جىل باسىن جاڭا لەپەس، جالىندى ۇراننىڭ باسەكەسىمەن باستاعان ءتىلدى، جاقتى ايتقىشتاردىڭ اراسىنان ادەتتەگىدەي گەنەرال-دەپۋتات عاني قاسىموۆتىڭ داۋىسى ەرەكەشە ەستىلگەنى ەسىمىزدە شىعار. بۇگىنگى زاماننىڭ ساياسي ويىندارىنا وراي ساياسي جوبالاردى جورگەك ەتىپ قايتا تۋا سالعانداردىڭ ءبىرى وسى عاني قاسىموۆ دەيتىن ازاماتىمىز بولعاندىقتان با، ونىڭ ايتەۋىر، كەرەك ۋاقىتىندا كەرەك ءسوزدى جاريا ەتۋدەن جاڭىلعان جەرى كەم. بۇل جولى دا وزگەلەردەن قارا ءۇزىپ شىققان ول باس بوستاندىعىنان ايرىلىپ، جازاسىن تەمىر توردىڭ ىشىندە وتكەرىپ جاتقاندارعا راقىمشىلىق جاسايىق دەپ سايراي جونەلدى. راقىمشىلىقتى ول 2010 جىلدىڭ قۇرمەتىنە سۇراعان جوق، ارينە. ۇلكەن سەبەپتى، جالپى حالىق جاپىرىلا اتاپ وتۋگە ءتيىس ۇلان-اسىر مەرەكەنى الدىعا سالا وتىرىپ سۇرادى. ويتكەنى بيىل، ينشاللا، ەلباسىمىز جەتپىس دەگەن جاستىڭ جەلكەنىن كەرمەك! كوردىڭىز بە، ماسەلەنىڭ ءمانىسى قايدا؟.. ادەتتە راس، ءبىزدىڭ ەلدە  بۇقارالىق سيپات يەلەنىپ، مەمەلكەتتىك دەڭگەيدە اتالاتىن ايتۋلى داتالاردا  اباقتىعا قامالعانداردىڭ جازاسى جەڭىلدەتىلىپ ءىشىنارا بوستاندىق الاتىندارى بار. دەگەندە، ءسوز جوق  استاناداعى «قازاق ەلى» مونۋمەنتىندە شاعىن ەسكەرتكىشى بوي كوتەرىپ ۇلگەرگەن پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ مەرەيلى جاسقا جەتكەنىن ايگىلەيتىن ءبىر كۇن (6-شىلدە) قايتكەندە قازاقستاندى ءسان-سالتاناتقا بولەيتىنى حاق.

جىل باسىن جاڭا لەپەس، جالىندى ۇراننىڭ باسەكەسىمەن باستاعان ءتىلدى، جاقتى ايتقىشتاردىڭ اراسىنان ادەتتەگىدەي گەنەرال-دەپۋتات عاني قاسىموۆتىڭ داۋىسى ەرەكەشە ەستىلگەنى ەسىمىزدە شىعار. بۇگىنگى زاماننىڭ ساياسي ويىندارىنا وراي ساياسي جوبالاردى جورگەك ەتىپ قايتا تۋا سالعانداردىڭ ءبىرى وسى عاني قاسىموۆ دەيتىن ازاماتىمىز بولعاندىقتان با، ونىڭ ايتەۋىر، كەرەك ۋاقىتىندا كەرەك ءسوزدى جاريا ەتۋدەن جاڭىلعان جەرى كەم. بۇل جولى دا وزگەلەردەن قارا ءۇزىپ شىققان ول باس بوستاندىعىنان ايرىلىپ، جازاسىن تەمىر توردىڭ ىشىندە وتكەرىپ جاتقاندارعا راقىمشىلىق جاسايىق دەپ سايراي جونەلدى. راقىمشىلىقتى ول 2010 جىلدىڭ قۇرمەتىنە سۇراعان جوق، ارينە. ۇلكەن سەبەپتى، جالپى حالىق جاپىرىلا اتاپ وتۋگە ءتيىس ۇلان-اسىر مەرەكەنى الدىعا سالا وتىرىپ سۇرادى. ويتكەنى بيىل، ينشاللا، ەلباسىمىز جەتپىس دەگەن جاستىڭ جەلكەنىن كەرمەك! كوردىڭىز بە، ماسەلەنىڭ ءمانىسى قايدا؟.. ادەتتە راس، ءبىزدىڭ ەلدە  بۇقارالىق سيپات يەلەنىپ، مەمەلكەتتىك دەڭگەيدە اتالاتىن ايتۋلى داتالاردا  اباقتىعا قامالعانداردىڭ جازاسى جەڭىلدەتىلىپ ءىشىنارا بوستاندىق الاتىندارى بار. دەگەندە، ءسوز جوق  استاناداعى «قازاق ەلى» مونۋمەنتىندە شاعىن ەسكەرتكىشى بوي كوتەرىپ ۇلگەرگەن پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ مەرەيلى جاسقا جەتكەنىن ايگىلەيتىن ءبىر كۇن (6-شىلدە) قايتكەندە قازاقستاندى ءسان-سالتاناتقا بولەيتىنى حاق. قازاقستان تۇرىپتى، ۇلىق كىسىلەردىڭ قىبىن تاۋىپ سويلەۋدى  ونەر دەڭگەيىنە دەيىن  «وسىرگەن» اسلان مۋسين سياقتى جىگىتتەر امان بولسا، ەلباسىمىزدىڭ جەتپىسىن جەر-جاھان تۇگەل تويلاۋى مۇمكىن. بىراق، اسابالىققا اسىققان اسلاندى پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ءوزى ۇكىمەتتىڭ جالپاق جيىنىندا تيىپ تاستاعانداي سىڭاي تانىتتى. ال، سول كۇنى الماتى وبلىسىنىڭ اقسۋ اۋدانىنا قاراستى بىرنەشە اۋىلدى (قىزىلاعاش، ەگىنسۋ، كولتابان) تاسقىن الىپ، قورعانسىز اۋىل ادامدارى اجال قۇشىپ جاتقان ەدى. ەرتەڭىندە،  13 ناۋرىز كۇنى پرەزيدەنت ۇكىمەت قۇرامىنان جاساقتالعان شاعىن توپپەن شۇعىل كەزدەسىپ، سۋعا كەتكەن مارقۇمداردى  ءبىر مينۋت ەسكە الىپ ۇنىسىزدىك جاريالادى. سودان سوڭ اتالعان وقيعاعا كىنالى باسشى-قوسشىنى قاتاڭ جازالاۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتى. ۆيتسە-پرەمەر اسەت يسەكەشەۆتىڭ قۇزىرىنا بەرىلگەن توپ قىسقا مەرزىمدە اپاتتىڭ سەبەبى مەن سالدارىن انىقتاپ، ەلباسىنا ءمالىم ەتپەك. قازاقستاندا قىلمىستى ءىستىڭ قىرىندىسىن اقتارىپ جازۋ ءۇشىن ەدگار الان پو نەمەسە ارتۋر كونون دويل سياقتى قيىننان قيىستىرۋدىڭ قاجەتى شامالى، ءبىز بىلاي ىستەيمىز: الدىمەن قىڭىر قازاقتاردى  دەر كەزىندە قاۋىپتى ايماقتان ارقالاپ كوشىرە الماعان اۋىل اكىمىن شىرىلداتىپ ۇساتايمىز دا ايىپ-انجىسىن تارتتىرىپ، اباقتىعا ايدايمىز. سوسىن ونىڭ قاسىنا الاپات تاسقىنعا قالاق ۇستاپ شىقسا دا قالقايىپ قارسى تۇرۋعا شاماسى جەتپەگەن گيدروتەحنيكتەردى قوساقتايمىز. ءبىتتى شارۋا. ويتكەنى، بىزدە مۇنداي جوسىقسىز ءولىم، اۋىر قازا، قارالى حابارعا شەندى شەكپەندىلەر جاۋاپ بەرمەيدى. جازاعا تارتىلمايدى. ماسەلەنكي، جىل باسىنان بەرى تابيعاتتىڭ تارپاڭ مىنەز تانىتىپ تۇرعانىن بىلەتىن توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى مينيستر بوجكو تاۋلى وڭىرلەردە، ارنالى وزەن بويلارىندا، الىپ بوگەندەر سالىنعان نىساندارعا تاياۋ قونىس تەپكەن ەلدى-مەكەندەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قاتاڭ باقىلاپ، شەتىن جايتتاردىڭ الدىن الۋعا قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرىمەن ساقاداي-ساي تۇرۋعا ءتيىس ەدى. ونىكى قاشاندا قاسقىر شاۋىپ كەتكەن قوتاندى اينالىپ ۇرەتىن قويتوبەتتىڭ تىرلىگى - وقيعا بولىپ ويبايلاپ قالعان جەرگە كوكشىرەيىپ كەلەدى دە كەتەدى. سول شىركىندى كىم شىكىرا ەتىپ جۇرگەنىن بىلمەدىك، تىم قۇرىسا ءبىر دەپۋتات «وتستاۆكاعا بارسىن» دەي المايدى عوي. وسى جولى دا بوجكونىڭ توبەسىنەن بۇلت اينالماسىنا كەپىلمىز.

ەل ءىشى ءوستىپ وكسىككە تولعاندا قىزمەتىن تاستاپ شىعۋعا ءتيىس تۇلعانىڭ ءبىرى - پرەمەر-مينيستر ءماسىموۆ بولۋى كەرەك ەدى. ول دا قارا ءمالىن تۇستەس مۇرتىن قارالى قاۋىمعا كورسەتىپ، بىردەڭە-سىردەڭەنى جىبىرلاپ، جىلبىسقالاپ مىڭگىرلەدى دە ۇشاعىنا ءمىنىپ تايىپ تۇردى. وعان دا ءالى وتستاۆكانىڭ اۋىلى الىس بايقايمىن.

الاپات تاسقىن جۇتقان قىزىلاعاش اۋىلىنىڭ تراگەدياسى اق وردادا ءبىر مينۋتكە جاريالانعان ۇنسىزدىكپەن بىتكەنگە ۇقسايدى.  سەبەبى، ءبىز  بۇل سۇمدىققا ءمان بەرىپ، ءبىر كۇن ازا تۇتۋعا دا جارىمادىق. اتا زاڭىمىزداعى باستى بايلىعىمىز - ادام ەكەنىن دە ۇمىتتىق.

تەلەارنالاردىڭ ءۇزىپ-جۇلىپ، مونتاجداپ بەرگەن بەينە كورسەتىلىمدەرى  مەن اقپارات اگەنتتىكتەرى تارتقان شولاق حابارلاردان عانا قۇلاعدار بولعان قىلىڭ بۇقارا دا «و، سۇمدىق-اي!» دەگەننەن ارىگە بارا قويعان جوق. نەگە دەسەڭىز، كوپشىلىك الگى سۇمدىقتىڭ سۇسىن سەزىنە المادى. سەزىنە الماعان سەبەبى قىزىلاعاشتىقتار ايتقانداي «باق شىندىقتىڭ بەتىن بۇركەپ قالدى». اگاراكي، وسىنداي اپات كورشى قىرعىزستاندا (قۇداي بەتىن ارى قىلسىن) بولا قالسىنشى، حابار ارناسىنان باستاپ اش-جالاڭاش جۇرتتىڭ جۇتاعان قالىن كورسەتكەندە كوزىمىزدى اتىزداي ەتەر ەدى. سوندىقتان ءسوزدىڭ قىسقاسى:

بىرىنشىدەن، قىزىلاعاش وقيعاسى بارلىق ارنالار مەن ءباسپاسوز بەتتەرىندە اشىق تالقىعا سالىنىپ، تاسقىننىڭ قاندى اۋزىنا جۇتىلىپ، اجال قۇشقان مارقۇمدار تۋرالى مالىمەت تولىق جاريالانۋعا ءتيىس. تابيعات اپاتىنداي ءتىلسىز جاۋدىڭ تابان استىنان شىعىپ تاپتاپ كەتەرىن ءبىزدىڭ بەيقام جۇرتتىڭ بىلە ءجۇرۋى ءۇشىن دە قاجەت بۇل مالىمەت.

ەكىنشىدەن، قار مول جاۋعان تاۋلى وڭىرلەر مەن سۋ قويمالارىنىڭ اۋزىنداعى ەلدى مەكەننىڭ جۇرتىن شۇعىل كوشىرۋگە جاۋاپتى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار دايىندىقتى قۋزاپ، ۇكىمەتتىك قۇرام ەلىمىزدەگى ەرەكشە ايماقتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن باقىلاپ شىعىپ، ناقتى شارالارعا كىرىسۋى كەرەك.

ۇشىنشىدەن، كەڭەس وكىمەتىنىڭ تۇسىندا جاسالىپ توز-توز توزى شىققان قازاقستاننىڭ قاۋىپتى ايماقتارى تۋرالى كارتاعا ۇڭىلەتىن ۋاقىت شەگىنەن اسىپ بارادى. اسىپ بارادى دەۋىمىزگە مىسال ەكولوگيالىق پروبلەمالارعا بايلانىستى قازاق جەرىندە كوبەيە تۇسكەن وڭىرلەردەن كوپتەپ تابىلادى.

تورتىنشىدەن، قازاقستاننىڭ ءار ازاماتى: تاۋ جەبەلەگەن جىلقىشىسى، اڭشىسى، بالىقشىسى جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردە ەسەپكە الىنىپ، كىمنىڭ قايدا جۇرگەنى قاتاڭ باقىلاۋدا بولۋى كەرەك. الىس اۋىلدارداعى بايلانىس قۇرالدارىنىڭ جۇمىسىنا ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە نازار اۋدارىلۋ قاجەت.

... كەرەك... قاجەت... ءتيىس... كەرەكتەر مەن قاجەتتەردى بۇدان ءارى دە تولىقتىرا بەرۋىمىز كەرەك. سونداي كەرەكتەردىڭ  باستىسى رەتىندە ءبىز جەتپىس جىلدىققا اسىعىپ، جەلپىنىپ جۇرگەندەردى  بولاشاق مەرەيتوي يەسىنەن تەزگە سالۋدى دا تالاپ ەتۋىمىز كەرەك. توي قامىن ويلاعانسىپ تويىنعاندار قاشانعى سەكىرە بەرۋى كەرەك؟!.

«اباي-اقپارات»