ينتەرنەت پەن ءباسپاسوز بوستاندىعى جوق باعزى زاماندا گەنريح گەينە «اۋىزدىقتالعان يت ارتىمەن ۇرەدى» دەگەن ەكەن. ءححى عاسىردىڭ باسىندا ينتەرنەت پەن ءباسپاسوز بوستاندىعىن اۋىزدىقتاۋعا جاقىنداعان تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بيلىك ورگاندارى «گەينەنىڭ يتىنەن» اسىپ تۇسەتىن ءتۇرى بار...

ينتەرنەت پەن ءباسپاسوز بوستاندىعى جوق باعزى زاماندا گەنريح گەينە «اۋىزدىقتالعان يت ارتىمەن ۇرەدى» دەگەن ەكەن. ءححى عاسىردىڭ باسىندا ينتەرنەت پەن ءباسپاسوز بوستاندىعىن اۋىزدىقتاۋعا جاقىنداعان تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بيلىك ورگاندارى «گەينەنىڭ يتىنەن» اسىپ تۇسەتىن ءتۇرى بار...
بۇلاي دەيتىن سەبەبىمىز، وتكەن اپتانىڭ اياعىندا ەلىمىزدىڭ باس پروكۋراتۋراسى ارنايى ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزىپ، وندا «راحات اليەۆتىڭ كىتابىن تاراتۋ نەمەسە ماتىندەرىن قولدانۋ قىلمىستىق جانە ازاماتتىق-قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىككە سوقتىرادى» دەپ مالىمدەدى. اتالعان مەملەكەتتىك ورگاننىڭ رەسمي وكىلى ساپاربەك نۇرپەيىسوۆتىڭ سوزىنە سەنسەك، «بۇل كىتاپتا ازاماتتاردىڭ قۇقىعىنا نۇقسان كەلتىرەتىن بۇرمالانعان فاكتىلەر، جالعان اقپاراتتار جاريالانعان. ەڭ باستىسى، كىتاپتا جەكە ادامنىڭ ومىرىنە قول سۇعىلىپ، جەكە باستىڭ قۇپيالىلىعى اياقاستى ەتىلگەن. سونداي-اق، وندا جەكە ازاماتتاردىڭ مۇلىكتىك قۇقىعىن بۇزۋ فاكتىلەرى انىقتالدى». نۇرپەيىسوۆ مىرزا: «كىتاپتى قولىڭا الساڭىز بولدى، جاۋاپقا تارتىلاسىز. قازاقستاندىق ازاماتتار ەگەر ول كىتاپتى الاتىن بولسا، وندا جالعان قۇجاتتار بار. قازىر ساراپتاما ءجۇرىپ جاتىر. قازاقستاندىق ازاماتتاردى ساقتاندىرۋ ءۇشىن، مەملەكەتتىك قۇپيا بار قۇجاتتارعا زاڭسىز كىرمەس ءۇشىن، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ كەتپەس ءۇشىن، ءبىز الدىن الا ەسكەرتىپ جاتىرمىز. كىتاپتى العان ادام ول بىرەۋگە كورسەتەدى عوي، ول جايىندا ايتادى، ول ادام قىلمىسكەرگە كومەك كورسەتكەن بولىپ سانالادى» - دەپ «ساقتىق» تانىتتى.
بۇدان بىرەر كۇن بۇرىن  الماتى پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى باعبان تايىمبەتوۆ «رەسپۋبليكا» مەن «ۆزگلياد» گازەتتەرىنىڭ باس رەداكتورلارىن وزىنە شاقىرىپ الىپ، ولارعا اتالعان كىتاپتىڭ مازمۇنىن جاريالاماۋ تۋرالى اسا قۇندى نۇسقاۋ بەرگەن ەكەن. «ازاتتىق» راديوسىنا بەرگەن سۇحباتىندا تايىمبەتوۆ مىرزا: «ءبىز ولارعا زاڭدى ءتۇسىندىرىپ، راحات اليەۆ كىتابىنىڭ شىعۋىنا بايلانىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالعانىن ايتتىق» دەپتى. «بۇنداي ارەكەت تسەنزۋرا ورناتۋ ەمەس پە؟» دەگەن سۇراققا، پروكۋرور  مىرزا بۇنىمىز «ەشقانداي دا ءسوز بوستاندىعىن شەكتەۋ ەمەس، تەك قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ عانا» - دەپ سەندىرۋگە تىرىسىپتى.
الايدا پروكۋراتۋرانىڭ مۇنداي «بەلسەندىلىگى» ونىڭ مىقتىلىعىن پاش ەتكەن جوق، قايتا كەرىسىنشە شاراسىزدىعىن، السىزدىگىن اشكەرەلەگەن سياقتى. سەبەبى جيىرما ءبىرىنشى عاسىردا اقپارات لەگىنە توسقاۋىل قويۋ مۇمكىن ەمەس. اقپارات ءبىر جەردەن بولماسا، ەكىنشى جەردەن تەسىپ شىعادى. ينتەرنەتكە، كەز-كەلگەن اقپاراتتىڭ تارالۋىنا بوگەت جاساۋ ءۇشىن بيلىك قازاقستانداعى ەلەكتر قۋاتىن، تەلەفون، فاكس اتاۋلىنى ءوشىرىپ، جۇرتتىڭ قولىنداعى كومپيۋتەر، كسەروكس، پرينتەر سياقتى قۇرال-سايماننىڭ بارلىعىن ەسەپكە الۋى ءتيىس. ەگەر كەڭەستىك توتاليتارلىق رەجيم دۇرىلدەپ تۇرعان زاماندا، ءدال بۇگىنگىدەي تەحنيكانىڭ جوق كەزدە سولجەنيتسيننىڭ «ارحيپەلاگ گۋلاگ»-ى دا، ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى دە حالىق اراسىندا قولدان كوشىرىلگەن تۇرىندە تاراعانىن ەسكەرسەك، پروكۋراتۋرانىڭ بۇگىنگىسى بوس اۋرە. راحاتقا بولا قاعاز بەن قالامعا، جازىپ-سىزۋعا ەشكىم تيىم سالا قويمايتىن شىعار، ءسىرا!
ەندىگى ءبىر ماسەلە، وسى قادامنىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىنە بايلانىستى. راحات اليەۆتىڭ كىتابى ەلىمىزدە ورىن العان كوپتەگەن وقيعالار مەن جايتتارعا بايلانىستى دەپ ويلايمىز. ونىڭ ىشىندە ءبىزدى اۆتوردىڭ «التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ولىمىنە قاتىستى اقپاراتتاردى، قۇجاتتاردى جاريا ەتەم» دەگەنى ەرەكشە قىزىقتىرىپ وتىرعانىن جاسىرمايمىز. بۇل ءبىز ءۇشىن بيلكتەگىلەردىڭ قانشا توقالى بار، ولاردىڭ ارقايسىسى قانشا اقشا ۇرلادى دەگەن «اقپاراتىنان» مىڭ ەسە ماڭىزدى. ونىڭ ۇستىنە پروكۋراتۋرانىڭ بەس جۇزدەن استام بەتى بار كىتاپتى تولىعىمەن «قۇپيا» دەۋىنە جول بولسىن دەيمىز! ەگەر ونىڭ ىشىندە جاريالاۋعا بولمايتىن قۇجاتتار باسىلعان بولسا، وندا شەنەۋنىكتەر مىناداي-مىناداي بەتتەردەگى قۇجاتتار «قۇپيا» دەپ ناقتى ايتۋى كەرەك. راحاتتىڭ ءوزى تۋرالى، بالالىق نە جاستىق شاعى، اينالاسى مەن زامانداستارى تۋرالى ايتقان پىكىرلەرى «مەملەكەتتىك قۇپيا» ەمەس شىعار! ونىڭ ۇستىنە ادام ءولتىرۋ، ساياسي تەرروريزم سياقتى قىلمىستارعا قاتىستى اقپاراتتى ەشكىم «قۇپيا» دەپ تارس جاۋىپ قويۋعا قاقىلى ەمەس. كەرىسىنشە، وسىنداي قىلمىستارعا قاتىستى اقپاراتتاردى بىلە تۇرا، ولاردى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان جاسىرۋ - قىلمىس. بۇل تۇرعىدان العاندا بۇگىنگە دەيىن ولاردى «جاسىرىپ» كەلگەن اليەۆكە قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعالۋى ءتيىس. ال ەگەر راحات ولاردى جاريالاعاننان كەيىن ءبىزدىڭ ارنايى قىزمەت ورگاندارى جاڭا تەرگەۋ باستاماسا، جاڭادان اشىلعان  فاكتىلەر مەن قۇجاتتاردى جان-جاقتى زەرتتەمەسە، زەردەلەمەسە، وندا ولاردىڭ باسشىلارى مەن ماماندارىنا قارسى «قىلمىستىق ارەكەتسىزدىك» بابى بويىنشا ءىس قوزعاۋ قاجەت ەمەس پە؟ 
تاعى ءبىر قۇقىقتىق ماسەلە «كىتاپتى وقىعان ادامنىڭ بارلىعى جاۋاپقا تارتىلادى» دەگەنگە قاتىستى. پروكۋراتۋرا ونى قالاي انىقتايدى؟ مىسالى، الدەبىرەۋدىڭ ۇيىنەن نە كومپيۋتەرىنەن الگى كىتاپ تابىلدى دەيىك. ونىڭ وسى كىتاپتى وقىپ شىققانىن تەرگەۋشىلەر قالاي دالەلدەيدى؟ بالكىم، ول كىتاپتى ءۇي يەسىنىڭ جاۋلارى ادەيى تاستاپ كەتكەن شىعار؟ كىتاپتاعى ءۇي يەسىنىڭ ساۋساقتارىنىڭ ءىزىن ىزدەي مە؟ الدە بۇيرەكتەن تەۋىپ، كىتاپتىڭ مازمۇنى تۋرالى «دوپروس» جاساي ما؟ ال ءۇي ىشىندە بىرگە تۇرىپ جاتقان جانۇيا مۇشەلەرىنە، سول ۇيگە كەلىپ-كەتكەن ازاماتتارعا نە ىستەۋ كەرەك؟ بالكىم، ولار دا بايقاۋسىزدا كىتاپتى قاراپ شىعىپ، ىشىندەگى «قۇپيانى» ءبىلىپ قويعان شىعار؟ ولاردى دا قاماپ، «يتجەككەنگە» ايداۋ كەرەك پە؟
كىتاپتى «تاراتۋشىلار» تۋرالى دا سۇراق از ەمەس. مىسالى، مەن كىتاپتى ماسكەۋگە نە بەرلينگە بارىپ وقىسام نە بولادى؟ نە بولماسا بەرليندە، ۆەنادا تۇرىپ جاتقان قازاق ازاماتتارى وقىسا نە بولادى؟ ولاردىڭ وقىعان-وقىماعانى تۋرالى اقپاراتتى پروكۋراتۋرا قايدان بىلەدى؟ پروكۋراتۋرانىڭ جازاسى تەك قازاقستان ازاماتتارىنا عانا قاتىستى ما، الدە شەتەل ازاماتتارىنا دا قاتىستى ما؟ قازاق ازاماتتارى بىلمەگەن «قۇپيا» اقپاراتتى شەتەلدىكتەر تولىعىمەن ءبىلىپ جاتسا، ونىڭ قاي جەرى «قۇپيا»؟ ەلىمىزگە «مەملەكەتتىك قۇپيانى» شەتەلدىكتەردىڭ بىلگەنى قاۋىپتى مە، الدە قازاقستان ازاماتتارىنىڭ بىلگەنى قاۋىپتى مە؟ ەگەر شەتەلدە جۇرگەن قازاقستان ازاماتتارى راحاتتىڭ كىتابىن ەمىن-ەركىن وقىپ، ال ەل ىشىندە جۇرگەن ازاماتتار جاۋاپقا تارتىلسا بۇل زاڭدىلىققا جاتا ما؟ سوندا ەل ازاماتتارىن «كىتاپتى وقىدى نە وقىمادى» دەگەن پرينتسيپپەن سەگرەگاتسيالاۋ، ەكى سورتقا ءبولۋ بولماي ما؟ ال كىتاپتى كورمەگەن، وقىماعان، الايدا ونىڭ مازمۇنى تۋرالى كورشىسىمەن اڭگىمەلەسكەن ادامداردى نە قىلامىز؟ ولار اۆتوماتتى تۇردە «تاراتۋشىعا» اينالا ما؟ ولاردى وتىزىنشى جىلداردىعاداي «دونوس» جازىپ، تۇرمەگە تىعامىز با؟ ونداي بولسا، وسىناشاما حالىقتى وتىرعىزاتىن تۇرمە تابىلا ما؟
جالپى العاندا، پروكۋراتۋرانىڭ بۇگىنگى تىرشىلىگىنە بايلانىستى كوپتەگەن ساياسي سۇراقتار دا تۋىندايدى. نۇرپەيىسوۆتىڭ مالىمدەمەسىنەن كەيىن كىتاپتى وقۋعا ەش قۇلقى بولماعان ازامات وعان قانداي جولمەن بولسا دا قول جەتكىزىپ، وقۋعا تىرىساتىنى انىق. تيىم سالىنعان نارسەنىڭ بارلىعى وعان دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرادى! دانىشپان باسشىلارىمىز بەن كورەگەن مينيسترلەرىمىز فەدەريكو فەللينيدىڭ «تسەنزۋرا دەگەنىمىز مەملەكەت ەسەبىنەن جاسالاتىن جارناما» دەگەن ءسوزىن بىلمەي مە؟ راحات اليەۆ ءوز كىتابىندا ءجونى ءتۇزۋ ەشتەڭە جازباعان كۇننىڭ وزىندە، پروكۋرورلاردىڭ بارلىق ءباسپاسوز كوزدەرى ارقىلى تاراتقان «بولمايدى» دەگەن سوزدەرىنەن كەيىن كىتاپ باسىنان اياعىنا دەيىن راس، شىنشىل ەكەن دەگەن تۇسىنىك تارايدى. ەگەر «كىتاپتى وقۋ تۇگىلى، قولعا الۋعا بولمايدى» دەپ لاۋازىمدى تۇلعالار ەرتەدەن كەشكە دەيىن زارلاپ جاتسا، قاراپايىم كوپشىلىك ونداعىنىڭ ءاربىر قارپى «حاق»، ءاربىر سويلەمى «ايان» دەپ تۇسىنەدى ەمەس پە؟ وسىنى ءبىزدىڭ پروكۋرورلار تۇسىنبەي مە؟ وسىدان كەيىن امالسىز ارنايى قىزمەتتەر مەن قۇقىق قورعاۋ ورىندارى ءالى دە بولسا راحاتتىڭ جاندايشاپتارىنان تولىق تازارىپ بىتپەگەن بە دەپ جاعاڭدى ۇستايسىڭ...
ەگەر ءتۇپتىڭ-تۇبىندە ەلدەن بەزىپ، قىلمىسكەر اتانعان راحات اليەۆ ءوزى جازعان «وكىل قايىن اتا» كىتابىنىڭ ارقاسىندا قىرۋار پايدا ءتۇسىرىپ جاتسا، ونىڭ كەم دەگەندە جارتىسىن قر باس پروكۋراتۋراسىنىڭ ەسەپ-شوتىنا اۋدارۋى ءتيىس. گەرمانيا مەن اۆستريانىڭ باسپاگەرلەرى، راحاتتىڭ پيارشىلارى اتىشۋلى كىتاپتى ناسيحاتتاپ، ونى جارنامالاۋعا اقشالارىن شىعىندامايتىن بولدى. ولاردىڭ جۇمىسىن شىن مانىندە ءبىزدىڭ بەلسەندى «قۇقىققورعاۋشىلارىمىزدىڭ» ءوزى ەكە ەسە ارتتىرىپ جاساپ بەردى. ونى ۆەنادا جاتقان مارەتەبەلى قاشقىنىمىزدىڭ ءوزى دە راستاپ، مىسقىلداپ پروكۋرورلارعا دەگەن ءوزىنىڭ «شەكسىز العىسىن» ءبىلدىرىپ وتىر.
بۇنىڭ بارلىعىنا نە دەيىك؟ وزدەرى قىلمىستىق ءىس قوزعايدى، وزدەرى قىلمىسكەرلەردى ەلدەن جىبەرىپ الادى، وزدەرى سىرتتاي سوتتايدى، وزدەرى ناتيجەسىز قۋدالايدى. ەندى مىنە، وزدەرى راحات اليەۆتىڭ كىتابىنا دەگەن جۇرتشىلىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزىپ، وزدەرى ونىڭ ساتىلۋىنا قىزۋ قىزمەت اتقارىپ جاتىر. پروكۋرورلاردىڭ بۇنداي تىرلىگى باسىندا الپىس دوللار تۇراتىن «كومپرومات-كىتاپتىڭ» قارا بازارداعى قۇنىن التى ءجۇز دوللارعا دەيىن شارىقتاتىپ جىبەردى. بۇنداي «مايشەلپەكتى» بايقاپ قالعان بەرليندىك «يبەرا» باپاسى «وكىل قايىن اتانى» كومپاكت-ديسكىلەر مەن فلەش-ديسكىلەردە شىعارىپ، دۇنيەگە تاراتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداپتى. ەڭ قىزىعى، ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىن ۇركىتىپ-شوشىتىپ جۇرگەن بيلىگىمىز شەتەلدىك باسپاگەرلەرگە ەشقانداي ەسكەرتۋ ايتپاعان سىڭايلى...
توبىقتاي ءتۇيىن. كەشە عانا توتاليتارلىق زاماننان شىعىپ، كەلەسى جىلى ەقىۇ-عا توراعالىققا دايىندالىپ جاتقان قازاق مەملەكەتى اراعا جيىرما جىل سالماي تسەنزۋرانى قايتا تۇلەتپەكشى. بۇل تەك راحاتتىڭ كىتابىنا، ونىڭ ينتەرنەت-سايتتارىنا عانا قاتىستى ەمەس. بۇعان دەيىن «بورات»، «سيريانا»، «كاتىن» ت.ب. كينوفيلمدەر تسەنزۋرالىق سەبەپتەرمەن قازاق كينوتەاترلارىنا شىقپاي قالدى. تسەنزۋرالىق سەبەپتەرمەن تالاي ءباسپاسوز قۇرالدارى، ونىڭ ىشىندە «تاسجارعان» گازەتى جابىلىپ جاتىر. تالاي ادام تسەنزۋرالىق سەبەپتەرمەن جاۋاپقا تارتىلىپ، سوتتالىپ جاتىر. سوندا ءبىز قايدا بارا جاتىرمىز؟ بۇگىن تسەنزۋرا ورنىقسا، ەرتەڭ ينكۆيزيتسيا مەن نكۆد-نىڭ ورالاتىنى انىق! ماقالانىڭ باسىندا ءسوز بولعان گەنريح گەينەنىڭ «كىتاپتاردى ورتەۋدەن باستاعاندار ەرتە مە، كەش پە ادامداردى ورتەۋگە دەيىن بارادى» دەگەن سوزدەرىن ەستەن شىعارمايىق!

ايدوس سارىم، «اباي-نفورم».