سۋرەتتە: بايانجۇرەك تاۋى (الماتى وبلىسى)

قاپال اۋدانىنىڭ ول كەزدە «ۆوروشيلوۆ» اتىلاتىن كولحوزىنا قاراعان ساۋىن ءسۇت فەرماسى بالاساز كۇنگەيىندە. فەرمادا 150-دەي سيىر، 15-17 ساۋىنشى، 4-5 باقتاشى، 15-شاقتى بالا-شاعا بارمىز. «گۋرتۋپراۆتى» قازاقشىلاپ «كورتوپىراق» دەيمىز.  1950 جىلدىڭ (بارىس) قىسى تاۋدا ايتارلىقتاي، وتە سۋىق، اۋىر جىل بولدى. ءشوپ، جايىلىم بولا تۇرسا دا «تۋ» دەگەن تۇكىرىك مۇز بولىپ، ۇشقان قۇستىڭ قاناتى قاتىپ جەرگە توپ ەتە تۇسكەنىن كوردىك.

وكىمەتكە ءسۇت وتكىزۋ تۇرماق مال باسىن امان-ساقتاپ قالۋدىڭ ءوزى قيامەت بولدى. مال ءدىرىل قاعىپ ىقتاسىن قۋالاپ تۇرىپ الادى. اۋداننان وكىلدەر بىرىنەن  سوڭ ءبىرى كەلىپ جان تاپتىرمادى. ۇرىسقانان باسقا بىتىرەرى جوق، جۇرت ابدەن زارەزاپ بولدى. امالسىز ۇيلەرىنە قوندىرىپ، تاماق بەرەدى. كەتكەنىن تىلەيدى.

اۋا رايىنا نە ىستەسىن – امال جوق. مىنە بۇگىن بەسىنشى  كۇن، بەسىنشى ولگەن  سيىردىڭ تەرىسىن سىپىردى.

قاپالدان بىزگە تاعى وكىل شىعىپتى دەپ زووتەحنيك ەكى شانا جىمىق (شەمىشكەنىڭ سىعىندى قالدىعى) اكەلدىرىپ بۇزاۋ قوراعا توكتىردى. تۋعان بۇزاۋ جوق.  شاناشىلاردىڭ جىمىقتى اۋىزدارىنا سالىپ جەپ جۇرگەنىن ەرەسەك بالالار كورىپ قالىپتى. ولار كەتىسىمەن بىزدەر دە  بۇزاۋ قوراعا كىرىپ، ەسىگىن جاۋىپ الىپ، ەركىمىزشە جەمەيمىز بە...

ول جىلدارى كىتاپ-داپتەر سالعان دورباشانى «بوقشا» دەپ اتايتىن. ەرتەڭگىسىن سول «بوقشانى» جىمىققا سىقا تولتىرىپ الىپ،  مەكتەپكە اپارىپ بالالارمەن ءبولىسىپ جەپ جۇردىك.  ءسويتىپ ءوزى دە بىتۋگە تاياۋ قالدى. ايتقانداي-اق  تۇستەن كەيىن باسقارما قاسىنا تاعى ءبىر وكىلدا ەرتە كەلىپ جينالىس  اشىپ، قاسىنداعىنى  قاپال اۋداندىق گازەتىنىڭ باس رەداكتورى سامانوۆ جۇماباي دەپ تانىستىردى دا، سوعان ء سوز بەردى. جۋاس، ادەمى، قاراتورى جىگىت، ۇستىندە وزىنە جاراسىپ تۇرعان قارا پالتو، قارا مالاقاي، اياعىندا سىقىرلاعان حروم ەتىك. ول ۋاقىتتا ونداي كيىم ەكىنىڭ بىرىندە بولا بەرمەيتىن.

بۇرىنعى وكىلدەرگە ۇقساپ «قىرامىن، جويامىن» دەمەي، ءسوزىن جاي عانا بايسالدى باستادى.  «ادەمى سويلەۋدىڭ ءوزى دە ادەپتىلىك» دەگەندەي، پەرمەنى كۇندە كورىپ-ءبىلىپ جۇرگەن ادامداي كوڭىلگە جاعىمدى، ۇتىمدى سويلەگەنى سونداي، اشەيىندە  جينالىستا باسىن جەردەن الماي وتىراتىن مالشى-ساۋىنشىلار وكىلدىڭ ءسوزىن قوشەمەتتەپ،  رازى بولىپ قالدى.

وكىل اعانىڭ  ءوڭى جىلى، ءسوزى بيازى، ءوزى بالاجان بولعان سوڭ با ارتىنان قالماي جۇرسەم كەرەك. اتىمدى سۇراپ  1-كلاستا وقيتىنىمدى ءبىلىپ باسىمنان سيپاعانعا دارداي بولىپ قالدىم. بىزدىكىنە قوندى. ەرتەڭگىسىن دەمالىس كۇنى وكىل اعامەن قاتارلاسا تۇرىپ، بازدىڭ توبەسىنە كوتەرىلدىك. ءۇستى جاداعاي جابىلعان، ءار جەرى ويدىم-ويدىم تەسىك بولاتىن. بىرنەشە  كۇننەن بەرى باقتاشىلار ەرتە تۇرىپ، سول تەسىكتەن بازدىڭ ىشىنە سيىرلارعا ءشوپ تۇسىرەتىن-ءدى. بۇگىن كەلگەن وكىل تەسىكتى كورمەسىن دەپ شوپپەن جاۋىپ تاستاپتى.

وكىل اعا، ماعان قاراپ «قاناتاي، نە شايناپ جەپ ءجۇرسىڭ؟»، – دەگەنى.

«اعا، بۇل جىمىق قوي، وزىڭىزدە جەپ كورىڭىزشى، ءتاتتى»، –  دەپ ىشقىر قالتاما قولدى سالىپ، ءبىر كەسەگىن الا بەرگەنىمشە، وكىل اعا جوق بولىپ كەتتى. ماسساعان، ورنىندا ۇڭىرەيگەن تەسىك قانا قالىپتى. شامام جەتكەنشە  ەڭكەيىپ تەسىكتەن قاراسام، اعامىز باز تازالاپ جۇرگەن ونشاقتى ايەلدەردىڭ ورتاسىندا امان-ساۋ تۇر. ايەلدەر  كۇلىسىپ، «كوكتەن ءتۇستىڭىز بە؟»، –   دەسىپ، وكىلدىڭ ء ۇستى-باسىن شوپتەن تازارتىپ، قاعىپ جاتىر. ءدال سول ءتۇنى 3 سيىر تۋىپتى دا بۇزاۋلارىن جالاپ تۇر ەكەن.  كۇنىنە ءبىر سيىر ولەتىن، بۇگىن بارلىعى ءدىن-امان. ساۋىنشىلار «جاقسى كىسى كەلسە قۇت» دەسىپ قۋانىشتارىن بولىسۋدە. سويتسەك، سيىرلار ەرتەڭگىسىن ەرتە ءشوپتى ەرىنىپ دالاعا شاشپاي، توبەدەن تۇسىرگەندە،  شوپكە ءبارى بىردەي  ۇمتىلىپ، ء السىزى ىرىلەرىنىڭ  استىنا باستىرىلىپ ولەدى ەكەن. وكىل اعا ونى ءبىلىپ قويعان سوڭ ءشوپتى ولاي بەرۋدى مۇلدە  توقتاتتى.  ىلە-شالا كۇننىڭ ايازى ءبىراز سىنىڭقىراپ، مال ورىسكە شىقتى.  ساۋىنشىلار دا كوڭىلدەندى. سيىرلار دا كۇندەلىكتى تۋا باستادى.

سۋرەتتە: بۇيەن وزەنى

... وكىل اعا  كەلگەننەن بەرى كۇندەلىكتى جۇمىستى بازدىڭ ىشىنەن باستايتىن بولدى. «ەرتە تۇرعان ەركەكتىڭ ىرىسى ارتىق، ەرتە تۇرعان ايەلدىڭ ءبىر ءىسى ارتىق» دەگەندەي، ءبىر قاراڭعى، ءبىر جارىقتان بازدىڭ ىشىندە وكىل اعا جۇرگەن سوڭ   پەرمە ادامدارى  تۇگەل سول جەردەن تابىلاتىن بولدى. ول كىسىنىڭ  قولىنا كۇرەك ۇستاپ جۇرگەنىن كورگەن سيىرشىلاردىڭ بارىلىعى جابىلىپ ءجۇرىپ،  بازدى دەمدە تازالاپ تاستايتىن.

«جاقسىلىق قويشىنىڭ تاياعىنان،  كەلىننىڭ اياعىنان» دەگەندەي،  سيىرلار دا ءۇستى-ۇستىنە بۇزاۋلاي باستادى. جىمىق قورا بۇزاۋعا  تولدى. ونىڭ ءىشىن ءبىز  بوساتىپ قويعالى قاشان... وكىل اعانىڭ ەلگە سىيلى بولىپ كەتكەنى سونشالىق، بار جاقسىلىقتى سول كىسىگە تەلىپ، كۇنىنە نەشە ساۋىنشى تالاسا ۋىزعا شاقىراتىن.

ەرتەڭگىسىن ءسۇت وتكىزەتىن بولدى، ەكى دوڭگەلەگىن زىلدەي جۋان قاراعايدان كەسىپ شەگەندەگەن «تانكى» اربانىڭ اۋىر جۇكپەن جۇرگەندە شيقىلداعان داۋىسى الىسقا جەتەدى. ۇيدە وتىرىپ-اق اربانىڭ قاي جەردە كەتىپ بارا جاتقانىن نەمەسە كەلە جاتقانىن ءبىلىپ وتىراسىڭ. سول اربانى جەگىپ، ءسۇت اپارۋ كەزەگى قاپا اپانىكى ەدى. ول كىسى  اشارشىلىق جىلدارى سەمەيدىڭ ءبىر اۋداندارىنان كەلگەن ارعىن قىزى دەسەتىن ۇلكەندەر. اپانىڭ كوڭىلىندە ءبىر اۋىر قايعى-مۇڭ بار ەكەنى انىق-تىن. اعاسى ەكەۋى وسى ءىى –اۋىلدى مەجەلەپ كەلە جاتىپ (اشارشىلىقتا ءىى-اۋىل ەسىندە) اعاسىنان جولدا اداسىپ قالعان كورىنەدى.  

كەيدە  جالعىز  وتىرعاندا ايتاتىن:

اق-تاۋ ايداي سەمەيدى – اۋ،

جاتسام ۇيقىم كەلمەيدى-اۋ.

امان بولسا اعايىم،

ىزدەپ نەگە كەمەيدى-اۋ، –  دەگەن قايعىلى ولەڭىن ۇلكەندەر تۇرماق،  بىزدەر دە  جاتقا ايتاتىنبىز. سول ىشتەگى شەرىن ەشكىم باتىپ سۇرامايدى، ءوزى دە بىلاي بولعان ەدى دەپ ەشكىمگە سىرىن اقتارعان ەمەس. ارتىنان ىزدەپ كەلگەن ادام دا بولمادى.

ءتورت-بەس فلياگ ءسۇتتى تيەگەن ارباعا وتىرعان وكىل اعا قاپا اپامەن بىرگە  ماسلوپرومدى كورىپ كەلەمىن دەپ كەتكەن بولاتىن. ماسلوپرومدا تازالىق كۇنى ەكەن. قاپا اپا سوندا  ساۋىنشىنىڭ قاسىندا قالىپ، قولىنداعى وگىز ايدايتىن جۋان تاياعىن وكىلگە ۇسىنىپ: «بالام، اربانى پەرمەگە ايداپ جۇرە بەر، ەرتەرەك فلياگتارىن جۋىپ، بۇزاۋلار دا، بالالار دا وبرات ءىشسىن، مەن جايىراق بارارمىن»، – دەيدى.

سۋرەتتە: جوڭعار الاتاۋى (الماتى وبلىسى، قاپال اۋىلى ماڭى)

كۇن قىسقا. ەكى وگىز جەككەن اربامەن وكىل اعا اياڭداپ،  اۋىلعا قاراي تارتا بەرەدى. ءبىرازدان كەيىن وگىزدەر قامشىلاپ وتىرعان ادام بولماعاننان كەيىن، جولدان شىعىپ جايلا باستايدى. سول كەزدە اربا دوڭگەلەگى ءداۋ قويتاسقا تىرەلىپ توقتاپ قالعاندا بارىپ،  وكىل اعامىز وگىزدەردى جاڭاعى ءداۋ تاياقپەن سالىپ كەپ جىبەرگەندە، قوس وگىز قويسىن با، اربادان دەرتەنى جۇلىپ الىپ،  سول قالپى پەرمەگە تارتا بەرەدى. وكىل نە ىستەرىن بىلمەي، اربانى كۇزەتىپ، قاپا اپانى توسىپ وتىرا بەرەدى. قاراڭعىلىقتا قويۋلانا باستاعان. قاپا اپا جۇمىسىن ءبىتىرىپ اۋىلعا قاراي «اق-وۋ، ويداي سەمەيدى» اڭىرتىپ، الاڭسىز كەلە جاتادى. داۋىس ەستىلىسىمەن وكىل دە جولعا كولدەنەڭدەي قارعا مالتىعىپ شىعا كەلىپ، «اپا-اۋ»  دەگەنشە،  «اللا قۇداي اۋ-عا» عانا شاماسى جەتكەن اپامىز  ايعايعا باسىپ، بۇرىلا ساپ تۇرا قاشقان. «تاتە-تاتە، قورىقپاڭىز، مەن جۇماشپىن» دەگەنگە دە قارامايدى. اقىرى «مەن اربا ايداپ كەتكەن وكىلمىن» عوي دەگەندە عانا ەسىن جيىپ، اپاسى توقتاپتى. بولعان جايدى سابىرمەن ايتىپ ءتۇسىندىرىپ ءوزىنىڭ كىنالى ەكەنىن دە ايتىپ كەشىرىم سۇراعان. ەندى پەرمەگە بەت العاندارى  سول ەدى، پەرمەگە وكىلسىز بارعان قوس وگىزدى جەتەككە العاندار دا جەتەدى دابىرلاپ. بارلىعى جابىلىپ، اربانى  جولعا يتەرىپ شىعارىپ، دەرتەسىن بەكىتىپ، بولعان وقيعانى كوڭىلدەنە ايتىپ وتىرىپ، اۋىلعا جەتكەنى ەسىمدە. ەرتەسىندە وكىل اعا اتقا ءمىنىپ، بايانجۇرەك تاۋىنىڭ ءبىراز جەرىن، قىزىقتاپ،  كورىپ، ارالاپ قايتسام دەدى. اتام دا ونىسىن  قۇپتاپ، تاۋدىڭ ەڭ كورىكتى، كوركەم ءوڭىر، ەستەن كەتپەس جەرى وسى بەر جاعى دەپ قىزىقتىرىپ جىبەرگەن. تاۋدى ارالاپ قايتارىندا ءبىر قالتارىستا، توپ شىلىكتىڭ ىشىندە بۇزاۋ ەمىزىپ تۇرعان سيىردى كورىپ جاقىنداعاندا بۇزاۋ جاتا قالىپ، سيىر دا جاسىرىنا قاشىپ ءبىراز جەرگە بارىپ قالىپتى. ءالدى ات، قارۋلى جىگىت  قويسىن با، بۇزاۋعا دا تۋعانىنا 10 شاقتى كۇن بولعان، قامشىلاپ – قامشىلاپ جىبەرگەندە، وكىرىپ اتىپ تۇرا ساپ، ەنەسى ەكەۋى قوسىلىپ جولمەن جورتاقتاي جونەلەدى. اۋىلعا جاقىنداعاندا ساۋىنشى نەسىپبالا تاتەي «كۇنىم-اۋ، مىناۋ مەنىڭ قىزىل سيىرىم عوي، 3-4 جىل بولدى ارتىنان بۇزاۋ ەرمەگەلى. ىلعي تىعىلىپ تۋىپ، بۇزاۋىن يت-قۇس جەپ كەتەتىن. ءسىز ءبىزدىڭ اۋىلعا جاقسىلىق اكەلدىڭىز، بۇدان بىلاي «اقجول» وكىل بولدىڭىز»، –  دەپ قۋانعان نەسىپبالا تاتەي ۇيىنە شاقىرىپ، وكىلدى قوناق قىلدى.  

جۇماش  اعا قايتاتىن مەزگىل دە جەتتى.  مەنى جەكەلەپ شىعارىپ، «قاناتاي، ەندى  مالعا ارنالعان جىمىقتى  جەمەڭدەر، ول تازا بولمايدى، اۋىرىپ قالاسىڭدار. بالالارعا دا  ايت»، – دەدى. ب

اسىم سالبىراپ، ۇيالىپ تومەن قاراپ، نە ايتارىمدى بىلمەي قالدىم. فەرما ادامدارى تۇگەل جيىلىپ قيماستىقپەن ۇزاعانشا قول بۇلعاپ وكىلگە «اق جول» تىلەپ تۇردى. «اعا ەندى جىمىق جەمەيمىز» دەپ  بىزدەر دە ۋادە بەرىپ، قوشتاستىق.

ق. قۇدايبەرگەنوۆ، زەينەتكەر.

الماتى وبلىسى

اقسۋ اۋدانى

اراسان اۋىلى

Abai.kz