الەمدە جامان ۇلت جوق. ۇلتتى اينالاسىنا سۇيكىمسىز كورسەتەتىن ونىڭ پاتشاسى. مىسالى، گيتلەر دەسەڭ، ءالى كۇنگە دەيىن ويىڭا بىردەن نەمىستەر كەلەدى. ناپولەون دەسەڭ، فرانسۋزدار. قازىر ۋكرايندەر مەن تاتارلار جىلاعان بالاسىن پۋتين كەلە جاتىر دەپ ۋاتاتىن بولدى.

ورىستارعا دەگەن الەمنىڭ كوزقاراسىنىڭ ءتىپتى ناشارلاپ كەتكەنىن بىلگەن سەكىلدى، ەندىگى جەردە ەلگە بۇدان ارى كوزتۇرتكى قىلمايىن دەگەن دە بولۋ كەرەك، كەزىندە يمپەريا قۇرام دەپ جات جەرگە شاشىپ العان قانداستارىن رەسەي تەزدەتىپ جيىپ الۋدىڭ قامىنا كىرىسىپ كەتتى. شاماسى كەلگەنىن ايماعىمەن قوسىپ تارتىپ الىپ جاتىر. ءالى كەلىڭكىرەمەگەنىن زاڭدى تۇردە شاقىرىپ الماق.

رەسەي ۇكىمەتى ناۋرىزدىڭ 6-سى كۇنى دۋماعا جاڭا زاڭ جوباسىن ۇسىندى.  جوبادا، بۇدان بىلايعى جەردە، رەسەي يمپەرياسى نەمەسە سوۆەت وداعى ايماعىندا ءومىر سۇرگەن ورىس ءتىلدى ازاماتتار تۇراقتى تۇرۋعا رۇقسات الماي-اق، رەسەي ازاماتتىعىنا بىردەن وتۋگە قاقىلى دەلىنگەن.

ازاماتتىق تۋرالى وسى زاڭ جوباسىنا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەرگە ساي، ورىس ءتىلدى شەتەلدىك ازاماتتار رەسەي تولقۇجاتىن ءۇش ايدىڭ ىشىندە الا بەرمەك.

ۋكراينا ازاماتتارىنا ءتىپتى راحات، رەسەي اۋماعىندا تۇرماي-اق، ءبىرىنشى ازاماتتىعىنان باس تارتپاسا دا، نەبارى ەكى ايدىڭ كولەمىندە ولار رەسەي ازاماتى بولىپ شىعا كەلمەك.

قىسقاسى، تۋىسقاندارى مەن وزدەرى رەسەيدە تۇرعان جانە توڭكەرىسكە (1917 جىلعى وكتيابر رەۆوليۋتسياسىن ايتادى) دەيىن رەسەيگە تيەسىلى اۋماقتى مەكەندەگەن، سوۆەت وداعى قۇرامىندا بولعان ەلدەردىڭ ازاماتتارىنا رەسەي ازاماتتىعىن الۋعا جول اشىلماق...

وسىلايشا رەسەي ازاماتتىعىن العىشتار ۇزاق ءارى كۇردەلى راسىمنەن قۇتىلادى.

اتالعان زاڭدى كوشى - قون سالاسىنا جاۋاپتى مينيستر ەمەس، دۋماعا رەسەي ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى مەدۆەدەۆتىڭ ءوزى ارنايى كەلىپ تانىستىرعانىن ەسكەرسەك، بۇل جوبا جاقىن ارادا ءسوزسىز ءبىر اۋىزدان قابىلدانادى دەگەن ءسوز. ونىڭ ۇستىنە، رەسەي دۋماسى دا ءبىزدىڭ پارلامەنت سەكىلدى شايناماي جۇتاتىننىڭ ءوزى.

جاسىرىپ قايتەيىك، ورىس حالقى ءۇشىن بۇل ءبىر ايتا قالسىن زاڭ بولماق. بۇلاي ەتپەسە، رەسەي – رەسەي بولا ما؟!

تاريحتىڭ بەرگەن ساباعى – سول، وزگەلەرگە ەركىنەن تىس ۇستەمدىك جۇرگىزەتىن يمپەريا قۇرۋدىڭ، الەمدى وزبىرلىقپەن جاۋلاپ الۋدىڭ و باستان اقىماقتىق، وڭباعاندىق ەكەنى – دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن اقيقات! سونداي يمپەريانىڭ ازابىن تارتقان ءبىر ەل بولسا، ول – وسى ورىس حالقى. كەرەمەت دەگەن سوۆەت وداعى بار - جوعى جەتپىس-اق جىل داۋرەندەدى دە، جالپ ەتە ءتۇستى. ورىستىڭ تەڭ جارىمىنا جۋىعى شاشىلىپ، انە، دالادا قالدى. بۇل كۇندە سولاردىڭ داڭعاراداي ۇيدە مىسىق پەن كۇشىكتى قۇشاقتاپ قالعان جالعىزباستى شالدارىن كورىپ، قاراداي جانىڭ اشيدى. كىشكەنە ارباشاعا ازىق - تۇلىگىن تاڭىپ الىپ، قوعامدىق كولىكتەرگە شىعا الماي، سۇيرەتىلىپ جۇرگەن كەيۋانالارىنا قاراپ، جاعاڭدى ۇستايسىڭ. كوشەدە ماس بولىپ بۇتىنا جىبەرىپ جاتقاندارىنان مۇرنىڭدى باسىپ، تەرىس اينالاسىڭ...         

باسىنان باعى تايعان ۇلتقا قاي ەل وڭ كوزىمەن قارايدى دەيسىڭ؟! ءتىپتى، ۇلتارالىق قاتىناستى ساقتاپ، جىرعاتىپ جاتىرمىز دەگەن كۇننىڭ وزىندە، تاريحي وتانىنان شەتتە قالعان سول حالىق كەشەگى ءوز اتا - باباسىنىڭ قاسيەتتى مەكەنىن ساعىنبايدى، ءبىر ءتۇرلى جەتىم بالانىڭ كۇيىن كەشپەيدى دەيسىڭ بە؟! ىشىمدىك پەن شەگىمدىككە شامادان تىس سالىنۋدىڭ ەڭ ۇلكەن ءبىر سەبەبى تاپ وسى بولسا كەرەك.

ءبىر رەسەي عانا ەمەس، باسىندا تاۋەلسىزدىگى بار بارلىق مەملەكەت ءوز قانداسىن شەتتە قالدىرماۋى كەرەك! ءبىر عاسىردان بەرى يزرايل مەن گەرمانيا مۇنىڭ جارقىن ۇلگىسىن كورسەتىپ كەلەدى.

بۇل – ءبىر قاراعاندا، الىپپەلىك ساۋاتپەن وسىلاي ىسكە اسىرۋعا ءتيىستى شارۋا، قالىپتى قۇبىلىس. بىراق، مەنىڭ ءسوز ەتكەلى وتىرعانىم باسقا ماسەلە.

سىزدەر بايقادىڭىزدار ما، جوعارىدا اتالعان رەسەي زاڭ جوباسىندا «ورىس ءتىلدى ازاماتتار تۇراقتى تۇرۋعا رۇقسات الماي-اق، رەسەي ازاماتتىعىنا بىردەن وتۋگە قاقىلى» دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي اشىق كورسەتىلىپتى. اللا قالاسا، رەسەيدىڭ وسى زاڭىنىڭ شاراپاتى ەندى ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ قازاقستانعا تيگەلى تۇر!

ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە»، «تاعى دا قايتالاپ ايتايىن: قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن!» دەگەن سوزدەرىن قۇلاقتارىنا ءىلىپ تە قويمايتىن، بيلىكتىڭ بيىك مىنبەرىندە، جىلىكتىڭ مايلى باسىندا جۇرەتىن ءبىزدىڭ ەلدەگى ءبىر توپتى وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر عوي. مىنا رەسەيدىڭ «ورىس ءتىلدى ازاماتتار» دەپ وتىرعانى، مەنشە، سولار نەمەسە سول تەكتىلەر - اۋ، شاماسى!

مىنە، تابانى كۇرەكتەي 23 جىل ءوتتى، قازاق ءتىلىنىڭ ەڭسەسىن كوتەرتپەي تۇقىرتىپ; ادىمىن اشتىرماي، تۇساپ كەلە جاتقان ءدال وسى «ورىس تىلدىلەر» ەمەس پە دەپ كىم ايتا الادى?!! ولار قازاقستاندى الەمدەگى قازاقتىڭ جالعىز تاۋەلسىز مەملەكەتى دەپ بىلسە، وزدەرىن سونىڭ ازامات سەزىنسە، الدەقاشان، قازاق ءتىلىن مەڭگەرىپ الاتىن ەدى عوي. جوق، ونداي نيەتتىڭ سۇلباسى ءالى كورىنەر ەمەس! ەسەسىنە، ۇلتقا جانى اشيتىندارعا ۇركە قارايدى.  ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان ات تونىن الا قاشادى. ايتا بەرسەڭ، ەلدىڭ ەڭبەكاقىسىن بەرمەي، جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ تۋىلۋىنا سەبەپ بولعاندار دا، ونى اكەلىپ ورالماندارعا جاپقاندار دا سولار. شەتتەن كەلەتىن قانداستارىمىزدىڭ كوشىن دە وسىلار توقتاتىپ وتىر. قىمس ەتسە، اقشاسىن ارقالاپ، شەتەلگە زىتادى. تاعى قىمبات ۆيللالار مەن قوناق ۇيلەردى الدىمەن ءوز ەلىنەن ەمەس، وسى رەسەيدەن ساتىپ الادى...

ساندا ءبىر اسا تەكتى اتادان تۋعاندارى بولماسا، كوبىندە سول ءتىلى ورىسشا شىققانداردىڭ جانى دا، قانى دا ورىس بولىپ كەتەتىنىنە رەسەيدىڭ كوزى بۇل كۇندە ابدەن جەتكەن. ولاردا ءوز ۇلتىنىڭ نامىسىن قورعاۋ، وتانىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاۋ، قانداسىنا قارايلاسۋ دەگەن ۇعىمنىڭ بولمايتىنىن تولىق بىلگەن. سوۆەت وداعى قۇلاعاننان بەرگى شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ءجۇز پايىز دالەلدەگەن. سوندىقتان، ولاردان قازاقستانعا كەلەر پايدا، رەسەيگە تونەر قاۋىپ جوق!

كوردىڭىز بە، مەدۆەدەۆتىڭ دە جوعارىداعى زاڭدا «رەسەيدە ءۇش جىلدان ارتىق ۋاقىت كاسىپپەن اينالىسىپ، جىلىنا 80 مىڭ اقش دوللارى مولشەرىندە پايدا تاپقان كاسىپكەرلەرگە دە ازاماتتىق جىلدام بەرىلمەك» دەپ وتىرعانى تەگىن ەمەس!

زاڭدى سول ءۇشىن قابىلداعالى وتىر. ماماندار شەتكە كەتەتىن بولدى دەپ بىزگە الاڭداۋدىڭ كەرەگى جوق! ونداي وپاسىز ون «ماماننان» ەلىم دەپ كەلگەن ءبىر ورالمان مالشى الدە قايدا ارتىق!

وسى جەردە ايتا كەتەيىن، رەسەي جاڭا زاڭ جوباسىنىڭ ءبىر كەمشىل تۇسى مەنىڭ كوزىمە ۇرىپ تۇر. اقىرى بولدى، مەدۆەدەۆ ورىستان قاتىن العاندار مەن ورىسقا تيگەندەرگە ودان دا جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن ازاماتتىق بەرەمىز دەسە، ءتىپتى قاتىپ كەتەر ەدى...

سوندىقتان، بۇل زاڭنىڭ دۋمادا تەزىرەك قارالۋىن، كەدەرگىسىز قابىلدانۋىن بۇكىل الاش جۇرتى بولىپ كۇندىز - ءتۇنى جاراتقاننان تىلەگەنى دۇرىس. زاڭ جوباسى ءبىر اۋىزدان ماقۇلدانسا، قازاقستان جەتپىس جىلدىق قوقسىعىنان (مۋسورىنان) قۇتىلىپ، ءبىر تازارار ەدى-اۋ، شىركىن. مۇندايدى عىلىم تىلىندە «تابيعي سۇرىپتاۋ» دەپ اتايدى. ءسويتىپ، ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ سالتانات قۇرۋىنا كەڭ جول اشىلادى! سوسىن بارىپ، ناعىز  ماڭگىلىك ەل بولا الامىز. اللا سوعان جەتكىزسىن!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz