رامازان، راسىندا دا، بىرلىك پەن بەرەكەنىڭ ايى عوي. جالپى اسىل ءدىنىمىز – يسلامداعى قۇلشىلىقتار ۇمبەتتى ۇيىمشىلدىققا ۇيىتادى. ءيا، يسلام – ۇجىمدىق قۇلشىلىقتار ءدىنى. قاجىلىق، ايت، جۇما، مەشىتتەگى كۇندەلىكتى بەس ۋاقىت ناماز، زەكەت، ءپىتىر ساداقاسى، ت.ب. يگى امالدار مۇسىلماننىڭ قارىم-قاتىناسىن مەيلىنشە نىعايتا تۇسەدى. ال اۋىزاشار – اعايىننىڭ اراسىن جاقىنداتا تۇسەتىن شارا، بەرەكەلى باسقوسۋ.

ءاليحاننىڭ 100 جىل بۇرىنعى اڭگىمەسى

الاشتىڭ ارداقتى ۇلى، قازىنالى قايراتكەر ءاليحان بوكەيحاننىڭ احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ باس رەداكتورلىعىمەن شىققان «قازاق» گازەتىنىڭ 1916 جىلعى سانىندا قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ قادىر-قاسيەتى جايلى ماقالاسىن مۇراعاتتان تاۋىپ الدىق. تۇپنۇسقاداعى تاقىرىبى – «رامازان ايى جاقىنداۋ تاقىرىپتى». «جاقسىنىڭ اتى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى» دەيدى حالىق دانالىعى. ارادان 100 جىل وتسە دە ءمانى مەن ماڭىزىن، وزەكتىلىگىن جويماعان ماقالادان ءۇزىندى كەلتىرۋدى ءجون كوردىك:   

«ورازا دەگەن اتىنان-اق باسقا جاقتارى حالىقتىڭ وزىنە دە بەلگىلى بولار. ءبىز بۇل ورىندا ول رەتىندە جازباي-اق ءوتۋدى لايىق كوردىك. جالعىز-اق، رامازان ايى ءار جەردەگى حالىقتاردىڭ باستارىن قوسىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ حالدەرىمەن تانىسۋعا، پاقىرلاردىڭ حالدەرىن ەسكەرىپ، ولارعا جاردەم بەرۋگە، جۇرتقا تەڭدىك-قۇرداستىق، ىنتىماق-بىرلىك، ساۋلىق-تازالىق ءھام قۇلشىلىق-قۇدايشىلىق سياقتى ىستەردى ۇيرەتۋدە باسقا ايلاردان كورى كوپ ارتىق. سوندىقتان حالىق قاسىندا باسقا ايلارعا قاراعاندا مۇنىڭ قادىر، قۇرمەتى دە زور. تەك ءبىز بۇل ورىندا، ءبىزدىڭ حالىق وسىنداي قادىرلى، قىمبات ايدى نەمەن وتكىزبەك؟ قۇدايشىلىق، قۇرداستىق، ىستەرىندە نەندەي ءىس كورسەتپەك بولعاندا ونداي كوڭىلدىڭ جىڭىشكە جەرىنەن شىققان قادىرلى قىزمەتتەرىن كىمگە كورسەتپەك ءھام كىمگە بەرمەك دەگەن ساۋالدى شەشەۋمەن عانا توقتايمىز. مۇنى بىزگە بايانداۋدان ماقسۇت: رامازان ايى كىرگەندە ءبۇتىن يسلام دىنىندەگى حالىق، ونىڭ ىشىندە اسىرەسە ءبىزدىڭ قازاق، بۇل ايدى ارتىقشا شات كوڭىلمەن وتكىزۋگە تىرىسادى...» («قازاق» گازەتى، 1916 جىل)
         مۇنى ءتۇسىندىرىپ، قوسىمشا وي ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق دەپ شەشتىك.

كىمنىڭ كىمگە جانى اشۋى كەرەك؟

رامازاننىڭ بەرەكەسى عوي، وتكەن جولى تۋما-تۋىس، قۇدا-جەكجاتتارمەن اۋىزاشاردا بىرگە بولدىق. بيىل العاش اۋىز بەكىتكەن تۋىسقان اپامىزدىڭ اڭگىمەسى مەن اعامىزدىڭ ويسالار ءسوزى، ۇتىمدى ويى بىزگە دە اسەر ەتتى.

– 2013 جىلدىڭ جازىن ورازاسىز وتكىزدىم, – دەپ باستادى ءسوزىن اپامىز.

– پايداسىن بىلمەگەندىكتەن عوي. جولداسىم اۋىز بەكىتتى. بىلتىر دا كۇن ىستىق بولدى. شىلىڭگىر شىلدەگە كەلدى. ورازانىڭ كەزىندە استانادان قۇدامىز بەن قۇداعيىمىز كەلدى. ولار اسكەري ادامدار. رامازانمەن «شارۋاسى» جوق. قىدىرۋعا كەلگەن ادام اۋىز بەكىتكەندەرمەن ساناسسىن با؟ «شارىن شاتقالىنا بارىپ قايتايىق» دەگەن ۇسىنىس ايتتى. كۇيەۋىم كوڭىلدەرىن قيمادى. اۋزى بەرىك بولسا دا جولعا شىقتى. ورازاسىن بۇزباۋعا نيەت ەتتى. كۇنى بويى كۇن استىندا جۇردىك. شارشادىق. ءبارىمىز ەرجاننىڭ كوزىنشە سۋ ىشەمىز. قازىر سونى ويلاسام، قاتتى ۇيالامىن. ونىڭ تاماعى كەۋىپ، اۋزى قۇرعاپ كەتكەن. سۋسىز ەرىندەرى كەزەرگەن. قاتتى جانىم اشىدى. «اۋزىڭدى اشا سالساي» دەسەك، اشپادى. ونىڭ جاعدايىن قازىر ءتۇسىنىپ وتىرمىز عوي.

اپامىزدىڭ سوزىنەن كەيىن ىلە-شالا ەرجان اعامىز عيبراتتى وي ايتتى.

«سول كەزدە ماعان جاندارىڭ اشىسا، ال مەن رامازاننىڭ سانسىز ساۋابىنان قۇر قالىپ، شارىن شاتقالىندا شالقىپ جۇرگەن سەندەردى اياپ كەتتىم. قاسيەتتى رامازان ايىن ورازاسىز وتكىزگەندەرىڭە جانىم اشىدى. ورازانى سەبەپسىز بۇزۋدىڭ وتەۋى – 60 كۇن اۋىز بەكىتۋ. سوندا ءبىر كۇن ءۇشىن رامازاننان كەيىن 60 كۇن ورازا ۇستاپ بەرۋىڭ كەرەك. رامازاندا ورىندالماعان ءبىر كۇننىڭ ورازاسى جاي كەزدە وتەلگەن الپىس كۇننىڭ ورازاسىنا تاتيدى. قىسقاسى، بۇكىل جاقسىلىقتى جىبەرىپ الىپ، ورازانىڭ نىعمەتىن سەزىنبەي كەتكەن سەندەرگە جانىم اشىدى»، – دەدى اعامىز.

ءبارىمىز قارقىلداپ كۇلىپ الدىق. كەيىننەن ويلانىپ قاراساق، كۇلەتىن ەمەس، شىنىندا دا «جىلايتىن» جاعداي ەكەن.

«نەگە ىشپەيسىز؟»

ويىن بالاسى بولعان كەزىمىزدە اۋىل شەتىندەگى جايلاۋدا سيىر باعاتىنبىز. كۇزدىڭ ىستىق كۇندەرى. اۋىلدا باسىمبەك دەيتىن قۇرىلىسشى بولاتىن. ۇلكەن ارىقتى جاعالاپ، قىستىق وتىن شاۋىپ ءجۇر. بىزدە (وڭتۇستىك قازاقستان) ونى جىڭعىل دەپ اتايدى. بىردە اعامىز سۋىن الىپ اۋىز شايادى. بىراق ىشپەيدى. وسى ءادىسىن بىرنەشە رەت قايتالادى. «نەگە ىشپەيسىز، قايتا-قايتا تۇكىرىپ تاستاي بەرەسىز؟» – دەيمىز تاڭدانىپ. سويتسەك، اۋزى بەرىك ەكەن. تەر شىعىپ، تاڭدايى قۇرعاعاندا ءجىبىتىپ العانى ەكەن. قازىر سونى ويلاساق: «نە دەگەن مىقتى يمان، قانداي توزىمدىلىك؟» – دەگەن ساۋال ساناعا كەلەدى. بايىپتاپ قاراساق، جاراپازان ايتۋ، اۋىزاشار بەرۋ، ورازا ۇستاۋ، ءپىتىر بەرۋ، ءبارى-ءبارى قازاقى ءداستۇر رەتىندە قالىپتاسىپ كەتكەن ەكەن. 30 كۇن ورازا اۋىل ءۇشىن 30 كۇن توي بولاتىن. اسىرەسە، ءبىز سەكىلدى بالالار ءۇشىن. شال-شاۋقاندار ءىپتاردىڭ (يفتار، اۋىزاشار عوي), بەرەكەسى، ءتاراپ (تاراۋىق) نامازىن جاماعات بولىپ وقىلۋىنىڭ باستاماشىسى ەدى. قازىر قاريالار دا ازايىپتى. بىراق جالىنداعان يماندى جاستار ءوسىپ كەلەدى. اللاعا شۇكىر دەيمىز.

قاسيەتتى ايداعى قايىرلى امال قابىل، مۇراتىمىز اسىل بولعاي!

اعابەك قوناربايۇلى،

قمدب ءباسپاسوز ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى  

Abai.kz