نۇرجان تولەنديەۆ، اكتەر: كىم قانشا كۇيە جاقسا دا، مەن سول نۇرجان بولىپ قالا بەرەمىن!
شىنى كەرەك، نۇرجاندى «ۇستاۋ» قيىننىڭ قيىنى ەكەن. اۋەلى «جۇلدىزدار وتباسىنىڭ» «تىكەلەي بايلانىس» ايدارىنا شاقىرىلعان ول شىعارماشىلىق ساپارىنان دەر كەزىندە كەلىپ ۇلگەرمەدى. سوسىن وقىرمانداردىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ساۋالداردىڭ جاۋابىن اكتەردىڭ وزىمەن جۇزبە-ءجۇز سۇحبات بارىسىندا الارمىز دەپ ۇيعاردىق. سوندا دا نۇرجانمەن جولىعۋدىڭ ەش ءساتى تۇسپەي قويدى. بىردە شىمكەنتتە، بىردە جولدا... اقىرىندا الماتىنىڭ ورتالىق مەشىتىندە كەزدەستىك.
ماسقارا بولعان تۇگىم جوق!
- مەشىتتى اينالشىقتاپ جۇرۋىڭىزدە ءبىر گاپ بار ما ەكەن...
- «قاي كۇناڭىزدى جۋعالى ءجۇرسىز؟» دەمەكسىز عوي. ءوزىڭىز دە مۇسىلماننىڭ قىزىسىز. باسقانى بىلمەسەڭىز دە، مەشىتكە ادامنىڭ نە ءۇشىن كەلەتىنىن بىلەتىن شىعارسىز؟! شىمكەنتتەن كەلە سالا وسىندا باس سۇعىپ، دۇعا ەتىپ شىققان بەتىم وسى.
- كەشىرىڭىز، وندا اڭگىمەنى استارلاماي، تىكەلەي كوكەيدەگى سۇراقتان باستايىن. ەل «نۇرجان ءىستى بوپتى» دەپ شۋلاپ ءجۇر. ابىرويىڭىز ارتىپ، اتىڭىز شىققان شاعىڭىزداعى بۇل «ماسقارانى» قالاي تۇسىنسەك بولادى؟
- قايسى ماسقارانى؟ مەندە ءسىز ايتقانداي «ماسقارا» بولعان لاقاپ سوزدەر كوپ قوي. وعان ەتىم ۇيرەنىپ قالعان. قايسىسىنان باستايىن؟
- ءسىز قايسىسىن ايتقىڭىز كەلىپ تۇر؟
شىنى كەرەك، نۇرجاندى «ۇستاۋ» قيىننىڭ قيىنى ەكەن. اۋەلى «جۇلدىزدار وتباسىنىڭ» «تىكەلەي بايلانىس» ايدارىنا شاقىرىلعان ول شىعارماشىلىق ساپارىنان دەر كەزىندە كەلىپ ۇلگەرمەدى. سوسىن وقىرمانداردىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ساۋالداردىڭ جاۋابىن اكتەردىڭ وزىمەن جۇزبە-ءجۇز سۇحبات بارىسىندا الارمىز دەپ ۇيعاردىق. سوندا دا نۇرجانمەن جولىعۋدىڭ ەش ءساتى تۇسپەي قويدى. بىردە شىمكەنتتە، بىردە جولدا... اقىرىندا الماتىنىڭ ورتالىق مەشىتىندە كەزدەستىك.
ماسقارا بولعان تۇگىم جوق!
- مەشىتتى اينالشىقتاپ جۇرۋىڭىزدە ءبىر گاپ بار ما ەكەن...
- «قاي كۇناڭىزدى جۋعالى ءجۇرسىز؟» دەمەكسىز عوي. ءوزىڭىز دە مۇسىلماننىڭ قىزىسىز. باسقانى بىلمەسەڭىز دە، مەشىتكە ادامنىڭ نە ءۇشىن كەلەتىنىن بىلەتىن شىعارسىز؟! شىمكەنتتەن كەلە سالا وسىندا باس سۇعىپ، دۇعا ەتىپ شىققان بەتىم وسى.
- كەشىرىڭىز، وندا اڭگىمەنى استارلاماي، تىكەلەي كوكەيدەگى سۇراقتان باستايىن. ەل «نۇرجان ءىستى بوپتى» دەپ شۋلاپ ءجۇر. ابىرويىڭىز ارتىپ، اتىڭىز شىققان شاعىڭىزداعى بۇل «ماسقارانى» قالاي تۇسىنسەك بولادى؟
- قايسى ماسقارانى؟ مەندە ءسىز ايتقانداي «ماسقارا» بولعان لاقاپ سوزدەر كوپ قوي. وعان ەتىم ۇيرەنىپ قالعان. قايسىسىنان باستايىن؟
- ءسىز قايسىسىن ايتقىڭىز كەلىپ تۇر؟
- شىنىمدى ايتسام، قاي سۇراعىڭىزدىڭ دا تاس-تالقانىن شىعارۋعا ءتاستۇيىن دايىن وتىرمىن. قادىر اعامىز كۇيىپ كەتكەننەن بولسا كەرەك: «حالقىمنىڭ قولتىعىنا قىستىرعان گرادۋسنيگىمىن»، - دەپتى عوي. سول سياقتى، «ەلگە ويىنشىق بولدىم-اۋ» دەپ قالام كەيدە... «جۋاس تۇيە جۇندەۋگە جاقسى» دەپ، ايتەۋىر كەلسىن-كەلمەسىن، تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، ءسال ءسۇرىنىپ كەتكەنىڭدى كورسە، ءبىتتى، «قۇيىنداتا» جونەلەدى. «اقتىرنالار» نۇرجاندى توعىز جەرىنەن اتىپ، ون جەرىنەن پىشاقتاپتى. بايعۇس قانسىراعان كۇيىندە اۋرۋحاناعا جەتكىزىلىپتى... بەت-اۋزى بۇزىلىپ، ساحناعا شىعا الماي قالىپتى» دەگەن سياقتى قىرعىن اڭگىمەلەر بولدى. بۇكىل ەل تەلەفونىما حابارلاسىپ، «نۇرەكە، قاي اۋرۋحانادا جاتىرسىز؟ سىزگە قانداي اس ىشۋگە بولادى، قايسىسى بولمايدى؟ نە الىپ بارايىق؟» دەپ تىنىشتىق بەرمەگەن سوڭ، سودان ارىلايىن دەپ، «قازاقستان-شىمكەنت» تەلەارناسىنىڭ ءبىر باعدارلاماسىنا شىقتىم. ستۋديادا سۇحبات بەرگەندە جۇمساق ديۆاننىڭ ءبىر جاعىنا قاراي ءسال جانتايىڭقىراپ وتىرسام كەرەك... ونى كورگەن جۇرت «ويباي، وق نۇرجاننىڭ وڭ يىعىنان تيگەن بە، ايتەۋىر وڭ قولىن جاسىرىپ وتىردى» دەپ شىعاردى.
ەلگە، ەل ءىشىن كەزگەن جەل سوزگە داۋا جوق. ءسىزدىڭ سۇراي الماي وتىرعانىڭىز دا وسىنىڭ ءبىر ءتۇرى عوي. «نۇرجان ءىستى بولىپ، قولىنا كىسەن سالىنىپ، سوتتالىپ، تۇرمەگە ءتۇسىپتى. قارىزعا باتىپ قاپتى، ءسويتىپ، كۇيىككە شىداي الماي وزىنە-ءوزى قول جۇمساپتى. شاشىن تىقىرلاتىپ الىپ تاستاپ، ءىشىپ كەتىپتى...» دەگەن اڭگىمەلەر قاي جەرگە بارسام دا، الدىمنان شىعىپ جاتىر. ونان «نۇرجان تۇرمەدە وتىرعان جەرىنەن باۋىرجان يبراگيموۆ 35 مىڭ اقش دوللارىن بەرىپ، قۇتقارىپ الىپتى» دەپ تە شىقتى. ولاردىڭ ءبارىن قويشى، ەڭ شامىما تيگەنى، «جارالى سەزىم» فيلمىندە ارايدىڭ ءرولىن ويناعان قارىنداسىمداي قىزبەن قوسىپ، «ويباي، بولىپ جاتقان ءىستىڭ سەبەپشىسى سول قىز ەكەن!» دەپ تە شىعاردى. ءولىپ بارا جاتساق تا، اناسىن سىيلاپ، قىزىن قۇرمەتتەگەن قازاق ەدىك قوي! مەنى قويشى، الگى ورىمدەي قىزدىڭ تاعدىرىنان قورىقپاي ما؟ ايدالادا جۇرگەن بىرەۋدىڭ الپەشتەپ وتىرعان قارعاداي قىزىن مەنىمەن قوسىپ، اتىن ءبۇلدىرىپ نە كورىندى بۇل ەلگە؟ ويلاسام، كۇيىپ كەتەم. كوپ بولسا، مەنىڭ بالامنان ەكى-ءۇش جاس ۇلكەن قىز عوي. ناقاقتان-ناقاق ادامدى كۇيدىرۋگە بولمايدى.
مەن سىزگە ايتايىن، ماسقارا بولعان تۇگىم جوق! اللا كۋا. قالاي بولعاندا دا، كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ بارىنە ەسەپ بەرىپ، جۇيكەمدى توزدىرىپ، اۋزىمدى كوپىرتۋگە مىندەتتى ەمەسپىن! ەڭ باستىسى، قۇدايدىڭ كوزى تۋرا بولسىن. «دۇشپانىما تابا، دوسىما كۇلكى» ەتپەسىن. «مەن وندايمىن، مەن مۇندايمىن» دەپ اقتالاتىن دا جايىم جوق. سەنسە سەنەر، سەنبەسە «كوشكە بەرگەن تايلاعىن قايتىپ السىن». قۇدايعا شۇكىر، بالا-شاعامنىڭ الدىندا، باسىم امان، باۋىرىم ءبۇتىن، امان-ەسەن باياعىشا كوڭىل-كۇيمەن ءجۇرىپ جاتقان جايىم بار. ارينە، اللا باسقا سالىپ جاتسا، نەگە كونبەيسىڭ؟ ادامنىڭ دەگەنى بولعان ەمەس. بىراق قۇداي جامانشىلىقتىڭ بەتىن ارى قالسىن! ەر جىگىتتىڭ باسىنا نە كەلىپ، نە كەتپەيدى. ال ومىردەگى كەزدەسكەن كەدەرگىلەردى بۇزىپ ءوتىپ، جولىمدى تاۋىپ الۋىما بويىمداعى قۋاتىم دا، پاراساتىم دا جەتەدى.
- سوندا جاپا-تارماعاي جازىپ جاتقان باق بەتتەرىندەگى ماعلۇماتتاردىڭ وتىرىك بولعانى ما؟
- ءيا، ونىڭ ءبارى بوس ءسوز.
- ونەردە جۇرگەن ءبىر ارىپتەسىڭىز «نۇرجانعا ورتادان اقشا جيناپ جاتىرمىز» دەگەن ەكەن ءبىر سۇحباتىندا...
- اقىرى «ماسقارادان» باستالدى عوي اڭگىمەمىز. مەن تاعى ءبىر ماسقارانى ايتىپ بەرەيىن. «شىمكەنت-شوۋداعى» بەرىك قوي ول. ول سۇحباتتى وقىپ، مەنى بىلاي قويعاندا، ءوزى شىر-پىر بولدى. بەرىك ونداي «بۇلىكشى» جىگىت ەمەس، ونى مەن جاقسى بىلەم. بىراق، شىنى كەرەك، وقي سالا بەرىككە حابارلاسىپ: «مىناۋىڭ نە شىراعىم-اۋ؟ سەن بۇلاي دەۋگە قۇدايدان قورىقسايشى»، - دەسەم، «نۇرەكە، اۋزىمنان شىققان ءسوز ەمەس، ءوزىم دە وقىپ، شوك بولىپ وتىرمىن»، - دەدى. ول باسىلىمنىڭ باسشىلارىنىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا: مەن تۋرالى وسەك شىعارعىسى كەپ ىشتەرى قايناپ، جۇرەكتەرى دۇرسىلدەپ بارا جاتسا، وزىمنەن كەلىپ السىن! سىرتتان پىشىرلاسپاي. ەكى ورتادا بەرىك ەكەۋمىزدىڭ ارامىزعا وت جاقتى. سويتسەم، ول ول ما، مىنا جاقتان مىناداي ءبىر قاۋەسەت تاراپ كەتىپتى. ونەردەگى ارىپتەستەرىم مەنىڭ اتىمنان قور اشىپ، اقشا جيناپ، قىرعىن بوپتى... (مىرس ەتتى) كۇلكىم كەلەدى! شىنى كەرەك، ولار ماعان قور اشىپ، اقشا قۇيماي-اق ءوز قوتىرلارىن وزدەرى قاسىپ الماي ما؟! مەنى ولاي ەسىركەمەي-اق قويسىن! بارىنىكى - انشەيىن ايباراق. قۇداي ەشكىمگە كۇنىمدى سالماسىن! ەڭبەگىممەن تاپقان ريزىعىم وزىمە، بالا-شاعاما، ءتىپتى ءۇرىم-بۇتاعىما جەتەدى. قازىر جۋرناليست دەگەننەن اياق الىپ جۇرە الماي قالدىق قوي. ايتەۋىر، سۇيرەڭدەگەن ءتىلى مەن سۇيەنگەن جاعىنا سەنگەننىڭ ءبارى شەتىنەن «جۋرناليست». ارزان سەنساتسيا ءۇشىن، اڭقاۋ ەلدى سونىمەن الداۋسىراتىپ، وزدەرىنىڭ جامان ابىرويىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءبىزدى سورلاتىپ، «اناداي دەپتى، مىناداي دەپتى...» دەپ، «وتىرىكتى شىنداي، شىندى قۇداي ۇرعانداي» ەتىپ باسا بەرەتىن بولدى. وسىنداي جاعدايلارعا قاراپ، قىنجىلامىن. دۇنيەدە عايبات سوزدەن اسقان كۇنا جوق. ءسىز دە وسى جاعىنا ىقتيات بولساڭىز ەكەن دەيمىن!
«شانشاردان» كەتكىم كەلگەن سوڭ كەتتىم
- ونەر ادامدارىنىڭ ىشىندە اتىنا، تانىمالدىلىعىنا، ءتىپتى اقشاسىنا سەنىپ داندايسىپ كەتەتىندەر كوپ. ءسىزدى دە «قۇرتقان» وسى جاعداي ەمەس پە؟
- مۇنداي ءسوزدى ەسىتە-ەسىتە قۇلاعىم ابدەن جاۋىر بولدى. داندايسىپ كەتەتىندەي، ماستانىپ كەتەتىندەي ماعان نە كورىنىپتى، مەن نە ىستەپ قويىپپىن؟ ەڭ باستىسى، مەن الىپ اكتەر، ءبىرتۋار ازامات، مايتالمان رەجيسسەر رايىمبەك سەيتمەتوۆتەي ۇلى تۇلعانىڭ شاكىرتى ەكەنىمدى ماقتان تۇتام. وسى كىسىنىڭ جان دوسى ءاسانالى ءاشىموۆ اعامىز باستاعان قازاقتىڭ تالاي زيالىلارىنىڭ، اتاقتىلارىنىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ، تاربيەسىن الىپ وسكەن جانمىن. سوناۋ ستۋدەنت كۇنىمىزدە-اق ءبىزدىڭ ساحنالاعان سپەكتاكلىمىزگە وسى كىسىلەر باعا بەرىپ، اقىل قوستى. وسىنىڭ ءوزى ماعان از سىباعا ەمەس. ەگەر مەن ءمۇلت كەتسەم، ءبىرىنشى سول ۇستازىمنىڭ ارۋاعى اياماس. ونەرگە ورىمدەي كەزىمنەن-اق ارالاسقانمىن. بالكىم، مەن ونەرگە جول-جونەكەي كەلە سالعانىمدا، «جۇلدىز» اۋرۋىنا شالدىعار ما ەدىم؟ سوندىقتان، تانىمالدىلىق تا، اتاق تا ماعان تاڭسىق ەمەس. اقىرى اشىندىردىڭىز عوي، ايتۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. وسى كۇنگە دەيىن ەش جەردە كەۋدەمدى سوعىپ كورگەن ادام ەمەس ەدىم. بار بولعانى جيىرما بەس جاسىمدا ەكى اۋداننىڭ «مادەنيەت ءۇيىن» باسقاردىم: ءبىرى - تۇركىستانداعى، ەكىنشىسى - سايرامداعى. قول استىمدا ءجۇز ەلۋگە تارتا ادام بولدى. ياعني، مەن اقشاعا، داڭققا، تانىمالدىلىققا داندايسيتىن ادام ەمەسپىن. قىسقاسى، ءسىز «نە تۋدا پوپالي»...
- مەنىڭ ماقساتىم - ءسىزدى اشۋلاندىرۋ ەمەس. دەگەنمەن، وتباسىنىڭ بەرەكەسىن ۇستاپ تۇراتىن ءبىر ادام بولادى. ول كەتسە، شاڭىراقتان دا باق تايىپ، جۇرت «پالەنشە ءبارىن وزىمەن بىرگە الىپ كەتتى-اۋ» دەپ جاتادى... كەيىنگى ۋاقىتتا ونشا كوپ كورىنبەي ءجۇرسىز. ءسىزدىڭ دە باعىڭىز «شانشاردا» قالىپ قويمادى ما؟
- كەرىسىنشە دەپ ويلامايسىز با؟.. (كەكەسىنمەن كۇلىپ الدى) ول بىلاي. «سۋ ىشكەن قۇدىعىنا تۇكىرۋ» ەسسىزدىڭ تىرلىگى عوي، مەن ونداي ىنساپسىزدىققا بارا المايمىن. ونداعى بارلىق ارىپتەستەرىمدى سىيلايمىن. بىراق باسىمداعى باعىم «شانشارعا» تىرەلىپ قالعان جوق. ادامنىڭ باسىنداعى باق مىنەز-قۇلقىڭا، ادامدىعىڭا، پاراساتىڭا بايلانىستى قوناقتايدى. باسقا قونعان باقتى دا باسىپ تۇرار سالماق كەرەك. الاتاۋدى ايىرىپ، قاراتاۋدى قايىرماساق تا، جۇرتقا كوڭىل-كۇي سىيلاپ جۇرگەن ازاماتپىن. قۇداي سونىما قاراي باق بەردى. تانىمال بولدىم. ماڭگىلىك ەشتەڭە جوق. قازىر «شانشاردان» شىعىپ الى-ى-ىپ ويناپ جۇرگەن جوقپىن. «الداراسپان» دەگەن تەاتر اشپاقپىن. بار ۋاقىتىم سونىمەن كەتىپ، شاپقىلاپ ءجۇرمىن. ەلگە ساپالى بىردەڭە ۇسىنساق دەيمىن. شىنىمدى ايتسام، الگىندەي وسەككە، اناۋ-مىناۋعا كوڭىل بولۋگە ۋاقىتىم دا، زاۋقىم دا جوق. ومىردە ەشنارسە دە ماڭگىلىك ەمەس. ءتىپتى، عۇمىرىڭ دا ولشەۋلى. «شانشاردان» كەتكىم كەلگەن سوڭ كەتتىم. بۇل - ءوز شەشىمىم. مەنىڭ ماقساتىم - وسى ۋاقىتقا دەيىنگى ءوزىمنىڭ كورىپ-بىلگەنىمدى وزگەلەرگە بەرىپ، ءبىردى-ەكىلى شاكىرت تاربيەلەپ، سولاردىڭ اتىن شىعارسام دەگەن نيەت. باسقا ەشنارسە دە ەمەس.
- ۋاليبەك ءابدىرايىموۆ باسپاسوزگە «نۇرجاندى مەن قۋىپ جىبەردىم» دەپ، سۇحبات بەرەدى. سىز قاراپايىمدىلىق تانىتىپ، «ول كىسى نە ايتسا دا جاراسادى» دەيسىز. بۇل سوندا «اش قۇلاقتان تيىش قۇلاق» دەگەنىڭىز بە، الدە، شىنىمەن «قۋىلىپ» كەتتىڭىز بە؟
- «قۋدىم، ءويتتىم-ءبۇيتتىم» دەپ ءجۇر عوي. «تالانت بىتكەن جەردەن قىزعانىش باستالادى» دەگەن سياقتى عوي. ايتەۋىر بىرەۋ بولسام، مەنى ءسوز ەتپەس تە ەدى، «قۋعىنعا» دا ۇشىراماس ەدىم. دەمەك، مەنىڭ تيتتەي بولسا دا تالانتىم بار، «شانشار» ءۇشىن كەرەك بولعانىم دا. «كوپ تۇرعان سۋ ساسيدى، ويلاماعان مي اشيدى» دەيدى عوي. جۇرتتىڭ اشىعان ميىندا مەنىڭ نە كىنام بار، قىزىق ەكەنسىز... تەك سول كىسىلەر «ۇلكەننىڭ جولىن كەسكەننىڭ كورىنبەي قالارىن، كىشىنىڭ جولىن كەسكەننىڭ كومىلمەي قالارىن» ۇعا جۇرسە ەكەن دەيمىن. مۇنىڭ ءبارى وتكىنشى عوي... تەك قامشىنىڭ سابىنداي مىنا جالعان تىرشىلىكتە سىيلاسىپ وتكەنگە نە جەتسىن؟! ءبىرىن-ءبىرى اڭدىسقان مىنا ومىردە بىرەۋگە بىرەۋ تاباشى بولۋى حاق. اكەمدەي اداممەن تايتالاسىپ، ءابۇيىر تاپپاسپىن. جالپى، ءاۋ باستان «قاتىنوسەككە» جوق اداممىن.
- ۇنەمى وسىلاي جىلى جاۋاپپەن قۇتىلاسىز. سوندا ەكس-باستىعىڭىز ءتىپتى تەلەديدارعا شىعىپ، ءسىزدى «ساباپ» جاتقاندا دا نامىستانبايسىز با؟ ەل الدىندا، ءوزىڭىزدىڭ ءبىر كەيىپكەرىڭىز ايتپاقشى، «نەۋدوبنوە پولوجەنيەدە» قاپ قويمايسىز با دەگەنىم عوي...
- نامىستاناتىن نارسەنىڭ دە سالماعى بولۋى كەرەك. «باق» ەتكەنگە دە، «شاق» ەتكەنگە دە شاشىمدى جۇلا بەرسەم، نەم قالادى؟ ول وسەكتىڭ قايسىبىرىنە جاۋاپ بەرەم؟ ايتقىسى كەلگەن ادام ايتا بەرسىن. «اتان تۇيە قۇدىققا قۇلاسا، قۇرباقا قۇلاعىندا وينايدى» دەگەن. مەنىڭ سۇرىنگەنىمدى كورگىسى كەلەتىن ادامدار كوپ قوي. ونى بىلمەيدى، سەزبەيدى دەيسىز بە؟
- نەگىزى، ءسىزدى «نۇرجان» ەتكەن كىم؟
- اللا! ونان كەيىن تالانتىم. كەيىنگىلەردىڭ ءبارى - سەبەپكەر بولعاندار. مىڭ جەردەن يتاياققا سالساڭ دا، بالدىڭ اتى بال عوي... كىم، قانشا جەردەن كۇيە جاقسا دا، مەن سول نۇرجان بولىپ قالا بەرەمىن!
- «ومىردە تەك ەشنارسە ىستەمەگەن ادام عانا قاتەلەسپەيدى» دەيدى عوي. ءسىز جاساعان قاتەلىكتەرىڭىزدەن ساباق الاتىن جانسىز با؟
- «قاتەلىكتەن قورىققان دا قاتەلىك» دەيدى. پەندە بولعان سوڭ، جاڭىلاسىڭ، شالىناسىڭ، قايتا تۇراسىڭ... ءسويتىپ، قاتەلىگىڭ ارقىلى جونگە ءتۇسىپ،ساباڭا كەلەسىڭ. وكىنەسىڭ، «اتتەگەن-اي» دەيسىڭ. مۇنى مويىندايمىن.
- جان-جاعىڭىزدى قاۋمالاپ جۇرگەن قىز-كەلىنشەكتەر كوپ-اق. ايەلدەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىڭىز قانداي؟
- ارينە، ادەمى، اسەم دۇنيەگە كىم قارامايدى دەيسىز؟ بىراق «بەلدەن باسىپ» دورەكىلىككە بارۋدان، وعاش تىرلىك جاساۋدان اللا ساقتاسىن! ولاردىڭ بارلىعى - مەنىڭ ونەرىمدى سىيلاعاندار. سوندىقتان، كورگەن جەردە جىلى ءسوزىمدى ايتىپ، جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋ - ءاربىر اكتەردىڭ مىندەتى. مەنىڭ ءبىر قاداپ ايتاتىنىم، باسىما قانداي كۇن تۋىپ جاتسا دا، تاربيەدەن، قازاقىلىقتان، اردان اتتاپ كەتپەيمىن! يمانداي شىنىم وسى.
«ەكى جۇلدىزدا» ءوزىمدى باسقا مەملەكەتتە جۇرگەندەي سەزىندىم
- بايقاپ وتىرمىن، شەشەن تىلمەن سويلەيسىز. ارنايى جاتتاپ كەلگەنسىز بە؟
- جوعا. «اشىنعاندا شىعادى اششى داۋسىم» دەگەندەي عوي مەندەگى حال.
- «ەكى جۇلدىزعا» ءوزىڭىز بارماي قويدىڭىز با، الدە ول جاقتاعىلار ەلدى «شۋلاتقان» الگى جاعدايدان كەيىن «وكازىۆاەتسيا، س توبوي سۆيازىۆاتسيا وپاسنو!» دەپ، شاقىرماي قويدى ما؟
- وي، بۇل دا ءبىر پالە بولدى. باسىندا ادام قۇساپ شاقىرعان سوڭ، پاتشانىڭ ۇلىنداي بولماي، بارايىن دەپ، بارعانمىن. باۋىرجان اعام ەكەۋمىز قازاق تىلىندە جۇرگىزەتىن بولعانبىز. سويتسە-ە-ەم، ونداعى ۇيىمداستىرۋشى شىراقتارىم - كىل شالاقازاقتار. ءار نارسەسىن ءبىر كورىپ، قانىم قارايدى. اقىرى، شىدامىم تاۋسىلىپ، كەتىپ قالدىم. شاقىرماي قويعان ەشتەڭەسى جوق. وسى جەردە ءبىر نارسە ايتايىن. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ءبىر-اق ارنا بار. ول - «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسى. ءارى كۇتىپ، بەرى كۇتىپ، «حاباردان» اقىرى ءۇمىتتى ۇزگەمىز. بىراق، «ەكى جۇلدىز» بۇل ارناعا لايىق بولمادى. قازاقى بولمىس دەگەن اتىمەن جوق. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان انا تىلىمىزدە سويلەۋگە «ۇيالىپ» كەتتىك قوي، قۇرىسىن. سودان كەيىن-اق وزىمە-ءوزىم «مەن بۇل جەردە نە ىستەپ ءجۇرمىن؟» دەدىم دە، كەتىپ قالدىم. شىنىمدى ايتسام، «ەكى جۇلدىزدا» ءوزىمدى باسقا مەملەكەتتە جۇرگەندەي سەزىندىم. ءسويتتىم دە، «قو-و-وي، وتانىما قايتايىن» دەپ، شىمكەنتىمە كەتىپ قالدىم.
- تانىمالدىلىعىڭىزدىڭ ارقاسىندا قاي جەرگە بارساڭىز دا، باسشى دا، قوسشى دا قۇشاق جايا قارسى الىپ، «نۇرەكە، نۇرەكە» دەپ جاتادى. شىنىمەن سولاي دەپ ويلايسىز با؟
- ونىڭ ءبارىن ءىشىم سەزەدى عوي. بىرەۋلەرى ءوز پايداسى ءۇشىن جىلپىلدايدى، بىرەۋلەرى قاسىمدا ءجۇرۋ ءۇشىن دەگەندەي... كەرىسىنشە، ءبىر كىسىلەر شىن نيەتىمەن ارالاسىپ جاتادى. مۇنىڭ ءبارى - اتاق-ابىرويىم نەمەسە دۇنيەم ەمەس، ونەردىڭ قۇدىرەتى. ونەردى تۇسىنگەن، ونەردى سىيلاعان ادام قادىرىڭدى دە بىلەدى.
- اكتەر رەتىندە كىمدى ۇلگى تۇتاسىز؟
- جالپى، ساتيرا جانرىندا باۋىرجان يبراگيموۆ اعانى قۇرمەتتەيمىن. باۋكەڭ قازاققا ءالى ءيىسى دە كەلمەگەن شوۋدى جارق ەتكىزىپ ساحناعا الىپ شىقتى. قازاق ونەرىنە تالاي ساپالى ونەرپازداردىڭ كەلۋىنە سەبەپكەر بولدى. ول - «نۇر-مۇقاسان»، ول - «وردا»، ول - جاناتبەك، ول - ماقسات بازارباەۆ، ول - «نىسانا» تەاترىنىڭ باسشىسى ءابۋناسىر سەرىكوۆ دەگەندەي... بۇل كىسىنىڭ پاراساتتىلىعى، ازاماتتىعى سوندا، وسى شىعارعان جۇلدىزدارىنىڭ ءبىرىن دە ايتىپ، مىندەت قىلمايدى. ەشقاشان! كەرىسىنشە، وسىلاردىڭ بارلىعىنا اعا بوپ، جاعا بوپ كەلە جاتىر. ولاردىڭ ءبارى باۋكەڭدى الاقانىنا سالادى. بۇل كىسى - بۇگىنگى جەمىسىن ەمەس، ەرتەڭگى جەتىستىگىن ويلاعان ادام. ول جىگىتتەر ءۇشىن باۋكەڭ ىلعي دا «اعا» بوپ قالدى. وسى جاعىنان كوپ ۇلگى الامىن.
- كوپەن اعاشا ايتقاندا، «ونەردىڭ گەنەرالى بولۋدى» ارماندايسىز با؟
- گەنەرال بولۋدى ارمانداماعان سولدات سولدات ەمەس قوي. بىراق، وعان دەيىن ءالى قايدا-ا-ا؟ ول ءۇشىن ۇلكەن ەڭبەك كەرەك. قازىر كەۋدەمدە تەك ارمان مەن مەجەلەگەن ماقساتتارىم عانا بار. قۇداي جەتكىزىپ جاتسا، بوپ تا قالار.
- ءسىزدى شابىتتاندىراتىن، ونەرىڭىزدى ءارى قاراي شىڭداۋعا جەتەلەيتىن نە نارسە؟
- «ۋدىڭ دا شيپاسى بار» دەيدى عوي. سول سياقتى، جوعارىدا اتاپ وتكەن وسەك-اياڭدار مەنى قايتا العا جەتەلەيدى، جىگەرىمدى جانىپ، نامىسىمدى قايرايدى. مىناۋ انانى، اناۋ مىنانى ايتتى ەكەن دەپ، ۇيىقتاي الماي قالاتىن جانداردىڭ قاتارىنان ەمەسپىن. «يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى» دەيمىن دە، كەرىسىنشە، ارى قاراي شابىتتانىپ، قايراتتانىپ كەتەم.
- «توي-پوي» دەپ ءجۇرىپ، ىزدەنۋ، كىتاپ وقۋ ەسىڭىزدەن شىعىپ كەتپەي مە؟
- ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار. بىراق، تويعا بارماسام، ماعان اقشانى كىم بەرەدى؟ كىمنىڭ ەسىگىن قاعىپ: «تەاترىما اقشا بەرىڭىزشى؟» - دەپ تۇرام. ونىڭ ۇستىنە، «الماقتىڭ دا سالماعى بار» دەگەندەي، بىرەۋگە مىندەت ارتقىم دا كەلمەيدى. وسى جەردە ايتا كەتەيىن، «تەاترىڭنىڭ كورىمدىگى بولسىن» دەپ ونەردەگى ارقا سۇيەر اعام، كومپوزيتور ارمان بەكسۇلتان مۋزىكالىق جاعىنان كومەك قولىن سوزىپ جاتىر. راحمەت! راس، توي-پوي دەپ ءجۇرىپ، كەيدە بىرجاقتى بولىپ كەتەتىنىمىز بار. بىراق، جاقسى كىتاپ كورسەم، قانشا تۇرسا دا باعاسىنا قاراماي، ساتىپ الام. وزىممەن بىرگە الىپ جۇرەتىن دە كىتاپتارىم بار. كەيدە ۇشاقتا، كەيدە پويىزدا بولاسىڭ... كىتاپتان وتكەن دوس جوق قوي. جانىڭا قاجەت رۋحاني ازىق تا سول.
- سوڭعى وقىعان كىتابىڭىز؟
- «قازاق افوريزمدەرى» دەگەن كىتاپتى وقىپ وتىرىپ، ءابىش كەكىلباي اعامىزدىڭ مىنا ءبىر سوزىنە ىشەگىم تۇيىلە كۇلدىم. «ءبىزدىڭ قازاق ءوزىن جىلقى مىنەزدى جۇرتپىز دەپ تۇسىنەدى. ونىسى - ءوزىن-ءوزى ماقتاعانى ەمەس، سىناعانى. جىلقى - تەز ارىپ، تەز سەمىرەتىن جانۋار. ارىسا - ارسا-ارسا بوپ سىقپىتى قالمايدى، سەمىرسە - جالىنا قول اپارتپاي، كەكىرەيىپ كەتەدى» دەيدى. شىنىندا دا، سونداي حالىقپىز عوي. ابەكەڭنىڭ وسى سوزىنە قاراپ-اق ءوزىڭدى تانىپ، باسىڭدى شۇلعىپ وتىرا بەرەدى ەكەنسىڭ... (كۇلدى)
- شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، كوزىڭىز كورىپ تۇرعان قاتەلىكتى دەر كەزىندە بەتىنە ايتا الاسىز با؟
- مەن ءوزى قادىر مىرزا ءالي اعامىزدىڭ ولەڭدەرىن جاتقا وقيتىن اداممىن.
ول كىسى:
«مىستاننىڭ ءوزى دە الجىعان،
«مەكەرلىك» جاساپ ءبىر كورمەكشى.
بيكەشتى الدايدى دونجۋان،
باستىعىن الدايدى كومەكشى.
وتىرىك ايتىپ اپ الاقتار،
وسەكشى، ۇياتسىز پاتشاعار.
ءوز بايىن الدايدى ءجالاپتار،
ءوز حالقىن الدايدى پاتشالار.
كورىكتى، كەلىستى وڭىردە،
ەشنارسە تۇرعان جوق، ۇيلەسىپ.
«وسىنىڭ ءبارى ءتان ومىرگە»،
دەپ، ءوزىن الدايدى فيلوسوف»، - دەيدى. كورىپ تۇرساڭ دا، كوزىڭدى جۇما قالاتىن، سەزىپ تۇرساڭ دا بىلمەگەن سىڭاي تانىتاتىن جايتتار كوپ قوي ومىردە. «ادامداردىڭ سول جەردە سىباعاسىن بەرەمىن» دەپ، وتىرىك ايتا المايمىن.
بارىم دا، نارىم دا - ءتورت بالاپانىم
- الماتىدا كوپ بولاسىز. مۇندا ءۇيىڭىز بار ما؟ وتباسىڭىز قايدا تۇرىپ جاتىر؟
- جوق، بالا-شاعام شىمكەنتتە. بولاشاقتا الماتىعا قونىس اۋدارسام دەگەن نيەتىم بار.
- بىردە شاڭىراعىڭىزدا سۇحباتتاسقان ەدىك. سوندا، شىنى كەرەك، ساحنادا الاسۇرىپ جۇرەتىن «تۋكاعا» كوزىم ۇيرەنىپ قالعان مەن جارىڭىزدىڭ سابىرلىلىعى مەن اقجارقىندىعىن، بالالارىڭىزدىڭ تارتىپتىلىگى مەن تاربيەلىلىگىن كورىپ، ريزا بولعان ەدىم. بالالاردىڭ تاربيەسىمەن كىم اينالىسادى؟
- بالاڭ جەتەسىز بولسا دا، سورىڭ عوي. قۇدايعا شۇكىر، جارىم اقنۇر دا - اكتريسا. بىراق، مەنىمەن جارىسىپ، «ساحناعا شىعامىن!» دەگەن جوق. سول تورتەۋىن باعىپ-قاعىپ، ساباعىن قاداعالاپ، تاربيەسىن بەرىپ ۇيدە وتىر. مەنىڭ بار بايلىعىم دا، اتاعىم دا، بارىم دا، نارىم دا - وسى ءتورت بالاپانىم. جاقىندا باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ: «دۇنيەدە بالانىڭ ۋ-شۋىنا جەتەر نە بار؟ ودان اسقان سازدى اۋەن ويلاپ تابۋ مۇمكىن ەمەس»، - دەگەنىن وقىپ تاڭ قالعام. رەتى كەلسە، ايتايىنشى دەپ ءجۇر ەم، بۇگىن ءساتى ءتۇسىپ تۇر. كەيدە ۇيگە شارشاپ-شالدىعىپ كەلىپ، تابالدىرىقتان اتتاي بەرە سولاردىڭ ۋ-شۋىن ەستيمىن دە، ساپ باسىلام.
- ءۇيىڭىزدى قۇددى ءبىر شەتەلدەگى مۇراجايلارداي ەتىپ جاساپ قويىپسىز...
- جاسىراتىنى جوق، قوماقتى قارجى كەتتى. ءاربىر دەتالىنە دەيىن ويلاستىرعانمىن. بايقاساڭىز، كىرە بەرگەننەن-اق ادەمى تابيعاتتىڭ، سارقىراپ اققان سۋدىڭ كەسكىنىن كەلتىرگەنمىن. ءتورت بولمەنى دە قانشا جىلدان بەرى ءوزىمنىڭ ويىمدا جۇرگەن ديزاين بويىنشا جاساتتىم. ويتكەنى، ءبىز شىعارماشىلىق ادامدارىمىز عوي، كوڭىلىمىز ءسال نارسەدەن كول، ءسال نارسەدەن ءشول بولا سالادى. اقنۇر ءتورتىنشى بالامدى دۇنيەگە اكەلگەندە توسىن سىيىم بولسىن دەپ، جاساعان ءتۇرىم عوي. اقنۇرعا دا، بالا-شاعاما دا ۇنادى.
- سىزدەي سەرى جىگىتتىڭ بابىن تاۋىپ وتىرعان اقنۇر دا مىقتى-اۋ ءسىرا...
- ءوز باسىم «قاتىنپاز» ەركەكتەردىڭ قاتارىنان ەمەسپىن. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ شىمكەنتتىكتەردى بىلەسىز عوي... بىراق، «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت» دەگەن دە بار، ايتايىن. اقنۇر ەكەۋمىزدىڭ ءا دەگەننەن-اق ءتورت قۇبىلامىز تۇگەل بولعان جوق. جوقتىقتى دا، اشتىقتى دا بىرگە كوردىك. جاتاقحانادا تۇردىق. سول كەزدە قانداي بولسا، قازىر دە ءدال سولاي. ونىڭ ەڭ باستى قاسيەتى: «قايدا بارا جاتىرسىڭ؟ قايدان كەلدىڭ؟» - دەپ سۇرامايدى. جاسىراتىنى جوق، تالاي مارقاسقا جىگىتتىڭ سورىن قايناتىپ، اقىرىندا شاڭىراعىن شايقالتاتىن وسى ەكى ءسوز عوي. مۇمكىن، اقنۇردىڭ سابىرلىلىعى نامازدىڭ دا ارقاسى شىعار دەپ ويلايمىن. ءۇش جىلدان بەرى قاراي بەس ۋاقىت نامازىن ۇزگەن ەمەس. اكە-شەشەم دە نامازدا.تاڭەرتەڭگى نامازدى جاماعات بولىپ باستايدى. ءتاۋبا دەيمىن!
- ءوزىڭىز شە؟
- وكىنىشكە وراي، وقي الماي ءجۇرمىن. بىزدە رەجيم دەگەن جوق قوي، «قازا ەتىپ الامىن با...» دەپ قورقامىن. ول، ارينە، سىلتاۋ شىعار، اللا قالاسا، سول جاماعاتتىڭ قاتارىنا مەن دە قوسىلامىن دەگەن نيەتىم بار. جۇما نامازدى ۇزبەيمىن. مەشىتكە بارىپ قۇران باعىشتاپ، نامازعا قاتىسىپ، ساداقامدى بەرىپ قايتام. قولىمداعى بارىمنان جەتىم-جەسىرگە، جاعدايى تومەن وتباسىلارعا ۇلەستىرىپ بەرىپ تۇرامىن. ول - كادىمگى قاعيدام.
- وزىڭىزبەن اقىرى سىر-سۇحبات جاساۋدىڭ ءساتى ءتۇستى-اۋ. ايتسە دە، وتىرىك ايتىپ قويعان جوقسىز با؟ قىزۋقاندىلىقپەن ايتىپ الىپ، كەيىن «ءبىراز جەرىن وشىرەمىن» دەپ جۇرمەيسىز بە؟
- قارىنداسىم، ارىما داق سالىپ، وتىرىك ايتىپ قايتەم؟ «دۇنيەدە ەڭ كۇشتى ادام - ارلى ادام» دەيدى. ونىڭ تاعدىرى، جوعارىدا ايتىلعانداي، قيىن، اۋىر بولۋى مۇمكىن. بىراق، وكىنىشتى بولۋى مۇمكىن ەمەس! مەن وعان سەنەمىن. بۇل - ەسكىلەردەن قالعان ءسوز. سوندىقتان، نە ايتسام دا، ارىما سالىپ ايتتىم. ول جاعى ماعان سىن. «ايتىلعان ءسوز، اتىلعان وق».
- تىلەگىڭىز؟
- مۇنداي-مۇنداي سۇحباتتاردىڭ، امانشىلىق بولسا، ءالى تالايى شىعار. تەك ەل امان، جۇرت تىنىش بولسىن! اللا بويىمىزدان ادامدىق دەيتىن اسىل قاسيەتتى الماسىن! وسىعان دەيىنگى قانشا باسىلىمنىڭ بەتىن قايتارىپ كەلىپ، سىزدەرگە سۇحبات بەرۋىمدە دە ءمان بار. «جۇلدىزدار وتباسى» - اتى ايتىپ تۇرعانداي، ونەر ادامدارىنىڭ وتباسىلىق قىزىعى مەن بەرەكەسىن ءبىرىنشى كەزەكتە ۇستاناتىن جۋرنال. ءبىر ۇنايتىنى، اۋزىڭنان شىققان ءسوزدى قوسىپ-الماي سول كۇيىنشە بەرەتىندىگى. بۇل جولى دا سولاي بولادى دەپ سەنەمىن!
سۇحباتتاسقان ءاليا قۇدايبەرگەنوۆا
(«جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالى، №3, 2010)
