وسىدان  20 جىل بۇرىن 

1996 جىلعى ءساۋىردىڭ ەكىنشى جاڭاسى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىن جازۋعا بايلانىستى ماسەلەلەردى شەشۋ تۋرالى» جارلىعىندا:

«1. ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىنىڭ جازىلۋىن قازاق تىلىنە ءتان ەمەس اففيكستى الىپ تاستاي وتىرىپ، وزگەرتۋگە حاقىلى، الايدا تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىنا تۇبىرلىك نەگىزى ساقتالۋعا ءتيىس. بۇل رەتتە اكەسىنىڭ اتىن جازعان كەزدە ازاماتتىڭ جىنىسىنا قاراي «ۇلى» نەمەسە «قىزى» سوزدەرى قوسىلىپ بىرگە جازىلادى»، – دەپ كورسەتكەن.

وسىدان 40 جىل بۇرىن 

1970 جىلدار ورتاسى. الماتىدا قازاق مەكتەپتەر تۇگەلدەي جابىلىپ، اۋىلدا تۇراتىن اتا-انالار بالالارىنا ارنالعان جالعىز №12 قازاق مەكتەپ-ينتەرناتى عانا قالعان. ونىڭ ءوزى جابىلۋعا شاق. سەبەبى، قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى جوق دەگەن جەلەۋمەن بۇل مەكتەپكە دە بالا سانى تولماي جاتقان.

مەكتەپتى جاپقىزباۋ ءۇشىن قازاق اتا-انالارعا بالاسىن قازاق مەكتەپكە بەرۋگە ۇگىتتەپ جاز بويى ءۇي-ءۇيدى جاياۋ ارالاپ، ەسىك قاعىپ، قول جيناۋمەن ابدەن قالجىراعان شونا اقساقال (قازىردە الماتىداعى وسى مەكتەپكە جازۋشى، ساتيريك شونا سماحانۇلىنىڭ اتى بەرىلگەن) ورتالىق پاركتە باۋىرجان مومىشۇلىنا كەزدەيسوق جولىعىپ قالىپتى:

- اسسالاۋماعالەيكۋم باۋكە!

- ۋاعالەيكۋماسسالام! و،قازاقتىڭ ۇلى ادامى ەكەنسىڭ عوي. كەل بەرى!

باۋكەڭ «ۇلى» دەگەن سوزگە سالماق سالا ايتىپتى. شونا تۇسىنبەي ساسقالاقتاپ قالادى. باۋكەڭ وعان: - ءيا، بۇگىن قازاقستاندا ەكەۋىمىز عانا ۇلى ادامدارمىز. مەن مومىشۇلى، سەن سماحانۇلى. باسقالاردىڭ ءبارى «وۆتار» مەن «ەۆتەر»-دەگەن ەكەن.

وسىدان 70 جىل بۇرىن

1941 جىلدىڭ اياعى، 1942 جىلدىڭ باسى. دۇنيە جۇزىلىك II قاندى مايدان شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى. گيتلەر ماسكەۋدى جاۋلاپ الۋعا جالعىز-اق قادام قالىپ. ستالينگە «بايتال تۇگىل باس قايعى» بولىپ تۇرعان شاق.

قازاقستاندا ورتا ازيا حالىقتارىنان جاساقتالعان 316 اتقىشتار ديۆيزياسى (كەيىننەن اتاقتى 8 گۆارديا) باقايشىعىنا دەيىن قارۋلانعان فاشيستەردىڭ قاندى شەڭگەلىن بولات جۇرەك، شويىن كەۋدە، جالاڭ قولمەن تويتاردى. ماسكەۋدى جاۋعا بەرمەي، قورعاپ قالدى.

سوعىستاعى ناعىز باتىرلاردىڭ اسقان ەرلىگى مەن اتاق-ابىرويلارىن ءباز بىرەۋلەردىڭ كەزدەيسوق يەمدەنۋى، ورىس شوۆينيستەرىنىڭ بارماق باستى، كوز قىستى پەندەشىلىگى ءورشىپ تۇرعان كەز. ولار ءۇشىن سوعىستاعى ءار ءبىر ەرلىكتىڭ ار جاعىندا تەك قانا ورىس فاميلياسى تۇرۋى كەرەك بولاتىن. وسىناۋ اسا تاريحي، ارپالىسقا تولى كەزەڭدە «ماسكەۋدى كىم قورعادى؟ بۇل مايداننىڭ باس الاڭىندا ويناعان حاس باتىر كىم؟» - دەگەن ساۋالعا كرەملدىڭ ءوزى ءابىرجۋ ۇستىندە «باۋىرجان مومىشۇلى»-دەپ اقيقاتتى ەرىكسىز مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. ويتكەنى ءدال سول سىن ساعاتتا ونىمەن قاتار قوياتىن ەشكىمدى تابا المادى، ونداي ادام جوق تا ەدى.

ورتالىقتان ارنايى جىبەرگەن جازۋشى، جۋرناليست الەكساندر بەك سوعىس ءورتى ىشىندە باۋىرجان باتىرعا ايلاپ-جىلداپ ەرىپ ءجۇرىپ ماسكەۋدى قورعاعان باتىرلاردىڭ جانكەشتى ەرلىگى تۋرالى ناعىز شىنايى شىندىقتى باۋكەڭنىڭ ءوز اۋزىمەن بايانداۋىمەن قاعازعا ءتۇسىرىپ كوپ ۇزاتپاي «ۆولوكولومسك تاس جولى» (ۆولوكولومسكوە شوسسە-قازاقشاسى «ارپالىس» دەگەن اتپەن باسىلىپ شىقتى) دەگەن اتپەن كىتاپ ەتىپ جارىققا شىعاردى.

جازۋشى ا. بەك باۋكەڭ اتامىزبەن العاش قالاي تانىسقانى تۋرالى وسى كىتاپتىڭ «فاميلياسى جوق ادام» (چەلوۆەك، ۋ كوتوروگو نەت فاميلي) اتتى

I بولىمدە: «تانىسقان كەزىندە ول اتى-ءجونىن ايتتى. ءجوندى ەسىتە الماي، قايتا سۇرادىم.

- باۋىرجان مومىشۇلى – دەدى ول تاپتىشتەپ. كادىمگى ءتىلشىنىڭ ادەتى بويىنشا داپتەردى قولىما الىپ:

- عافۋ ەتىڭىز، فاميلياڭىز قالاي جازىلادى؟ – دەپ سۇرادىم.

- مەنىڭ فاميليام جوق – دەدى ول. مەن بەتىنە تاڭدانا قاراپ ەدىم، ول:

- اتىم باۋىرجان. اكەم مومىش، مەن سونىڭ ۇلىمىن، بالاسىمىن، ءتۇسىندىڭ بە؟-دەدى.

ونىڭ ۇنىندە استارلى ءبىر ءزىل بارداي، كەيىستىكتىڭ لەبى جاتقانداي سەزىلدى. كەيىن، ابدەن تانىسىپ، سىر الىسقان كەزدە عانا، ونىڭ نە سەبەپتى ءوزىن فاميلياسىز ادام دەپ ەسەپتەيتىنىن ۇقتىم».

وسى دەتالدىڭ سوڭعى ەكى سويلەمىنە زەر سالايىقشى. «ونىڭ ۇنىندە استارلى ءبىر ءزىل بارداي، كەيىستىكتىڭ لەبى جاتقانداي سەزىلدى»-دەگەن جازۋشى ا. بەكتىڭ تۇيسىگىنە تاڭ قالماسقا شارا جوق. ويتكەنى، بۇل جەردە جازۋشى باتىر اتامىزدىڭ ءوزىنىڭ اتا-تەگىمەن، ءداستۇرلى قازاقي اتاۋىن قايداعى ءبىر –وۆ، -ەۆ –پەن بىلعاعىسى كەلمەي، ولشەمدى قالىپقا سىيماي، قۇلدىق ساناعا مويىنسۇنعان اينالاسىنداعىلارعا ءزىلدى كەيىستىكپەن بيىكتەن قاراعان ءور مىنەزىن تاپ باسقان. اۆتور وسى دەتالدىڭ كەلەسى سيلەمدەرىندە: «كەيىننەن... ونىڭ نە سەبەپتى ءوزىن فاميلياسىز ادام دەپ ەسەپتەيتىنىن ۇقتىم» - دەپ اشىق جازباي قۇپيا استارلاپ تاستاپ كەتكەنى، بالكىم!؟..

ء(يا، بالكىم، بۇل جان-جاقتى تۇسىنىكتەمە جازۋعا ابدەن بولاتىن سويلەم.)

باتىر اتامىز ونى «مومىشەۆ»-دەپ اتاپ شاقىرعاندا «مومىشەۆ دەگەندى تانىمايمىن. ال مەن مومىشۇلىمىن»-دەپ جوعارى اتاق، وردەن-مەدال، سىي-سياپاتتاردى دا الماي كەتكەن كەزدەرى بولعان دەسەدى. نەتكەن ورلىك پەن ىرىلىك دەشى. وسىندايدا، بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىز دەگەن ءبىزدىڭ وزىمىزدە سونداي ۇلى رۋح بار ما؟-دەگەن ساۋال ەرىكسىز تۋىندايدى. باۋكەڭ «اسكەري، ادەبي، ساياسي دانالىق ءبىر باسىنا تۇيىسكەن بىرەگەي تۇلعا جانە قازاقتىڭ بۇرىنعى باتىرلارىنان وزگەشە بوپ تۋعان دانا باتىرى، دارا باتىرى.» ء(يا، ۇل بولۋ اركىمنىڭ قولىنان كەلەدى، ۇلى بولۋ كەمەڭگەردىڭ عانا ۇلەسىنە تيەدى.

بۇگىن نەمەسە 2015 جىلى

ءدال بۇگىنگى تاڭدا مومىشۇلى اتامىزدان ۇلگى الىپ قازاقتىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنە قايتىپ ورالۋ – ءبىزدىڭ بۋىننىڭ قاسيەتتى بورىشى. الەمدەگى بارلىق حالىق ءوز اتى جوندەرىن تەك وزدەرىنىڭ ۇلتتىق نەگىزدەرىن ساقتاپ جازادى. ەگەر: ارمياندار-اكوپيان; ءازىربايجاندار-مومەدوگلى; گرۋزيندەر-ماحاراشۆيلي; ۋكرايندار-كوستەنكو; لاتىشتار-لاتسيس; مولداۆاندار-كودرۋ; ەستوندىقتار-توممە; تۇركمەندەر-ماكتۋمكۋلي; ليتۆالىقتار-ۆايكۋلە; ورىستار-يۆانوۆ بولسا، قازاقتار، بىزدەر نەگە مومىشۇلى بولمايمىز.

جەكە باس كۋالىك، ازاماتتىق تولقۇجاتتىڭ ەلەكتروندى جاڭا ءتۇرىن قولما-قول الماستىرۋعا مۇمكىندىك مول قازىرگى ۋاقىتتا قازاعىمىزدىڭ ءداستۇرلى –ۇلى، -قىزى اتاۋىمەن جازىلساق بىزدەن سوڭ، ءبىزدىڭ ارقامىزدا بىزدەن تارايتىن بارلىق ۇرپاقتىڭ اتى-ءجونى ۇلتتىق نۇسقادا قالىپتاساتىن بولادى.

اللانىڭ ەلشىسى، حازىرەتى مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س) – «بالاعا جاقسى ات قويىڭدار. احيرەتتە اللانىڭ الدىندا ول اكەسىنىڭ اتىمەن قوسا شاقىرىلادى» دەگەن ءحاديسى دە بار. ەندەشە «مومىشۇلى» دەگەن ات قازاق ۇلتىنىڭ نامىسىنىڭ، ار-وجدانىنىڭ، ۇلتجاندىلىعىنىڭ – بۇلاناي بيىگى بولماق. وسى بيىكتەن كورىنۋگە بارلىعىمىز دا تىرىسايىق.

كەلەر ۇرپاق – ۇلى قازاق مومىشۇلىنا ۇقساپ نامىسۇلى، ارۇلى، الاشۇلى بولۋىنا ات سالىسىپ، باتىر اتامىزشا ۇلتىمىزدىڭ ۇلى دا، قۇلى دا بولا بىلسەك شىركىن...

امانتاي تويشىبايۇلى.

اباي.kz