قاسقا جانە قاسقىر (جىگىتتى ۇلىقتاعاندا «وي، قاسقا، ەر ەكەن عوي!» (قاسقا+ەر) دەپ بورىگە تەڭەۋ – ب.ج.) ءسوزىنىڭ ەتيمولوگيالارى ورتاق. باتىس جاعىنداعى كىشى ءجۇز قازاقتارى ءبىر-بىرىنە نەمەسە الدەنەگە دەگەن تاڭقالىسىن بىلدىرگەندە «و، قاسقا!» دەيدى. قازاقتا «قاسقالار مەن جايساڭدار» دەگەن ۇلىقتاۋدىڭ ءتۇرى بار. ءتورت تۇلىكتىڭ ماڭداي تاڭباسىن قاسقا (قاسقا توبەل، قۇلا قاسقا، سارى قاسقا، قارا قاسقا، ت.ب.) دەيمىز.

سىرداعى كىشكەنە اۋلەتىنىڭ اشاباي رۋىنان شىققان سال-سەرىلىك (ادايدا سايكىلەر مەن قايقىلار سياقتى) كاتەگورياعا جاتاتىن قابىل باستاعان «سەگىز قاسقا» جايلى كەزىندە جازعان بولاتىنبىز. باستارىڭىزدى قاتىرىپ قايتەيىن، ايتا بەرسەڭ وسى قاسقا ءسوزىنىڭ توڭىرەگىندە تىلسىمعا تولى ماسەلە كوپ. سونىڭ ءبىرى – قازاقتىڭ قوناققا تارتاتىن قويدىڭ باسىن قاسقالاپ بەرۋىندە نە ماعىنا بار؟

قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانىنان 30 شاقىرىمداي جەردە وركەندەۋ دەگەن ەلدى مەكەن جاتىر. بۇل – وعىز مادەنيەتىنىڭ وشاعى، بايىرعى جانكەنت قالاسىنىڭ ورنى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن سول جەردە قازبا جۇمىسى جۇرگىزىلدى. مىنا ەكى باستى قوشقاردىڭ ءمۇسىنى سول كەزدە تابىلعان عاجايىپ تۋىندى. قىزىلوردا وبلىستىق ولكەتانۋ مۇراجايىنا تيەسىلى مۇلىك نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇل كۇندە قورقىت اتا اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ارحەولوگيا زالىندا تۇر.

قوشقار ءمۇسىنى وشاقتىڭ ماڭدايشاسىنان تابىلعان. وعىزدار وت پەن وشاقتى قاتتى قادىرلەگەن. قازاقتاردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن وتتى قادىر تۇتىپ، كەلىن تۇسكەندە وتقا ماي قۇيۋىنىڭ سەبەبى ارىدە. جاڭا تۇسكەن كەلىننىڭ بەتاشار تويىنا اق قوشقار سوياتىنىمىز – سوندىقتان! قازىرگىلەر تارتتىرىلعان ىسەك پەن تەكە سويىپ ءجۇر... ءدال وسىنداي زاتتىق ايعاق بۇگىنگى انادولى تۇرىكتەرىندە كاۋاپ پىسىرەتىن ماڭعال (مانگال) رەتىندە ساقتالعان. ال، بىزدە وسى اسىل مۇلىك ءوزىنىڭ ىلكىدەگى قاسيەتتى ماعىناسىن كىرەۋكەلەپ وسى ۋاقىتقا دەيىن جەر استىندا جاتتى. الايدا، ارادا قانشا عاسىر وتسە دە ۇلت ساناسى قوناققا سويىلاتىن قويدىڭ باسىن قاسقالاپ بەرەتىن ەسكى ىرىمدى ۇمىتقان جوق.

وسى ارحەلوگيالىق قازبا كەزىندە تابىلعان قوشقاردىڭ توبەسىندەگى رومب ياعني بارماق باسىنداي ءتورت بۇرىشتى قيىقشانىڭ ۇستىندە قاراشا ءۇيدىڭ شاڭىراعى تارىزدەنگەن كرەست-قاسقا ياعني كۇننىڭ بەلگىسى بار. قويدىڭ باسىن قوناققا تارتقاندا مىندەتتى تۇردە قاسقالاپ بەرەتىندىگىمىزدىڭ زاتتىق ايعاعى وعىز مادەنيەتىنەن قالعان بەلگى! قۇرمەتتى قوناعىنا «كۇنىڭ سونبەسىن!» دەپ ءۇنسىز عانا تىلەك ايتاتىن ءبىزدىڭ شالدار قانداي دارەجەدە دانىشپان بولعان دەسەڭىزشى...

بابالارىمىزدىڭ ەسكى ىرىم-سالتتارىنا بايلانىستى قانداي دا ءبىر اسىعىس بايلام جاساۋعا اسىقپايىق!

بەرىك ءجۇسىپوۆ، فولكلورتانۋشى.

سۋرەتتەر بەرىك ءجۇسىپوۆتىڭ جەكە مۇراعاتىنان. 2009 جىل، ماۋسىم. جانكەنتتەن تابىلعان «ەكى باستى قوشقار» ءمۇسىنى.

Abai.kz