قاۋىپتى قۇبىلىستى ەسكەرتۋ: 

 «سكورو زدەس روسسيا بۋدەت، مى ۆسە بۋدەم روسسيانە!»

قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆقا،

قر ىشكى ىستەر ءمينيسترى كاسىموۆقا،

قر تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ اگەنتتىگى باسشىسىنا،

قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى

 كوميسسيا توراعاسى ق.س. سۇلتانوۆقا،                                                                                                   

قر ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل ا.و.شاكيروۆكە،

 مادەنيەت ءمينيسترى  ا.مۇحامەديۇلىنا،

ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيستىرى ا.ب.سارينجيپوۆكە

ءماجىلىس دەپۋتاتتارى و. اسانقىزىنا، ن.سابيليانوۆقا، ر. قالمۇرادوۆقا

وسى اتالعان ادامدارعا  جەتپەي قالىپ جاتسا، باق وكىلدەرىنە  

اشىق حات

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى! قۇرمەتتى مىرزالار! مەنىڭ سىزدەرگە جولداپ وتىرعان اشىق حاتىمدى جەكە باستىڭ شارۋاسى دەپ ەمەس، قوعامدا بەلەڭ الىپ بارا جاتقان قاۋىپتى قۇبىلىس رەتىندە قابىلداپ وقۋلارىڭىزدى سۇرايمىن.

03.04.2014 ج. قايرباەۆ كوشەسىندەگى  «مويا سەميا» اتتى دۇكەنگە، كەشكى ساعات 8 شاماسىندا  نان ساتىپ الماقشى بولىپ باردىم دا: ء«بىر بۋلكا اق نان بەرىڭىزشى» دەپ سۇرادىم. ناندى بەرە تۇرىپ ەۋروپا پىشىندەس ساتۋشى: «گوۆوريتە نا نورمالنوم رۋسسكوم يازىكە» دەدى. «دو كاكيح پور بۋدەتە سچيتات كازاحسكي نا ەە جە رودينە نەنورمالنىم؟» دەۋىم مۇڭ ەكەن، ءدال جانىندا تۇرعان ەركەك: «نا كاكوم وسنوۆاني س رۋسسكوي دەۆۋشكوي گوۆوريتە نا نەپونياتنوم يازىكە؟، ت.س.س. دەگەندى ايتىپ سالدى. سونى ەستىگەن ساتۋشى: «ەسلي نە حوتيتە گوۆوريت نا رۋسسكوم، پوچەمۋ ۆ رۋسسكۋيۋ ودەجدۋ ودەتى؟ ەزجايتە توگدا سو سۆويم كازاحسكيم، پاستي سۆويح باران نازاد ۆ سۆوي يۋرتى، وسۆوبوديتە ناس وت سەبيا!» دەپ جۇلقىنعانى. مەن: «وسى سوزدەرىڭىز ءۇشىن پروكۋراتۋراعا شاعىمدانامىن» دەگەنىمدە، الگى ەركەك ساتۋشىعا: «نيچەگو يح پروۋكاتۋرا س ۆامي نە سدەلاەت!» - دەدى. وعان كەزەكتەگى، ەۋروپاپىشىندەس، «ۆوت، نا ۋكراينە يز-زا ۋكراينسكوگو كرىم وتوبرالي، تام توجە زاحوتەلي نا سۆوەم رازگوۆاريۆات! ۆەزدە، ۆسە دولجنى گوۆوريت پو رۋسسكي» دەدى. مەن شىقپاقشى بولعانىمدا وسى ايتىلعانداردى قوستاپ، شىتىناپ تۇرعان ەۋروپاپىشىندەس ساتۋشى ايەل: «سكازانو تەبە، چتوبى ۋحوديلا نازاد ۆ سۆوي يۋرتى، ي زدەس چتوبى نە پوياۆليالاس سو سۆويم كازاحسكيم، سكورو زدەس روسسيا بۋدەت، مى ۆسە بۋدەم روسسيانە» دەگەنىنە، كەشىرىڭىزدەر، ساۋساعىمدى شىعاردىم دا پوليتسيا شاقىرتتىم، ىلە دالاعا شىعىپ كەتتىم. 

پوليتسيا كەلگەندە دۇكەنگە بىرگە كىردىم. « ...سكورو زدەس روسسيا بۋدەت» دەگەن ساتۋشىنىڭ، دۇكەندەگى 1 ادامدى وتىرىك كۋاگەرلىكە الىپ، «ونا مەنيا ۋداريلا پو ششەكە، ي ۆووبششە ۋ مەنيا سەيچاس يستەريكا سلۋچيتسيا، ۋبەريتە ەە» دەپ دولدانا جىلاعانىنا قاراپ ءسوز تابا الماي قالدىم. پوليتسەي جاستارعا ءوتىندىم: «كامەرالارىن تەكسەرىڭىزدەرشى، بولماسا سۋدمەدەكسپەرتيزاعا جىبەرىڭىزدەر».

ەڭ ماسقاراسى – كۋاگەرلەرىم بولا تۇرا، پوليتسيا مەنى وسى كۇندەرى سوتقا سۇيرەمەكشى. ۋاجدەرى: ولاردى مەن شاقىرسام دا، ۋاقىت بويىنشا الدىمەن ساتۋشىلار ارىز جازىپتى. ويتكەنى اتالعان دۇكەندەگى داۋ بارىسىندا ماعان پوليتسەيلەر «شىعا تۇرىڭىز» دەگەن. ناتيجەسىندە ۇيدە جازىپ، ارىزىمدى جارتى سوتكە كەش اكەلدىم. سەبەبىن كەزىندە سىزگە، جانە اينالاڭىزداعى   لاۋازىمدى تۇلعالارعا جازىپ، بىراق تەك  جەرگىلىكتى پوليتسيا مەن پروكۋراتۋراعا عانا وتكىزىلگەن حاتىم ءۇشىن پوليتسيا، اكىمشىلىكپەن بىرلەسىپ تە شىعار، مەنى «ورنىما» قويماقشى دەپ ۇعامىن. ول حاتىمدى قوسىمشا رەتىندە جىبەرىپ وتىرمىن. بىراق نە دە بولسا، پوليتسيا الدىمەن مەملەكەت مۇددەسىنە قارسى جۇمىس ىستەمەۋى كەرەك قوي. مىندا كەرىسىنشە بولىپ تۇر!

قۇرمەتتى ەلباسى، ءسىز – ورىس ءتىلىنىڭ قورعاۋشىسىسىز. ورىس تىلدىلەرگە ەش كەمسىتۋشىلىك بولماسىن دەپ ۇنەمى ەسكەرتىپ وتىراتىنىڭىزدى ورىستىلدىلەر: «قازاق تىلىنە جول جوق، ول 2025 جىلداردان كەيىن پايدا بولۋى مۇمكىن، ال قازىر بۇكىل قارىم-قاتىناس تەك ورىس تىلىندە قۇرىلۋى كەرەك» دەپ ۇعىنادى. ولاردىڭ قاتارىنا نەگىزىنەن قازاقتاردان قۇرىلعان ءورىستىلدى اكىمدەر باستاعان اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى دە جاتادى. ءبىر قىزىعى، ول دا ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز، «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن» دەگەندى ەشكىم بەتكە ۇستامايدى. ناتيجەسىندە قالا قوعامىندا (جالعىز كەرەكۋدە ەمەس دەپ ويلايمىن), قازاق ءتىلىن قابىلداماۋشىلىق، كەيدە وشپەندىلىككە باراتىن قابىلداماۋشىلىق قالىپتاستى. وسى ايتىلعانداردى قالا كوشەلەرىن ارالاپ، ءارتۇرلى مەكەمەلەرگە كىرىپ، قازاقشا سۇرانىس جاساعان ءار ادام انىق كورەدى. سوندىقتان كەرىسىنشە، قازاق تىلىنە، قازاق تىلدىلەرگە اراشا كەرەك!  20 جىل بۇرىن قازاقشا بالاباقشالاردىڭ سانىن كۇرت وسىرگەندە، جوعارىداعىداي قازاقتىڭ نامىسىنا تيەتىن سوزدەر ايتىلىپ، ۇلتارالىق قاتىناسقا سىزات تۇسپەۋشى ەدى، تىم قۇرىماسا از بولار ەدى دەپ ويلايمىن. وسىنى تىم بولماسا قازىر قولعا الماسا، ەرتەڭ مۇلدە كەش بولادى. مەن، قازاق قىزى رەتىندە، مەملەكەت تىلىنە قاجەتتىلىك تۋدىرۋ ءۇشىن، ءوز ەلىمدە قازاقشا سويلەۋ مىندەتىم دەپ ەسەپتەيمىن. سوندىقتان، قازاق ەلىنىڭ ءورىستىلدى قالاسىندا، قورشاعان ورتاممەن قاتىناسىمدى بارىنشا قازاقشا قۇرىپ، سونىم ءۇشىن كورىنگەن جەردەن قۋىلىپ، جانكەشتىلىك ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىن. ومىرلىك تاجىريبەمنەن كورىپ وتىرمىن: قانداي ورتادا قازاق ءتىلى از قولدانىلسا، سو عۇرلىم ءتىلدى ەستىپ ۇيرەنبەگەن ادامدار قازاق تىلىنە ورشەلەنە قارسى تۇرادى. كەرىسىنشە، ءتىل كوبىرەك پايدالانسا، داعدىعا اينالىپ، وعان دەگەن وزبىر، ۇستەم، شوۆينيستىك رەاكتسيا ازايادى.

جوعارىدا جازعاندارىمدى باسشىلىققا الا وتىرىپ، پرەزيدەنت مىرزا، سىزدەن وتىنەرىم،   مەملەكەت تۇتاستىعىنا كوز الارتاتىن ادامداردى نازاردان تىس قالدىرا كورمەڭىزدەر. ورتاسىمەن قازاقشا قاتىناس قۇراتىن مەن سياقتى ءبىرلى-ەكىلى ادامنىڭ تىلدىك، ۇلتتىق كەمسىتىككە ۇشىراۋىنا جول بەرمەڭىزدەر.

كەدەندىك وداققا كىرگەن ۋاقىتتان بەرى، ەكونوميكالىق وداققا قول قويىلعالى، ورىستاردىڭ شوۆينيستىك پيعىلى باسىم كورىنە باستادى. «زابۋدتە ۆاش نيكومۋ نە نۋجنىي يازىك»، «سكورو س روسسيەي وبەدينياەمسيا، كازاحسكي ۆاش وتمەنياەتسيا»، ت.س.س. سوزدەردى ءجيى ەستيتىن بولدىق. قر ازاماتى بولا تۇرىپ، ەش ورىس قازاق ءتىلىن مەملەكەت ءتىلى رەتىندە ءىس جۇزىندە مويىندامايدى. وعان تاعى دەم بەرەتىن جايت ۋكرايناداعى جاعداي...

ءبىزدىڭ قالامىزدا 50 شاقتى بالالار اتراكتسيونى، ويىن ورىندارى بار. سونىڭ بىرەۋىدە قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتپەيدى. اندەرى تەك ورىس تىلىندە، باسقا دا شەت تىلىندە. سوندا ءبىز وسى قاي مەملەكەتتىڭ بولاشاعىن تاربيەلەپ جاتىرمىز؟ ماسەلەنىڭ ءمانىسى ءتيىستى ورىندارعا  5-6 جىلدان بەرى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا كەلەدى، بىراق ولاردىڭ تاراپىنان ناقتى پارمەن بولعان ەمەس. شاماسى ءبىزدىڭ قالانىڭ اكىمشىلىگى بىرەۋلەردىڭ تاپسىرماسىمەن، نە وزدەرى سانالى تۇردە ۇلتتىق، تىلدىك تاربيەنى كورشى مەملەكەتتىڭ ەنشىسىنە وتكىزىپ جىبەرگەن سياقتى. باسقاشا ايتا المايسىڭ. بۇل مەملەكەتكە تونگەن ۇلكەن قاۋىپ.

تەك قانا سىنايدى ەكەن دەمەڭىزدەر. بۇرىنعى جىلدارى تىلدەر باسقارماسىنا، ىشكى ساياساتقا، مەملەكەت-قوعام بولىپ بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋعا ۇسىنىس جاساعام. قالاي جاساۋىن دا ۇسىنعام. بىراق ۇسىنىسىم قابىلدانبادى...  

قازاق ءتىلىن كەمسىتۋ، قورلاۋ فاكتىسى كورىنىس تاۋىپ جاتقاندا تىلدەر باسقارماسىنىڭ ۇستاناتىن پوزيتسياسى: ء«بىز كىم كورىنگەن ءۇشىن جۇگىرە بەرمەيمىز...»،نەمەسە، «يا رۋسسكايا، ي وبسلۋجيۆايۋ تولكو نا رۋسسكوم» دەگەندەرمەن ىمىرالاسىپ، قازاق ءتىلىن جىعىپ كەتەتىندىكتەن، ولارعا شاعىمدانۋىمدى قويدىم. 2-3 اي بۇرىن، «گالاكتيكا» دەگەن كومپيۋتورلىق قىزمەت ورىنان قازاقشا قىزمەت سۇراعانىم ءۇشىن پوليتسيا شاقىرىپ قۋماقشى بولعاندا (عيماراتتارى ءدال الدىندا), باسقارما باستىعى قابجانعا 3 رەت ءوتىندىم، تىم بولماعاندا «قازاقشا سويلەۋگە قۇقى بار» دەپ زۆونداڭىزشى دەگەندى ايتىپ. ول ۇندەمەي قۇتىلدى...

ىشكى ساياساتتىڭ لاۋازىمدى قازاق قىزمەتكەرلەرىنىڭ پوزيتسياسى: «نا كاكوم ۋدوبنو، نا تاكوم ي بۋدۋ رازگوۆاريۆات». «كاك موجنو س رۋسسكيمي گوۆوريت نا كازاحسكوم» دەگەنگە سايادى. جيىرما جىلدا، وڭىردە ءتىلىن مۇلدە بىلمەيتىن، اسسيميلياتسيالانىپ كەتكەن، بىلەتىندەرى سويلەۋگە ار سانايتىن جاستار قالىپتاسقاندا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ وسىنداي پوزيتسيا ۇستانىپ وتىرعاندارى وتە قاۋىپتى. قۇداي ساقتاسىن، كورشى ەل كەلىپ، تولقۇجات تاراتا قالسا،  ورىستارمەن بىرگە تالاسا الاتىن ۇرپاق وسىردىك. ويتكەنى ورىستى قازاقتان، باسقا دا ۇلتتاردان بيىك كورەتىن جەرگىلىكتى بيلىك وسى جاعدايدى قالىپتاستىرىپ وتىر.

قۇرمەتپەن، بەيسەنباي تەگى رۋزا   

مەكەن-جايىم: كەرەكۋ ق.، قايرباەۆ ك. 104-136,

 ت.8(7182)-511050, 8701-182-52-65

 Abai.kz