قىرىمداعى رەفەرەندۋم كرەملدىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن، ساياسي، اقپاراتتىق، قارجىلىق جانە تەحنولوگيالىق كومەگىمەن، قارۋلى اسكەرىنىڭ قىسىمىمەن ارنايى تۇردە وتە اسىعىستىقپەن، بەلدەن باسۋ، قورقىتۋ-ۇركىتۋ، جاپپاي ساتىپ الۋ ارقىلى اپىل-عۇپىل ۇيىمداستىرىلعان شارا. قىرىمنىڭ اۆتوحتون حالقى، ياعني يەسى بولىپ تابىلاتىن وزىمىزگە ەتەنە جاقىن كەشەگى قىرىمنىڭ قىرىق باتىرىنىڭ ۇرپاعى – قىرىم تاتارلارى بۇل شاراعا اياق باسپادى. رەفەرەندۋمعا قاتىسۋدان سانالى تۇردە باس تارتتى. قىرىملى حالقىنىڭ شىنايى كوشباسشىلارى ءجامىلوۆ پەن شۇباروۆتىڭ ايتقاندارىنا سەنسەك، رەفەرەندۋمعا باۋىرلاس حالىقتىڭ نەبارى 0,5 پايىزى عانا ات سالىسقان. ونىڭ ءوزى ابدەن ورىستانعان، ۇلتىنان اجىراعان، ارالاس نەكەدەگى قىرىم تاتارلارىنىڭ وكىلدەرى دەپ مالىمدەۋدە. رەفەرەندۋمدى دايىنداۋ، قارجىلاندىرۋ، ساياسي-اقپاراتتىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ، ءتىپتى «قاجەتتى» بەلگىسى الدىن-الا قويىلعان بيۋللەتەندەردى جاساتۋ – بارلىعى دا رەسەي تاراپىنان قارجىلاندىرىلعان دەسۋدە ساراپشىلار. ءتىپتى سايلاۋشىلاردىڭ اراسىندا قىرىمعا ەش قاتىسى جوق 85 مىڭ «ارتىق» ادام سىرتتان «يمپورتتالعان» كورىنەدى. كەشە عانا كريمينالدى توپتاردى باسقارعان بۇگىنگى قىرىم باسشىلىعى قاراپايىم قيسىندى، قاراپايىم ماتەماتيكانى اياققا تاپتاپ، ەسەبىنەن جاڭىلىستى. ماسەلەن، قىرىم باسشىلىعى جاريالاعان بارلىق «رەسمي» دەرەكتەردى ءسۇزىپ شىقساق، تۇبەكتىڭ «رەسەيمەن قايتا قوسىلۋىنا» 95-96 پايىز سايلاۋشىلار ەمەس، 123 پايىزى داۋىس بەرگەن بولىپ شىعادى. «شەتەلدىك باقىلاۋشىلار» دەپ الىپ كەلگەن ساراپشىلارىنىڭ بارلىعى دەرلىك ويدان قاشقان، قىردان قاشقان، نەگىزىنەن ەۋروپاداعى سەپاراتيستىك، اشىق تۇردە فاشيستىك، اسىرە ۇلتشىل باعىتتاعى مارگينالدى توپتاردىڭ وكىلدەرى. كوبىسىن كرەملدىڭ تىڭشىلارى دەپ اتاۋعا تولىق نەگىزىمىز بار. وسىنىڭ ءوزى تالاي نارسەنى اڭعارتادى ەمەس پە؟!

ۋكراينا بيلىگىنە قىلمىسكەرلەر، فاشيستەر كەلدى دەپ ويبايلاعان رەسەي ءوزىنىڭ جىمىسقى ساياساتىن جاسىرۋ، اقتاۋ ماقساتىندا بارشا ەۋروپانىڭ فاشيستەرى مەن سەپاراتيستەرىن جيناعانىنا نە دەيمىز؟ ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، الەم جۇرتشىلىعى، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ ءبىرى دە مۇنداي رەفەرەندۋمدى مويىنداي المايدى. ەشقاشان دا مويىندامايدى!  ولار بۇعان اشىق تا، جابىق تا قارسى ساياسات جۇرگىزەدى. ازىرگە بۇل شارانى تەك سولتۇستىك كورەيا مەن نيكاراگۋا عانا مويىنداعان سياقتى. ەرتەڭ رەسەيدەن قارجىلىق كومەك الىپ وتىرعان ۆانۋاتۋ، كيريباتي سياقتى مۇحيتتاعى بيشارا ارال-مەملەكەتتەر مويىندار. رەسەيدەن قارجى الىپ وتىرعان، سونىڭ اسكەري كۇشىمەن عانا ءجانتاسىلىم ەتىپ، اۋپىرىمدەپ وتىرعان سولتۇستىك وسەتيا، ابحازيا، پريدنەستروۆە، تاۋلى قاراباق سياقتى ەشكىم مويىنداماعان، سەپاراتيستىك، جارتىلاي كريمينالدى قۇرىلىمدار مويىندار. باسقا ەشكىم، ەشبىر ەل، ەشبىر حالىقارالىق ۇيىم قىرىمنىڭ الدىمەن «تاۋەلسىز ەل»، ەرتەڭىندە ء«وز ەركىمەن رەسەي قۇرامىنا ۇمتىلعان ەل»، «رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامداس بولىگى، سۋبەكتىسى» ەكەنىن قابىلدامايدى، مويىندامايدى.

رەسەيدىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەستەرى بولىپ تابىلاتىن بەلورۋسسيا، قىتاي سياقتى مەملەكەتتەر دە ءلام-ميم دەپ اۋىز اشپايدى. قازاقستاننىڭ دا ساياساتى سولاي بولماق. باسقاشا ارەكەت ەتەتىن لاجىمىز دا جوق، اشىعىن ايتايىق.

بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى – رەسەيمەن قارىم-قاتىناستاردى ساقتاي وتىرىپ، ونىڭ قىرىمداعى قىلمىستىق اۆانتيۋراسىن مويىنداماۋ، وركەنيەتتى الەمنىڭ الدىندا قارابەت بولماۋ. ەگەر رەسەي جاقىن بولاشاقتا ءىرى-ءىرى ەلدەرمەن تەكەتىرەسكە بارىپ، وقشاۋلانىپ، ەكونوميكالىق جانە باسقا دا سانكتسيالارعا دۋشار بولىپ جاتسا، ءوز مۇددەمىزدى ساقتاي ءبىلۋ، ەكونوميكامىزعا، ەكونوميكالىق مۇددەلەرىمىزگە نۇقسان كەلتىرمەۋ. مىقتى بولساق، قالىپتاسقان جاعدايدى ءوز مۇددەمىزگە جاراتا ءبىلۋ قاجەت. بىراق، باستى مىندەتىمىز – ساباق الۋ.

قىرىمداعى جاعدايدى قازاق قوعامى، قازاق قاۋىمى، قازاق زيالىسى پۋتيندىك رەسەيدىڭ «ۋكراينا ساعان ايتام، قازاقستان سەن تىڭدا» دەگەنى دەپ قابىلداعانىمىز ابزال.

ەندىگى كەزەكتە رەسەيمەن جاسالىپ جاتقان كوپتەگەن جوبالار مەن كەلىسىمدەردىڭ كۇشى جويىلادى. بۇگىننىڭ وزىندە ونداعان رەسەي شەكپەندىسىنە ءوز ەلدەرىنە كەلۋگە تىيىم سالىندى. ولاردىڭ قارجىلارى، مۇلىكتەرى تاركىلەنۋى دە عاجاپ ەمەس. رەسەيگە باراتىن بارلىق ينۆەستيتسيالار، جەڭىلدەتىلگەن بانكىلىك نەسيەلەر توقتاتىلادى. بۇل رەسەي ەكونوميكاسىنا وراسان زور نۇقسان تيگىزەدى. ءتىپتى بۇگىنگى قىرىمعا رەسەي ميللياردتاپ اقشا قۇيۋعا ءماجبۇر بولادى. قىرىمدا، ماسەلەن، اۋىز سۋ ماسەلەسى تاپشى. ونى سول ۋكراينادان مۇنايدان دا قىمبات باعامەن الۋعا ءماجبۇر بولادى. ياعني، قاراپايىم ورىس حالقى ءۇشىن بۇل قىرۋار شىعىنعا اينالماق. قۇر امبيتسيانىڭ، بوس كوكىرەكتىڭ اڭگىمەسى ەرتەڭ ءاربىر ورىستىڭ زارىنا اينالادى. باتىستىڭ تىلەپ وتىرعانى دا  - وسى. جاعدايدى پايدالانىپ، باتىس ءوز اسكەرىن ەندى بالتىق ەلدەرىن قورعاۋ، بالتىق تەڭىزىنە، ۋكرايناعا كومەك كەرەك دەپ پولشاعا، چەحياعا، تۇركياعا الىپ كەلەدى. ول جاقتارعا اقش-تىڭ زىمىراندارى دا، زىمىرانعا قارسى قوندىرعىلارى دا ورناتىلادى. گەوساياسي تۇرعىدان قىرىم رەسەيدىڭ جەڭىسى ەمەس، وراسان جەڭىلىسىنە اينالادى دەگەن ءسوز. وسىعان دەيىن باتىس، ناتو ءوز ساياساتىن «ۇيالا-ۇيالا» جۇرگىزگەن بولسا، ەندى ەش كەدەرگىسىز، قىمسىنباي ىسكە اسىرادى. شىنتۋايتىندا، يمپەرلىك، نەويمپەرلىك بوس امبيتسيانىڭ قۇنى - وسى. رەسەيدىڭ كەرەمەت ەكونوميستى، ءپۋتيننىڭ كەشەگى سەرىگى الەكسەي كۋدريننىڭ سوزىنە سەنسەك، باتىستىڭ قىسىمى كۇشەيە تۇسسە، رەسەي ءار توقسان سايىن 50 ميلليارد دوللار جوعالتاتىن كورىنەدى. بۇل - جىلىنا 200 ميلليارد دوللار دەگەن ءسوز! سۇمدىق قوي! باتىس ەلدەرى مەن ولاردىڭ قارجىلىق ۇيىمدارى رەسەيدىڭ ۇيىمدارىنان بارشا قارىزداردى قايتارىڭدار دەپ تالاپ قويسا، وندا رەسەيدىڭ 500 ميللياردقا جۋىق التىن-ۆاليۋتا قورىنىڭ 2 جىلعا جەتپەيتىنىن دە ساراپشىلار اشىق ايتىپ وتىر.

قيسىنعا سالساق، ورتا ازياداعى رەسەيدىڭ امبيتسياسى تەك قازاقستانعا تىرەلىپ وتىر. ماسەلە ءتىپتى پۋتيندە ەمەس. رەسەي حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ايماقتارىن «ورىس قالالارى، قازاقتا قالا بولماعان، ءبىزدىڭ جەرىمىز» دەپ ۇعىنادى. كەشەگى سولجەنيتسيندەردىڭ، بۇگىنگى سونىڭ ءىزباسارلارى دۋگين، ليمونوۆ، جيرينوۆسكيلەردىڭ تالاپ-تىلەكتەرى – وسى جەرلەردى قايتسە دە رەسەيگە قوسىپ الۋ. بۇعان ءبىزدىڭ سول ايماقتاردا تۇراتىن ورىسى تۇگىلى، كەيبىر قازاقتار دا كەتارى ەمەس. وسى كۇندەرى تالاي اداممەن ۇرىسىپ-قىرقىسىپ، سوزگە كەلىپ جاتتىق. شىنىن ايتايىن، اراسىندا تۋىستارىمىز دا جوق ەمەس. ءبارى دە رەسەي ناسيحاتىنىڭ اسەرى. رەسەيدىڭ اقپاراتتىق ناسيحاتىنىڭ اسەرى، شىندىعىندا، رەسەي اسكەرىنىڭ پارمەنىنەن دە كۇشتى. ەل بولامىز، ۇلت بولامىز، تاۋەلسىز قالپىمىزدى، تۇتاستىعىمىزدى ساقتايمىز دەسەك ءبىرىنشى كەزەكتە قولعا الاتىن شارامىز – تولىق اقپاراتتىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋ. جاڭادان قۇرىلعان اقپارات اگەنتتىگى كۇنى-ءتۇنى وسى ماسەلەمەن اينالىسۋى كەرەك سياقتى. بۇل ناقتى زامان تالابى، شىنايى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العىشارتى.

ءبىزدىڭ ماقسات، قايتالاپ ايتامىن، رەسەيگە ەمەس، ۋكرايناعا ەمەس، ءوز ىشىمىزگە ءۇڭىلۋ. بولىپ جاتقان اسا كۇردەلى ۇدەرىستەر مەن ۇردىستەردى قازاق مۇددەسى، قازاق مەملەكەتىنىڭ مۇددەسى تۇرعىسىنان دۇرىس تالداپ، وسىدان دۇرىس ساباق الۋ، ناتيجە شىعارۋ، ارەكەت ەتۋ.

رۋحاني، ادامي تۇرعىدان، بىزدەر، الدىمەن قىرىملى باۋىرلاردىڭ اماندىعىن تىلەپ، سولارعا جانىمىز اشۋى كەرەك. ەكىنشى كەزەكتە ءوزىمىز سياقتى تاعدىرلاس ۋكراين حالقى مەن مەملەكەتىنىڭ تىلەۋىن تىلەيمىز، جاعدايدىڭ تۇراقتانىپ، دۇرىس شەشىلۋىنە تىلەكتەس بولامىز. بىراق، ءبىرىنشى ورىنعا قازاق ماسەلەسى شىعىپ، ءبىرىنشى ورىندا قازاق مەملەكەتىنىڭ، ونىڭ تۇتاستىعىنىڭ، بىرلىگىنىڭ، تاۋەلسىزدىگىنىڭ ماسەلەلەرى تۇرۋى ءتيىس دەپ سانايمىن. ءوز باسىم رەسەيدىڭ بۇگىنگى قىرىم سوعىسىندا تاعى دا وپىق جەپ، پاريجدە بولسىن، باسقا كەز-كەلگەن قالادا بولسىن الەمنىڭ الدىندا تىزە بۇگىپ، تۇركىلەرگە ءتيىسۋىن قويىپ، "تمد جاندارمى" دەگەن اتاۋدان ايىرىلعانىن قالايمىن! اققا قۇداي جاق! سولاي بولادى دا! سەنىم مەن ءۇمىت وتىن وشىرمەيىك!  اتالارىمىز وسيەت ەتكەن ناقىلداردى دا ۇمىتپاي، ايبالتامىزدى سايلاپ، ەلدىگىمىزدى، ىشكى بىرلىگىمىزدى، كەرەگەمىز بەن شاڭىراعىمىزدى بارىنشا بەكىتە بەرەيىك. قازاق كوشىن قايتا تۇلەتىپ، ونىڭ نەگىزگى لەگىن ءوز ىشىمىزدەگى ۇلكەندى-كىشىلى پوتەنتسيالدى «قىرىمدارعا» قاراي كوشىرە بەرەيىك. كەلگەن اعايىن دا وسىنى ءتۇسىنىپ، باس تارتپايدىنداي بولسىن. قولىنان ءىس كەلەتىن، قابىلەتى بار، نامىسى بار، شىدامى بار ءاربىر قازاق سولتۇستىك وڭىرلەرگە قاراي جىلجىپ، سول جاقتا كاسىپ قۇرۋ، قونىستانۋ، ءۇيلى-باراندى بولۋ ماسەلەسىن ويلانۋى ءتيىس. بۇگىن  تاڭدا «ۋرا-ءپاتريوتيزمنىڭ» دە، «ويباي-ءپاتريوتيزمنىڭ» دە ۋاقىتى ءوتتى. مارقايىپ، قاجەتسىز سەمىرە دە بەرمەيىك، اينالانى ۇرانداتىپ، شاڭداتا دا بەرمەيىك، اينالامىزعا كۇل شاشىپ، شاشىمىزدى جۇلىپ، اقىرزامان تۋدىرمايىق. بارلىعىن بايىپپەن جاساپ، ناقتى ىسكە، ارەكەتكە كوشەيىك. باياعىدا ۋينستون چەرچيلل «رەسەي ەشقاشان دا ءوزى ويلاعانداي مىقتى بولىپ كورگەن ەمەس، بىراق جاۋلارى قالاعانداي ءالسىز بولعان دا ەمەس» دەگەن ناقىل ءسوزىن ەستەن شىعارمايىق. قازاققا، شىنىن ايتايىق، ءالى دە 10-15 جىل تىنىشتىق كەرەك. قالعانىن زىمىراعان ۋاقىت پەن قازاق اناسىنىڭ قۇرساعى شەشپەك. بۇگىننىڭ وزىندە قازاقستان حالقىنىڭ ءوسىمىن بەرىپ وتىرعان، وسى ءوسىمنىڭ 97 پايىزىن قۇراپ وتىرعان قازاقتار ەكەنىن ەش ەستەن شىعارمايىق. ەندىگى ماسەلە وڭتۇستىكتەگى قالىڭ حالىقتى، شەتەلدەن كەلىپ جاتقان اعايىندى جانە بولاشاعى بۇلىڭعىر، بىراق حالىق تىعىز وتىرعان مەكەندەردەگى تۇرعىنداردى جۇيەلى تۇردە قوستاناي، قىزىلجار، كەرەكۋ، وسكەمەن سياقتى قالالارعا، ودان قالسا اۋىلدى مەكەندەرىنە قاراي قوزعالتۋ، سوعان ساياسي، ەكونوميكالىق ستيمۋلدار جاساۋ. ءبىر قىزىعى اتالعان وبلىستارداعى حالىقتىڭ سانى جىل سايىن كەمۋدە. وسىنىڭ ورنىن تولتىرامىز، ەكونوميكالىق قاجەتتىلىك دەگەندى جەلەۋ ەتىپ، سول وبلىستاردى بۇرىنعىدان بەتەر بەلسەندىلىكپەن قازاقىلاندىرىپ، بولاشاقتاعى ەشبىر رەفەرەندۋمنان سىرتقى ساياساتقا كەلەتىن بولساق، مەنىڭ ويىمشا، قازىر وتە كۇردەلى كەزەڭ. بۋداپەشت كەلىسىمدەرىنە ساي قازاقستاننىڭ، ۋكراينانىڭ، بەلورۋسسيانىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تۇتاستىعىنىڭ كەپىلى بولىپ تابىلاتىن رەسەي بۇگىن ءوز مىندەتتەمەلەرىنەن باس تارتىپ، ول كەلىسىمدەردى ءوزى باستاپ ورەسكەل بۇزىپ جاتىر. بۇل وتە قاۋىپتى ءۇردىس.

الەمدە قالىپتاسقان حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك، حالىقارالىق كەلىسىمدەر، حالىقارالىق زاڭناما ءوز كۇشىن جويىپ جاتىر. بۇل، ارينە، قازاق مەملەكەتى ءۇشىن زور قاۋىپ-قاتەر. الايدا، وسى جاعدايدى قازاق ەلى ءوز پايداسى ءۇشىن شەشۋگە تىرىسقانى ابزال. مىسالى، قالىپتاسقان جاعدايدى الدىعا تارتىپ، ء«بىز الاڭداۋلىمىز، بىزگە قوسىمشا ارنايى كەپىلدەمە، جاڭا كەلىسىمشارتتار كەرەك» دەپ اقش، قىتاي، ەۋروپا ەلدەرىنە قولقا سالساق، ءدال قازىر ولاردىڭ «جوق، بولمايدى» دەۋگە لاجى جوق. ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى وسى كۇندەرى اسقان، ومىرىندە بولماعان بەلسەندىلىك تانىتۋى ءتيىس. ەگەر تەك رەسەيدىڭ عانا ارتىنا ىلەسە بەرسەك، ەرتەڭ سونىمەن بىرگە تۇڭعيىققا كەتۋىمىز ابدەن مۇمكىن. بالكىم، وسى جاعدايدى پايدالانىپ، بارلىق ماسەلە شەشىمىن تاپقانعا دەيىن ەۋرازيالىق وداققا كىرۋ ماسەلەسىن شەگەرۋگە دە بولاتىن سياقتى. رەسەي شارىقتاپ تۇرعان كەزدە كەدەندىك وداقتى قۇرام دەپ جارىتپاپ ەدى، ءدال قازىرگى قاۋىرت كەزەڭدە ەۋرازيالىق وداعىن جارىتپايتىنى انىق.

وسى كەشەندى ىستەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بيلىك ەڭ الدىمەن قازاققا، قازاق ۇلتشىلدارىنا، قازاق زيالىلارىنا، قازاق باسپاسوزىنە ارقا سۇيەۋى كەرەك. «مەن عانا بىلەم، مەنىكى عانا دۇرىس» دەگەن ساياساتتان باس تارتىپ، قالاي دا مامىلەگە كەلۋ جاعىن ويلاستىرعانى دۇرىس.

قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ جىلدار بويى ايتىپ كەلە جاتقان سوزدەرىنىڭ، بولجامدارىنىڭ بارلىعى دا ىسكە استى. كەشە عانا «وسى سەندەر داۋرىقپاڭدارشى، جوق جەردەن بالە تىلەمەڭدەرشى» دەگەندى ەستيتىن ەدىك. مىنە، قاراڭىزدار: ايتقانىمىزدىڭ بارلىعى دا شىندىق بولىپ شىقتى. سوندا كىمدىكى دۇرىس؟ ەشكىمدى مۇقاتىپ-كەكەتەتىن جايىمىز جوق. جانە دە ءبىزدىڭ ايتۋىمىز ەرمەك ەمەس، امبيتسيا ەمەس، پوپۋليستىك ۇپاي جيناۋ ەمەس. بىزدەر ەڭ الدىمەن ۇلتىمىز بەن مەملەكەتىمىزدى ويلايتىن جاندارمىز، ۇلتىمىزدىڭ ازاماتتارىمىز. بىزگە لاۋازىمنىڭ دا، ورىنتاقتىڭ دا قاجەتى جوق. ەلىمىز، مەملەكەتىمىز امان بولسىن، ءوسسىن، وركەندەسىن، تاۋەلسىز بولمىسىنان، جەرىنىڭ تۇتاستىعىنان ايرىلماسىن دەپ تىلەيمىز. ەگەر بيلىكتىڭ دە ويلاعانى وسى بولسا، شىن پيعىلى وسىعان سايسا، وندا قازاق اتاۋلى ۇيىمداردىڭ بارلىعى نەگە جىراقتا قالىپ كەلەدى؟ نەگە بيلىك قازاق ۇلتشىلدارىمەن ىمىرالاسىپ، قويان-قولتىق جۇمىس ىستەمەيدى دەگەن زاڭدى سۇراقتار تۋىندايدى. بىلەتىنىم، قازاق ۇلتشىلدارى وسىنداي كەشەندى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن بەلسەنە جۇمىس ىستەۋگە دايىن.

Abai.kz