۋ ءۇشىن ونىمەن ارنايى ينستيتۋت اينالىسپاي بولمايدى;

8. تاۋەلسىز ەل اتانعانىمىزعا 18 جىل، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبە العانىنا 20 جىل تولسا دا مەملەكەتتىك تىلدە 24 ساعات حابار تاراتاتىن ءبىر تەلەارنانىڭ بولماۋى ەلدىگىمىزگە سىن. ءتىپتى كەيبىر تەلەارنالارداعى قازاق تىلىندەگى حابارلاردىڭ كوبى ءتۇن جارىمىنا قاراي ىسىرىلعان، نەمەسە اۋدارما ۇزىن-سونار كينوفيلمدەر ارقىلى قازاق تىلىنە بولىنگەن ۋاقىت ەسەبىنەن تولىقتىرىلعان. بۇل سالادا دا ەگەمەندى مەملەكەتتىڭ رۋحىنا ساي جاڭا كوزقاراس، جاڭا وزگەرىس قاجەت;

9. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاننىڭ اقپارات كەڭىستىگىن رەسەيدىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ون-ون بەس ەسە باسىمدىقپەن جاۋلاپ العانى ەشكىمگە قۇپيا سىر ەمەس. كەيدە كوكەيدە «وسى ءبىز قازاقستاندا تۇرامىز با، نەمەسە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قاراماعىنا ەنىپ كەتتىك پە؟» دەگەن سۇراق كولدەنەڭدەيدى. حالىققا اندا-ساندا ەلدەگى شىندىقتى ايتىپ تۇراتىن «31-تەلەارنا» دا رەسەي الپاۋىتىنا ساتىلىپ، ەگەمەندى اقپاراتتىق تاۋەلسىزدىگىمىزگە ەلەۋلى دەڭگەيدە كولەڭكە ءتۇسىردى. ەندى قازاقستانعا كەلىپ تارايتىن مىڭداعان رەسەي باسىلىمدارىنا قوسىلىپ، بۇل ارنا دا رەسەي يدەولوگياسىن العا تارتا باستادى. اقپاراتتىق ەكسپانسيانىڭ سالدارىنان مەملەكەتتىك ءتىل ءورىسى كۇرت قۇلدىرادى. سوندىقتان قازاقستاننىڭ اقپارات كەڭىستىگىن باسقا ەلدەردىڭ يدەولوگياسىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا پايدالانۋعا جول بەرىلمەسىن.

وسى تالاپتارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى مىناداي جاۋاپ قايىردى.

«مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق
قوزعالىسى» رەسپۋبليكالىق
قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ
توراعاسى مۇحتار شاحانوۆقا

قادىرلى مۇحتار شاحانۇلى!

1. كەلىسىمگە سايكەس، سىزدەردىڭ ۇسىنىستارىڭىز كەلگەنگە دەيىن «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىنىڭ جوباسىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى حاتشىلىعى تاراپىنان رەسپۋبليكا كولەمىندە تالقىلاۋ توقتاتىلا تۇرادى. سىزدەر ۇسىنىستارىڭىزدى كەلەسى جىلدىڭ 20-قاڭتارىنا دەيىن بەرەرسىزدەر;

2. ءسىزدىڭ ءوتىنىشىڭىزدى ەلباسىنا جەتكىزۋگە تىرىسامىز. جالپى ەلباسى استانا مەن الماتى قالالارىندا جىلىنا بىرنەشە مارتە شىعارماشىل زيالى قاۋىمدى، عىلىم مەن مادەنيەت وكىلدەرىن قابىلداپ، وزەكتى پروبلەمالاردى تالقىلاپ، كەزدەسىپ تۇرادى. سوندىقتان جۇمىس كەستەسىنە قاراي ءسىزدى جەكە قابىلداۋ ماسەلەسىن پرەزيدەنت ءوزى دەربەس شەشەدى;

3. سىزدەردىڭ ۇسىنىستارىڭىزدى ارنايى قۇرىلعان جۇمىس توبىندا بىرىگىپ قاراپ، ورتاق شەشىمگە كەلىپ، بىرلەسىپ جوبا جاساعاندى قولدايمىز. بۇلايشا ورتاق ماقسات ءۇشىن بىرگە جۇمىس ىستەگەنىمىز بارىمىزگە ابىروي بولار ەدى;

4. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە تاريحي-ساياسي باعا بەرۋ جانە كوتەرىلىسكە قاتىسۋشىلاردىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن شەشۋ ءىسىن زاڭ شىعارۋ ورگانى - پارلامەنت ارقىلى جۇزەگە اسىرۋدىڭ مۇمكىندىگى بار. ۇسىنىس-تالاپتارىڭىزدى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ رەگلامەنتىن ساقتاي وتىرىپ، ەنگىزۋلەرىڭىزگە بولادى.

ۇسىنىستارىڭىزدىڭ ءبىر داناسىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە دە جىبەرىڭىزدەر. جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ 25 جىلدىعىنا دايىندىق بارىسىندا ءبىز دە ونى قاراپ، قولدانۋعا تىرىسامىز;

5. ەل اۋماعىنىڭ تۇتاستىعى كونستيتۋتسيامىزدا ناقتى جازىلعان. 1 ملن گەكتار جەردى يگەرسەك دەگەن اڭگىمە ۇسىنىس قانا. اتا-بابامىزدىڭ امانات ەتكەن قازاقتىڭ جەرى باسقا مەملەكەتتەرگە ساتىلمايدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر كودەكسىنىڭ 23-بابىندا تاۋارلى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن جۇرگىزۋگە جانە ورمان وسىرۋگە ارنالعان جەر ۋچاسكەلەرى شەتەل ازاماتتارىنىڭ، ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ جانە شەتەلدىك زاڭدى تۇلعالاردىڭ جەكە مەنشىگىنە بەرىلمەيتىندىگى ناقتى جازىلعان;

6. «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» ارنايى زاڭ قابىلداۋ جايىندا ۇسىنىس ءبىرازدان بەرى كوتەرىلىپ ءجۇر. باستاماشىل توپ تاراپىنان ازىرلەنگەن زاڭ جوباسى 2008 جىلعى 23 ماۋسىمدا پرەمەر-مينيستر ك.ق.ءماسىموۆتىڭ توراعالىق ەتۋىمەن وتكىزىلگەن «مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندەگى كوميسسيا» وتىرىسىندا قارالعان بولاتىن.

وتىرىستىڭ حاتتاماسى بويىنشا زاڭ جوباسى ادىلەت مينيسترلىگىنە ۇسىنىلعان ەدى.

قازىرگى كەزدە رەگلامەنتكە سايكەس بۇل جوباعا جان-جاقتى زاڭدىق-نورمالىق ساراپتاما جاسالۋدا.

بۇلارعا قوسىمشا تاعى مىنانى ايتامىز.

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ سۇرانىس اياسىن مەيلىنشە كەڭەيتۋ ماقساتىندا قازىرگى قولدانىستاعى بىرنەشە زاڭدار مەن نورماتيۆتىك اكتىلەردى قايتا قاراپ، مۇقيات ساراپتاۋ جونىندەگى جۇمىستار جۇرگىزۋگە تاپسىرما بەرىلدى.

سونداي-اق، «مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ - قازاقستاندىق ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتى» دەگەن تۇجىرىمدى ءىس جۇزىندە قالىپتاستىرۋ ءۇشىن «قازتەست» جۇيەسى جاسالىپ جاتىر. «ازاماتتاردىڭ قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ دەڭگەيىن باعالاۋ تەحنولوگياسى» اتتى مەملەكەتتىك ستاندارتتار بەكىتىلمەكشى. وسى ستاندارتتارعا سايكەس، كەلەشەكتە مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەلەتىن ۇمىتكەرلەردەن مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ تالاپ ەتىلەتىن بولادى.

تىلدەردى دامىتۋعا قاتىستى 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامانى ازىرلەۋ بارىسىندا دا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى ناقتى ەسكەرىلەتىن بولادى;

7. قازاق تىلىندەگى ءتۇرلى باعدارلامالاردى ورنالاستىرۋ، جۇيەلەۋ، دامىتۋ ءىسى جاڭا تەحنولوگيالارعا ساي عىلىمي تۇرعىدا ساراپتالۋى قاجەت.

سوعان وراي، مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن قازىرگى زامان تالابىنا سايكەس عىلىمي ساراپتاي الاتىن، الەۋمەتتىك-لينگۆيستيكالىق زەرتتەۋلەرمەن اينالىساتىن  الەۋمەتتىك-لينگۆيستيكالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىن اشۋ جوبالانىپ وتىر.

الداعى ۋاقىتتا، وسى باعىتتا تياناقتى جۇمىستار جۇرگىزىلەتىن بولادى;

8. تاۋەلسىز ەلدىڭ رۋحىنا ساي جاڭا كوزقاراس پەن جاڭا سيپاتتاعى تەلەباعدارلامالار ازىرلەۋ - كۇن تارتىبىندە تۇرعان ماسەلە.

ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 6-اقپانىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» زاڭىنا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار وسىنى كوزدەيدى. ياعني، مەملەكەتتىك تىلدەگى حاباردىڭ ۇلەس سالماعى تاۋلىك بويىندا ء(اربىر 6 ساعات سايىن) تەڭ دارەجەدە تاراتالىپ وتىرۋى ءتيىس.

ءسويتىپ، قازىرگى تاڭدا تەلەۆيزيالىق جانە راديو باعدارلامالارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى اپتالىق كولەمى ۋاقىتى جاعىنان باسقا تىلدەگى حابارلاردىڭ جيىنتىق كولەمىنەن كەم ەمەس. وسىدان بىلاي مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك تىلدەگى حابارلاردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋعا بارىنشا ماڭىز بەرىلمەك.

قولدانىستاعى زاڭنامالارعا سايكەس باق-تاعى تىلدىك نورمالاردى ساقتاۋ جونىنە تۇراقتى باقىلاۋ جۇرگىزىپ، ءتيىستى شارالار قولدانىپ وتىرۋ مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنە مىندەتتەلدى.

ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قازاقستاندا تسيفرلىق تەلەۆيدەنيەگە كوشۋ اياسىندا تەك مەملەكەتتىك تىلدە حابار تاراتاتىن 3 تەلەارنانىڭ تۇجىرىمداماسى ازىرلەنۋدە.

ولار اقپاراتتىق-تانىمدىق، الەۋمەتتىك-مادەني، تاريحي-پاتريوتتىق باعىتتاعى تەلەارنالار بولادى دەپ وتىرمىز.

ارنالاردىڭ بىرەۋىن - «مادەنيەت»، كەلەسىسىن - وقۋ-اعارتۋشىلىق باعىتتاعى «زەردە»، ال بۇلدىرشىندەرگە ارنالعانىن «بالاۋسا» دەپ اتاعان ءجون شىعار.

ارنالاردىڭ اتتارىنا بايلانىستى ويلارىڭىزدى ايتىپ، ولاردىڭ تۇجىرىمداماسى تۋرالى ۇسىنىستار جىبەرۋلەرىڭىزگە بولادى;

9. مەملەكەتىمىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگى جايىندا الاڭداۋىڭىز وتە ورىندى.

بۇل ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءوز ەلىمىزدەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا ۇمتىلۋىمىز قاجەت. ولاردىڭ باسەكەلەستىك قابىلەتىن كۇشەيتۋ كەرەك. بۇل پروبلەمانى قازاق ءتىلدى باق-تارعا مەملەكەتتىك تاپسىرىستى كوبەيتۋ ارقىلى شەشۋگە بولادى.

مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى وسى باعىتتا جۇمىستار جاساپ جاتىر. ولار قازاق تىلىندەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك تاپسىرىس كولەمىن جىل سايىن ۇلعايتۋدا. سونداي-اق قازاق تىلىندە شىعارىلاتىن كىتاپتارعا دا مەملەكەت تاراپىنان قوماقتى قاراجات بولىنۋدە. بۇل جايىندا ناقتى دەرەكتەردى وسى مينيسترلىك بەرەتىن بولادى.

قۇرمەتپەن،
پرەزيدەنت اكىمشىلىگى
باسشىسىنىڭ ورىنباسارى                             م.اشىمباەۆ

قويىلعان تالاپتاردىڭ بيلىك تاراپىنان، نەگىزىنەن، شەشىم تابۋىنا وراي م.شاحانوۆ جانە ونىڭ قولداۋشىلارى 17-جەلتوقساندا بەلگىلەنگەن اشتىق جاريالاۋ اكتسياسىن توقتاتاتىنىن مالىمدەيدى. وسىعان دەيىن ۇكىمەتكە سان مارتە ۇسىنىلسا دا جوعارىداعىلار مۇلدە نازار اۋدارماي كەلگەن ۇلت پەن ءتىل توڭىرەگىندەگى پروبلەمالارعا بيلىكتىڭ قۇلاق اسۋى جانە ونى ورىنداۋعا ۋادە ەتۋى قوعامدىق كۇشتەردىڭ جەڭىسى ەكەنى داۋسىز. ايتسە دە ادەبيەت، ونەر، قوعام، پارتيا قايراتكەرلەرى، مەرزىمدى باسىلىم باسشىلارى، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسۋشىلار، زەينەتكەرلەر مەن جاس بۋىن وكىلدەرى اتىنان قۇرىلعان اشتىق جاريالاۋ شتابى بيلىكتىڭ ءوز ۋادەسى مۇددەسىنەن شىعۋىن قاداعالاپ وتىرادى.

16-17 جەلتوقسان كۇندەرى ساعات 11-دە م.شاحانوۆ باستاعان ۇلت زيالىلارى رەسپۋبليكا الاڭىنا بارىپ تاۋەلسىزدىك كۇنىنە جانە جەلتوقسان كوتەرىلىسى قۇرباندارىنا ارناپ گۇل شوقتارىن قويادى. الايدا ەل، ۇلت، ءتىل مۇددەسى توڭىرەگىندەگى پروبلەمالاردى وزدەرىنىڭ جەكە مۇددەسىنە بۇرعىسى كەلەتىن كەيبىر ارانداتقىش توپتاردىڭ بوي كورسەتە باستاعانى بەلگىلى بولىپ وتىر. سوندىقتان ماسەلە مانىنە تەرەڭ بويلاي الماعان كەيبىر جاستارىمىزدىڭ الگىندەي توپتاردىڭ جەتەگىنە كەتىپ قالماۋىن قالايمىز.