ناقتى بىلەتىن ءبىر دەرەگىم: ءبىزدىڭ جاقتا تۋى تۋرالى كۋالىگى (مەتريكا) بار ادامدار – ەڭ ءارى بارعاندا 1940-1942 جىلى تۋعاندار. وعان دەيىنگىلەردە ونداي قۇجات جوق. سوندىقتان ولاردا تۋعان كۇن دە، باسقا دا شارتتى.

جازۋشى ساكەن ءجۇنىسوۆتىڭ رەسمي تۋعان كۇنى – 1934 جىل 1 اقپان.

«انا ءتىلى» گازەتى وسىنى ەسكەرىپ، ءتىلشىسىن مەرەيگەردەن سۇحبات الۋعا جىبەرەدى.

الدىن-الا تەلەفون ارقىلى رۇقسات سۇراعانمىن. ادىرەسى جان قالتامادا. ءۇيى ورنالاسقان جەردى شامامەن دولبارلاپ تۇرمىن. سەبەبى، ول ءوزىم وقىعان قازپي-گە تاياۋ. ەرەكشە كوپقاباتتى ءۇي.

قوڭىراۋدى باستىم. ءبىر قىز بالاسى اشتى. كىرەبەرىستەگى اياق كيىمدەردەن دە، ىشەتىگى ابىر-دابىردان دا ساكەڭ ۇيىندە قوناقتار بارى بايقالىپ تۇردى.

- كىر-كىر، گازەتتەنسىڭ عوي، انە جەرگە وتىر. مىناۋ - قازاقتىڭ «مەن دەگەن» ازاماتتارى،-  دەپ ساكەن اعامىز ەكى كىسىنى تانىستىردى.

ادەمىلەپ ەت اسىلعان، بىراق وتىرىس – ەركەكتەردىڭ وتىرىسى. ءان دە شىرقالدى، بىرەۋلەر تۋرالى قىزۋ-قىزۋ پىكىرلەر دە ايتىلدى. دۇرىسى، مەن سول ءان مەن اڭگىمەنىڭ سوڭىن الا كەلگەندەيمىن.

شامالى ۋاقىتتا مەيماننىڭ ءبىرى قايتۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، رۇقسات سۇرادى...

اسا ەموتسيالى كورىنگەن اعامىز: «ەندى بىزگە دە ۋاقىت تابىلدى» دەپ، مارە-سارە كۇيىندە ءبىرى ەلدەن كەلگەن، ءبىرى الماتىلىق قوناعىن شىعارىپ سالدى.

سونان سوڭ بۇيىرعان سۇحباتىمىز باستالدى. جازۋشىمىز توگىپ-توگىپ سويلەيتىن، كەسىپ ايتاتىن بەتتىلەۋ ادام ەكەن. كەيدە ونىڭ ءسوزى زيالىنىڭ، باتىردىڭ، تەنتەك اۋىل شالىنىڭ توقايلاسقانىنانداي شىعىپ جاتتى. الايدا ول لەپەستىڭ ەرەكشەلىگى – تازالىعىندا، شىنايىلىعىندا ەدى.

سۇحباتتىڭ سوڭىندا: «سەن مەن ايتقاننىڭ ءبارىن سول كۇيىندە بەرمەي، اقىلىڭا سالىپ، گازەتىڭ مەن حالىققا كەرەگىن بەر. مەنىڭ جازعاندارىمنىڭ ورەسىنە سايكەستەندىرىپ قاعازعا ءتۇسىر» دەدى...

1994 جىلى 9 اقپاندا الىنعان سۇحبات 17 اقپاندا «جاھانداعى جالعىز ءتىل» دەگەن جازۋشى ويى رەتىندە جاريالاندى.

ونىڭ كىرىسپەسىندە: «ساكەن ءجۇنىسوۆ – 60 جاستا! الپىس – قارتتىڭ جاسى، بىراق سەرىلەر ءۇشىن ول – كەمەل شاق. ساكەڭدى سەرى دەپ ءوزى ەمەس، عابيت مۇسىرەپوۆ اتاعان.

         حالىق س.ءجۇنىسوۆتىڭ «جاپانداعى جالعىز ءۇي»،  «اقان سەرى»، «اجال مەن اجار»، «كولەڭكەلەر مەن كەمەڭگەرلەر» جانە تاعى باسقا تۋىندىلارىن جاقسى بىلەدى.

قۇدايعا شۇكىر، قازىر قازاقتا جازۋشى از ەمەس. الايدا ساكەندەي جازعانى ۇعىمدى، جازباعى سەنىمدى قالامگەر كەم. ول ادەبيەتكە ءوزىنىڭ ۇنىمەن كەلدى. سول ۇنىنەن، باستاپقى شابىسىنان ساكەڭ ءالى جاڭىلعان جوق.

مۇشەلتويعا وراي ءبىز «انا ءتىلىنىڭ» مىڭ سان وقىرماندارى اتىنان جازۋشى ساكەن جۇنىسوۆكە زور دەنساۋلىق، مۇقالماس قايرات، شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىز.

بۇگىن ساكەن ءجۇنىسوۆتىڭ ءتىل، ەل، تاريح تۋرالى وي-تولعامدارىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك» دەپ جازىلدى.

ماتەريال شىققان سوڭ، جازۋشى ماعان راحمەتىن ايتتى. كەيىن، 2000 جىلدارى ول مۇنى ءبىر جيناعىنا كىرگىزىپتى. سول شامادا ساكەڭ استاناعا كەلىپ، وسىندا جازۋشىلار وداعىنىڭ فيليالىن اشامىن دەپ شاپقىلاپ ءجۇردى. مۇندا ەلباسى قولىنان ءۇي العانى دا ءمالىم (جازۋشى 2006 جىلى استانادا قايتىپ، سۇيەگى استراحان تاس جولى بويىنداعى زيراتقا قويىلدى).

س.ءجۇنىسوۆتىڭ ادەتى – كەش جاتىپ، كەش تۇرۋ ەكەن. استانا ساپارىندا ەل اياعى سايابىرسىعاندا شاقىرىپ الىپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن اڭگىمە ايتاتىنىن قايدان ۇمىتايىن؟ سوندا اڭگىمە الاش پەن 20-جىلدارداعى زيالىلار تەكەتىرەسى توڭىرەگىنەن ءوربيتىن. ساكەڭنىڭ اكەسى ءبىر كەزدەرى سماعۇل سادۋاقاسۇلى اۋىلىندا قىزمەت ىستەگەن. ءبىز ونىڭ ءىنىسى ورال جۇنىسوۆپەن سماعۇل تۋرالى دەرەكتى فيلم جاساۋدى جوسپارلايتىنبىز. بۇل جايى دا ءسوز ەتىلەتىن...

ارادا 20 جىل وتكەن سوڭ، جازۋشى ارۋاعىنا قۇرمەت بولسىن دەپ، سول «انا تىلىندە» باسىلعان ماتەريالدىڭ تۇپنۇسقاسىن تۇتاس كۇيىندە جاريالاۋدى دۇرىس سانادىق.

 

* * *

 

-         ەلدىڭ قاسيەتى نەدە؟ «ۇلت مىنەزى» دەگەن ۇعىمعا نە سىيدىراسىز؟

 

- قاي ەلدىڭ بولسىن نەگىزگى قاسيەتى - تىلىندە. مەملەكەت ەكەنسىڭ، نەگىزگى ءتىلىڭ بولسىن. قازاقستاندا قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل بولۋى زاڭدى. الايدا كەڭەس وداعى تۇسىندا ءبىر-اق ءتىل ۇستەمدىك قۇردى. ول قازاق ءتىلى ەمەس ەكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. ءبىز - كونتەرلى حالىقپىز. مۇنىمىز «ەشكىمگە تيىسپەيىكشى، بەيبىت ءومىر كەشەيىكشى» دەگەن پىكىردى ۇستانعانىمىزدان شىعار، ءسىرا. جۋاستىق جاقسى، بىراق ورەن قاسيەت ەمەس. «جۋاس تۇيە جۇندەۋگە جاقسى» دەيدى عوي حالىق. «بۇعا بەرسەڭ، سۇعا بەرەدى» دەپ تە ايتادى ەل. شىنىنا كەلسەك، قازاقتىڭ جۋاستىعىن پايدالانعاندار از بولمادى.

         ءبىر كەزدەرى شەت جۇرت: «قازاق دەگەن - قاسقىر حالىق. تيىسسەڭ، ءتۇتىپ جەيدى. وعان ۇرىنبا، ۇرىنساڭ ءوز تۇبىڭە ءوزىڭ جەتەسىڭ» دەگەن پىكىردە بولسا، سوڭعى 250-300 جىلدىڭ ىشىندە ولاردىڭ: «قازاق - اڭقاۋ، قۋلىعى جوق حالىق. ونى قالاۋىڭشا يلەي الاسىڭ» دەگەن قورىتىندىعا كەلگەنىن جاساعان جىمىسقى ءىس-ارەكەتتەرى اڭعارتادى.

         ء«بىز قوناقجايمىز، مەيماندوسپىز» دەپ ماقتانامىز-اۋ، ايتسە دە وزگەلەر بۇل قاسيەتىمىزدى شىنايى قالپىندا تۇسىنبەيدى. سوندىقتان بىزگە قاتالدىق كەرەك سەكىلدى. كىسىگە اقىمىزدى جىبەرمەۋىمىز قاجەت.

 

         - مەملەكەت جانە مەملەكەتتىك ءتىل. وسى ۇعىمداردى قالاي تۇسىنەسىز؟

 

         - مەملەكەت – ەلدىكتىڭ، ەل بولۋدىڭ زاڭداستىرىلعان، سەنىمدى قورعانى. ول ءار زاماندا ءار ءتۇرلى ايتىلۋى مۇمكىن، بىراق مازمۇنى ءبىر.

سوڭعى جىلدارى قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە اپەرۋىمىز قۇقىق دەگەن ۇعىمدى تۇسىنگەنىمىزدى بايقاتادى.

         مەملەكەتتىك دەڭگەي-دارەجە تىلدەن باستالادى. انا ءتىلى ەلدىكتى، ۇلتتىقتى انىقتايدى. ساپ-سارى ءتۇستى ۇلتتىڭ اراسىندا قاپ-قارا ءتۇستى تۋى دا مۇمكىن. بىراق ولاردىڭ كىم ەكەنىن ءتۇسى بىلدىرە الماق ەمەس. ءتىل - ۇلتتىق قاسيەت. قازاق ءتىلى – ۇلتىمىزدىڭ جاھانداعى جالعىز ءتىلى. ودان ايرىلساق، ۇلتتىق قاسيەتتەن دە ايرىلامىز. ءتىل مىقتى بولۋ ءۇشىن مىنەز كەرەك. قايسارلىق  پەن تاباندىلىق كەرەك.

 

-         ءتىلىمىزدىڭ بايلىعىن، ءنارىن وزگە ۇلتقا تانىتا الدىق پا؟

 

         - ورمانداي كوپ ورىس جۇرتى قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعىن ءالى مويىنداي قويعان جوق. مەن ءوزىم شىعارمالارىمدى ورىسشاعا تارجىمالاعان سولوۋحينگە  ونى مويىنداتا المادىم. «قازاق ءتىلى - باي ءتىل، ورىس ءتىلى - يكەمگە كونگىش ءتىل» دەگەنىمدە، سولوۋحين مۇنى دالەلدەۋىمدى ءوتىندى. مەن: «گوۆور» دەگەن ءسوزدى ورىستار «پريگوۆور»، «وتگوۆور»، «دوگوۆور»، «زاگوۆور» دەپ «پريستاۆكا»-مەن قۇبىلتا بەرەدى. ال، قازاقتا وسى سوزدەردىڭ ارقايسىسىنىڭ ءوز الدىنا بالاماسى بار. سوندا قاي ءتىل باي بولعانى؟» دەدىم. سونان سوڭ مال شارۋاشىلىعىنا قاتىستى  سوزدەردى سالىستىردىم. العاش: «ورىس ءتىلى قالايشا كەدەي؟» دەپ شامدانىپ قالعان ارىپتەسىم كەيىننەن رايىنان قايتىپ، مەنىمەن كەلىستى.

         اۋدارماشى ءوز تىلىنە اۋدارىپ وتىرعان شىعارما ءتىلىنىڭ ەش كەمدىگى جوعىن تۇسىنسە، ءتىپتى ونى باي ءتىل دەپ بايىپتاسا، تارجىمە ءساتتى شىقپاق.

 

         - وسى قازاقستاندا تاعدىردىڭ جازۋىمەن قونىس تەپكەن ءبىراز ەتنوس بار. كەيبىرەۋىنىڭ مۇندا تۇرىپ جاتقانىنا عاسىردان اسىپتى. سولار نەگە مەيماندوس قازاقتىڭ تىلىنە شورقاق؟

 

         - قازاقستانداعى ورىس جانە باسقا ۇلت وكىلدەرى نەگە قازاق ءتىلىن بىلمەيدى؟ ارينە، قازاق ءتىلىن مەنسىنبەگەننەن بىلمەيدى، تۇسىنبەگەننەن بىلمەيدى. ناسيحاتىمىز وسىلاي بولدى. «ورىس ءتىلى - دۇنيەدەگى ەڭ ۇلىق ءتىل» دەدىك. بىراق ماسەلەنىڭ كوزى تەرەڭدە ەكەنىن بىلمەدىك. ايتالىق، گەتە: «شىعىستىڭ جەتى ۇلى اقىنىنىڭ سوڭىنا ىلەسە السام، ارمانىم جوق» دەگەن عوي. بۇدان نەمىس اقىنى شىعىس شايىرلارى پوەزياسىنىڭ قۇدىرەتىمەن بىرگە ءتىلىن مويىندادى دەگەن تۇجىرىم شىعادى. ماسەلە – ءتىلدىڭ قولدانۋىندا. ءبىز باي ءتىلىمىزدى قولدانا المايمىز. ءتىلدى جەتىمسىرەتىپ، جۇدەتىپ جۇرگەنىمىز جاسىرىن ەمەس. ءتىل ءبىلۋ دەگەن نارسە – ءسوزدىڭ ەتيمولوگياسىن، قاي جەردەن شىققانىن، توركىنىن ايىرۋ ەمەس. ول – زەرتتەۋشىلەر مەن عالىمداردىڭ ەنشىسىندەگى نارسە. مىسالى، دال سەكىلدى عالىمدار ءتىلدى كەز-كەلگەن ورىستان ارتىق بىلەدى، بىراق ونى پۋشكين مەن تۋرگەنەۆتەي قولدانا المادى.

         ءبىز قازاقستاندا مەكەندەپ قالعان ءار ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنەن قازاق ءتىلىن دال ءتارىزدى مەڭگەر، پۋشكيندەي قولدان دەمەيمىز. ويتكەنى، ونداي تىلبىلگىرلىك قاسيەتكە جەتكەن  قازاقتاردىڭ ءوزى سيرەك. سوندىقتان ء«ورىستىلدى» بولىپ قاتە ايدارلانىپ جۇرگەندەر كەمىندە ءجون سۇراساتىنداي قازاقشا ءبىلۋى مىندەتتى. سوڭعى كەزدە ولار «سوزدىك از، ءتىلاشار، ادىستەمە جوق، جاعداي جاسالىنباعان» دەگەندى ءجيى اۋىزعا الاتىن بولدى. مەنىڭشە، ىنتا شامالى، ايتپەسە ەل-ەلدە ءجيى ۇشىراساتىن شودىر، جاگور، اندىرەي، الەكسەيلەر قازاقشانى سوزدىكپەن ۇيرەندى دەپ كىم ايتادى؟

 

         - ءتىلدىڭ قۇدىرەتى مەن ءتىل ۇستارتۋ تۋرالى نە ايتاسىز؟

 

- ءتىل مۋزىكامەن بايلانىستى. ايشىقتى ءتىلدىڭ بۇرماسى بار، استارى بار. مۋزىكانىڭ نوتاسى دۇرىس قويىلماسا، ول ءساتسىز شىعادى. «ديەز» دەگەن ۇعىم بويىنشا مۋزىكادا ءبىر عانا بۋىن بىرنەشەگە بولىنەدى. سول بولشەكتەرى ءدال كەلمەسە، مۋزىكا قوجىرايدى. وسى سەكىلدى كەيبىر جازۋشىلار ءتىلدى ورىنسىز قولدانادى. ول جازۋشى ءتىلدى جەتىك ءبىلۋى مۇمكىن، بىراق قولدانا المايدى. قايسىبىر قالامگەرلەر «سەن مىنا ءسوزدى بىلەسىڭ بە؟» دەگەندەي، كونەرگەن (ارحايزم) سوزدەردى تاۋىپ الىپ، ماقتانا پايدالانادى. الايدا ءارحايزمدى پايدالانۋدىڭ دا ءجون-جوسىعى بار.

         ادەبيەتتىڭ مارعاسقالارى دۇنيەدەن ءوتتى. بىزدەر، كەشە عابەڭدەردىڭ تۇسىندا ورتا بۋىن اتانعاندار، ەندى اعا بۋىنمەن قاتارلاس كەلە جاتقاندار، ۇركەردەي توپتاسا كورىنۋدىڭ ورنىنا شاشىراڭقىراپ، ارقايسىمىز وزىمىزشە كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەن جايىمىز بار. ءبىرىمىزدىڭ ءتىلىمىز ەكىنشىمىزگە جاقپايدى. اركىمدە وزىنە ءتان وزگەشەلىك بولۋى زاڭدى ەكەنىن ۇمىتىپ جۇرگەندەيمىز.

         ايتقاندايىن، مۋزىكانى «ساز» دەپ اۋدارىپ ءجۇر. مەنىڭشە، «ساز»-دىڭ ماعىناسى تار. سوندىقتان ءبىز سەكىلدى اۋەسقويلاردى عانا (ساكەن اعانىڭ ءان شىعاراتىنى دا بار.- د.ق.) سازگەر دەسە جاراسادى. مۋزىكانت پەن كومپوزيتور اۋەلى وسى سازگەرلىك ساتىدان وتكەنى ماقۇل.

         ءتىل دۇرىس قولدانىپ، دۇرىس تۇسىندىرىلسە، ونى پايدالاناتىندارعا دا جەڭىل بولادى. ءتىل ۇستارتۋ – ءتىل بەزەۋ، ءدىلمارسۋ ەمەس، ناقتى سويلەۋ جانە جاڭىلىسپاي جازۋ.

 

         - قازىر ەكىنىڭ ءبىرى تەرمينشىل، ءۇش ادامنىڭ ەكەۋى «اۋدارماشى». وسىعان كوزقاراسىڭىز.

 

         - تاۋەلسىزدىك العالى بەرى تەرمين ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن ءالى تۇسكەن جوق. بۇل – زاڭدى قۇبىلىس. بىراق وسى ماسەلەنى ۋشىقتىرىپ الامىز با دەپ قورقامىن. قازىر تەرميندى اركىم وزىنشە اۋدارۋدى شىعاردى. گازەت، جۋرنالدارداعى كەيبىر سوزدەردى تۇسىنبەيتىن بولدىق. ەلگە شىعا قالساق، اڭعال قازاق: «سەندەر ءسوزدى تۇسىنىكسىز جازاتىندى شىعاردىڭدار» دەپ ءبىزدى كىنالاپ ءجۇر. ارينە، ولارعا «بۇزىپ جاتقان - جازۋشىلار ەمەس، جۋرناليستەر» دەپ ايتىپ جاتۋ ورىندى بولا قويماس. ايتسە دە، «بۇلاقتى باستان لايلاپ جاتقان» كىم ەكەنىن جۇرت كەشىكپەي اجىراتار دەگەن ويدامىز.

         ءبىز كەز كەلگەن شەت ەلدەن ەنگەن ءسوزدى اۋدارۋعا اۋەس بولماۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ جالعاۋ-جۇرناعىن قازاقىلاندىرايىق، ال نەگىزىن بۇلدىرمەي ىزدەنسەك، ءسوز جوق، ءساتتى بالاماسىن تابۋعا بولادى عوي. مارقۇم ءىسلام جارىلعاپۇلى سىندى ازاماتتار قازاقتان از تابىلا قويماس.

         قازاقستانداعى تەرمينولوگيا كوميتەتى وسى ىسكە مۇرىندىق بولسا ەكەن دەگەن تىلەكتى باياعىدا ايتۋشى ەدىك. تاۋەلسىزدىك العالى قايتا سول كوميتەت ماعان جاسىرىنىپ جۇرگەندەي كورىنەدى دە تۇرادى. ايتپەسە باسپاسوزدەگى بەرەكەسىزدىككە ءبىرىنشى بولىپ تەرمينكوم قارسى تۇرسا، كىم «مۇنىڭ تەرىس» دەر؟

مەن ءتىلشى-عالىمداردىڭ بۇرىنعىدان دا ساۋاتتى، بۇرىنعىدان دا تاباندى بولۋىن قالايمىن. سەبەبى مەملەكەتتىك دامۋىمىز وسىنى تىلەپ وتىر.   

 

         - اعا، وسى ۇلتتىق اتى-ءجوننىڭ قاي نۇسقاسىن قولدايسىز؟ «وۆ»-ىڭىز سالماق ءتۇسىرىپ جۇرگەن جوق پا؟

 

- اتى-ءجوندى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرۋ ماسەلەسى قازاق اراسىندا شەشۋى قيىن تۇيىنگە اينالىپ تۇر. وتارشىلدىقتىڭ كوپ زارداپتارىنىڭ ءبىرى عوي بۇل. كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا قازاقى اتى-ءجونىن ساقتاپ قالعان الكەي مارعۇلان، باۋىرجان مومىشۇلى سىندى ازاماتتار بىرەن-ساران عانا بولدى. باۋكەڭ ايتقان ەكەن: «وۆ-وۆ» دەگەن اتىڭدى، وۆوشش دەگەن اۋزىڭدى ۇرايىن» دەپ.

         فاميليا اۋلەتتى (ديناستيا) ءبىلدىرۋ ءۇشىن كەرەك. بىرەۋلەر رۋىن فاميليا قىلىپ ءجۇر. بۇل  رۋشىلدىقتى قوزدىرمايدى دەپ كىم ايتادى.

         قىسقاسى، بۇل ماسەلەدە اسىقپاۋىمىز قاجەت. جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەسۋىمىز كەرەك.

         ءدال قازىر ء«جۇنىسوۆ» دەپ قولدانۋىم «وزگەرتۋدى قالامايدى» دەگەندى بىلدىرمەيدى.

 

- بىرەۋلەر «ادەبي ءتىل» دەپ، ءسوز-ۇعىمعا شەكارا قويىپ جاتادى. ءتىلىمىزدىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى قانداي پىكىردەسىز؟

 

- ورىس عالىمدارى ءبىر كەزدەرى «ورىس ادەبي ءتىلىنىڭ نەگىزىن سالۋشى - ا.س.پۋشكين» دەپ جازعانىنداي، قازاق عالىمدارى «قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ نەگىزىن سالۋشى - اباي» دەپ تۇجىرىم جاساپ ءجۇر. مەنىڭشە، بۇل دۇرىس ەمەس. ادەبي ءتىل تىم ارىدەن باستاۋ الادى. اسانقايعىنىڭ، شالكيىزدىڭ ءسوزىن بارلىق قازاق تۇسىنەدى ەمەس پە؟  «اباي ادەبي ءتىلدى ارلەدى، جۇيەلەدى» دەسەك، ۇلى اقىننىڭ تاريحي ورنى الاسارىپ قالمايدى.

         ادەبي ءتىلدىڭ ەرتەدە پايدا بولعانىن دالەلدەيتىن ءبىر ايعاق - اۋىز ادەبيەتى. ەجەلگى جىر-داستانداردى، ەرتەگىنى تۇسىنبەيتىن قازاق جوق.

         قازاق تىلىنە ءتان ەرەكشەلىك – ونىڭ تۇتاستىعى. تىلىمىزدە جەرگىلىكتى از-كەم وزگەشەلىك بولعانىمەن، ديالەكتى بايقالمايدى. الايدا بالىق، ەگىن، مال كاسىبىنە بايلانىستى سوزدەردى جەرگىلىكتى ەرەكشەلىك (گوۆور) دەپ قاراماي، ادەبي تىلگە تارتقانىمىز ءجون. جەمىس، ەگىن تۋرالى سوزدەردى وڭتۇستىكتەن، بالىق كاسىبىنە قاتىستى سوزدەردى ارال، اتىراۋ ماڭىنان، مال كاسىبى جونىندەگى سوزدەردى جالپى ەل ىشىنەن الۋىمىز قاجەت.

 

- باس بۇزارعا سوت بار، ءتىل بۇزارعا نە سوت بار؟

 

- ءتىل بۇزاردى، ارينە، باس بوستاندىعىنان ايىرىپ، جەر اۋدارىپ جىبەرە المايسىڭ. بىراق ولاردى دا تەزگە سالۋ كەرەك. سوندا قايتىپ سوتتايدى؟

         مەنىڭشە، ولاردى ار سوتىنا سالعان ابزال. گازەتكە اشىق ماقالا جازىپ، «پالەن دەگەن قالامگەر ءسوزدى بىلايشا بۇزىپ جازادى» دەپ سىناعانىمىز ءجون. باس جاعىنا بارىسپاي، ىستەگەن ءىس جاعىنا بارىسالىق. قولمەن جاساعاندى مويىنمەن كوتەرە ءبىلۋ دە – كىسىلىك.

         جالپى ءتىل قولدانۋدىڭ قالىپتاساتىن كەزەڭى – مەكتەپ جاسى. مەن قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى مۇعالىمدەرىنە قاتاڭ تالاپ قويماس بۇرىن، ولارعا كومەكشى قۇرالدارمەن (سوزدىك، كوركەم ادەبيەت ت.ب.) قامتاماسىز ەتۋ قاجەت دەپ سانايمىن. مىسالى، الىس اۋىلداعى مۇعالىم ءبىر ءسوزدىڭ دۇرىس-بۇرىسىن ءبىلۋ ءۇشىن قاي اكادەمياعا، قاي اقىن-جازۋشىعا، قاي گازەت-جۋرنالعا  بارا الادى؟

         جۋرناليست اعايىن ءتىل بۇزىپ جاتسا، «كاسىبي بىلىگى كەم» دەپ جازالاۋ جاعىن باسشىلارىنا مىندەتتەيىك. تۇزەلسە، العا وزار; تۇزەلمەسە، جۋرناليستيكاعا جولاماس.

 

         - ۇلتىمىزدىڭ تاريحىن حالىققا كىم جەتكىزۋى ءتيىس؟ تاريحىمىزدىڭ جازىلۋىنا، بايىپتالۋىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

 

- قازاق تاريحىن وسى ۋاقىتقا دەيىن جازۋشىلار جازىپ كەلدى. تاريحشىلار ەرمۇحان بەكماحانوۆتان كەيىن ءمۇدىرىپ قالىپ، پارتيا، كولحوز، سوۆحوز، ءوندىرىس تاريحىن جازۋعا كوشتى. ءىلياس ەسەنبەرلين، مۇحتار ماعاۋين، ءابىش كەكىلباەۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، سوفى سماتاەۆ سىندى جازۋشىلار كوركەم تىلمەن تاريحتى حالىققا تانىتتى. كوزىقاراقتى جۇرت تاريحتى ورەسكەل بۇرمالاعان كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا اتالعان جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى ارقىلى وتكەن كۇننىڭ شىندىعىن ۇعا الدى. بىراق ەلدىڭ ءبارى كوزىقاراقتى ەمەس ەدى. مەكتەپتە ءبىر پارتادا قازاق پەن ورىس بالاسى قاتار وتىرىپ، الدارىنداعى وقۋلىقتى اشقاندا كورەتىنى دالا حالقىنىڭ ءمۇساپىر سۋرەتى مەن ورىس وتارشىلدارىنىڭ اسقاق بەينەسى بولسا، قايسىسىنىڭ مىسى باسادى؟ ارينە، ورىس بالاسىنىكى. جاعداي وسىلاي بولدى. قازاق بالاسى قاراپتان-قاراپ قۋىستاندى.

         ەندى بۇل حالدەن ارىلعاندايمىز. تاريحتى  كوپ بولىپ جازىپ جاتىرمىز. الايدا شالالىعىمىز شاشەتەكتەن. سوڭعى كەزدە تاريحشىلار اراسىندا وتىرىك جازۋ، جالعان توپشىلاۋ بايقالىپ قالىپ ءجۇر. «بىزدەن دە باتىر، بي شىققان» دەگەن ءپرينتسيپتى ۇستاپ، وڭدى-سولدى جازىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى ۇمىتىپ جۇرگەن ادامدار از ەمەس. ەلەۋلى باتىرلار مەن اۋىل كولەمىندەگى پالۋانداردى تەڭەستىرىپ جۇرگەنىمىز دە راس. اۋىلدى اسىراعان اڭشى مەن ەلدى قورعاعان باتىردى دارەجەلەستىرىپ جىبەرسەك، ارۋاقتان ۇيات-اۋ! ۇلى ادام جەكەلەگەن اۋىلدىكى ەمەس، تۇتاس قازاقتىكى.

         قازىر قازاق تاريحى تۋرالى جاقسى ماقالالار جارىق كورىپ ءجۇر. زەرتتەۋلەر، مونوگرافيالار از. كوپتەگەن مۇرالار، جادىگەرلىكتەر باسپا ءجۇزىن كوردى. باسپاسوزدە كەيىنگى ۋاقىتتا ءجيى ءسوز بولىپ جۇرگەن قازىبەك بەكتىڭ ء«تۇپ-تۇقياننان وزىمە شەيىن» اتتى كىتابىندا تاريح ءۇشىن ءبىرسىپىرا كەرەكتى ماتەريالدار بار. اتالعان كىتاپ جونىندە ايتىسقاندار ەكىۇداي پىكىردە: ءبىرى كىتاپتىڭ نۇكتەسىنە دەيىن تاريحي شىندىق دەسە، ەكىنشىسى ونى تۇگەل جوققا شىعارادى. ءۇزىلدى-كەسىلدى ءسوز ايتۋ، دۇنيە تەك اق پەن قارادان تۇرادى دەۋ ەشكىمگە ابروي اپەرمەيدى. ولاي بولسا، قازىبەك بەكتىڭ كىتابى  تۋرالى ايتىسقان ەكى جاق تا شىندىقتى ءدوپ ايتا الماعان.

         مەنىڭشە، ء«تۇپ-تۇقياننىڭ» نەگىزى بولعان. ارينە، ءدال وسىنداي كولەمدە، ءدال قازىرگىدەي تاراۋلارعا بولىنگەن قالىپتا ەمەس. عالىمداردىڭ ەندىگى مىندەتى – كىتاپتىڭ قاي جەرى دۇرىس، قاي جەرى بۇرىس ەكەنىن حالىققا كورسەتۋ.

تاريح بىردەن جازىلا سالمايدى. بىزدە ءالى ازاماتتىق پايىم قالىپتاسقان جوق. ازاماتتىق پايىم قالىپتاسقاندا عانا شىندىق ايتىلاتىن بولادى.

         قازاقتىڭ كەيبىر تاريحشىلارى وتكەن-كەتكەنىمىزگە ورىس تاريحشىسىنىڭ كوزىمەن قاراۋدى ادەتكە اينالدىرعان. ايتالىق، لەنين تۇلعاسى ءبىزدىڭ عىلىمي ادەبيەتتە قازىر قالايشا كورىنەدى؟ ورىستار ونى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جاتقانىنان حاباردار تاريحشىلارىمىز لەنيننىڭ باسىنا يت تەرىسىن قاپتاتقانىن بايقاپ ءجۇرمىز. سول لەنين ءبىر كەزدەرى: «ەندى قازاق جەرىنە ءۇندى جەرىنە قاراعان اعىلشىننىڭ مونوكلىمەن قاراۋعا بولمايدى» دەپ ايتقانىن قالايشا ۇمىتامىز؟ ورىس جۇرتى لەنيندى نەگە جەك كورەتىنىن مەن «قازاقستان ايەلدەرى» جۋرنالىندا ايتتىم.

         ءبىر نارسەنىڭ باسى اشىق: ەشكىم تاريحتى بۇزىپ، پاتريوت بولا المايدى.

 

         - دىنگە دەگەن كوزقاراسىڭىزدى بىلگىمىز كەلەدى...

 

         - ءدىننىڭ جاقسى جاعى دا، كەمىستىك جاعى دا بار. جاقىندا تۇركيادا بولدىم. بۇل ەل يسلام ءدىنىن قۇرمەتتەيتىنى بەلگىلى. قاي قالاسىندا بولسىن ماقامى ايقىن قۇراندى ەستيسىڭ. تاڭەرتەڭ ازان شاقىرىلادى. مەشىتتەر كىسىگە تولى. ءبىز تۇسكەن قالادا جەتپىس مەشىت بار ەكەن. ال، سول قالادا جەتى تەاتر دا بولماي شىقتى.

         يسلام ءدىنى ونەردى اسپەتتەمەيدى. مەشىت ىشىندە ءبىزدى جاپ-جاقسى كۇتتى. ءبىز ريزا بولىپ، ەسكەرتكىش رەتىندە دومبىرا سىيلاپ ەدىك، ولار وتە كوڭىلسىز الدى. سودان ايتىسكەر جىگىتتەرمىزگە «مۇندا بولمايدى» دەپ ءسوز بەرمەدى. مەن سوندا شىداي الماي: «اۋ، اعايىندار، سەندەرگە دومبىرا ىستىق ەمەس پە؟ ءتىپتى، قۇراندى دومبىراعا قوسىپ ماقامداپ ايتىڭدار» دەدىم. جيىلعان اعايىندار «اللالاپ» قالدى. مەن ويىمداعىمدى ايتتىم.

         قازاق اراسىنا كەلسەك، ء«دىندى بۇزار دۇمشە مولدالار» ەجەلدەن-اق حالىقتىڭ  اياعىن تۇساپ كەلدى. ء«ان ايتپا، سۋرەت سالما. ول – شايتاننىڭ ءىسى» دەپ ۋاعىز ايتتى.

         ماعان سالسا، ادامزاتتا ءبىر عانا ءدىن بولعانىن قالار ەدىم. بارلىق ءدىن، سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ يسلام «اللا، جاراتۋشى ءبىر» دەمەي مە؟! ءار ءدىننىڭ اسىل جاقتارى بار. ءدىندى ۋاعىزداۋشىلار حالىقتى وقۋ-بىلىمگە، اعارتۋعا شاقىرسا، مىنە، سوندا ولار ەل الدىندا پارىزىن وتەي العان بولار ەدى.

         قازاقتىڭ بۇرىن-سوڭدى وتكەن ءدىندارلارىنىڭ ىشىنەن ناۋان قازىرەتتى ەرەكشە اتار ەدىم. ول كىسى بۇقارادا وقىعان. كونەكوز قارتتارعا سەنسەك، وقۋدان قايتقاندا، ول توعىز نارعا كىتاپ ارتىپ، ەلىنە ورالعانعا ۇقسايدى. بۇل كىتاپتار بىرىڭعاي قۇران، ءدىن كىتاپتارى ەمەس شىعار. جۇرتقا دۇنيەلىك ءبىلىم-ءىلىم بەرۋىنە قاراعاندا، ناۋان ەلگە جەتكىزگەن كىتاپتار عىلىمنىڭ سان سالاسىنان بولسا كەرەك.

         ناۋان – وتارشىلدىققا، شوقىندىرۋعا قارسى تۇرعان ازامات. پاتشا وكىمەتى شوقىندىرۋدى ءسىبىر جۇرتىنان باستاعان شاقتا، ناۋان ءىنجىلدى بولىستاردىڭ ەتەگىنە  سالدىرىپ، سۋعا تاستاتقان. وسى ءۇشىن ونى ەنەسايعا ون جىلعا جەر اۋدارعان.

         ناۋان مەن اقان سەرى - باجا. ءتىنالى قاجىنىڭ ءفاتيما اتتى قىزىن ناۋان، ۇرقيا اتتى قىزىن اقان سەرى العان.

         ناۋان اقان سەرىدەن ءۇش جىل بۇرىن تۋىپ، ءۇش جىل كەيىن قايتىس بولعان. ومىرىندە حالىققا تەك جاقسىلىق جاساعان. مەكتەپتەر اشقان. ءتىپتى تەك بىرىڭعاي قىزدار وقيتىن  مەكتەپ تە اشقانى ءمالىم.

         مەنىڭ «اقان سەرى» رومانىمدا، عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى – اقتوتى» پەساسىندا ناۋان قازىرەت ءوز دارەجەسىندە كورىنە المادى. مۇنىڭ سەبەپتەرى كوپ. الدا 3-كىتاپتى جازۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن. سوندا ناۋانعا مول ورىن بەرمەكپىن. تەاتر باسشىلارى قازىر مەنەن «اقان سەرىگە قاتىستى دراما جاز» دەپ ءوتىنىپ ءجۇر. بالكىم سول تۋىندىمدا دا ناۋاننىڭ شىنايى ەڭبەگىن ايتارمىن. ويىم: قازىرگى دىندارلارعا ناۋاندى ۇلگى ەتىپ كورسەتۋ جانە قازىرەتتىڭ تاعدىر-تالايىن قالىڭ جۇرتقا جەتكىزۋ.

 

         - «تىڭ ەپوپەياسى جانە قازاق تاعدىرى» تاقىرىبىن قاۋزاپ كورسەڭىز.

 

         - تىڭ يگەرۋ ناۋقانى باستالعاندا مەن ۋنيۆەرسيتەتتى ءبىتىرىپ، اسپيرانتۋراعا قابىلدانعان ەدىم. بىراق اكەم اۋىرىپ، كوكشەتاۋعا قايتۋعا تۋرا كەلدى. ونىڭ ۇستىنە جۇمىستى ەلگە بارىپ، ەڭبەك ەتۋدەن باستاعاندى ماقۇل كوردىم. ءسويتىپ، اۋدان ورتالىعىندا مۇعالىم بولدىم. بۇل 1955 جىل ەدى. تىڭ يگەرۋدىڭ ناعىز باستالعان شاعى. وسى ناۋقان ەلدىڭ بەرەكەسىن قاشىردى. جىرتىلماعان جەر قالمادى. نەبىر قاسيەتتى ورىندار ەگىننىڭ استىندا ءراسۋا بولدى. اۋىلداردا ۇرلىق كوبەيدى. قۇلپى جوق ۇيلەردى تۇگەل كوشىرىپ اكەتكەن وقيعالار از بولمادى. ەل بۇزىلدى. ماسكۇنەمدىك ەتەك الدى. قازاق ايەلدەرى اۋزىنا اراق الا باستادى.

         مەن تىڭعا كورىنگەن ادامنىڭ كەلگەنىنە قارسى بولدىم. رەسەيدەن 20 پروتسەنت قانا ءتاۋىر ادام كەلگەنىن، قالعاندارى كەشەگى ۇرى-قارىلار ەكەنىن دە ءار جەردە ايتىپ ءجۇردىم. مۇنىمدى ەستىگەن «ادىلەت ورىندارى» قىر سوڭىمنان قالمادى. مەنىڭ ءىسىم كگب-عا دا ءمالىم بولىپتى. اقىرى جۇمىستان قۋىپ تىندى. ءسويتىپ، مەن امالسىزدان الماتىعا قاشتىم...

         تىڭنىڭ زيانىمەن قاتار پايداسى دا بولدى. ول ەلدى وياتتى. قوشكە كەمەڭگەرۇلى ارىسىمىز ايتقان ەكەن: «وقىعاندار وتارشىلدارعا قارسى ۇلتشىل بولدى» دەپ. سول كىسى ايتقانداي، تىڭ قوزعالىسى قازاقتى سەرپىلتتى. ول بۇگىن ەلگە، كاسىپكە، جەرگە يە بولىپ قالماسا، ەرتەڭ قۇنى قارا باقىر ەكەنىن ۇعىندى. قازاق وقۋعا، ەل باسقارۋعا ۇمتىلدى.

 

-         ءتىل سالاسىندا قانداي وڭ ناتيجەنى بايقاپ ءجۇرسىز؟

 

- انا ءتىلىن بىلمەيتىن قازاق ازاماتتارىنىڭ بەتى بەرى قاراۋىن وڭ ناتيجە دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل – ءبىزدىڭ ۇلكەن جەڭىسىمىز. قالادا اتا-انالار بالالارىن قازاق بالاباقشاسى مەن مەكتەبىنە بەرە باستادى. بۇل دا – جاقسىلىق.

ايتسە دە بۇل سالادا كەدەرگى مەن قيىندىق تا كەزدەسىپ جاتىر. ولجاس سوڭعى كەزدە «ورىس جانە قازاق تىلدەرى بىردەي مەملەكەتتىك ءتىل بولسىن» دەپ جۇرسە، بۇل پىكىردى ساياسات ءۇشىن ايتتى دەۋگە تاعى دا بولمايدى. سوندىقتان ولجاستار بايقاپ سويلەۋى قاجەت.

         جالپى، سانالى كەز-كەلگەن ادام ءتىلدى ساياسي ساۋداعا سالۋعا قارسى تۇرادى دەپ ويلايمىن.

         ءتىل تابيعي قالپىنا ءتۇسىرۋ، حالىق سۇرانىسىنا ساي دامىتۋ قۇرعاق ۇرانمەن، جالپاقشەشەيلىكپەن، اقىماقتىقپەن جۇرمەيدى.

         اڭگىمە بولسىن، ءبىر قىزىق وقيعا ايتايىن. بالالارىمنىڭ اناسى قايتىپ، قىزدارىمدى تاربيەلەۋدى ءوز قولىما الدىم. قىز بالاسى – نازىك جان، كوپ ايالاۋدى، باپتاۋدى قالايدى. ولارعا جۇرەكپەن سويلەۋ كەرەك، ايتقانىن جۇرەكپەن قابىلداۋ كەرەك. سودان ءبىر قىزىم قازاق بالاباقشاسىنا باراتىن. ءبارى دە جاقسى سياقتى ەدى. ءبىر كۇنى بالاباقشادان بىرەۋ تەلەفون شالادى: «ويباي، بىزدە چپ (توتەنشە جاعداي). اتا-اناسىز، جينالىس اشامىز، كەلىڭىز» دەپ. باردىم. سويتسەم، وقيعانىڭ ءمان-جايى بىلاي ەكەن. بالاباقشا باسشىلارى قازاق تىلىندەگى توپتار ءۇشىن اۋىلدىڭ قىزدارىن جۇمىسقا العان. ولاردىڭ ءبىرلى-جارىمى بالاقانداردى «تارتىپكە سالعان» كەزدە «كوگەرمەگىر»، «جەتپەگىر» ت.ب. قارعايدى ەكەن. ديرەكتوردان باستاپ تالايلار مىنبەرگە شىعىپ الگىلەردى قارشا بوراتىپ سىنادى. «قۋ كەرەك، بوساتۋ كەرەك!» دەگەندەي. سودان مەن ءسوز سۇرادىم. «اينالايىندار، مەن ساكەن ءجۇنىسوۆ دەگەن كلاسسيك جازۋشى اعالارىڭ بولامىن. مەن قالاي جازۋشى بولدىم؟ مەنى ەكى شەشەم باعىپ ءوسىردى. بۇزىق بولعان شىعارمىن، بالا سوتقار بولماي تۇرمايدى، سولار مەنى ازاننان كەشكە دەيىن قارعايتىن. قازاق ءتىلىنىڭ ءبىر بايلىعى سول قارعىستا جاتىر. سودان مەن جامان بولدىم با؟ ولار مەنى جاقسى كورىپ تۇرىپ قارعايتىن. سەبەبى، ايەل ادامى، ۇياتى بار، بوقتاي المايدى. سوندىقتان قارعايدى. مىنا تاربيەشى قىزداردىڭ باسقا جاعى دۇرىس بولسا، قارعىسىندا تۇرعان ەشتەڭە جوق» دەدىم. بۇل سوزىمنەن كەيىن جينالىس 180 گرادۋسقا وزگەردى. مەنەن كەيىن سويلەگەندەر دە تاربيەشى قىزداردى قورعادى. ءسويتىپ الگى قىزدار امان قالدى.

         مۇنى نەگە ايتتىم؟ ءتىلدى ۇيرەتۋدە، ءداستۇردى مەڭگەرتۋدە ورايىن تابۋ كەرەك. قاتىپ قالعان زاڭ دا، ءتارتىپ تە جوق.

 

         - اعا، مىنا سۇراعىم كوڭىلىڭىزگە كەلىپ قالسا، رەنجىمەسسىز. ءسىز ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز «سەرى» دەپ ءجۇرسىز بە؟ سەرى دەگەن ۇعىمدى قالاي تۇسىنەسىز؟

 

         - نەگە رەنجيمىن؟ ماعان «سەرى» دەگەن اتاقتى بەرگەن – عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ءوزى. شىنىمدى ايتايىن، ول اتاق وزىمە ۇنادى. ويتكەنى «اقان سەرىنى» جازدىم، ونىڭ تاعدىرىنا ءۇڭىلدىم. اقاندى تاريحي-تانىمدىق، ەستەتيكالىق تۇرعىدان العاش مولدىرەتىپ جازعان – ماعجان جۇماباەۆ. مەن ونىڭ جازعانىنا ءالى تاڭعالامىن. ادام سەرى بولىپ تۋمايدى، سەرى بولىپ قالىپتاسادى. «سەرى - قىز-قىرقىنعا قىرعيداي تيگەن ادام» دەپ تۇسىنسەك، قاتەلەسەمىز. «سەرى - ءانشى-كومپوزيتور» دەسەك تە، دۇرىس بولمايدى. سەرى – شىعارماشىل ادامنىڭ بولمىسى، ادامشىلىق پوزيتسياسى، جىگىتتىكتەن دە جوعارى ازاماتتىعى، داستۇرگە دەگەن ادالدىعى.

         مەن - ايەلى قايتىس بولعان ەركەكتىڭ ءبىرىمىن. سىيلايتىن، ءتىپتى جاقسى كورەتىن ايەل زاتى كوپ بولۋى مۇمكىن. قىزدارىمىنىڭ جانى نازىك قوي، قاي ادام ولاردىڭ شەشەسىندەي بولا الادى دەپ، ولار ءوسسىن، اقىل-ەسى تولسىن دەپ، قايتا ۇيلەنبەدىم. بىراق گۇلدەي ادەمى، جانى تازا ايەل زاتىن مەن دە ۇناتامىن. ولاردى بەي-بەرەكەت سىيلاپ، جانىن ۇسقىنسىز جارالامايمىن. ۇياتتى، ءداستۇردى، ۇيلەسىمدىلىكتى جوعارى قويامىن. مەنىڭ «سەرىلىك فيلوسوفيام» وسىندا.

         ءبىر داڭقتى، داڭعازالى ءارتىستى بىلەمىن. ءوزىن «سەرىمىن» دەيتىن كورىنەدى. ول سەرىلىكتى – ء«ناپسىنىڭ قۇلى» دەڭگەيىنە دەيىن تۇسىرگەن. وتكەندە پەرروندا كورىپ قالدىم. تال مايىسقان قىزبەن اشىقتان-اشىق ءباتۋاسىز سويلەسىپ تۇر. اناۋ قىز دا ساۋ ەمەس شىعار. قايداعى سەرىلىك؟ قايداعى ءداستۇر؟.. كەيدە ويلايمىن، «وسى سەرىلىك ۇلتتىق ءداستۇرىمىز بولسا، ونى دۇرىس ماعىنادا بۇگىنگى حالىق تۇسىنەتىندەي ەتىپ نەگە جالعاستىرماسقا؟» دەپ. تاعى دا بىلەتىنىم: سەرىلىككە ىلۋدە بىرەۋ عانا قول جەتكىزە الادى.

 

         - قۇداي بۇيىرتقان جاسقا كەلدىڭىز. قالامىڭىز قولدان تۇسكەن جوق. حالىققا نە بەرۋدى جوسپارلاپ ءجۇرسىز؟

 

- الدا جازسام دەگەن ءبىرسىپىرا جوسپارىم بار. ەڭ ءبىرىنشى، «اقان سەرىنىڭ» 3-كىتابىن جازۋدى ويلاستىرۋدامىن. ەكىنشىدەن، «حان مەن پرەزيدەنت» دەگەن كىتاپ جازۋدى قولعا الدىم. ۇشىنشىدەن، بۇگىنگى قوعامدىق وزگەرىس تۋرالى ءبىر پوۆەست جازباقپىن. تورتىنشىدەن، باسىمدا «ابىلايحان» اتتى روماننىڭ جوسپارى سىزىلىپ قويدى.

         دەنساۋلىق بولسا، قازىرشە وسى ءتورت كىتاپتى جازىپ ءبىتىرۋدى كوزدەپ وتىرمىن. مەن تولستوي ەمەسپىن. سوندىقتان كىسى سانىنان جاڭىلىساتىن رومان جازۋعا تالاپتانبايمىن. بىراق از جازسام دا ءاربىر دۇنيەم ساپالى شىقسا ەكەن دەپ ارماندايمىن. ارمانعا جەتۋ وڭاي ەمەس. سول سەبەپتى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەمىن.

 

         - اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

 

سۇحباتتاسقان –

 ديحان قامزابەكۇلى

09.02.1994

Abai.kz