ساپۋرا ءجۇسIپوۆا كۇنi كەشە عانا مەملەكەتiك قىزمەتتە بولعان، تاۋەلسiز قازاقستاندى قالىپتاستىرۋعا قاتىسقان بيلiكتەگi از عانا قىزداردىڭ بiرi ەدi. كەزiندە قازاقتىڭ اردا ازاماتى، مارقۇم زامانبەك اعا نۇرقادiلوۆ الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىنىڭ اكiمi بولعان كەزiندە، قالالىق اكiمدiكتiڭ اپپارات جەتەكشiسi, الماتى وبلىستىق مەملەكەتتiك قىزمەت جونiندەگi اگەنتتiكتiكتiڭ توراعاسى بولدى.

بۇگiندە ساپۋرا حانىم - تاۋەلسiز ساياساتتىڭ وكiلi, رەسپۋبليكالىق «شاڭىراق» قوعامدىق بiرلەستiگi توراعاسىنىڭ ورىنباسارى. جوعارعى مەملەكەتتiك قىزمەت پەن بيلiكتەگi ايتارلىقتاي لاۋازىمىن تارك ەتiپ، دەموكراتيا­لىق وپپوزيتسيا الاڭىنا كەلگەن تاعى دا از عانا ايەلدەردiڭ بiرەۋi.  ەرمۇرات باپي ۇيىمداستىرعان «دات» جوباسى بويىنشا شىعىپ جاتقان «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى «قاڭعىرىپ قالعان» قازاقتارعا اراشا iزدەگەن قوعامدىق ۇيىمنىڭ بەلسەندiسi ساپۋرا حانىممەن تومەندەگىدەي سۇحبات جاساپتى. نازار اۋدارىڭىز:

- ساپۋرا حانىم، يمانشىلىعىڭىزدى ايتىڭىزشى، سiز اۋىزعا الارلىق لاۋازىمدى قىزمەتتە­رiڭiزدi تاستاپ، بيلiكتەن نەگە كەت­تiڭiز؟

- ول - ۇزاق اڭگiمە... قىسقاشا ايتسام، كەزiندە ماعان ۇلكەن اعالىق قامقورلىعىن جاساعان زامانبەك اعانىڭ بiر جاعىنا شىعىسايىن دەگەن ويىم بولدى. ول كiسiنiڭ سوڭعى جىلدارعى تاعدىرى ايانىشتى بولدى عوي...

- ونى ايانىشتى ەتكەن، بiرiنشi كەزەكتە، تاعى دا ءوزiمiزدiڭ قا­زاق­تار ەمەس پە ەدi...

ساپۋرا ءجۇسIپوۆا كۇنi كەشە عانا مەملەكەتiك قىزمەتتە بولعان، تاۋەلسiز قازاقستاندى قالىپتاستىرۋعا قاتىسقان بيلiكتەگi از عانا قىزداردىڭ بiرi ەدi. كەزiندە قازاقتىڭ اردا ازاماتى، مارقۇم زامانبەك اعا نۇرقادiلوۆ الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىنىڭ اكiمi بولعان كەزiندە، قالالىق اكiمدiكتiڭ اپپارات جەتەكشiسi, الماتى وبلىستىق مەملەكەتتiك قىزمەت جونiندەگi اگەنتتiكتiكتiڭ توراعاسى بولدى.

بۇگiندە ساپۋرا حانىم - تاۋەلسiز ساياساتتىڭ وكiلi, رەسپۋبليكالىق «شاڭىراق» قوعامدىق بiرلەستiگi توراعاسىنىڭ ورىنباسارى. جوعارعى مەملەكەتتiك قىزمەت پەن بيلiكتەگi ايتارلىقتاي لاۋازىمىن تارك ەتiپ، دەموكراتيا­لىق وپپوزيتسيا الاڭىنا كەلگەن تاعى دا از عانا ايەلدەردiڭ بiرەۋi.  ەرمۇرات باپي ۇيىمداستىرعان «دات» جوباسى بويىنشا شىعىپ جاتقان «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى «قاڭعىرىپ قالعان» قازاقتارعا اراشا iزدەگەن قوعامدىق ۇيىمنىڭ بەلسەندiسi ساپۋرا حانىممەن تومەندەگىدەي سۇحبات جاساپتى. نازار اۋدارىڭىز:

- ساپۋرا حانىم، يمانشىلىعىڭىزدى ايتىڭىزشى، سiز اۋىزعا الارلىق لاۋازىمدى قىزمەتتە­رiڭiزدi تاستاپ، بيلiكتەن نەگە كەت­تiڭiز؟

- ول - ۇزاق اڭگiمە... قىسقاشا ايتسام، كەزiندە ماعان ۇلكەن اعالىق قامقورلىعىن جاساعان زامانبەك اعانىڭ بiر جاعىنا شىعىسايىن دەگەن ويىم بولدى. ول كiسiنiڭ سوڭعى جىلدارعى تاعدىرى ايانىشتى بولدى عوي...

- ونى ايانىشتى ەتكەن، بiرiنشi كەزەكتە، تاعى دا ءوزiمiزدiڭ قا­زاق­تار ەمەس پە ەدi...

- دۇرىس ايتاسىز. كەزiندە «زاكە‑زاكەلەپ» قاسىنان شىقپايتىن جiگiتتەردiڭ بiرازى زامانبەك اعانى ساتىپ كەتتi; بiرازى باسىنا كۇن تۋعان ساتتە قورعان بولۋعا جارامادى; بiر­ازى «زامانبەك الجاستى» دەپ كۇلكiگە اينالدىردى. سويتكەن زاكەڭ - باسىنان ءسوز اسىرمايتىن زامانبەك اعا ەركiن ەلدiڭ ەر جiگiتi قانداي بولۋى كەرەكتiگiن كورسەتiپ كەتتi. بiراق مەن زامانبەك اعانىڭ وپپوزيتسيالىق قىزمەتiنە كومەكشi بولۋعا ۇلگەر­مەدiم... ول كiسiنi دە ۇلگەرتپەدi...

- ۋاقىتتى ارى‑بەرi اينالدىرا ايتىپ كورiڭiزشi: زامانبەك اعا تiرi بولسا، قوعام قايدا، ەل قايدا بولار ەدi?

- ايتا المايمىن... زاكەڭنiڭ مiنەزiن دە، ونىڭ قايتپاس قايسارلىعىن دا بiلەمiن عوي... ونى ءبارiبiر تiرi قويماس ەدi. ءومiرi وسىنداي تاعدىرعا تاڭىلعانىن ءوزi دە بiلدi, بiلە تۇرا، بiربەتكەيلiگiنەن قايتپادى. ەشكiمنەن ساۋعا سۇرامادى. بۇل - ۇلكەن ەرلiك. كەيدە ماعان بiزدە ەرلiك جاسايتىن زاكەڭدەي جiگiتتەر قالماعان سياقتى كورiنەدi...

- ال «شاڭىراققا» قالاي تاپ بولدىڭىز؟

- سوڭعى پرەزيدەنتتiك جانە پارلا­مەنتتiك سايلاۋلار كەزiندە الماتىنىڭ توڭiرەگiنە الىس اۋىلداردان جۇمىس iز­دەپ كەلگەن قازاقتاردىڭ باسپانا ءما­سە­لەسi ۋشىعىپ كەتكەنi ەسiڭiزدە شىعار. كەڭ دالاسىنان تۇراق تاپپاعان قانداستارىمىز قا­لا ماڭىنان الاقانداي جەر الا الماي، «زاڭسىز» تۇرعىزىلعان لاشىقتارى قيراتىلىپ، تاعدىردىڭ تەپكiسiن ءتاۋiر كوردi. ول جاعدايدى سايلاۋ ناۋقانىندا جۇرگەن بiز دە كوردiك. الماتىنىڭ iرگە­سiن­دەگi شاڭىراق اۋىلىندا بولعان 2006 جىل­عى كوتە­رiلiس قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا قالعان قارا تاڭبا بولدى. قازاقستاننىڭ ءار تۇك­پiرiندە باسپانا تاۋقىمەتiن تار­تىپ وتىرعان ءدال وسىنداي اۋىلدار قانشاما! ءادi­لەت iزدەپ، اۋىلدان قالاعا سابىلعان قا­زاقتاردىڭ قۇقىنا وپپوزيتسيالىق پارتيا­لاردان باسقا قامقورشى بولمادى. سول قياناتقا جانى اۋىرعان اسىلبەك قوجاحمەتوۆ بiر كۇنi: «ساپۋرا، قازاعى­مىزدى قورعايتىن قوعام قۇرايىق، كومەك بەرە الاسىڭ با؟» - دەدi. مەن بiردەن كەلiس­تiم.

- بiراق «شاڭىراق» زاڭدى ۇيىم رەتiندە بiردەن تiركەل­مەگەنi دە ەسiمiزدە...

- ءيا، دۇرىس ايتاسىز. «شاڭىراق» قوعامدىق بiرلەستiگi زاڭدى تiركەۋدەن وتە الماي، كەدەرگiگە تاپ بولعانى جونiندە سiزدەردiڭ دە بiر اشىلىپ، بiر جابىلعان گازەتتەرiڭiز از جازعان جوق. سول سەبەپتi دە ساياسي پارتيا وكiلدەرi, قوعامدىق قوزعالىستار مەن جاناشىر ازاماتتاردىڭ باستاماسىمەن «شاڭىراق» بiرلەستiگi قۇرىلىپ، ءار وبلىستا ءوزiنiڭ فيليالدارىن اشتى. ونىڭ ءوزi ەكi جىلعا سوزىلعان ناۋ­قان بولدى. قازاققا قورعان بولام دەگەن ۇيىمدى بيلiكتە وتىرعان قازاقتاردىڭ وزدەرi تiركەۋدەن وتكiزبەگەنi «نونسەنس» ەمەي، نە دەيسiز!

قازiر «شاڭىراق» قوعامدىق بiرلەستiگi iشكi كوشi‑قون ماسەلەسiمەن تiكەلەي اينالىسىپ، قالاعا كەلiپ، تۇراق تابا الماي جۇرگەن ازاماتتارعا زاڭدىق كەڭەستەرiن بەرiپ، ولاردىڭ تالاپتارىنىڭ شەشiلۋiن قۇزىرلى مەكەمەلەرگە جەتكiزەتiن ارالىق ۇيىم رەتiندە قالىپتاستى. قازiر بiزدiڭ ۇيىمنىڭ قىزمەتiمەن مەملە­كەت­تiك مەكەمەلەر دە ساناسا باستاعان سياقتى.

- دەگەنمەن كوشi‑قون مەملە­كەتتiك ورىنداردىڭ جا­ۋاپ­كەر­شiلiگiندەگi ماسەلە عوي. كو­شiپ‑قونىپ جۇرگەن - حالىق. ال حا­لىقتىڭ الەۋمەتتiك اۋرەسi­مەن مەملەكەت اينالىسۋى كەرەك ەمەس پە؟

- ول، نەگiزiنەن، سولاي بولۋى كەرەك... بiراق بiزدە iشكi كوشi‑قون مەملەكەتتiك كورسەتكiشتەرگە، الەۋ­مەت­تiك تۇرمىستىڭ تۇراقتىلىعىنا كەرi اسەرiن تيگiزەتiن ماسەلە سانالادى. سوندىقتان سوڭعى جىلدار­عا دەيiن بiزدiڭ ۇكiمەت كوشi‑قون پروبلەماسى بار ەكەنiن، ونى شەشۋ قاجەت­تiگiن مويىنداماي كەلدi. سولاي بولا تۇرسا دا، تۇرعىنداردىڭ قالاعا كوشۋi, نەگiزiنەن، ەلدەگi الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق جاعدايمەن بايلانىستى ەكەندiگi بەلگiلi.

بiراق اۋىلدان قالاعا كەلiپ، قاڭعىپ جۇرگەن حالىقتىڭ تۇرمىسى مەن قۇقىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت ەمەس پە؟ ەگەر ولاردىڭ الەۋمەتتiك تۇرمىس جاعدايى جاقسى بولسا، وسكەن-ونگەن ورتاسىن تاستاپ، قالاعا نەسiنە ۇدەرە كوشەدi? مiنە، سولاي بولا تۇرسا دا، بيلiك تاراپىنان iشكi كوشi‑قون ماسەلەسiن رەتتەۋدiڭ شاراسى دا جاسالماعان.

- ال وقىرماننىڭ: «شاڭىراق» نە جاسادى؟» - دەپ سۇراۋى مۇمكiن عوي.

- جاسالعان شارۋا از ەمەس. ءبارiن تiزiپ شىعۋعا گازەتتiڭ بەتi كوتەرمەي­تiن شىعار. ماسەلەن، وتكەن جىلى الماتى مەن استانا قالاسىنا كوشiپ كەلگەن ازاماتتاردىڭ ارا­سىندا رەسپۋبليكالىق الەۋمەتتiك زەرت­تەۋ‑ساراپتاما جاسادىق. الەۋمەتتiك زەرت­تەۋ قورىتىندىسى تۇرعىنداردى قونى­سىن وزگەرتۋگە ماجبۇرلەيتiن باستى سەبەپ­تەردi انىقتاپ بەردi. ولاردىڭ جيىنتىق ۇلەسi مىناداي قاتىناستا ەكەنi انىقتالدى: جۇ­مىس­قا تۇرۋعا كەلگەندەر 69,1 پايىزدى، بiلiم الۋعا كەلگەندەر 60,1 پايىزدى، ماماندىق الۋعا كەلگەندەر 41 پايىزدى قۇرايدى ەكەن.

- بۇل پايىزداردىڭ پايداسى قانداي؟ بۇنى وكiمەتتiك ورگاندار بiلمەي مە؟

- مiنە، قىزىق - بiلمەيدi ەكەن! ال پا­يىزداردىڭ پايداسى سول - ونىڭ كومەگiمەن كوشi‑قون ماسەلەسiن رەتتەۋگە مۇمكiندiك بەرەتiن مەملە­كەتتiك شەشiمدەر شىعارۋعا بولادى. وسى زەرتتەۋ دايەكتەرi بويىنشا، رەس­­پۋبليكالىق iشكi كوشi‑قون ماسە­لەسiنە قاتىستى مەملەكەتتiك باعدارلامانىڭ جوباسىن جاسادىق. بىل­تىر­عى قاراشا ايىندا مەملە­كەت­تiك لاۋازىم يەلەرi جانە دەپۋتتاتتاردىڭ قاتىسۋىمەن استانادا دوڭگەلەك ۇستەل وتكiزiپ، جوبانىڭ تۇساۋى كەسiل­دi.

ال جوبانىڭ نەگiزگi ماقساتى - الەۋ­مەتتiك ماسەلەلەردi شەشۋدە iشكi ميگرانت­تارعا كومەك كورسەتۋ. قازiر جوبا تۇجىرىمداماسىن ۇكi­مەتتiڭ «كوشi-قون تۋرالى» زاڭىنا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرتۋلەر ەنگiزۋگە ۇسىنىس جاساۋ ءۇشiن، ەڭبەك جانە الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيستر­لi­گiنە تاپسىردىق. «شاڭىراق» بiر­لەس­تiگiنiڭ توراعاسى اسىلبەك قوجاحمەتوۆ مينيستر گۇلشارا ءابدiحا­لىقوۆامەن كەزدەسiپ، iشكi كوشi‑قون ماسەلەسiن تال­قىلادى. مينيستر تۇ­جىرىمدامامەن تانىسىپ، بۇل قۇجاتتا مەملەكەتتiك كوشi-قون ساياساتىنا قۇندى تالداۋ جاسالعانىن اتاپ ءوتتi. ۇكiمەتتiڭ جاڭا زاڭ جوباسىنا بiزدiڭ ۇسىنىسىمىزدى ەنگiزۋ ءمۇم­كiندiكتەرi قاراستىرىلاتىنىن ايتتى. بۇنى ەلiمiزدەگi iشكi كوشi-قوندى رەت­تەۋدەگi العاشقى قادام دەۋگە بولادى.

- دەگەنمەن «شاڭىراق» بي­لiك­تiڭ ىعىندا كەتتi دەگەن ەل iشiن­دە­گi پiكiرگە قانداي ءۋاج ايتاسىز؟

- ونداي پiكiردiڭ سان الۋانىن ەستiپ ءجۇرمiز. ەگەر قوعامدىق بiرلەستiكتەردiڭ، ۇيىمداردىڭ قولىندا كۇشi, مۇمكiندiگi بولسا، قارا حالىق باسپانا iزدەپ تەنتi­رەمەس ەدi. قالاعان جەرiنەن پاتەر اپەرiپ، جۇمىسپەن قامتىپ، مامىراجاي قوعام ورناتار ەدi. بiزدiڭ ماقساتىمىز - تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتiك جاعدايىن شەشۋ ءۇشiن، بيلiك ورىندارىنا ىقپال ەتۋ. ال ىقپال ەتۋ ءۇشiن، بيلiكتiڭ ىعىندا ءجۇرۋ مۇمكiن ەمەس.

ەۋروداق قالتاسىنان قارجى ءبولiپ، ەلiمiزدiڭ iشكi الەۋمەتتiك ماسەلەسiن شەشۋگە كومەك قولىن سوزدى. قازاقستان بولسا، دامىعان ەلۋ ەلدiڭ قاتارىنا كiرەمiز دەپ ماقتانىپ جاتىر. ال تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ زاڭدى قاقىسى بار ماسەلەسiن شەشۋگە قۇلىق تانىتپاي وتىرعان بيلiكتiڭ بەتiن بەرi بۇرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ازاماتتاردىڭ زاڭدى قۇقىعىن تالاپ ەتiپ، ارىز‑وتiنiشتەرiن قۇزىرلى ورىندارعا جەتكiزiپ جۇرگەن قىزمەتiمiز ءۇشiن كiنالi دەپ تاپسا، وزدەرi بiلسiن.

- ءيا، ساپۋرا حانىم، «قا­زاققا اسسالاۋماعالەيكۋم! دەسەڭ، ءۇش سوم سۇرايدى»، - دەمەكشi, قاڭ­قۋ ءسوز قۋ قانىمىزعا سiڭگەن «قاسيەت» قوي... وعان الاڭ بولماي، سول سوزقۋارلارعا قىلعان قىز­مەتتەرiڭiز ورلەي بەرسiن! سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

باقىتگۇل كوپبايقىزى،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 09 (46) وت 3 مارتا  2010 گ.

سۋرەتتەردە: الماتىداعى "شاڭىراق" وقيعاسى