گەربەرت دجوردج ۋەللس

 

(1866 – 1946)

 

 

توعايداعى قازىنا

 

         جەڭىل قايىق جاعالاۋعا تاياپ قالعان. الدان شىعاناق كورىندى، مارجان قۇز تۇبىندەگى اق كوبىكتەن كورىنگەن ايرىق شاعىن وزەنشەنىڭ تەڭىزگە قۇيار تۇسى ەكەنىن اڭعارتادى. قالىڭ، قارا كوك، جىنىستى توعاي سوناۋ تاۋ بەتكەيىنەن ەڭىسكە قاراي قاپتاي وسكەن. توعاي جاعالاۋعا ءتيىپ تۇر. الىستان مۇنارلانا بۇلتقا ۇقساپ كورىنگەن تاۋ شىڭدارى كەنەتتەن قاتىپ قالعان تولقىنعا ۇقسايدى. جىبىرلاعان ۇساق تولقىندار دەمەسەڭىز تەڭىز بەتى تىپ-تىنىق. اسپان شايداي اشىق.

         ەسكەك ۇستاعانى توقتاي قالدى. «بولسا وسى ارانىڭ ءبىر جەرىندە،» دەدى ول. ەسكەكتى قايىققا شىعاردى دا، قولىمەن الدىڭعى جاقتى كورسەتتى.

         قايىقتىڭ تۇمسىق جاعىندا وتىرعان ەكىنشىسى جاعالاۋدى وبىرلانا شولىپ شىقتى. تىزەسىنە قويىپ العان ءبىر جاپىراق سارى قاعازى بار.

         -بەرى كەلىپ مىناعان قاراشى، ەۆانس. – دەدى ول.

ەكەۋىنىڭ دە داۋىسى زورعا شىعادى، ەرىندەرى كەۋىپ، كەبەرسىپ كەتكەن.

الگى ەۆانس دەگەنى شايقالاقتاي باسىپ قايىقتىڭ ەكىنشى باسىنا باردى دا، جولداسىنىڭ يىعىنان تونە قاعازعا قارادى.

قاعازدىڭ بەينەسى تۇپنۇسقا كارتاعا كەلەدى. بۇكتەي-بۇكتەي ابدەن قىرقىلىپ، ءتىلىم-ءتىلىمى شىققان. ەكىنشىسى ءتۇسى وڭعان بولىكتەردى جىرتىلعان جەرىنەن قايتا قۇراستىردى. كارتاعا قاراپ ونداعى قارىنداشپەن سىزىلىپ، وشۋگە اينالعان شىعاناقتىڭ سۇلباسىن شامالاۋعا بولاتىن.

-مىنە، - دەدى ەۆانس، - مىناۋ مارجان قۇز دا، مىناۋ ايرىق. – ءسويتتى دە ساۋساعىن كارتا بەتىمەن جۇگىرتە:

-مىنا يرەلەڭدەگەن سىزىق بولسا وزەن. ءشولىمىز قاناتىن بولدى! ال مىنا جۇلدىزشا ءبىز ىزدەگەن جەردىڭ ءوزى.

-مىنا ۇزىك سىزىقتاردى كوردىڭ بە، - دەدى كارتا ۇستاعانى، - ءتۇپ-ءتۇزۋ تارتىلعان، مارجان قۇزدىڭ اۋزىنان باستالىپ ءبىر شوق پالما اعاشىنا بارىپ ءبىر-اق توقتاعان. جۇلدىزشا سونىڭ وزەنمەن تۇيىسكەن جەرىندە تۇر. مۇيىسكە كىرەردە وسى جەردى بەلگىلىپ الۋ كەرەك.

-قىزىق، - دەدى ەۆانس، ءسال تۇرىپ، - مىنا ءبىر بەلگىلەر نە ءۇشىن سالىندى ەكەن. ءۇي سياقتى بىردەڭەنىڭ بەينەسىنە ۇقسايدى. بىرەسە مىنا جاقتى، بىرەسە انا جاقتى نۇسقاپ تۇرعان مىنا ۇساق نۇكتەلەر شە، بايىبىنا بارا الار ەمەسپىن. مىناۋ نەعىلعان جازۋ؟

-قىتاي يەروگليفى، - دەدى كارتا ۇستاعانى.

-باسە-اۋ! ول قىتاي ەمەس پە ەد! – دەدى ەۆانس.

-ءبارى قىتاي بولاتىن، - دەدى كارتا ۇستاعانى.

ءبىر ورنىندا تەربەلگەن قايىقپەن بىرگە ەكەۋى بىرەر مينۋتقا دەيىن جاعالاۋعا تەسىلە قاراپ وتىرىپ قالدى. ءبىر كەزدە ەۆانس ەسكەك جاققا قاراپ:

-گۋكەر، ەندى سەنىڭ كەزەگىڭ، - دەدى.

جولداسى اقىرىن عانا كارتاسىن بۇكتەپ قالتاسىنا سالدى دا، ءبىر قىرىنداپ ەۆانستىڭ جانىنان ءوتىپ، ەسكەك ەسۋگە كىرىستى. بۇكىل كۇشى سارقىلىپ بىتكەن ادامدىكىندەي قيمىلىنان قاجىعاندىق بايقالادى.

كوزىن سىعىرايتا جۇمىپ العان ەۆانس مارجان قۇز تۇبىندەگى اق كوبىككە قادالا قاراپ كەلەدى. كۇن تاس توبەگە كەلىپ قالعان، اۋە جالىن اتادى. قازىناعا قولسوزىم جەر قالسا دا ءوزى كۇتكەندەي كوڭىلى ورەكپي قويعان جوق. ويعا العان جوسپاردى ورىنداۋ كەزىندەگى مازاسىز ارپالىس، ازىق-تۇلىكسىز جايداق قايىقپەن قۇرىلىقتان شىققالى بەرى ءتۇنى بويى تارتقان جول ازابى، ونىڭ ءوز تىلىمەن ايتقاندا، قۋانىشىن تىپ-تيپىل ەتىپ ەدى. الگى قىتايلىق ايتقان التىن كەسەكتەرىنە ويىن قانشا ءبولىپ، كوڭىلىن دەمەگىسى كەلگەنىمەن، ونىسىنان ەشتەڭە شىقپادى. ويىنا قايتا-قايتا شىمىرلاي اققان ءموپ-ءمولدىر وزەن سۋى كەلىپ، ەرىنىن كەپتىرىپ، تاماعىن قۇرعاتقان ءشول ازابى مازا بەرمەدى. مارجان قۇزعا سوعىلعان تولقىننىڭ ءبىرسارىندى شولپىلى انىق ەستىلە باستادى دا، قۇلاعىنا اسەم ءۇن بوپ جەتتى. قايىقتىڭ ءبۇيىرىن دامىلسىز سۋ سوعادى، ء  ار ەسكەن سايىن ەسكەك سۋعا شول-شولىپ تيەدى. وسى كەزدە ول قالعىپ كەتتى.

ارالعا كەلە جاتقانىن ۇيقىلى-وياۋ سەزىپ كەلەدى، بىراق الدەبىر ءتۇس قۇساعان ءبىر شىتىرمان وي-ساناسىن شىرماي بەردى. تاعى دا سول گۋكەر قىتايلىقتاردىڭ قۇپياسىنىڭ ۇستىنەن تۇسەتىن ءتۇن ەكەن دەيدى. ول اي نۇرىنا مالىنعان اعاشتاردى، لاۋلاپ جانعان شاعىن الاۋدى، ارقا تۇستارى ايدىڭ كۇمىس نۇرىنا شاعىلىپ، جۇزدەرىن الاۋدىڭ القىزىل جالىنى شارپىعان ءۇش قىتايلىقتى كوردى. ءار وڭىردەن كەلگەن ۇشەۋىنىڭ شالا اعىلشىنشا سويلەسىپ وتىرعاندارىن قۇلاعى شالادى. اۋەلى اڭگىمەلەرىنىڭ اڭىسىن اڭداپ العان گۋكەر ارى قاراي ىنتى-شىنتىسىمەن تىڭدادى. كەي جەرىندە اڭگىمەلەرى ەستىلمەي كەتەدى، كەي جەرى مۇلدە ۇعىنىقسىز. فيليپين ارالدارىنان شىققان الدەبىر يسپان كەمەسى قايىرلاپ قالادى-مىس، ءسويتىپ كەيىن كەلىپ الىپ كەتۋ ءۇشىن كەمەدەگى قازىنانى ارالعا كومەدى. اپاتقا ۇشىراعان كەمەنى اۋرۋ جايلايدى، كەمەدەگىلەر ءبىرىن-ءبىرى اتىپ-شابا باستايدى، اقىرى ءتىرى قالعاندارى قايىقتارىنا ءمىنىپ، تەڭىزگە شىعادى دا سودان قايتىپ حابارسىز كەتەدى. ءسويتىپ چاڭ حي، وسىدان ءبىر جىل بۇرىن، جاعالاۋدا قاڭعىپ ءجۇرىپ، ەكى ءجۇز جىل كومۋلى جاتقان التىن قۇيمالارىنىڭ ۇستىنەن تۇسەدى. سودان ارقالاعان قوقىسىن تاستاي بەرىپ، ادام ايتقىسىز ازاپتى كورىپ، جالاڭ قولىمەن قازىنانى ەكشىم تاپپايتىن جەرگە قايتا جاسىرادى. قازىنانىڭ قاۋىپسىزدىگى سونشا ونى بۇدان باسقا جان بالاسى بىلمەيدى. ەندى قايتىپ بارىپ سول قازىنانى قازىپ الۋ ءۇشىن بۇعان كومەك كەرەك ەكەن. وسى كەزدە الدەبىر كارتا جارىق ەتە قالدى دا، داۋىستار تىنا قالدى. قالتاسى قاعىلعان ىنساپسىز بريتاندىقتارعا بۇدان ارتىق ولجا بولسىن با! ەۆانستىڭ ءتۇسى چاڭ حيدىڭ ايدارىن قولىنا ۇستاپ تۇرعان كورىنىسكە اۋىستى. ەۋروپالىقتىكىندەي قىتايلىقتىڭ دا جانى كيەلى دە قاسيەتتى. سۇرقيالىق ۇيالاعان چاڭ حيدىڭ كىشكەنە ءجۇزى اۋەلگىدە شوشىنعان جىلاندىكىندەي قاھارلى دا قاتۋلى كورىنسە، ەندى بىردە جانشوشىرلىقتاي ايانىشتى، سۇمپايى تۇرگە اۋىستى دا، بۇكىل ءتۇستىڭ ءون-بويىنا ورنىعىپ الدى. اقىرىندا چاڭ حي مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى، ونىسى ادام ۇعىپ بولمايتىن تاڭعاجايىپ كۇلكى ەدى. كادىمگى تۇستەردە بولاتىنداي، كەنەت ءبارى ميشا ارالاسىپ كەتتى. چاڭ حي الدەنەنى شۇلدىرلەي ونى قورقىتىپ تۇر ەكەن. ول تۇسىندە ۇيمە-ۇيمە التىندى كوردى. ال چاڭ حي جولىن كەس-كەستەپ التىنعا قاراي جىبەرەر ەمەس. ول چاڭ حيدى ايدارىنان شاپ بەردى – مىنا سارىبەت كاززابىڭ قانداي ءداۋ ەدى جانە قالاي قاسقايا قارسى تۇرىپ، قالاي ىرجالاقتاي كۇلەدى دەسەڭشى! ونىڭ دەنەسى بارعان سايىن ۇلعايا بەردى. سودان سوڭ جارقىراعان التىن ۇيمەسى گۇرىلدەگەن پەشكە اينالدى. ال اناۋ، قالاي ەكەنى بەلگىسىز، چاڭ حيدان اۋمايتىن ەڭگەزەردەي ءازازىل الىپ قارا قۇيىرىعىمەن مۇنىڭ اۋىزىن كومىرمەن تولتىرا باستادى. ونىڭ اۋزى توزاق وتىنداي جاندى. سوسىن تاعى ءبىر ءازازىلدىڭ داۋىسى ەستىلدى: «ەۆانس، ەۆانس، اش كوزىڭدى، زانتالاق!» - الدە بۇل گۋكەر مە ەكەن؟

ول ويانىپ كەتتى. ولار ءمۇيستىڭ اۋزىنا كەلگەن ەكەن.

- پالما اعاشتارى وسىندا. مىنا بۇتالارمەن ءبىر سىزىقتىڭ بويىندا بولۋ كەرەك، - دەپ باستادى جولداسى. - قارا. ەگەر بۇتالارعا دەيىن بارىپ، ودان سوڭ ونى قاق جارىپ وتەتىن بولساق، اعىسقا جەتكەن جەردەن كومبەنى دە تابامىز.

مىنە، اعىستىڭ تەڭىزگە قۇيار ساعاسى مەنمۇندالاي باستادى. وزەندى كورگەن بويدا ەۆانس تۇلەپ سالا بەردى:

-جىلدامدات، باۋىرىم، جىلدامدات! – دەدى ول. – قۇداي بىلەدى، ايتپەسە، اششى ەكەن دەمەي تەڭىز سۋىن جۇتۋعا بارمىن. – ەۆانس قولىن تىستەلەي جارتاستار مەن توعاي اراسىنداعى جىلتىلداعان كۇمىس ساۋلەگە ۇزدىگە قارادى.

كەنەت، گۋكەرگە اشۋلانا جالت بۇرىلدى دا:

-اكەل بەرمەن ەسكەكتى! – دەدى.

اقىرى ولار وزەننىڭ قۇيار اۋزىنا كەپ جەتتى. قايىقتى ءسال ءجۇزدىرىپ بارىپ قولىمەن ۋىستاپ سۋ العان گۋكەر سۋدىڭ ءدامىن تاتتى دا، تۇكىرىپ تاستادى. قايىق تاعى ءبىراز ءجۇزدى دە، الگىسىن تاعى قايتالادى.

-ىشۋگە جارايدى، - دەدى ول، ءسويتتى دە ەكەۋى مەيىرلەنە سۋعا باس قويدى.

-قۇرىپ كەتكىر! – دەدى ەۆانس كەنەتتەن. – ءشولىم قانار ەمەس. – ءسويتتى دە جارتى دەنەسىمەن قايىقتىڭ تۇمسىق جاعىنان سالبىراي كەتتى دە، سۋدى اۋزىمەن سىمىرە جونەلدى.

ولار شولدەرىن ابدەن قاندىرىپ الدى دا، ءجۇزىپ بارىپ وزەننىڭ شاعىن تارماعىنا كەپ قوسىلدى. سول جەردەن ولار تال-شىلىگى وزەنگە تونە وسكەن قالىڭ توعايدىڭ اراسىنا بارىپ تۇسپەك.

- الگى بۇتالاردى تاۋىپ، كومبەگە جاڭىلماي جەتۋ ءۇشىن جاعالاۋعا دەيىن توعاي اراسىمەن بارامىز.

-ودان دا اعىسپەن بارعانمىز دۇرىس، - دەدى گۋكەر.

ءسويتىپ ولار كەرى شەگىندى دە، اعىسپەن تەڭىزگە قاراي ءجۇزدى. جاعالاۋدى بويلاي ءجۇزىپ بۇتالار ءوسىپ تۇرعان جەرگە جەتتى. سول جەردە قۇرلىققا شىقتى دا، جەڭىل قايىقتى سۇيرەتىپ جاعالاۋدان ارى اپارىپ قويدى. سوسىن، ءمۇيىس پەن بۇتالار ءبىر سىزىقتىڭ بويىنان كورىنگەنشە توعايعا قاراي جۇرە بەردى. ەۆانس قايىقتان وزىمەن بىرگە جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ قايلاسىن الا شىققان. L ءارپى پىشىندەس سايماننىڭ كولدەنەڭ باسىنا قايرالعان جىلتىر تاس بەكىتىلگەن. گۋكەر ەسكەك كوتەرىپ كەلەدى.

-وسى جەردەن تۋرا تارتۋ كەرەك، - دەدى ول. – بۇتانى كوكتەي ءوتىپ وزەنگە جەتكەنشە جۇرەمىز. كومبەنى سول جەردەن ىزدەيمىز.

ولار قاۋلاي وسكەن قۇراقتاردىڭ، الىپ ۋساسىرلار مەن جاس شىبىقتاردىڭ قالىڭ جىنىسىنا قويىپ كەتتى، اۋەلگىدە ءجۇرۋ قيىن بولعانىمەن، كەشىكپەي اعاشتار بارعان سايىن ىرىلەنىپ، اياقتىڭ استى كورىنە باستادى. جارقىراعان كۇن ساۋلەسىنىڭ ورنىن سالقىن كولەڭكە الماستىردى. اعاشتار ۇشار توبەدەگى جاسىل قالىتقىنى كوتەرىپ تۇرعان الىپ تىرەۋلەرگە اينالدى. كۇڭگىرت اق گۇلدەر ساباقتارىنان سالبىراي ءوسىپ، جەرباۋىرلاعان وسىمدىكتەر اعاش اراسىن كەرنەپ العان. كولەڭكە قويۋلانا ءتۇستى. اياق استىنداعى تەڭبىل مۇك پەن قىزىل-قوڭىر قىنانىڭ قاراسى قالىڭداي باستادى.

ەۆانستىڭ بويىنان سۋىق ىزعار جۇگىرىپ وتكەندەي بولدى.

-جاعالاۋداعى ىستىقتان كەيىن مىنا ارا ءتىپتى سالقىن ەكەن.

-ايتەۋىر تۋرا كەلە جاتساق جارادى، - دەدى گۋكەر.

وسى كەزدە ولار سوناۋ ماڭداي تۇستارىنان جارقىراعان كۇن ساۋلەسى شانشىلا ءتۇسىپ جاتقان توعايدىڭ قويۋ كولەڭكەسىنەن الدەبىر وزەكتى كوردى. مۇندا دا اينالا قالىڭ وسكەن بۇتا-بۇرگەن مەن جەلەكتى گۇلدەر. سوسىن قۇلاقتارىنا وزەن گۇرىلى كەپ جەتتى.

-مىناۋ وزەن عوي. ايتەۋىر تاياپ قالعان ەكەنبىز، - دەدى گۋكەر.

وزەن جيەگى قالىڭ شىلىكتەن كورىنبەيدى. ءزاۋلىم اعاشتاردىڭ ءتۇبىن جايلاي وسكەن، اتى قويىلىپ ۇلگەرمەگەن الىپ وسىمدىكتەر جەلپۋىشتى ۇلكەن جاپىراقتارىن كوككە جايا، بيىككە ۇمسىنادى. اينالا قۇجىناعان گۇل، جاپىراعى جىلتىراعان شىرماۋىق تارىزدەس الدەبىر وسىمدىك گۇل ساباقتارىنا ورالا وسكەن. قازىنا ىزدەۋشىلەر تونە كەپ توقتاعان جەردەگى وزەننىڭ تىنىق ايدىنىندا سوپاقشا كەلگەن جاپىراقتار مەن تۇڭعيىق گۇلىنە ۇقساس اق سارى، قىزعىلتىم گۇل قالقىپ بارادى. ودان ءسال ارىرەكتە وزەن ارناسى كىلت بۇرلىپ، اعىس بەتى كوپىرشي، جوڭكىلە گۇرىلدەي اعىپ جاتىر.

-ءيا، نە دەيسىڭ؟ – دەدى ەۆانس.

-باعىتىمىزدان ءسال اۋىتقىپ كەتكەن ەكەنبىز، - دەدى گۋكەر. – مۇندايدا اداسپاي كور.

ول بۇرىلدى دا مۇلگىگەن توعايدىڭ قارابىتقان سۋىق كولەڭكەسىنە قادالا قارادى.

-وزەندى جاعالاي ازكەم شارلاساق ونى-مۇنى كوزگە تۇسەر.

-سەن ايتقانسىڭ... – دەپ باستادى ەۆانس.

-قىتايلىق كومبە باسىندا ءۇيۋلى تاس بار دەپ ايتقان، - دەدى گۋكەر.

ەكەۋى ءبىر-بىرىنە تەسىلە قاراپ تۇرىپ قالدى.

-اۋەلى اعىستى قۇلداي ىزدەيىك، - دەدى ەۆانس.

ەكەۋى جان-جاعىن بارلاي قاراپ، ءىلبي باسىپ ءجۇرىپ كەتتى. كەنەت ەۆانس توقتاي قالدى.

-اناۋ كورىنگەن ناعىلعان پالەكەت؟ – دەدى ول.

گۋكەر ونىڭ نۇسقاعان جاعىنا قارادى.

-بىردەڭە كوگەرەدى. – دەدى ول.

ەكەۋى دوڭەستەۋ جەرگە كەپ جەتكەندە الدارىنداعى كورىنىس انىق كورىندى. گۋكەر ونىڭ نە ەكەنىن بىردەن اڭعارعانداي بولدى.

ول الدىعا قاراي جۇگىرە باسىپ قولى قايىرۋلى جاتقان ولىكتىڭ قاسىنا جەتىپ ءبىر-اق توقتادى. قايلا ۇستاعان قولى قارىسا ءتۇستى. مۇردە قىتايلىقتىكى بوپ شىقتى. ەتپەتىنەن ءتۇسىپ، سەرەيىپ جاتقان جاتىسى ونىڭ الدەقاشان مۇردەم قاتقانىن ايتىپ تۇرعانداي.

ەكەۋى قاتارلاسا كەپ تۇردى دا، بەلگىسىز مۇردەگە ءۇن-ءتۇنسىز ۇڭىلە قارادى. ولىكتىڭ جانىندا قىتاي كۇرەگى جاتىر، ودان ءسال ارىرەكتە، جاڭا قىزىلعان شۇڭقىردىڭ اۋزىندا شاشىلعان تاس ۇيىندىلەرى كورىنەدى.

-مۇندا بىرەۋ بولعان، - دەدى گۋكەر داۋىسى قارلىعا.

كەنەت ەۆانس اياعىمەن جەر تەپكىلەپ، قارعاپ-سىلەنە باستادى.

گۋكەر بوزارىپ كەتتى، بىراق ۇندەگەن جوق. اقىرىن باسىپ ەتپەتىنەن جاتقان ولىكتىڭ جانىنا باردى. سوندا بايقادى: مۇردەنىڭ مويىنى دومىعىپ كوگەرگەن، قولدارى كۇپ بوپ ءىسىپ كەتكەن. ء«تۇۋ!» دەپ بۇرىلا بەردى دە، شۇڭقىر جاققا قاراي بەتتەدى. كەنەت قۋانعانىنان ايقايلاپ جىبەردى. ارتىنان ءىلبي باسىپ كەلە جاتقان ەۆانستى سىباي جونەلدى.

-ناقۇرىس! ەشكىم الماپتى. وسىندا ەكەن.

ءسوي دەدى دە بۇرىلىپ قىتايلىقتىڭ مۇردەسىنە قارادى دا، قايتىپ شۇڭقىرعا قارادى.

ەۆانس سالىپ ۇرىپ شۇڭقىرعا جەتتى. شۇڭقىر تۇبىندە سورى قايناعان قىتايلىق توپىراعىن جارتىلاي عانا اشىپ ۇلگەرگەن كۇڭگىرت سارى قۇيمالار جاتتى. ەۆانس شۇڭقىردىڭ اۋزىنا اسىلا كەتتى دە، توپىراقتى جالاڭاش قولىمەن ارشىپ جىبەرىپ، قورعاسىنداي اۋىر قۇيمالاردىڭ ءبىرىن جالماجان سۋىرىپ الدى. وسى كەزدە قولىنا الدەقانداي تىكەن قادالا كەتتى. گۋكەر ينەنىڭ جاسۋىنداي عانا تىكەندى ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن جۇلىپ الدى دا، قۇيمانى سىرتقا شىعاردى.

-مۇنداي اۋىرلىق التىن مەن قورعاسىندا عانا بولادى، - دەدى ول اپتىعا.

گۋكەر ولگەن قىتايلىقتان ەكى كوزىن الار ەمەس. الدە ءبىر ويدىڭ سوڭىندا.

-ەشكىمگە ايتپاي جولداستارىنىڭ الدىن وراماق بولعان، - دەدى اقىرىندا. – ول مۇندا ءبىر ءوزى كەلگەن، سوسىن الدەبىر ۋلى جىلاپ شاعىپ ولتىرەدى... مەنىڭ بىلمەيتىنىم، بۇل جەردى ول قالاي تاپتى ەكەن؟

گۋكەر قولىندا التىن قۇيماسى بار قاراپ تۇر. ولگەن قىتايدىڭ مۇردەسىندە تۇرعان نە بار؟!

-بۇلاردى ءبىر-بىرلەپ قۇرلىققا جەتكىزۋ كەرەك تە، ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن سوندا كومىپ قويۋ كەرەك. قايىققا دەيىن قالاي جەتكىزسەك ەكەن؟

گۋكەر كۇرتەشەسىن شەشىپ جەرگە جايدى دا، قۇيمانىڭ بىرنەشەۋىن اكەپ ۇستىنە تاستادى. سول بويدا قولىنا تاعى ءبىر تىكەننىڭ كىرگەنىن سەزە قويدى.

-بۇدان ارتىعىن كوتەرىپ جۇرە المايمىز، - دەدى ول. سويتكەنشە بولماي الدەبىر اشۋمەن بۇرىق ەتە قالدى. – مەلشيىپ قايدا قاراپ تۇرسىڭ؟

گۋكەر بۇرىلىپ جولداسىنا قارادى.

-قاراۋعا ءتىپتى ءداتىم بارمايدى.

سوسىن قولىمەن مۇردە جاتقان جاقتى كورسەتتى.

-ءتۇرى اۋماعان الگى...

-قايداعىنى ايتپا! – دەدى گۋكەر. – قىتايلار ءبىر-بىرىنە ۇقساي بەرەدى.

گۋكەر جولداسىنا بەزىرەيە قارادى.

-نە دەسەڭ دە، ونى جەرلەپ ءبىر-اق كەتەم. ونسىز التىندارىڭا ساۋساعىمنىڭ ۇشى دا تيمەيدى.

-اقىماق بولما، گۋكەر، - دەدى ەۆانس. – تاستا سول جەمتىكتى.

گۋكەر توسىلىپ قالدى، سوسىن اينالاداعى قوڭىرقاي توپىراقتى كوزىمەن مۇقيات شولىپ شىقتى.

-قاراداي قورقىپ تۇرعانىم، - دەدى ول.

-ەڭ باستىسى، - دەدى ەۆانس، - مىنا قۇيمالاردى نە ىستەيتىنىمىزدە. وسىندا كومىپ كەتەمىز بە، جوق الدە كەلگەن ىزىمىزبەن قايىققا اپارامىز با؟

گۋكەر ءۇنسىز. ونىڭ كۇدىك ۇيالاعان كوزدەرى ءزاۋلىم اعاش دىڭدەرىنىڭ اراسىن، ۇشار بيىكتەگى كۇن كوزىن كولەگەيلەگەن قالىڭ جاپىراق اراسىن كەزىپ كەتتى. جۇگىرگەن كوزى كوگەرىپ جاتقان قىتايلىقتىڭ مۇردەسىنە تۇسكەندە تاعى دا تۇرشىگىپ كەتتى. ەندى ول اعاش اراسىنداعى قوڭىرقاي قويناۋلارعا بارلاي كوز تاستادى.

-ساعان نە بولعان، گۋكەر؟ – دەدى ەۆانس. – اقىلىڭنان الجاستىڭ با؟

-قايتكەندە دە، التىندى بۇل ارادان اكەتۋ كەرەك، - دەدى ەۆانس.

گۋكەر كۇرتەشەنىڭ جاعاسىنان، ەۆانس ەتەگىنەن ۇستاپ، ەكەۋىن التىندى كوتەردى.

-قالاي جۇرەمىز؟ – دەدى ەۆانس. – قايىققا قاراي ما؟

-قىزىق، - دەدى ەۆانس ەكى-ءۇش قادام اتتاماي جاتىپ، - ەسكەك ەسكەن قولدارىم سالدىراپ بارادى... – قۇرىپ كەتسىن! – دەدى ول. – كوتەرتەر ەمەس. تىنىقپاي بولماس.

ەكەۋى كۇرتەشەنى جەرگە قويدى. ەۆانستىڭ ءوڭى قۋداي، شىپشىپ شىققان جالعىز تامشى تەر ماڭدايىندا قاتىپ قالعان.

-ورمان ءىشى تىمىرسىق بوپ كەتتى.

سوسىن جىن ۇرعانداي باج ەتە قالدى.

-بۇلاي تۇرا بەرگەننەن نە شىعادى؟ قانە، بول، تۇرما! قىتايلىقتىڭ ولىگىن كورىپ ەڭ ءجىپسىز بالايندىڭ دا قالدىڭ.

گۋكەر جولداسىنىڭ بەتىنە بەدىرەيە قارادى.

التىن سالىنعان مەشبەتتى قايتا كوتەردى دە ەكەۋى ءتىل قاتىسپاي ءجۇز ياردتاي جەر ءجۇردى. ەۆانستىڭ تىنىسى اۋىرلاي باستادى.

-ءتىلىڭدى جۇتىپ قويدىڭ با؟ – دەدى ول.

-ساعان نە بولعان؟ – دەدى گۋكەر.

ەۆانس ءسۇرىنىپ كەتتى دە، ۇستاپ كەلە جاتقان كۇرتەشە قولىنان ۇشىپ ءتۇستتى. گۋكەرگە تەسىرەيە قاراپ ءبىراز تۇردى، سوسىن تاماعىنا الدەنە كەپتەلگەندەي داۋىسى ىڭىرانا شىقتى.

-جاقىنداۋشى بولما ماعان، - دەدى دە قاسىندا تۇرعان تالعا بارىپ سۇيەندى. سوسىن ورنىقتى داۋىسپەن، - سالدەن سوڭ ءتاۋىر بولام، - دەدى.

كەنەت اعاشقا سۇيەنگەن قولى بوساي باستادى دا، اعاش دىڭىمەن دەنەسى سىرعىعان كۇيى جەرگە سىلىق ەتىپ قۇلاي كەتتى. قارىسقان قولدارى قالش-قالش ەتەدى. ازاپتى ءجۇزى بۇزىلىپ كەتتى. گۋكەر قاسىنا كەلدى.

-تيمە ماعان! جولاما! – دەدى ەۆانس داۋىسى تۇنشىعا. – التىندى كۇرتەشەگە سال.

-كومەگىم كەرەك ەمەس پە؟

-التىندى كۇرتەشەگە سال.

گۋكەر قۇيمالاردى الا بەرگەنشە بولعان جوق، باس بارماعىنىڭ باسىنا الدەنە قادالعانداي بولدى. قاراپ ەدى، ۇزىندىعى ەكى ديۋيمداي سىپ-سيدام تىكەن كىرگەن ەكەن.

ەۆانس تۇسىنىكسىز ىڭىرانىپ بارىپ، اۋدارىلىپ ءتۇستى.

گۋكەر اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. قولىنداعى تىكەنگە بىرازعا دەيىن باجىرايا قاراپ تۇردى. سوسىن اعاش تۇبىندە ەكى بۇكتەتىلىپ قۇرىسىپ جاتقان ەۆانسقا قارادى. ودان سوڭ اعاش دىڭدەرى مەن قۇجىناعان وسىمدىكتەردىڭ اراسىنان، قارابىتقان كولەڭكەدە ءالى دە انىق كورىنىپ جاتقان كوك كيىمدى قىتايلىقتىڭ مۇردەسىنە قارادى. ونىڭ ويىنا كارتاداعى ۇساق نۇكتەلەر ءتۇستى. سوندا بارىپ ول تۇسىنگەندەي بولدى.

-ساقتاي كور، جاراتقان! – دەدى ول.

سەبەبى قولىنداعى تىكەن دياكتاردىڭ ۇرمەلى قۇرالىنا سالاتىن ۋلى تىكەنننەن اينىمايتىن. چاڭ حيدىڭ قازىنانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە نەگە سەنىمدى بولعانىن سوندا بارىپ ءتۇسىندى. تۇسىندە ىرجيعانى تەگىن ەمەس ەكەن.

-ەۆانس! – دەپ باج ەتتى.

بۇل كەزدە ەۆانس ءۇنسىز، قيمىلسىز قالعان. قول-اياعى تارتىلىپ، سەرەيىپ جاتىر. توعاي ءىشىن ءولى تىنىشتىق باستى.

ءبىر كەزدە گۋكەر باس بارماعىنىڭ ۇشىنداعى قىزعىلت نوقاتقا سۇلىكتەي جابىسىپ، وبىرلانا سورا باستادى. ولگىسى كەلمەي كوپ تىراشتاندى. بىراق قولى مەن يىقتارىنىڭ تۇسىنىكسىز قاقساپ بارا جاتقانىن سەزدى. ساۋساقتارى يلىگۋدەن قالدى. ۋدى سورىپ شىعارام دەۋدىڭ بوس اۋرە ەكەنىن سوندا ۇقتى.

ول كىلت توقتاي قالدى دا ءۇيۋلى التىنداردىڭ جانىنا وتىرا كەتتى. قولىن تىزەسىنە قويىپ، جاعىن تايانعان كۇيى جان شوشىرلىق كۇيدە جاتقان جولداسىنا قارادى. چاڭ حيدىڭ ىرسيعان ءتۇرى كوز الدىنا كەلدى. تاماعىن بۋناعان اۋىر ازاپ بارعان سايىن كۇشەيە ءتۇستى. ۇشار بيىكتەگى جاپىراقتاردى ءالسىز سامال تەربەيدى. الدەبىر بەيمالىم گۇلدىڭ اپپاق كۇلتەلەرى توعايدىڭ قاراڭعى تۇنەگىنە قالىقتاي ءتۇسىپ كەلەدى.

اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعان ناعىز قاپشىقبايۇلى

Abai.kz