مەنىڭ كەيدە ولەڭدى قويىپ - جىرعا ءتۇسىپ، ويدان قاشىپ - قىرعا شىعىپ، قارا ءسوز قاۋزايتىنىم دا بار. ء«ابىلحايات» اتتى كىتابىمدى وقىعاندار بولسا بىلەدى، - جانرى كورسەتىلمەگەن «بەس بيت»، «بۇلت زاۋىتى»، «سابانتوي» سياقتى بىرنەشە اڭگىمەم ءجۇر. قولىمدا ول كىتاپقا كىرمەگەندەرى دە بار. سولاردى سۋىرمادا بوسقا سۇرلەي بەرمەي، كەيبىرەۋىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىم.

وسكەمەن اۋەجايىندا ىعى-جىعى حالىق. سىرتتاعى ساقىلداعان سارى ايازدىڭ سۋماقاي سۋىق قولى قوينى-قونشىڭدى ارالاپ، شىقاردا ءسال تۇرساڭ شاپ ەتىپ بەتتەن الادى. ءتۇۋ دەگەن تۇكىرىگىڭ جەرگە جەتسە شىنىمەن-اق شىنىداي شىتىرلاپ سىنىپ تۇسەدى. 

سودان دا بولار، ىزعىرىقتان ىققان جۇرتتىڭ ءبارى ىشتە ۇيلىعىپ، اياداي اەروپورتتا ينە شانشىم ورىن جوق. الماتىدان انتالاپ تۇسكەن ءبىز، سەڭدەي سوعىلىسا ءجۇرىپ، اۋپىرىمدەپ ءبىر بۇرىشتى ساعالادىق. اياعى اۋىر ايەلىمدى جۇك ۇستىنە جايعاستىرىپ، قۇرتتاي قىزىمدى قارىما قوندىرىپ، بيلەت الۋعا بەتتەدىم.
كاسسانىڭ الدى ىعى-جىعى، قاراعۇرىم حالىق. كەزەك دەۋگە كەلە مە، كەلمەي مە، دودەگەسىنە «كاسسا» دەپ جازىلعان تەرەزەنىڭ كوزى قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەي ساپىرىلعان جۇرتتان كورىنبەيدى. ءبىرىن-ءبىرى كيمەلەپ، ءبىرىن ءبىرى باسا-كوكتەپ، ەندى بىرەۋلەرى ەتەكتەن تارتىپ، تالاسا-تارماسا، كەۋدەلەپ ۇمتىلىسقاندارعا قاراپ، قاراداي شايلىعاسىڭ. كوبىنىڭ كوزى اعارىپ العان. نەشە ءتۇرلى ۇلتتان قۇرالعان، نەگىزى قازاق-ورىس ءتىلدى قاۋىم ءبىر-بىرىنە قارار ەمەس. «قايدا باراسىڭ؟»، «وتكىزبە!» دەگەندەي ءبىردى-ەكىلى ۇزىك-ۇزىك سوزدەر مەن پىسىلداعان دەم عانا ەستىلەدى.
ءبىر جارىم جاسار قىزىمدى بارىنشا تىك كوتەرىپ الىپ، جاسقانشاقتاي ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ، بۇيىردەن جاقىنداپ كەلىپ، انتالاعان توپقا شەت پۇشپاقتاپ، قىستىرىلىپ كورىپ ەدىم، ءبىر-ەكى لىقسىعاندا سىرتقا شىعىپ قالدىم. الدى-ارتىنا قاراماي، ءبىرىن-ءبىرى يتەرىپ، شىنتاقتاپ، تىقسىرىپ، يىنتىرەسىپ تۇرادى دا، بيلەت العان الدىڭعى ادامدى اڭدىپ باققانداي، ول بۇرىلار-بۇرىلماستان ورنىن باسىپ قالۋعا لاپ قويىپ، جىنىگە كىرىسەدى. يىقپەن سۇعىنا يتەرىسىپ ءسال تۇرعان سوڭ مىنا توپتىڭ تەگەۋرىنىنە ەتىم ۇيرەنە باستاعانداي بولىپ، ورىسشالاپ: «وتكىزىڭدەر!» دەپ بار داۋىسىممەن ىشقىنا ايعاي سالدىم.
مەنىڭ قىلقىنا شىققان جارىقشاق داۋىسىم بىردەن اسەر ەتىپ، مويىن بۇرىسىپ: ء«سابيى بار ەكەن، وتكىزىڭدەر!» دەسىپ، باعانادان قاتايىپ، بوشكەدەگى تۇزدىققا بۇقتىرىلعان قيارداي سىقاسىپ، سىرەسكەن، شيرىققان توپتىڭ ارقاۋى بىردەن بوساڭسىپ سالا بەردى، ءبىر ءسات ىعىسىپ، اراسىنان ماعان جول اشقانداي بولدى. سول ارەدىكتى پايدالانىپ، جان-دارمەن ۇمتىلىپ، اينەكتىڭ كوزىنە جاقىنداپ، «زايسانعا! زايسانعا! ەكى بيلەت!» دەپ داۋىستاپ، بوس قولىممەن قۇجاتتاردى ۇسىنا بەردىم. بيلەت تولتىرىلىپ جاتقان كەزدە راقىمشىلىق (ارينە، ماعان ەمەس، بالاما) جاساعاندارعا العىسىمدى ايتىپ ۇلگىردىم.
بيىككە كوتەرگەن سابيىمە كوزى تۇسكەن جۇرتتىڭ ءبىر ساتكە بولسا دا تۇنەرگەن تۇندىكتەرى اشىلعانداي بولىپ، ادامشىلىقتارى وياندى بىلەم، كەيبىرەۋلەرى: «قانداي جاقسى قىز!» «جىلامايدى ەكەن!»، «قانداي اقىلدى!»-دەسىپ، ەركەلەتىپ-الدارقاتقىسى كەلگەن سىڭاي تانىتىپ جاتتى. ۇيدە قالعان ءوز تۇقىمدارى ەستەرىنە تۇسكەن بولار. بەيكۇنا ءسابيدى كورگەندە ءبىر ساتكە بولسا دا جۇرتتىڭ جۇزىنە جايماشۋاق ورناپ، جۇرەگىنە مەيىرىمى ورالىپ، كوزىنە نۇر جۇگىرگەندەي بولدى.
ەلگە باراتىن ەكى بيلەت قولعا تيگەسىن، وڭدى-سولدى راحمەتىمدى جاۋدىرىپ، قاۋمالاعان قۇرساۋ-قىسپاقتان ارەڭ-پارەڭ سىتىلىپ شىعىپ، قىزىمدى جەرگە ءتۇسىرىپ، ءۇستى-باسىمىزدى تۇزەپ العان سوڭ، ميىقتان كۇلىپ، ماردامسىپ، ماڭ-ماڭ باسىپ زايىبىما كەلدىم. ول بولسا، قىزىمىزعا بىرەۋدىڭ شىنتاعى ءتيىپ كەتە مە، كوپ ىشىندە قىسىلىپ-جانشىلىپ قالا ما دەپ، قاراداي قورقىپ، جانى مۇرنىنىڭ ۇشىندا وتىر ەكەن، قاتتى قۋاندى. قۇشاقتاپ، بەتىنەن ءسۇيىپ، ساعىنىپ قالعانداي، جاڭا كورگەندەي ءولىپ-ءوشىپ جاتىر.
ەكەۋمىزدىڭ وسىنداي مارە-سارە كۇيىمىزدى كولدەنەڭنەن كيلىگە كەتكەن بىرەۋ كەلىپ بۇزدى. ۇستىندە قاراعايداي قارا تون. اياعىندا باراق ءجۇندى ۋنتى. مالاقايىن ميلىقتاتا كيگەن، كوزى قيتارلاۋ. ايتسە دە ءوڭى جىلى، سالەمى ءتۇزۋ ەكەن. تەرشىگەن ماڭدايى مەن قولاعاشتاي مۇرنىن كولدەي شىتىمەن قيسايتا ءسۇرتىپ تۇرىپ، جاقىن تارتا سويلەدى:
-باۋىرىم، سەنى كەزەكسىز وتكىزدىك قوي. الگى جەردە ەلدەن بۇرىن «بالاسى بار ەكەن، وتكىزىڭدەر!» دەپ الدىمەن ايعاي سالعان مەنمىن. ءوزىڭ كوردىڭ. ەندى سەن دە ماعان ءبىر جاقسىلىق جاساپ جىبەرسەڭ قايتەدى؟
-جاقسى، اعا، نە كومەك كەرەك ەدى؟- دەپ ەلپ ەتە قالدىم.
-انداعى بالاڭدى بەرە تۇرشى، مەن دە كەزەكسىز بيلەت الا قويايىن،- دەدى ول. نە ايتارىمدى بىلمەي، ساسقانىمنان ايەلىمە جالتاقتاي بەرىپپىن. كەلگەن كىسى مەنىڭ بىلقىلداعان سىڭايىمدى بىردەن بايقاي قويىپ، ايەلىمە بۇرىلىپ:
-كەلىن شىراق، رۇقسات ەتشى، اينالايىن، زەكەتىڭ كەتەيىن، ءبىر-ەكى مينۋتقا بالاڭدى بەرە تۇرشى، بيلەت الىپ... شيكالات اپەرەيىن،- دەپ باستىرمالاتا جونەلدى. ءبىزدى سويلەتپەي:.
-كەلىن اينالايىن، تۇكتەرىڭ كەتپەيدى، دۇنيە كەزەك...بارام دا كەلەم... الام دا بەرەم... كوكەشىم، شيكالات اپەرەم دەدىم عوي، شيكالات!..- دەپ، قوس قولىن ۇمسىنا جايىپ ەدى، ساسىپ قالعان بار بولعىر «كەلىنى» قۇشاعىنداعى ءسابيدى ۇستاتا بەردى. توسىننان تابىلعان تانىسىمىز كوزى جاۋتاڭداعان قىزىمىزدى قاپسىرىپ الدى دا جونەلدى. ء«اۋ» دەۋگە ءالىمىز، ء«ماۋ» دەۋگە مۇرشامىز كەلمەي، اۋزىمىز اشىلىپ قاراپ قالىپپىز. كەتىپ بارا جاتىپ، قايىرىلىپ:
-اتى كىم؟- دەپ سۇراپ بارادى. ايەلىم الدىمەن تىلگە كەلىپ:
-بار، بار، ىلەس، سوڭىنان قالما! بار!- دەپ قالدى. مەن بولسام:
- اتى –نازىم!- دەپ سوڭىنان قۋالاي ايعايلاپ كەلەمىن، «اعامىز» ارشىنداعان قالپىمەن بارا سالا الگى كاسسا الدىنداعى قايناعان يىرىمگە قويىپ كەتتى. ورىسشالاپ، بارقىراعان داۋىسىمەن:
-سابيمەن كەزەكسىز جىبەرىڭدەر! سابيمەن! سابيمەن! كەزەكسىز جىبەرىڭدەر! - دەپ ۇزدىكسىز سويلەپ، سىعىلىسقان توپتى مۇزجارعىشتاي جارىپ بارا جاتتى. قىزىمدى كوزىممەن قۇشاقتاپ، سوستيىپ توپ سىرتىندا قاراقتاپ قالا بەردىم. بىرەۋدىڭ بالاسىنا بىرەۋدىڭ جانى اشي ما، جۇرت ىشىندە جانشىلىپ قالا ما دەپ، قورىققاننان ءىشىم الەم-جالەم بولىپ تۇرمىن. قولدان كەلەر قايران جوق.
سالدەن كەيىن ول دا بيلەت الىپ شىقتى-اۋ!.. ەكى ەزۋى جيىلماي سويلەپ كەلەدى:
-راحمەت، اينالايىندار، مىڭ بولعىرلار، وركەندەرىڭ ءوسسىن... ايتپەسە، بيلەتسىز قالار ەدىم، كۇننىڭ مىناۋ سۋىعىندا... مىناۋ قاقاعان قىستا، مىناۋ جاۋ جەگىر قالادا... بارار جەر دە جوق ەدى... سەندەردىڭ ارقالارىڭدا... كۇرشىمگە جەتىپ قالاتىن بولدىم، ارجاعىندا مارالدىعا دەيىن جارتى كۇن... سەندەر بولماعاندا... كۇنىم نە بولار ەدى... مىنا بوپالارىڭا راحمەت... وسىنىڭ ارقاسى، «اتى نازگۇل» دەدىڭدەر مە؟.. الدە ناعيما ما؟.. «شيكالات اپەرەم» دەدىم عوي، ايتقانىم ايتقان، ەندى تەز شيكالاتقا بارىپ كەلەيىن،- دەپ، بۇرقىراتا سويلەپ كەلىپ، بالامىزدى قولىمىزعا ۇستاتا سالىپ، جىن قۋعانداي كوپتىڭ ىشىنە ءسىڭىپ جوعالدى.
-كەرەك ەمەس! كەرەك ەمەس!- دەسىپ، داۋىسىمىز قۇمىعىپ قالا بەردىك. قىزىن قۇشىرلانا قۇشىپ-ءسۇيىپ جاتقان زايىبىما قاراپ:
-شيكالاتقا ءبىر توياتىن بولدىڭ...- دەپ قاعىتتىم. ايەلىم:
-شوكولادى نەسى؟! امان قايتارعانىنا شۇكىر، -دەدى.
كوڭىلىمىز جايلاپ ساباسىنا ءتۇستى. ەندى مەن اسىقپاي جاعالاپ بارىپ، بيلەتتەرىمىزدى تىركەۋدەن وتكىزىپ كەلدىم.
سول ساتتە الگى اعامىز تاعى دا ساپ ەتىپ، قاسىمىزعا قايتا جەتىپ كەلدى. ءۇرپيىپ قاراي قالدىق. كەلە سالا:
-قۇرىسىن! بۋفەتكە بارسام وندا دا شۇبىرعان كەزەك! قاپتاعان حالىق... وتە الماي... شيكالاتقا قول جەتپەي... الا الماي... سەندەرگە وتىرىكشى بولمايىن... ودان دا ولگەنىم ارتىق... انداعى بالانى بەرە تۇرىڭدارشى، كەزەكسىز الىپ كەلە قويايىن! شيكالات بار ەكەن. كوردىم! سورەدە تۇر! كانە، قىزىڭدى بەرە تۇر... كازىر... جىلدام اكەلەم...كانە، ناعيما، كەلە عوي!..- دەپ، ەندى ءتىپتى بيلەپ-توستەپ، بالامىزعا قولىن سوزا باستادى. ەكەۋمىز جارىسا:
-جو-جوق، اعا، ەندى بەرە المايمىز، شوكالاد تا جەمەيمىز... كەرەك ەمەس!- دەپ تەرىس بۇرىلىپ، ات-تونىمىزدى الا قاشتىق.
-باۋىرىم، وندا ءجۇر، ەكەۋمىز ءجۇز گرامم ىشەيىك! ءوزىم سىيلايمىن! كەلىنگە شيكالات الا كەلەمىز،- دەپ ول ەندى مەنىڭ وزىمە جارماستى.
-اعا، راحمەت. وندايدى تاتىپ المايمىن!- دەپ ازار دا بەزەر بولدىم. ول دا قويار ەمەس:
-ەشتەڭە ەتپەيدى، سەندەر ىشپەسەڭدەر - مەن ىشەمىن... سەندەر جەمەسەڭدەر - انداعى نازگۇل جەيدى، قانە، بالانى بەرىڭدەر...- دەپ، ءتۇپ ەتەكتەن الىپ، باسا-كوكتەپ بارا جاتىر. تۇرىنە قاراساڭ، ءتىپتى، قىزىمىزدى ابدەن يەمدەنىپ العان سىڭايلى.
-جو-جو-جوق، راحمەت، اعا! ول دا جەمەيدى!.. ديوتەز!.. بولمايدى!.. ديوتەز!- دەپ شىر-پىرىمىز شىقتى.
قىزىمىزدى ەكەۋلەپ قۇشاقتاپ، بالاپانىن قورعاشتاعان تاۋىقتاي قۇرقىلداپ، قاناتىمىزبەن كۇرگەيلەي باستادىق. ابىروي بولعاندا، ديكتوردىڭ داۋىسى ەستىلىپ، زايسانعا ۇشاتىن رەيسكە وتىرعىزۋ باستالعانىن حابارلاي قويعانى... قۋانعاننان قوس وكپەمىزدى قولتىعىمىزعا قىسىپ، ۇشاققا وتەتىن قاقپاعا قاراي بالامىز بەن جۇگىمىزدى سۇيرەلەي قاشتىق.
اياق-استىنان تاۋىپ العان تانىسىمىز دا ءبىر ناعىز كەڭ قولتىق قازاقتىڭ ءوزى ەكەن:
-ءسال تۇرا تۇرساڭدارشى... شيكالات اپەرەم دەدىم عوي! شيكالات! قازىر باراسىڭدار عوي... نە بولدى سونشا؟.. مىنە، قازىر!.. شيكالات!..- دەپ قاسىمىزدان قالماي، جۇگىمىزدى سۇيرەسىپ، قورباڭداي باسىپ، قوڭقىلداي ەرىپ كەلە جاتتى.
... سودان بەرى وتىز جىلدان اسسا دا وسكەمەننىڭ اۋەجايىنا كىرسەم بولدى سول ءبىر كوزتانىس اعامىزدىڭ ەبەدەيسىز بەينەسى كوز الدىما كەلەدى. كاسسا الدىندا يىنتىرەسكەن كوپتىڭ ىشىنەن شىعا كەلىپ، "شيكالات" دەپ قۇشاق جايىپ، باس سالاتىنداي كورىنەدى. مىنە، بۇگىن دە تۋعان جەرگە ات باسىن تىرەپ ەدىم، ەسىمە سول ءبىر وقيعا ءتۇسىپ، قالاي مىرس ەتكەنىمدى ءوزىم دە بايقاماي قالدىم. قاسىمداعى قارسى العان جيەنىم ونى باسقاشا جورىپ:
-ءيا، اعا، «اۋەجاي» دەگەن جازۋ شىنىندا دا قىزىق. ورىستار ونى «ە، ۋەزجاي» دەپ قاتە وقيتىن كورىنەدى،- دەپ كۇلدى...
مەنىڭ كوزىمە سورەدەگى «شيكالات» ەلەستەپ كۇلگەنىمدى ول قايدان ءبىلسىن؟..
ۇ.ە.2014

(ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ فەيسبۋكتەگى جەكە پاراقشاسىنان الىندى)