قۇرانداعى 114 سۇرەنىڭ بارلىعى دا  «ماداق ايتىپ، باس يەمىز جاراتۋشى اللاعا، راقىمى مول، مەيىرىمى شەكسىز سول عانا»(ورىس تىلىندەگى نۇسقادا - «ۆو يميا اللاحا، ۆسەميلوستيۆوگو، ميلوسەردنوگو» دەگەن سوزدەردەن باستالاتىنى بەلگىلى.قاسيەتتى قۇراننىڭ ەڭ ۇزىن ء«ال-باقارا»سۇرەسى 286 اياتتان تۇرادى جانە ء «الىپ ءلام ميم» دەگەن جەكە-جەكە ارىپتەردەن باستالادى.

بەلگىلى تاتار جازۋشىسى راۆيل بۋحاراەۆتىڭ العىسوزىمەن 2007 ج. جارىق كورگەن (اۋدارماشى بۇكىلدۇنيەجۇزىلىك احمەديا مۇسىلماندار قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلى حاليد احمات) «سۆياششەننىي كوران» (ارابسكي تەكست س رۋسسكيم پەرەۆودوم) دەگەن كىتاپتا قۇراننىڭ ەكىنشى سۇرەسىندەگى ء(«ال-باقارا»)اليف لام ميم ارىپتەرىنىڭ ماعىناسى جاقشا ىشىندە (يا،اللاح، نايلۋچشي زنايۋششي) دەپ كورسەتىلگەن. ال ءۇشىنشى سۇرەدە ء(«ال-يمران») ءدال وسى ءۇش ءارىپ جاقشا ىشىندە  (يا،اللاح، لۋچشە ۆسەح زنايۋششي) دەپ جازىلعان جانە بارلىق سوزدەر باس ارىپتەرمەن بەرىلگەن. قازاق تىلىندە بارلىعىن ارتىق ءبىلۋشى دەگەن وسى ۇعىمنىڭ ماعىناسى كوپتەگەن كىتاپتاردا «ماعىناسى ايان جالعىز اللاعا» دەپ ايتىلادى.

وسى اۋدارمادا ون ەكىنشى سۇرەدەگى ء(«جۇسىپ»)  اليف لام را دەگەن ارىپتەر (يا، اللاح، نايلۋچشي ۆيدياششي), ياعني كورۋشى دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى دەپ كورسەتىلگەن. ون ءۇشىنشى سۇرەدەگى اليف لام ميم را دەگەن ءتورت ءارىپ (يا،اللاح، نايلۋچشي زنايۋششي، نايلۋچشي ۆيدياششي) دەلىنگەن، ياعني ءبىلۋشى مەن كورۋشى قوسىلىپ ايتىلعان.

ءالىپ ءلام ميم – وسى ءۇش ءارىپ باسقا سۇرەلەردە دە ءجيى قايتالانادى.  سونىمەن بىرگە حا جانە ميم دەگەن ەكى ءارىپ تە كوپ قولدانىلادى، ونىڭ ماعىناسى ماقتاۋلى، داڭقى اسقان (دوستوحۆالنىي، پرەسلاۆنىي) دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. بۇل ەكى ءارىپ 40-شى سۇرەدەن باستاپ 46-شى سۇرەگە دەيىن ءار سۇرەنىڭ ىشىندە قاتارىنان ايتىلادى.

مۇحامبەت پايعامبار (س.ع.س.): «قۇران اللاعا دەگەن ءجىپ ءارى اشىق نۇر!  ونى ۇستاعانداردى ول قورعايدى، قۇتقارادى. بۇرىستىقتان دۇرىستىققا باستايدى. ونىڭ ادام ومىرىنە عيبراتى شەكسىز. قايتا – قايتا وقۋمەن ەسكىرمەيدى. ولاي بولسا، ونى وقىڭىزدار! ونى وقىعاندارعا ون ەسە ساۋاپ بەرىلەدى. ءالىپ، ءلام، ميم ءبىر ءارىپ ەمەس، ءالىپ ءۇشىن ون، ءلام ءۇشىن ون، ميم ءۇشىن ون ساۋاپ بار» - دەگەن ەكەن.

اراب ويشىلى يبن ابباس  ء«الىپ-ءلام-ميم» سوزىندەگى  ء«الىپ» اللانى، ء«لام» – جەبىرەيىلدى، ال «ميم» –مۇحامبەتتى  بىلدىرەدى دەگەن بولجام ايتقان.

ءالىپ دەسەم – ىزگىلىكتىڭ باستاۋى،

ءلام دەسەم – قۇدىرەتتىڭ قوشتاۋى،

ميم دەگەنىم – كەلەشەكتىڭ جوسپارى،

ماعىناسى ايان جالعىز اللاعا!

باي مەن كەدەي، بارىندە بار ءتىل-كومەي،

تاڭداپ العان تۋرا جولمەن ءجۇر دەمەي،

تۇرعاندار بار ءلام-ميم دەپ ۇندەمەي،

ماعىناسى ايان جالعىز اللاعا!

بارلىق سىرعا كەلسە تۇگەل قانىققىڭ،

تاباسىنا قالماۋ ءۇشىن تاريحتىڭ،

ءجون بولادى ارتىن باققان ءالىپتىڭ،

ماعىناسى ايان جالعىز اللاعا!

وسى جىردى جازاردا مەنىڭ ويىمدا دا وسى قۇپيا ارىپتەر تۇردى. بۇل ارىپتەردىڭ شەشۋىن ءدال تابۋ قيىننىڭ قيىنى.«الىپپەنىڭ» ءوزى ء«الىپ» ارپىنەن باستالادى. ءبىر دەگەن سان دا ء(ى) جالعىز سىزىق، ياعني الىپپەن بەلگىلەنەدى.سوندىقتان دا ءالپتىڭ ماعىناسى وتە تەرەڭ.

ادام دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى، ادامزاتتىڭ اتاسى، العاشقى پايعامباردىڭ  ەسىمى ءتورت ارىپتەن تۇرادى (اليف، ءدال، اليف، ميم).

اليف – ء الىپتى ايتىپ تىك تۇردىم،

دءال  –     ءدال  دەگەندە بۇگىلدىم،

اليف  –  ءالىپتى ايتىپ تىكتەلدىم،

ميم  –   ميم دەگەندە ءيىلدىم.

ساجدە جاساپ اللاعا،

ادام بولدىم، ءسۇيىندىم.

شىنىندا دا ادام ءسوزىنىڭ ءوزى وسى ءتورت ءارىپ ارقىلى اللاعا جالبارىنۋدى يشاراتپەن ءتۇسىندىرىپ تۇرعان جوق پا؟!

قۇرانداعى ءاربىر سۇرە، ءاربىر ايات قانا ەمەس، ءاربىر ءارىپتىڭ دە قۇپياسى مول. ءار ارىپتە سانسىز ساۋاپ بار.

اقىلبەك شاياحمەت

Abai.kz