قازاقستاننىڭ ەۋروپانىڭ قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (ەقىۇ) توراعالىق ەتۋى ەلدىڭ سىرتقى يميدجىنە قولايلى ەكەنىنە كۇمان جوق. دەيتۇرعانمەن، رەسمي توراعالىق باستالماي جاتىپ-اق، قازاقتارعا «قۇرمەت كورسەتكەن» قوجايىنداردىڭ ارەكەتى تاڭدانىس تۋدىرعان. ارادا 100 كۇنى وتكەنىنە قاراماستان سول تاڭدانىس...  ۇلعايىپ كەلەدى.

قانات ساۋداباەۆتىڭ (سۋرەتتە) ءاربىر قادامىن اڭدىعان ءجۇز كۇن دە وتە شىقتى. ەقىۇ مەن قازاقستانعا قاتىستى شەتەل باسپاسوزىندەگى ماقالالار ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق حاقىندا ەمەس، كەرىسىنشە قازاقستاننىڭ ءوز ىشىندەگى جاعدايلارعا كوبىرەك ويىسۋدا. «قازاقستان ءالى كۇنگە دەيىن مادريدتە بەرگەن ۋادەسىن ورىندامادى. ءسوز بوستاندىعى مەن ادام قۇقى اياققا تاپتالىپ جاتىر» دەگەن پىكىرلەر كوبىنە اقش گازەتتەرىنەن مەن مۇندالايدى. ەۋروپالىق باسىلىمدار، كەرىسىنشە «قازاقستان يادرولىق قارۋدى زالالسىزداندىرۋعا كۇش سالىپ، قىتايدىڭ باتىسى مەن ەۋروپانىڭ باتىسى اراسىنداعى قاۋىپسىزدىككە ۇلكەن ۇلەس قوسا الادى» دەگەن ۇمىتىمەن بولىسەدى. قازاقستاننىڭ ءدال وسى ۇيىمعا توراعالىق ەتۋىنە قاتىستى بەرگەن باعاسىنا قاراپ، ۆاشينگتون مەن ەۋرووداقتىڭ «دەموكراتيا» دەگەن سوزگە ءارتۇرلى انىقتاما بەرەتىنى، ءارى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى الەمدىك گەوساياساتتاعى تالاس-تارتىس تەرەڭدەپ بارا جاتقانى بايقالدى.

قازاقستاننىڭ ەۋروپانىڭ قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (ەقىۇ) توراعالىق ەتۋى ەلدىڭ سىرتقى يميدجىنە قولايلى ەكەنىنە كۇمان جوق. دەيتۇرعانمەن، رەسمي توراعالىق باستالماي جاتىپ-اق، قازاقتارعا «قۇرمەت كورسەتكەن» قوجايىنداردىڭ ارەكەتى تاڭدانىس تۋدىرعان. ارادا 100 كۇنى وتكەنىنە قاراماستان سول تاڭدانىس...  ۇلعايىپ كەلەدى.

قانات ساۋداباەۆتىڭ (سۋرەتتە) ءاربىر قادامىن اڭدىعان ءجۇز كۇن دە وتە شىقتى. ەقىۇ مەن قازاقستانعا قاتىستى شەتەل باسپاسوزىندەگى ماقالالار ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق حاقىندا ەمەس، كەرىسىنشە قازاقستاننىڭ ءوز ىشىندەگى جاعدايلارعا كوبىرەك ويىسۋدا. «قازاقستان ءالى كۇنگە دەيىن مادريدتە بەرگەن ۋادەسىن ورىندامادى. ءسوز بوستاندىعى مەن ادام قۇقى اياققا تاپتالىپ جاتىر» دەگەن پىكىرلەر كوبىنە اقش گازەتتەرىنەن مەن مۇندالايدى. ەۋروپالىق باسىلىمدار، كەرىسىنشە «قازاقستان يادرولىق قارۋدى زالالسىزداندىرۋعا كۇش سالىپ، قىتايدىڭ باتىسى مەن ەۋروپانىڭ باتىسى اراسىنداعى قاۋىپسىزدىككە ۇلكەن ۇلەس قوسا الادى» دەگەن ۇمىتىمەن بولىسەدى. قازاقستاننىڭ ءدال وسى ۇيىمعا توراعالىق ەتۋىنە قاتىستى بەرگەن باعاسىنا قاراپ، ۆاشينگتون مەن ەۋرووداقتىڭ «دەموكراتيا» دەگەن سوزگە ءارتۇرلى انىقتاما بەرەتىنى، ءارى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى الەمدىك گەوساياساتتاعى تالاس-تارتىس تەرەڭدەپ بارا جاتقانى بايقالدى.

وسى اپتادا ۆاشينگتوندا قازاقستاننىڭ ەقۇى-عا توراعالىعىنىڭ 100 كۇنى دەگەن تاقىرىپتا ارنايى كونفەرەنتسيا وتپەك. قازاقستاننان بارعان ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرى وسى وتىرىستا ءسوز بوستاندىعى مەن ادام قۇقىعىنا قاتىستى ءوز ويلارىمەن بولىسپەك. ءارى بۇل كەزدەسۋدى Soros قورى نازارباەۆتىڭ اقش-قا ساپارى قارساڭىندا ازىرلەۋدە. Open Society Institute ۇيىمى قازاقستان مەن ورتالىق ازيادا اشىق ينستيتۋت قۇندىلىقتارىنىڭ قالاي دامىپ جاتقانىن، ەۋروپالىق ۇيىمعا توراعالىق ەتۋدە نە وزگەرگەنىن تالقىعا سالماق.

دجەف گولدستەين اتالعان امەريكاندىق ۇيىممەن تىعىز قاتىناستاعى Soros قورىنىڭ بلوگىندا: «قازاقستان ەۋروپالىق ۇيىمنىڭ ىعىنا كوندى مە؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپتى. «بيىل ەۋروپا ەلدەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا ادام قۇقىعى نەگىزگى ماسەلە دەپ بەكىتىلگەن حەلسينكي قۇجاتىنىڭ قابىلدانعانىنا 35 جىل تولماق. وكىنىشكە قاراي، 2010 جىلى ۇيىمنىڭ ادام قۇقىعى تۇجىرىمدارىن ەلەمەيتىن قازاقستان توراعالىق ەتىپ وتىر» دەيدى ول.  اۆتور دالەل رەتىندە، پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ىشىندە 2007 جىلى پارلامەنتى جالعىز پارتيادان سايلانعان ەل قازاقستان بولعانىن ايتادى. «بۇعان ينتەرنەتتى شەكتەۋ تۋرالى زاڭ مەن تاۋەلسىز اقپارات قۇرالدارىن تۇنشىقتىرۋ زاڭدارىن دا قوسىڭىز» دەيدى گولدستەين.

«قازاقتار، ارينە، مارتەبەلى ۇيىمعا توراعالىق ەتىپ وتىرعان تۇڭعىش پوستكەڭەستىك ەل بولعانىنا ماقتانادى. بۇل جايتتى قازاق ءباسپاسوزى پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ساياساتى ارقاسىندا قازاقستاندى الەم مويىندادى دەپ ناسيحاتتاۋدا» دەيدى اقش ءباسپاسوزى. اتالعان ماقالا اۆتورى Open Society Institute ۇيىمى قازاقستان ەلىندەگى ىشكى جاعدايلاردى جونگە كەلتىرمەيىنشە (ادام قۇقى مەن دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار), العا قويعان مىندەتتەرىنە، جەتە المايدى دەگەنگە يلانادى.

ال، ەندى Neurope سايتىندا ەۋروپانىڭ حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتىنىڭ پرەزيدەنتى، پروفەسسور يرنەريو سەميناتورە: «ءبىز قازاقستاننىڭ اۋعان شيەلىنىسىن شەشۋدەگى تالپىنىسىن ەسكەرۋسىز قالدىرا المايمىز. قازاقستان اۋعانستاندا تۇراقتىلىق پەن دامۋدىڭ ورناۋىنا، بەيبىت ءومىردىڭ قايتا كەلۋىنە مۇددەلى بولىپ وتىر» دەيدى. ەۋروپا ەلدەرىندەگى ساياسي وي-پىكىردىڭ الاڭىنا اينالعان اتالعان سايتتا (www.neweurope.eu), سونىمەن قاتار، كاۆكاز بەن ورتالىق ازياداعى ناتو-نىڭ ارنايى وكىلى روبەرت سيممونستىڭ دا پىكىرى جاريالانعان. ول دا «قازاقستان ورتالىق ازياداعى تۇراقتىلىقتىڭ ورناۋىنا بىردەن-ءبىر مۇرىندىق، اۋعانستاننىڭ گۇلدەنۋىنە ۇلەسىن قوسادى» دەپ اعىنان جارىلادى. ەۋروپالىق باسىلىمدارداعى وسىعان ۇقساس ءبىر جاقتى پىكرلەردىڭ كوپتىگىن ءبىر ەسەپپەن ۇيىمنىڭ بيۋروكراتيالىق ادىستەردىڭ كوپتىگىمەن، ءارى قازاقستاننىڭ ەۋروپالىق ۇيىمعا توراعالىق ەتۋى ەشقانداي دا ىنتىماقتاستىق پەن قاۋىپسىزدىك ەمەس، ساياسي ويىنداردىڭ ناتيجەسى دەپ تۇسىندىرۋگە بولاتىن شىعار.

عالامتوردا، سونىمەن قاتار، تاۋەلسىز جۋرناليستەر مەن ساراپشىلاردىڭ دا پىكىرلەرى بار. توراعالىقتىڭ 100 كۇندىگى تۇسىندا registan.net سايتىندا دجوشۋا فاۋست «قازاقستاننىڭ كوزبوياۋ زاڭدارى» اتتى ماقالا جاريالادى. ول: «اقش قازىر قازاقستاندا گازەتتەر («رەسپۋبليكا» گازەتى - رەد.) جابىلىپ جاتىر، ءسوز بوستاندىعى قىسپاققا ۇشىراۋدا قازاقستان ەۋروپالىق ۇيىمعا توراعا بولا وتىرىپ، ءوز ەلىندە دەموكراتيانى تۇنشىقتىرۋدا» دەگەن سارىندا ايىپ تاعۋدا. بىراق باتىستىڭ دا ءسوز بوستاندىعىنا قاتىستى كوزقاراسى ەكى ءتۇرلى. ماسەلەن، اۆتور، «وزبەكستاندا «جىنىستىق قاتىناس» دەگەن ءسوز ءۇشىن سپيد-كە قارسى كۇرەس باعدارلاماسىن توقتاتىپ تاستاعانىنا كوز جۇمامىز. رەسەيدە جيىرما جىلدان بەرى جىل سايىن ءجۋرناليستىڭ وققا ۇشىپ جاتقانىن كورە تۇرىپ، كورمەيمىز» دەپ كۇيىنەدى. «ارينە، مەن قازاقستاندى اقتاپ وتىرعانىم جوق. بىراق ءبىزدىڭ ارىمىز ءوز الدىمىزدا تازا ما؟» دەگەن ساۋال تاستايدى ول. باتىس ءسوز بوستاندىعىن الدەبىر ەلگە قىسىم جاسايتىن قۇرال رەتىندە پايدالانىپ جاتقانىنا وسىنداي مىسالدار كەلتىرەدى. ماقالاسىنىڭ سوڭىن: «قازاقستاننىڭ ەقۇى-عا توراعالىق ەتكەن 100 كۇنىن ساراپتاپ، ونى سىناعان سايىن ءبىز، كەرىسىنشە، بۇل ەلدە اۆتوريتارلى رەجيمنىڭ بەرىك ورناۋىنا ءوزىمىز دە ات سالىسىپ جاتقان ءتارىزدىمىز» دەپ تۇيىندەيدى.

100 كۇن بويى قازاقستاننىڭ ءاربىر قادامىن باقىلاعان شەتەلدىك باسىلىمدارداعى ماقالالار وسىلايشا ەۋروپا ەلدەرىندە قانداي وزگەرىس بولعاندىعىمەن ەمەس، قازاقستان دەموكراتياعا قانشالىقتى جاقىندادى دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋمەن الەك. بۇل ورايدا اقش ءوز دەموكراتياسى ءۇشىن الاڭداسا، سالقىنقاندى ەۋروپا قازىرگى كەمشىلىكتەرگە كوز جۇمىپ، قازاقستاننىڭ ۇيىمعا توراعالىق ەتۋىن كوبىنە ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيالىق شەشىم تۇرعىسىنان قاراستىرعانى كورىندى. كەلەسى اپتادا ەلباسى اقش-قا بارماق. باراك وبامامەن نە تۋرالى سويلەسەر ەكەن؟!

ماقسات ايان

«قازاقستان» اپتالىعى، №12 (303), 8-ءساۋىر، 2010