ءجۇرسىن ەرمان: اقىندار مەنىڭ ايتقانىما كونىپ، ايداعانىما جۇرەتىن قۇلاقكەستى قۇلىم ەمەس

كەيىنگى كەزدە ايتىس توڭىرەگىندە داۋلى اڭگىمەلەردىڭ ايتىلىپ جۇرگەنى راس. وسىنىڭ انىق-قانىعىن بىلمەك نيەتپەن ءتول ونەرىمىز – ايتىستىڭ جۇگىن ورگە سۇيرەگەن اقىن ءجۇرسىن ەرمانعا جولىعىپ، از-كەم سۇحباتتاسقان ەدىك. ۋاعدالاسىپ، سۇحبات الۋ ءۇشىن جۇمىس ورىنىنا بارعانىمدا ءجۇرسىن ەرمان سالعان جەردەن «قۇيتىرقى (اۆانتيۋرنىي), ارانداتاتىن (پروۆوكاتسيالىق) سۇراقتار بولسا جاۋاپ بەرمەيمىن» دەدى. مەن سۇراقتارىمنىڭ ءبارى تەك ايتىسقا، اقىندارعا قاتىستى ەكەندىگىن العا تارتتىم. ايتىس تۋرالى كەز كەلگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە الاتىن بىردەن-ءبىر ادام ءوزى ەكەنىن دە قوسا ايتتىم. سۇحباتىمىز وسىلاي ءوربىدى.

وسى ونەردى ناسيحاتتاپ كەلە جاتقانىما 30 جىلدان استى

- ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ايتىستى جابۋ تۋرالى موراتوري جاريالانىپ، ەكى جىل كورەرمەندەرىنەن قول ءۇزىپ قالدى. سوسىن ونىڭ بار بيلىگى مىرزاتاي جولداسبەكوۆكە تاپسىرىلدى. نەلىكتەن؟ سىزگە دەگەن سەنىم ازايعانى ما؟ «جابىلۋ سەبەبى، ءجۇرسىن جەر-جەردە ايتىس وتكىزىپ، قادىرىن كەتىردى. ايتىستى جەكە كاسىبىنە اينالدىرىپ جىبەردى» دەگەن پىكىرلەر ايتىلدى. ءسىز بۇعان قانداي ءۋاج ايتاسىز؟

- مىنە، اۆانتيۋرنىي سۇراق دەگەن - وسى. اپتا سايىن ايتىس وتكىزۋگە شامام قايدان كەلسىن. ءار ايتىستىڭ وتكىزىلۋى ۇلكەن ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن قاجەت ەتەدى. بىرىنشىدەن، بارلىق ماسەلە قارجىعا تىرەلەدى. قارجىڭ بولماسا، ايتىس وتكىزە المايسىڭ. ايتىس وتكىزىلەتىن جەردى جالعا الۋ، اقىنداردىڭ جولاقىسى مەن ىشەتىن تاماعى، جاتاتىن جەرى مەن جۇلدەسى، قازىلار القاسى مەن ونىڭ جارنامالىق شىعىنى دەگەننىڭ بارلىعى قىرۋار قارجىنى تالاپ ەتەدى. ءجيى ايتىس وتكىزۋ قايدا؟ ەل نە دەسە، و دەسىن، مەن ايتىستى ءوزىم ءۇشىن وتكىزىپ جاتقان جوقپىن. قازىر ەل «نەگە ايتىس بولماي كەتتى؟» دەپ مازامدى الادى. اركىم ءوزىنىڭ بيىگىنەن باعا بەرەدى. شامام كەلگەنشە، وسى ونەردى ولتىرمەۋگە تىرىسىپ ءجۇرمىن. بيىل، مىنە، 31 جىل بولادى وسى ونەردى ناسيحاتتاپ كەلە جاتقانىما. قايدان بىلەيىن؟ جالپى، ەشتەڭە ىستەمەگەن ادام عانا كىنالى بولماي شىعادى. ەشتەڭە ىستەمەسەڭ دە كىنالىسىڭ. قازاقتىڭ مىنەزى سونداي. ءوزى تۇك بىتىرمەيدى، بىردەڭە ىستەگەن قازاقتى ءىلىپ-شالىپ، ءبىر كەبىستى ءبىر كەبىسكە سۇعىپ، ارتىنان توپىراق شاشىپ وتىرۋ - قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن قاسيەتى. ابايدىڭ كەزىندە دە سونداي بولعان. قازىر دە سوندايمىز. قازىر مەن وسى ايتىستى قالاي وتكىزەم دەپ باسىم قاتىپ وتىر.

- قازىر ايتىس ۇيىمداستىراتىندار كوبەيىپ بارادى. الاۋىزدىق باسىم. بەلدى ازاماتتاردىڭ ايتىسقا تالاسۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟

- «بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ»، «دايىن اسقا تىك قاسىق» دەيتىن بە ەدى؟ 1984 جىلى تەلەديدارداعى ايتىستى ۇيىمداستىرىپ، ەل ارالاپ، بۇرىنعىلاردىڭ جۇرناعىن ىزدەپ، تاۋىپ، باتپاقتاپ تورعايعا بارىپ، باتپاقتاپ ورالعا بارىپ اقىن ىزدەپ جۇرگەنىمدە ايتىستىڭ ەشكىمگە قاجەتى جوق ەدى. ايتىس ەلدىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، قوعامدىق رۋحاني ومىردەگى قۇبىلىسقا اينالعان 1990 جىلدارى بۇعان ەگە بولاتىندار تابىلدى. بىراق، 1992 جىلدان باستاپ 1997 جىلعا دەيىن ايتىسپەن اينالىسقان جوقپىن. سول ۋاقىتتا ءوزىم جۇمىسسىز ءجۇردىم. سول كەزدە نەگە جۇرت بەس جىل بويى ايتىستى ءارى قاراي دامىتىپ، الىپ كەتپەدى؟ تەك 1997 جىلدىڭ قازان ايىندا عانا ايتىسقا قايتا كەلىپ، سول كەزدەگى «حابار» اگەنتتىگىنىڭ پرەزيدەنتى داريعا نازارباەۆامەن كەلىسىم جاساپ، ءتول ونەرىمىز ءوشىپ قالماسىن، ۇمىتىلماسىن دەپ وسى شارۋامەن اينالىسىپ كەلە جاتقانىما بۇگىن، مىنە، 17 جىل بولىپتى. ول ەكى اراداعى حيكاياتتار ۇزاق اڭگىمە. ال ەندى بۇگىندە قايتادان تەلەديدارعا، راديوعا شىعىپ، باسپاسوزدە جاريالانىپ حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن ايتىسقا تاعى دا جارماسۋشىلار تابىلىپ جاتىر.

- كەيىنگى كەزدەرى ءبىر ۇيىمداستىرىلعان ايتىستاردا توبە كورسەتپەي ءجۇرسىز. ءسىزسىز ايتىستى ەلەستەتە المايتىن جۇرت ء«جۇرسىن قايدا؟» دەپ ىزدەپ جاتادى.

- ىزدەگەنىن، ىزدەمەگەنىن ءوزىم دە جاقسى بىلەمىن. بىرىنشىدەن، بۇل ايتىستىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى، تەلەديدار، راديو ارقىلى ناسيحاتتالۋى توقتاپ قالعانىن ءوزىڭ دە ءبىلىپ وتىرسىڭ. ال ونداي كەزەڭدە زالداعى بەس ءجۇز، ءبىر مىڭ، ەكى مىڭ ادامعا ايتىس وتكىزۋدىڭ بالەندەي قاجەتى بولماي قالدى. ايتىس دەگەن بۇكىل قوعامنىڭ ولجاسى عوي. سول ءولىارا شاقتا ايتىستى ءوز ماقساتتارىنا پايدالاناتىن ازاماتتار پايدا بولدى. ولاردىڭ ءبارىنىڭ كوزقاراستارىمەن كەلىسە بەرمەيمىن. قازىر ايتىس قوسارلانىپ ءجۇرىپ جاتىر. ناۋرىزدىڭ 20-21 كۇندەرى جەزقازعان توڭىرەگىندەگى ساتپاەۆ دەگەن قالانىڭ اكىمى، بۇرىنعى ايتىسكەر ءانۋار وماروۆتىڭ كومەگىمەن «ناۋرىز ايتىس» وتكىزىپ كەلدىم. بىلتىرعى جوسپار بويىنشا بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىنىپ، بۇل ايتىس ەكى كۇن بويى كەنشىلەردىڭ قالاسىندا ۇلكەن مەرەكە بولىپ ءوتتى. سونىڭ تەلەديداردان بەرىلۋىن كوردىڭ بە؟ 24 مامىردا تاعى كورسەتىلدى. ابدەن كەسىپ، قىسقارتىپ تاستاپتى. «ايتىستىڭ پارودياسى، جارناماسى سياقتى بولىپ كەتكەن» دەپ اقىندار كۇلىپ ءجۇر. بىراق، امال جوق، سونىڭ وزىنە كوندىك. ال ەندى باسقا جەردە قوسارلانىپ ۇيىمداستىرىلىپ جاتقان جىگىتتەردىڭ ايتىسى بۇگىن تۇسىرىلسە، ەرتەڭ باستان اياق كورسەتىلەدى. ەگەر ايتىستىڭ ۇستىندە ەلدىڭ ابىرويىنا، باسشىلارىنا نۇقسان كەلتىرەتىن قيسىق سوزدەر ايتىلىپ جاتسا، ونىڭ قىسقارتىلۋىن جاقسى تۇسىنەمىن. ال ورىنسىز قىسقارتىلۋىن تۇسىنبەيمىن. كوركەم، ايشىقتى سوزدەردىڭ قۇيرىق-جالىن كۇزەپ تاستاۋ قيسىنعا كەلمەيدى. «قازاقستان» تەلەراديوكورپوراتسياسىنىڭ باسشىسى نۇرجان جالاۋقىزىمەن كەلىسىپ، ءوتىنىش جاساپ، ساتپاەۆ قالاسىنداعى سول سەگىز ساعاتتىق ايتىستى تۇگەل ءتۇسىرىپ اكەلدىك. كورسەتىلگەنى - جاڭاعىداي. مونتاجىن جاساۋعا بىزگە رۇقسات بەرىلمەدى. جاقىندا نۇرجانعا وسى وكپەمدى ايتتىم. ء«تاۋىر ايتىستى بۇلايشا قورلاۋعا بولمايدى عوي. كەلەسى ءبىزدىڭ ايتىستارىمىزدى تۇسىرەتىن بولساڭىز، مونتاجداۋعا مەنى كوپسىنسەڭىز، اقىن جىگىتتەر بارىپ وتىرسىن، ءبارى جۋرناليستەر عوي» دەپ ءوتىنىش جاسادىم. «ەسكەرەمىن» دەدى. ولاي دەپ ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، بيىل ءۇش بىردەي ۇلكەن ايتىس وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سونىڭ ۇشەۋىن دە «قازاقستان» تەلەراديوكورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ءتۇسىرتىپ، ەفيردەن بەرەمىن دەپ وتىر. سونى دۇرىس مونتاجداسا، بەتالدى قىرىقپاسا دەيمىز. ءبىر قۋلار ايتىستى ابدەن جەكسۇرىن قىلىپ ءبىتتى. ايتىستى تەك جاماندايتىن، سىنايتىن، مىنەيتىن ونەر دەپ قارايدى. ولاي ەمەس قوي. بىرىنشىدەن، بۇل - تازا ءسوز ونەرى. ەكىنشىدەن، بۇكىل تابيعاتى ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرۋگە، ۇلتتى ۇيىتۋعا، ەلدىڭ ەڭسەسىن كوتەرۋگە ارنالادى. ءوزىمىز قۇرعان قازاقستان ايتىس اقىندارى مەن جىرشى-تەرمەشىلەرى وداعىنىڭ «Aitysker.com» دەگەن سايتى بار. سول سايتقا كەشەگى ساتپاەۆ قالاسىندا وتكەن ايتىستىڭ اۋديونۇسقاسىن سالىپ قويدىق. سونى تىڭداعان ادام بارىنە كوز جەتكىزەدى. ول جەردە ەشكىمنىڭ شامىنا تيەتىن ءسوز جوق. الداعى ايتىستارىمىزدا دا ءبىز ەشكىمدى كەكەتىپ-مۇقاتىپ، سىناپ-مىنەپ، جامانداپ، داۋ تۋدىرايىق دەپ وتىرعان جوقپىز. قايتا ەلدى بىرىكتىرەتىن ءسوز ايتپاقشىمىز.

- دەگەنمەن دە، ءالى كۇنگە دەيىن «اقىنداردىڭ كوبى ءجۇرسىننىڭ ايتقانىمەن جۇرەدى» دەگەن ءسوز بار.

- ە، جۇرە بەرسىن. نەگە جۇرمەيدى؟

- ءسىز جەك كورگەن ادامدى ولار دا جەك كورەدى، ءسىز جاقسى كورگەن ادامدى ولار دا جاقسى كورەدى دەيدى.

- وعان مەنىڭ كىنام قانشا؟

- ءسىز مۇنى قالاي تۇسىندىرەسىز؟ بۇل جەردە ءسىزدىڭ بەدەلىڭىز ۇلكەن ءرول اتقارىپ تۇر ما، الدە، تاپسىرىس بەرەسىز بە؟
- ولاي ەمەس، ول - بىلاي. مەن كىمدەردى جەك كورەم. جەمقورلاردى، الاياقتاردى، ءوزىنىڭ مىندەتىن اتقارا المايتىن، حالىققا جانى اشىمايتىن اكىمدەردى جەك كورەم. ونى سىزدە جەك كورەسىز. اقىندار دا ولاردى جەك كورمەي مە؟ ەلدىڭ ءسوزىن سويلەپ، شارۋاسىن اتقارىپ جۇرگەن ۇلتتىق دەڭگەيدەگى قايراتكەرلەردى جاقسى كورەم. اقىندار ولاردى نەگە جاقسى كورمەيدى؟ سوندىقتان سۇراعىڭىز باسىنان باستاپ وتە اۆانتيۋرنىي سۇراق دەپ ويلايمىن. اقىندار مەنىڭ ايتقانىما كونىپ، ايداعانىما جۇرەتىن قۇلاقكەستى قۇلىم ەمەس.

اي سايىن كورىنگەن ايتىسقا بارا بەرەتىن اقىننان ءدامدى ءسوز شىقپايدى

- بۇعان ءوزىڭىزدىڭ ءبىر سۇحباتىڭىزدا ايتقان ءسوزىڭىز دالەل بولا الاتىن سياقتى. كەيبىر اقىندارعا «نۇر وتان» پارتياسى ۇيىمداستىرعان ايتىسقا بارماي-اق قويىڭدار دەپ ايتتىم» دەپسىز.

- ءبىراۋىز ءسوز ايتتىم. نەگە ەكەنىن تاراتىپ ايتايىن با، سەن جازا الاتىن بولساڭ. مەن 2013 جىلى قازان ايىنىڭ 10-11 كۇندەرى (الدىن الا، ءبىر جىل بۇرىن جاسالعان كەلىسىم بويىنشا) قىزىلوردا قالاسىندا «قازگەر مۇناي» كومپانياسىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان مۇناي تاقىرىبىن قوزعاعان ءبىرىنشى ايتىس وتكىزدىم. سول ايتىستان بۇرىن نەمەرەم شۆەتساريادا وقۋىن اياقتاپ، سول جاققا كەتتىم. بىراق، شۆەتسارياعا باراردان ءبىر اپتا بۇرىن عانا قاراعاندى وبلىسى، بۇقار جىراۋ اۋدانى، كوكتەرەك دەگەن اۋىلدا قۇرمەتتى قوناق رەتىندە مەشىتتىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىستىم. سول جەردە مۇحامەدجان تازابەكوۆ تە بولدى. ءبىر كۇن بىرگە جۇردىك. ماعان ەشكىم دە، مۇحامەدجان تازابەكوۆ تە ايتىس وتكىزەيىك دەپ جاتىرمىز دەپ ايتقان جوق. ال مەن بارىنە قىزىلوردادا ايتىس ۇيىمداستىرىپ جاتىرمىن دەپ جار سالدىم. سونىمەن شۆەتساريادا جۇرگەنىمدە ەكى-ءۇش اقىن: «استانادا ايتىس وتكىزگەلى جاتىر ەكەن، سوعان ءسىز باراسىز با؟» دەپ تەلەفون شالدى. «ەستىگەن جوقپىن. وتكەندە عانا مۇحامەدجان تازابەكوۆتى كوردىم، ايتقان جوق» دەدىم. بىزگە ءسىز كەلەدى دەگەن سوڭ بارىپ قاتىسايىق دەپ جاتىرمىز دەدى. «بارىپ، قاتىسا بەرىڭدەر. بىراق، مەنى ەشكىم شاقىرعان جوق» دەدىم. سويتسەم، اقىندارعا ء«جۇرسىن ەرماندى شاقىرىپ قويدىق، سەندەر ءبارىڭ كەلىڭدەر» دەپتى. جەمە-جەمگە كەلگەندە مەن شاقىرىلعان جوقپىن. وعان وكپەلەمەيمىن دە. كەشە عانا وتكەن ساۋرىق پەن سۇرانشىعا ارنالعان ايتىسقا دا مەنى ەشكىم شاقىرعان جوق. مەن ءار جەرگە اپارىپ قازىلار القاسىنا قاتىستىرىپ جۇرگەن اقىن-جازۋشى ىنىلەرىم دە ايتىستارعا بارىپ داۋىستارىن بەرىپ ءجۇر. ولار دا ايتقان ەمەس. مەن ونىڭ بارلىعىنا وكپەلەي بەرمەيمىن عوي. سول شۆەتساريادان قايتۋعا تايانعاندا بەكبولات تىلەۋحان تەلەفون شالدى. «قايداسىز؟ سىزبەن سويلەسەتىن اڭگىمە بار ەدى» دەدى. جاقسى. «شۆەتساريادامىن. بىرەر كۇننەن كەيىن كەلەمىن» دەدىم. جاڭىلماسام، قىركۇيەكتىڭ 23-ءى بولاتىن. «وندا كەلىپ سىزبەن سويلەسەيىن» دەدى. «جارايدى» دەدىم. نە ەكەنىن دە بىلگەن جوقپىن. كەلگەننەن كەيىن ءۇش-ءتورت كۇن وتكەندە بەكبولات تىلەۋحان تەلەفون ارقىلى: «ايتىس وتكىزىپ جاتىر ەدىك، سوعان كەلىپ ورتاسىندا وتىرىڭىز، ادىلقازى بولىڭىز» دەدى. مەن «بارا المايمىن» دەدىم. ويتكەنى، جاڭاقورعانعا ەمدەلۋگە بارا جاتقانمىن. ونىڭ ۇستىنە ءارى قاراي 10-11 قازاندا وتەتىن «قازگەر مۇنايدىڭ» ايتىسىنا بارۋىم كەرەك. بارمايمىن دەسەم دە، قايتا-قايتا مازامدى الدى. سويتسەم، اقىنداردىڭ بارىنە ء«جۇرسىن ەرمانوۆتى قاتىستىرامىز. ول وتىرادى» دەپ ءوزىمدى شاقىرماعانمەن سىرتىمنان تون پىشكەن ەكەن. الداعان عوي. اقىندار اراسىندا ء«جۇرسىن بارماسا، بارمايمىز» دەگەن اڭگىمە شىققان سياقتى. سودان مەنى وسىلاي تىعىرىققا تىرەپ قويدى. سول ەكى ورتادا ماسەلە انىق بولدى. بۇل ايتىس جالپى قوعامدىق ساياسي باعىتتاعى ايتىس ەمەس، ءدىني سيپات الىپ بارا جاتقان جاستاردىڭ ايتىسى ەكەن. وعان بارعىم كەلمەدى. ونىڭ ۇستىنە ءوزىم دە ايتىس وتكىزەيىن دەپ جاتىرمىن. بۇلاردىڭ ايتىسى 6 قازاندا، مەن ۇيىمداستىرعان ايتىس 10-11 قازان كۇنى وتەتىن بولدى. سوسىن قىزىلوردادا جۇرگەن اقىندارعا «مەن سەندەرگە مىنا ايتىستى جارتى جىل بۇرىن تاپسىرىپ قويدىم عوي. وسىعان بارىڭدار، اناعان بارماي-اق قويىڭدار، اركىم ءوزىنىڭ مۇددەسىنە جۇمىس ىستەيدى عوي. وسى سوزىمنەن نە شاتاق كورىپ وتىرسىڭدار» دەگەنىم راس. بىراق، مەنى تىڭداعان اقىن از بولدى. سوعان قاتىسقاندار، مەنىڭ ايتىسىما دا كەلىپتى. وسىدان شىعاتىن قورىتىندى، اي سايىن، اپتا سايىن دومبىراسىن سۇيرەتىپ، شاپانىن جامىلىپ كورىنگەن ايتىسقا بارا بەرگەن اقىننان ءدامدى ءسوز شىقپايدى. اقىننىڭ ىشىندە وي، ءسوز تۇنۋى كەرەك. قينالۋ كەرەك. سوندا عانا ساپالى ايتىس بولادى. سوندىقتان دا، اقىنداردىڭ بۇكىل ايتىسقا قاتىسا بەرۋىنە قارسىمىن. جىلىنا ەكى-ءۇش ايتىسقا قاتىسسا بولادى عوي. بارلىعىنا جۇگىرە بەرمەي.

رينات مەنىڭ بالام سياقتى

- ايتىستاعى ونەرى ءادىل باعالانباي كەيبىر اقىندار ايتىستى تاستاپ كەتتى دەپ جاتادى.

- ەستىگەن جوقپىن. مىسالى؟

- مىسالى، باۋىرجان قاليوللا ايتىستا بىرنەشە جىل قاتارىنان جاقسى ونەر كورسەتىپ جۇرسە دە، بيىكتەردەن كورىنە الماي، جۇلدەگە قول جەتكىزە الماي كەلەدى.

- نەگە المادى؟

- جىبەك بولتانوۆا دەگەن قىز جارق ەتتى دە جوق بولدى.

- وعان كىم كىنالى؟ ايتىستان جۇلدەسىن الا الماپ پا؟ 2012 جىلى دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان ايتىستا باۋىرجان قاليوللا «جيگۋلي» اۆتوكولىگىن ءمىندى. جىبەك بولتانوۆا دا كەزىندە الاتىن سىيلىقتارىن العان. اقىنداردىڭ بارىنە بىردەي تەمىر تۇلپار مىنگىزە بەرەتىن دالادا جاتقان كولىك جوق. ونەرى قانداي، قازىلار، حالىق قانداي باعا بەردى؟ سوعان لايىق جۇلدەسىن الادى. ال جىبەك بولتانوۆا 27 ماۋسىمدا ورالدا وتەتىن ايماقتىق اقىندار ايتىسىنا قاتىسايىن دەپ وتىر. تالاي شاقىرعانىمدا كەلمەگەن. ويتكەنى، ول ءبىراز ۋاقىت ءبىلىم جولىن قۋدى. باسپا ىسىمەن اينالىستى. ءار اقىننىڭ جاعدايىن ءبىلىپ وتىرامىن عوي. ۇلكەن ايتىستارعا ورەسى جەتپەيتىن اقىنداردى قاتىستىرمايمىن. قازىر دە ايتىسقا شىعا الماعان كەمىندە 12-13 اقىن ءجۇر. ويتكەنى، ولاردىڭ دايىندىق دەڭگەيى، تالانت قارىمى، پاراسات-پايىمى سونشاما ميلليون حالىقتىڭ الدىندا ونەر كورسەتۋگە جەتپەيدى. ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. تۇنەۋ كۇنى ماعان تىلەك دەگەن اقىن كەلىپ كەتتى. موڭعوليادان كەلگەن ەكەن. «ايتىسقا قاتىسامىن» دەيدى. اقىنداردىڭ ءبارىن الدىمەن ءوزىم كورەمىن. ولەڭى، ءبارى جاقسى. بىراق، ساۋاتى از. قازىرگى پوەزيادان حابارى جوق. ابايدى، تولەگەندى، مۇقاعاليدى وقىماعاندارى اقىنداردىڭ ولەڭىنەن كورىنىپ تۇرادى.

- ال سۋىرىپسالمالىعى جاقسى بولسا شە؟ كوركەمدىك جاعىن ەسكەرەسىز بە؟

- سۋىرىپسالمالىلىعى دا بار. بىراق، ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ ايتۋ كەز كەلگەن قازاقتىڭ قولىنان كەلەدى. كوركەمدىك بوياۋلارى، كوركەمدىك قارىمدارى بولۋ كەرەك دەپ ءوزىم شەگەرىپ وتىرمىن. 15-20 كىتاپ بەردىم. «وقىپ، دايىندالىپ، شىڭدال» دەپ. مۇنىڭ الدىندا دا وسىنداي جاعداي بولعان. 5-6 جىل بۇرىن قىزىلوردانىڭ قازالى اۋدانىنان نۇرداۋلەت ماحامبەتوۆ دەگەن اقىن كەلدى ماعان. داۋىسى، ولەڭى، ماقامى، سازى ءبارى جاقسى. بىراق، قازىرگى پوەزيانى وقىماعان. سوسىن وعان اقىلىمدى ايتىپ، «مىناۋ مۇقاعاليدان وزىڭە دەيىنگى پوەزيا» دەپ قولىنا 15 شاقتى كىتاپ بەردىم. سودان 1 جىلدان كەيىن نۇرداۋلەت كەرەمەت جاقسى اقىن بولىپ كەلدى. سوسىن نۇرداۋلەتتىڭ قانشا ماشينە العانىن بىلەسىڭ بە؟ جاڭاعى 12-13 اقىن بار دەپ وتىرمىن عوي. سونىڭ 5-6-ۋى قازىر ۇلكەن ساحناعا شىعۋعا دايىن بولىپ قالدى. قولىمنان كەلگەن اقىل-كەڭەسىمدى ايتىپ، ءبىر-بىرىمەن ايتىستىرىپ، دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىن. اقىنداردى وسىلايشا ىرىكتەپ وتىرامىن.

- ءوزىڭىز ايتىسقا اكەلگەن كەيبىر شاكىرتتەرىڭىز ءباسپاسوز بەتتەرىندە وزىڭىزبەن سوزگە كەلىپ ءجۇردى.

- قايسىسى؟

- كوپشىلىككە بەلگىلى بولعانى - رينات زايىتوۆ ەكەۋىڭىزدىڭ ارالارىڭىزداعى وكپە-رەنىشتەرىڭىز.

- بۇل ءوزى وتە ەسكى اڭگىمە. قىتايدان كەلگەن قانداس اقىندارىمىزدى ساحناعا شىعارۋ كەزىندە رينات باس تارتقاننان كەيىن رەنجىگەنىم راس. ودان كەيىن ريناتتى قانشاما ايتىستارعا الىپ باردىم. قىزىلورداعا دا، ساتپاەۆ قالاسىنداعى ايتىستارعا دا قاتىستىردىم. 18 ماۋسىمدا استانادا وتەتىن ەر جانىبەكتىڭ 300 جىلدىعىنا ارنالاعان ايتىسقا قاتىساتىن باستى اقىنداردىڭ ءبىرى - رينات. رينات مەنىڭ بالام سياقتى. كەي ادامداردىڭ كوزقاراسى ۇيلەسپەي قالاتىن كەز بولادى عوي. ءتۇسىنىسىپ، ءتىل تابىستىق. مەن وعان اكەسىندەي اداممىن. رينات الدىما كەلگەن.

قازىر دەمەۋشى تابۋ قيىنداپ كەتتى

- ءسىز بار جەردە ايتىس تۋرالى ايتپاي وتىرۋعا تاعى بولمايدى. ايتسە دە ءوزىڭىز تۋرالى ءسوز قوزعاماي كەتۋ ابەستىك بولار ەدى. ايتىستان ءبىر ۋاق الىستاپ، اڭگىمەمىزدىڭ اۋانىن جەكە باسىڭىزعا قاراي ويىستىرساق. اقىن رەتىندەگى جەتىستىگىڭىزدى ايتا وتىرساڭىز.

- جاقىندا 17-ءشى كىتابىم شىقتى.

- 17-ءشى كىتابىم دەيسىز بە؟ ءسىزدىڭ كىتاپتارىڭىزدى كوپ كەزدەستىرە بەرمەيدى ەكەنبىز.

- قالاي كەزدەستىرەسىڭ؟ قازىر كىتاپتىڭ تيراجى 2000 دانا عانا. قاراعاندى وبلىسى قازىبەك بيدەن باستاپ 100 اۆتوردىڭ كىتابىن شىعارىپ جاتىر. مەنىڭ ءبىر تومدىعىمدى شىعاردى. 800 دانا. بىلتىر ءبىر كىتابىم، بيىل ەكى كىتابىم جارىق كوردى.

- نەگە كوپ قىلىپ باستىرىپ، تارالۋىنا ىقپال ەتپەيسىز؟

- قاي اقشاڭا باسىپ، تاراتاسىڭ؟

- نەگىزى دەمەۋشىڭىز كوپ قوي. ولاردىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، سويلەسەتىن دە ءوزىڭىز ەمەس پە؟

- ولار مەنىڭ دەمەۋشىم ەمەس، ايتىستىڭ دەمەۋشىسى. دەمەۋشىلەر دە اقىماق ەمەس. قازىر دەمەۋشى تابۋ قيىنداپ كەتتى.

«ايەلگە ودا» دەگەن ولەڭىم بارلىق تويلاردا وقىلادى ەكەن

- سىزبەن ارالاس-قۇرالاسى بار كەيبىر جۇرت «ەشكىمدى تىڭدامايتىن ءجۇرسىن ايەلىمەن عانا ساناسادى» دەيدى. باقىتجامال اپامىزدى قاتتى جاقسى كورەسىز-اۋ، وسى؟

- قاتتى جاقسى كورەم. توبەمە كوتەرەم. باقىتجامالعا ارنالعان «مەنىڭ سىڭارىم» دەگەن ءانىم بار. كەشە عانا جاڭا كىتابىم شىقتى. سونىڭ ىشىندەگى ءتورت-بەس ولەڭىم سول كىسىگە ارنالعان. 47 جىل بىرگە عۇمىر كەشىپ كەلە جاتىرمىز. ايەل دەگەن تەك تۇندە عانا قىزىعىن كورەتىن نارسە ەمەس قوي. بارا-بارا جولداسقا، پىكىرلەسكە اينالۋى كەرەك. سوندىقتان دا، اقىلداسىپ وتىراتىنىم راس. قاجەت جەرىندە تىڭدايمىن، قاجەت بولماسا، ء«وزىم بىلەمىن» دەپ تىڭداماي كەتەمىن. ايتىسقا ول كىسىنىڭ پىكىرى جۇرمەيدى. ءجاي وتباسىندا كۇڭكىلدەسىپ، اڭگىمەلەسەمىز عوي. تىرشىلىكتە، تاعدىرىما بايلانىستى ايتقاندارىن قاجەت جەرىندە الىپ جاتامىن. نەگە تىڭداماسقا؟

- ۇزىن-ىرعاسى باقىتجامال اپامىزعا قانشا ولەڭ ارنادىڭىز؟

- ساناعان جوقپىن. بىراق، جار تۋرالى، ماحاببات تۋرالى ولەڭدەرىمنىڭ ىشىندە اتتارى اتالىپ جۇرەدى. «ايەلگە ودا» دەگەن ولەڭىم قازاقستاننىڭ بارلىق تويلارىندا وقىلادى ەكەن. سول دا وعان ارنالعان ولەڭ. بولماسا، قاسىم امانجولوۆتىڭ 100 جىلدىعىندا بايگەگە يە بولعان «اقىننىڭ جارى» دەگەن ولەڭىم قاسىم امانجولوۆ پەن ونىڭ جارى ساقىپجامالدىڭ اراسىنداعى ماحابباتقا ارنالعان دۇنيە سياقتى. بىراق، ونىڭ ىشىندە ءوزىمنىڭ دە ايەلگە، ايەلىمە دەگەن كوزقاراسىم جاتىر.
سوزبەنەن سومداپ تازا سىمباتىن،
جۇرەككە ماڭگى جازاسىڭ با اتىن.
اقىلمان ايەل اقىننىڭ باعى،
اقىننىڭ سورى مازاسىز قاتىن، - دەگەن شۋماقتار بار. ۇنەمى قاسىم مەن ءساپيانىڭ قاسىندا جۇرگەن جوقپىن. اقىننىڭ ءوزىنىڭ باسىنان كەشكەن اسسوساتسيالار بولادى.

- اقىن ءبىر عانا ادامعا ارناپ ولەڭ جازادى دەسەك جاڭساق پىكىر بولار ەدى. باقىتجامال اپامىزعا كوپتەگەن ولەڭدەرىڭىزدى ارناعانىڭىز ايتپاساڭىز دا تۇسىنىكتى. بىراق، وسى ۋاقىتقا دەيىن ىشىڭىزدە ساقتاپ كەلگەن باسقا دا قىزدار بولدى ما ولەڭ ارناعان؟ باقىتجامال اپاي قىزعانبايتىن شىعار. كەشىرەتىن شىعار دەپ ويلايمىن. الدە، جاس كەلگەننەن كەيىن جاعداي قيىنداپ كەتۋى مۇمكىن بە؟

- كەشىرەتىن شىعار. بىراق، باسقا قىزدارعا ولەڭ ارناپ كورمەپپىن. ويتكەنى، مەن 17 جاسىمنان بىرگە تۇرىپ كەلە جاتىرمىن.

- مۇلدەم بولمادى ما؟ اقىن بولعاننان كەيىن جاس كەزىڭىزدە بولعان شىعار جىر-شۋماق تۋدىرعان قىزدار؟

- ول يسرايلدا بولادى. سۇحبات بەرىپتى عوي، «مەن ءالى عاشىق بولىپ قالامىن. عاشىق بولا بەرەمىن» دەپ. مۇمكىن مەنىڭ كوزقاراستارىم كونسەرۆاتيۆتى شىعار. بىراق، جالعان سەزىمنەن جاقسى ولەڭ تۋمايدى.
بالكىم ماعان تالاي قىز بولدى ءزارۋ.
مەنىڭ ماڭگى سۇيگەنىم جالعىز ارۋ - دەگەن ولەڭىم بار. بۇگىن ءبىر نارسەگە جانىم اۋىرىپ وتىر. اتىراۋدا ءبىر بەيباقتىڭ ۇيىندە بۇرىننان ءۇش ۇل بار ەكەن. سونىڭ ايەلى تاعى دا ءبىر كۇندە دۇنيەگە ءۇش ۇل اكەلىپتى. ۇشەم عوي. سول ءۇش ۇلدىڭ ەسىمدەرىن امان، ەسەن، ءجۇرسىن دەپ قويىپتى. سونىڭ ىشىندە ەكەۋىنىڭ دەنى ساۋ دا، ءجۇرسىن دەگەنى ناۋقاس ەكەن. شالا تۋعان بالا عوي، 1900 گرامم. دارىگەرلەر قاتە دياگنوز قويىپ، شەشەسىن قۇرت اۋرۋى دەپ، ول انىقتالماي، ءسابيدى تۋىسىمەن شەشەسىنەن ءبولىپ تاستاعان عوي. الگى ءسابي 10 كۇن بويى ومىراۋ ەمبەگەن. ۆاكۋمعا دا جاتقىزباعان. جۋرنالعا «ۆاكۋمعا جاتقىزدىق، شەشەسىن كۇنىنە ءتورت مەزگىل ەمىپ وتىر، تاماشا» دەپ وتىرىك جازعان. سول بالانى ەمدەتەيىن دەسە اكە-شەشەسىندە اقشا، باستارىندا باسپانا جوق. ەكەۋى دە بيۋدجەتتە قىزمەتكەر. اكەسى ىشكى ىستەر ورگانىندا جۇمىس ىستەيدى ەكەن. سوعان ءبىر كومەك بەرەيىن دەسەم قولىمنان ەشتەڭە كەلمەي ساندالىپ وتىرمىن. قازىر ايەلىمە بارىپ ايتپاقشىمىن، ەڭ بولماسا، ءبىر-ەكى ايلىق زەينەتاقىمدى بەرەيىن دەپ. قايتەسىڭ ەندى، ءومىر وسىنداي. قولىمنان كەلەر قايران جوق. ىشىندەگى ءجۇرسىن دەگەننىڭ اۋىرعانى جانىما باتىپ وتىر.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان – اقجان جاۋتىكوۆا

«ديدار» گازەتى - http://didar-gazeti.kz/