تولەۋتاي سۇلەيمەنوۆ، قوعام قايراتكەرى:

– ەڭ العاش نۇرسۇلتاندى دومنا تسەحىندا كوردىم. مەنىڭ جاسىم نەبارى 17-دە، ونىڭ جاسى 19-دا بولدى. سول كەزدىڭ وزىندە-اق نۇرسۇلتاننىڭ بارىمىزدەن كوش ىلگەرى ەكەنى اڭعارىلىپ تۇر­دى. ەرۋديتسياسى وتە مىقتى نۇر­سۇلتانمەن ءبىر ماسەلە توڭى­رە­گىندە پىكىرتالاستا ەشقايسى­مىز دا تەڭەسە الماي­تىنبىز. ونىڭ بىلمەيتىنى جوق ەدى. الايدا ول ءبىزدىڭ ارا­مىزداعى ليدەرىمىز بولدى. ءبارىمىز ونىڭ ايتقانىن ۇيىپ تىڭدايتىنبىز. ويتكەنى ول وتە سەنىمدى تۇردە سەندىرىپ ايتاتىن. «ەگەر ءسال ءبىر مۇمكىندىك تۋسا، ەلىمدى وركەندەتۋ ءۇشىن قولىم­نان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساي­مىن» دەيتىن. 

نۇرسۇلتان سول مۇمكىندىكتى قالت جىبەرمەي، ەل يگىلىگى جو­لىندا ىسكە اسىرعان كەمەڭگەر باسشى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ – تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ نەگىزىن قالاۋشى. ول وڭاي بولماعانى بەلگىلى. تاريحتا الىپ يمپەريا ىدىراپ، ونىڭ قۇرساۋىنان ب­و­لىنگەن ەلدەردىڭ جەكە مەملە­كەتتىڭ ىرگەسىن قا­لاماققا ۇمتى­لىسى سيرەك بولاتىن قۇبىلىس. 90-جىلدارى كسرو قۇرامىنان شىققان رەسپۋبليكالار دەر­بەستىگىن العان ساتتە نەدەن باس­تارىن بىلمەي ءبىراز داعداردى. ءدال وسى تۇستا قايسار دا قاجىر­لى، كەمەل وي يەسى نۇرسۇلتاننىڭ ليدەرلىك قاسيەتى ەرەكشە باي­قالدى. ول ەلىن تىعىرىقتان الىپ شىعۋدىڭ الۋان جوسپارىن قاراستىردى. حالقىن قيىن­دىق­تان الىپ شىعارىنا سەن­دىردى. ەلى نۇرسۇلتانداي ەرىنە سەندى. قولدادى. سوڭىنان ەردى. كوپتىڭ سەنىمىنە يە بولۋ قيىن­نىڭ قيىنى. حالقى ءۇشىن نار تاۋە­كەلگە بەل بايلاعان نۇر­سۇلتان ەل سەنىمىن اقتادى.

ال ەندى بۇل كۇندەرى تاۋەلسىز قازاقستاندى دامىتۋ مەن قا­لىپ­تاستىرۋدا شەشۋشى ءرولدى پرەزيدەنت اتقارعاندىعىن ەش­كىم دە جوققا شىعارا المايدى. تۋعان جەرىن تۇلەتۋدە ول بار مۇم­كىندىكتى قاراستىرا وتىرىپ، سول جولدا ايانىپ قالعان جوق. ونى سوزبەن ەمەس ىسپەن دالەل­دەگەن قاي­سار جاننىڭ وسى با­عىت­تا جۇر­گىزگەن رەفورمالارى جاڭا­شىل­دىعىمەن زور مانگە يە. ونى ءبىر ءبىز ەمەس الەمدەگى الپاۋىت ەل­دىڭ باسشىلارى دا مويىن­دايدى. ينتەگراتسيا يدەياسىن ءبىرىنشى بولىپ ايتقان دا ءبىزدىڭ پرەزيدەنت. بىرىڭعاي ەكونومي­كالىق كەڭىستىك كۇشىنە ەندى.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلى جاڭا، تىڭ يدەيالار مەن ۇسىنىستاردىڭ باستاماشىسى رەتىندە دە وركە­نيەت كوشىن باستاعان مەملەكەت باسشىلارىن مويىنداتقان بىرەگەي تۇلعا. 

ەل دامۋىنىڭ باستى باعىت­تارىن سارالاعاندا جاس مەملە­كەتىمىزدىڭ قول جەتكىزگەن بار­لىق جەتىستىكتەرى نۇرسۇل­تاننىڭ قيىن­نان قيىستىرار ىسكەرلىگى مەن باتىلدىعىنا، تىكەلەي باي­لانىستى ەكەنىنە ەش ءشۇباڭىز قالمايدى. كوزدەگەنىن ورىن­داۋ­­دى ەرتەڭگە قالدىرماي، ءدال مە­زەتىندە ىسكە اسىراتىن قاسيەت وزىنە سەنىمدى تۇلعاعا عانا ءتان. بۇل تۇرعىدان العاندا، نۇرسۇل­تاننىڭ قولعا العان قاي باستا­ماسى دا تۇپكى ناتيجەسىنىڭ تيىم­دىلىگىمەن ەرەكشەلەنۋدە. نۇر­سۇلتان نازارباەۆ الەمگە ءوزىن مويىنداتقان ىسكەر دە كورە­گەن، كوشەلى كوشباسشى. 

تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاپقى كەزەڭىندە سىرتقى ىستەر ءمي­نيسترى قىزمەتىندە پرەزيدەنت­پەن بىرگە جارتى الەمدى شارلا­دىم. ۇلى ۆالتەر ايتقان ەكەن، «مەملەكەتتى قۇرۋ ءۇشىن ءبىر مىق­تى ادام بولسا جەتكىلىكتى» دەپ. ءدال وسى ءسوز ءبىزدىڭ نۇرسۇلتانعا قاراتا ايتىلعانداي. مەملەكەت قۇرىلىسىن تازا اق پاراقتان باستاعان پرەزيدەنت باتىستىڭ دا شىعىستىڭ دا تاجىريبەسىن تۇگەل قامتۋعا تىرىستى. قازاق­ستان 23 جىل ىشىندە ەكونومي­كالىق جانە الەۋمەتتىك دا­مۋىن­دا عاجايىپ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزسە، بۇل جولدا ەلباسى سى­ڭىرگەن ەڭبەك ەرلىكپەن پارا-پار. ەلىمىزدە جاسالىپ جاتقان جارقىن ىستەردى پرەزيدەنت اتى­مەن بايلانىستىرۋ زاڭدىلىق. نازارباەۆ تاۋەلسىز جاس مەملە­كەتتىڭ ەكونوميكالىق جانە سايا­­سي دامۋ باعىتتارىنىڭ ءتيىمدى مودەلىن قالىپتاستىرا ءبىلدى. وسى­نىڭ ارقاسىندا قازاقستان داعدارىستى جىلدام ەڭسەرۋدى قامتاماسىز ەتە الدى. ەلىمىزدە ەكونوميكانىڭ جۇمىس ىستەۋى مەن دامۋىن جاڭا نەگىزدە جۇرگىزەتىن نارىقتىق ينستيتۋت­تار جۇيەسى قۇرىلدى. 

قازىرگى تاڭدا رەسپۋب­ليكا­مىزدا يندۋستريالىق-يننوۆا­تسيالىق جوبالار قارقىندى تۇر­دە جۇزەگە اسىرىلۋدا. ما­ڭىزدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ – زامان تالابى. ەلى­مىزدىڭ الەۋەتى زور. بولاشاق – بۇگىننەن دە جارقىن بولا­رىنا سەنىم مول.

يسمايىل ورازباەۆ، زەينەتكەر:

استانانىڭ باس ساۋلەتشىسى

نۇرسۇلتانمەن 1958 جىلى دنەپرو­دزەرجينسكىدەگى ءنومىرى 8-تەحنيكالىق ۋچيليششەدە كەزدەستىك. سول جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وب­لىسى لەنگىر اۋدانى قاسقاسۋ اۋلىنداعى كۋيبىشەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن بولا­تىنمىن. ءبىر كۇنى مەكتەپ ديرەكتورى شاقى­رىپ جاتىر دەگەن سوڭ، باردىم. ول كىسى اۋدان ورتالىعىندا بولعانىن، 10 سىنىپتى تامامداعان بالالاردى قازاقستان ماگنيتكاسىن يگەرۋگە، تەمىرتاۋعا كومسومولدىق جولداما­مەن جىبەرەتىنىن ايتتى. سودان اۋدان­دىق كومسومول كوميتەتىنە بارىپ جولىق­قان ەدىم، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىمەن تۇبەگەيلى تانىستىرعان ولار، سوڭىندا قولىما جولداما ۇستاتىپ جىبەردى.

دنەپرودزەرجينسكىدە ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن جاستار جا­تاقحاناعا ورنالاستىق. تالىمگەر­لە­رىمىز كومبيناتتى ارالاتىپ، ار­نايى ەكسكۋرسيا جاساتتى. ءۇش ءتۇرلى مامان­دىقتىڭ ءبىرىن تاڭداۋعا بو­لاتىنىن ءتۇسىندىردى. نۇرسۇلتان سا­بىرلى، سال­ماقتى جىگىت بولىپ كو­رىندى. العاشقى ساتتەن-اق ءوزىن قى­زىقتىرعان ساۋال­دارعا بەرىلگەن جاۋاپتى مۇقيات تىڭداپ، ءبارىن بىل­مەككە ۇمتىلىسى تاڭعالدىرعان-دى.

سودان بەرى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ءبىر مەن ەمەس، ونى بىلەتىندەردىڭ ءبارىن وزگەلەردەن ەرەكشە ويلاپ، ءىس تىندى­رۋىمەن تاڭعالدىرىپ كەلە جاتىر. تاۋەلسىز قازاقستاندى الەم­گە تانىتۋدا نۇرسۇلتان نازار­باەۆ­تىڭ ءرولى ولشەۋسىز. كسرو دەگەن الىپ يمپەريا­دان ىرگەسىن بولەكتەگەن جاس مەملەكەتتىڭ قيىنشىلىق قۇر­ساۋىندا شىرماتى­لىپ قالماي، ەڭسەسىن تەز كوتەرۋىندە، زور ۇيىمداس­تىرۋشىلىق قابىلەتكە يە، نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ەڭبەگى ۇلان-عايىر. وعان بۇكىل الەم كۋا.

تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاپقى كەزە­ڭىن­دەگى قيىنشىلىق ءالى ەستەن شىعا قويعان جوق. مىنە، ەندى بۇل كۇندەرى قازاقستان قيىندىقتى كەرى ىسىرىپ قانا قويماي، وركەنيەتتىڭ كوشبا­سىنداعى 50 ەلدىڭ قاتارىنان كورىنىپ وتىر. بۇل ءسوز جوق ەلباسىنىڭ ساراب­­دال ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە ىسكە اسقان يگىلىك. ءبارى دە كوپشىلىكتىڭ كوز الدىندا، ءبارىن تىزبەكتەپ جاتۋ شارت بولماس.

ءبىر عانا استانانىڭ ءوزى نە تۇرا­دى! ارقا تورىنەن بوي كوتەرگەن اسەم قالا استانانىڭ كوزدىڭ جاۋىن الار كوككە شانشىلعان عيماراتتارى قان­داي كوركەم دەسەڭىزشى! بەينەبىر ەرتەگى­دەي جىل ساناپ ەمەس، اي ساناپ وركەن جايعان استانانىڭ ايبىندى كەلبەتى ەل ەكونوميكاسىنىڭ كور­سەتكىشىندەي كوڭىلدى مارقايتادى. مۇنداعى ءاربىر عيماراتتىڭ ار­حي­تەكتۋرالىق كەلبە­تىنىڭ ەرەكشە، ءبىرىن-ءبىرى قايتالامايتىن سيپا­تىمەن دارالانۋى كىمدى بولسا دا سۇيسىنتپەي قويمايدى. ءاربىر نىسان­نىڭ ارحيتەكتۋراداعى ەڭ وزىق ۇلگى­لەرگە ساي بولۋىن باستى نازاردا ۇستايتىن استانانىڭ باس ساۋلەتشىسى دە ەلباسىنىڭ ءوزى.

استانا – نۇرسۇلتان نازاارباەۆ­تىڭ تىكەلەي باقىلاۋىمەن سالىنىپ جاتقان قالا. مۇنى جالعىز ءبىز ەمەس، ەلىمىزگە تابان تىرەگەن شەتەلدىك مەي­مانداردىڭ كەز كەلگەنى مويىندايدى. رەسەي پرەمەر-ءمينيسترى دميتري مەدۆەدەۆتىڭ «استانا –نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تۋعان بالاسى، ونىڭ ۇلكەن جەتىستىگى جانە كۇمانسىز ماقتا­نىشى» دەۋى سونىڭ ءبىر دالەلى.

2010 جىلى الەم نازارىن ءبىر ءسات استاناعا اۋدارعانى ءمالىم. ەقىۇ ءسامميتىنىڭ اياسىندا «استانا دەكلا­راتسياسى» قابىلدانۋىمەن استانا تاريحتا ماڭگىلىككە قالدى. ال سام­ميت، ءسوز جوق، ماڭىزى ايرىقشا وق­يعا. يتاليانىڭ پرەمەر-ءمي­نيسترى سيل­ۆيو بەرلۋسسكوني سول كەزدە ء«سىز ادام سەنبەس جوبانى ىسكە اسىرا الدىڭىز!» دەپ اعىنان جارىل­عاندا نۇرسۇلتانداي پرەزيدەنتى بار بارشا قازاقستاندىقتار ءبىر مارقايىپ قالعان-دى. اقيقاتى دا، شىنى دا سول. باتىستىڭ بەدەلدى ۇيى­مى­نا ازيا ەلدەرىنەن العاشقى توراعا بولعان ەلمىز. بۇل دا تىكەلەي نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ زور بەدەلىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسقان يگى شارا ەكەنى داۋسىز.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ەش­كىمگە ۇقسامايتىن باستى قاسيەتىنىڭ ءبىرى – ءىرى-ءىرى جيىنداردا، باسقوسۋ­لاردا جاڭا، تىڭ باستاما كوتەرۋىمەن ەرەكشەلەنۋى. بۇل جولى قۇرلىقتىڭ تۇتاس قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى باستا­ماسىمەن وركەنيەت كوشىن باستاعان ەلدەردى تاعى ءبىر ءتانتى ەتكەنى بەلگىلى. قازاقستان – تاۋەلسىزدىك جىلدا­رىن­داعى كەز كەلگەن تابىسىنا، كورەگەن كوشباسشىسىنىڭ سىندارلى سايا­ساتىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزگەنى انىق.