ون ەكى-ون ءۇش جاسار، ءالجۋاز، ءناپ-نازىك بالا كوپقاباتتى ءۇيدىڭ ءۇشىنشى-ءتورتىنشى قاباتى ارالىعىنداعى باسپالداقتا اناسىنىڭ قوينىنا تىعىلىپ، ءبۇرىسىپ وتىر ەكەن. ۇستىندەگى جاعال-جاعال كونەتوز كۇركەسى مەن قوڭىر شالبارى ايعىز-ايعىز. شاڭ. تۋرا تىرشىلىكتىڭ جاس بالانىڭ جۇرەگىن قارماپ قالعان ءزىلماۋىر توزاڭى ءتارىزدى. اناسى ءبىزدى كورىپ، ءاجىم ايعىزداعان ءجۇزىن بۇرىپ اكەتتى. جاس شاماسى ەلۋگە ەندى تولعان. ايتپەسە، ودان دا تومەن. مولتىلدەگەن قوس جانارىنان تومەن قاراي سورعالاعان كوز جاسى تەرەڭ اجىمدەردىڭ ساي-سايىمەن اعىپ بارادى.

جەتكىنشەك كۇزگى قارا سۋىقتىڭ ونە بويىڭدى قالتىراتار وتكىر لەبىنەن، جوق، الدە قابىرعاسى قاتىپ، بۋىنى بەكىمەي جاتىپ توڭدىرعان ءومىردىڭ وكپەك جەلىنەن قورعانعان ءتارىزدى اناسىنىڭ باۋىرىنا تىعىلا بەرەدى. انادا دا جىلىتار جىلۋ قالماعانداي.
ەكى يىعى كەزەك-كەزەك بۇلكىلدەگەن جەتكىنشەك الدەن ۋاقىتتا دەمىگە ءتىل قاتتى:
– ءبارىبىر ولەمىن، – دەدى، – مەنىڭ ءومىر سۇرگىم كەلمەيدى.
قانشا تالاپتانساق تا ىستىق ۇياسىنان ماسكۇنەم جارىنىڭ تەپكىنى قۋىپ شىققان، قايعىدان قان جۇتىپ وتىرعان اناسى اشىلىپ كوپ نارسە ايتا المادى. كوكىرەكتەگى زاپىرانداي اششى وي كومەيگە تىرەلىپ قالعان ءتارىزدى. ۇزىك-ۇزىك ايتقان باستاعى بەينەت، ومىردەگى وپىق تۋرالى سوزىنەن ۇققانىمىز اۋەل باستا قۇداي قوسقان قوساعى اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى ەكەن. كۇنى كەشەگى الاپات سوعىس. سوسىن بارىپ قايعىنىڭ تۇمشالاعان قارا بۇلتىن سەرپىپ جىبەرەمىن دەپ اراق ىشەتىن كورىنەدى. انار (اتى-ءجونى وزگەرتىلىپ الىندى) بەرىكجاننىڭ جان جۇرەگىن تۇسىنەدى. تۇسىنبەيتىنى وزگە، وزىمەن بىرگە اۋعانستاندا اسكەري بورىشىن وتەپ ءجۇرىپ، وپات بولعان بوزداقتاردى جان جۇرەگى ەزىلىپ اياعاندا ءوزىنىڭ باۋىر ەتىنەن جارالعان بالالارىن نەگە ايامايدى. اۋزىنا اتىڭ وشكىر اراق تيسە بولدى اتتانداپ شىعا كەلەدى. قۇددى ءبىر مايدان دالاسىنداعىداي. ەسى ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ جۇرگەندە الدىنداعى ايەلىن دە، كەرەۋەتتىڭ استىنا تىعىلعان ءۇش بالاسىن دا اياۋسىز سوققىعا جىعىپ تاستايدى. ءتىپتى ءولتىرىپ جىبەرۋگە بار. قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى بولماعانىمەن، كۇن ارالاتىپ كورگەنى وسى.
اۋەل باستا بەرىكجاننان كوڭىلدى، اقجارقىن ادام جوق ەدى. بۇلار وقيتىن پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ جاتاقحاناسىنا كىرىپ كەلگەندە ءتامام قىز جالت قاراۋشى ەدى. ۇزىن، سۇڭعاق بويلى، قويۋ قارا مۇرتتى جاس جىگىت – جىگىتتىڭ تورەسىندەي. اسكەري مىندەتىن اۋعانستاننان وتەپ كەلىپتى. وت جالىننىڭ اراسىنان امان كەلگەنى تاتار ءدامىنىڭ تاۋسىلماعانىنان عوي. ءوزى دە اجالعا قياتىن ادام ەمەس. ءتۇر-تۇلعاسىنا قاراپ كوز تويارلىق. ونىڭ ۇستىنە، ونەردەن دە قۇرالاقان ەمەس. دومبىرانى شەرتىسى قانداي. ارقانىڭ كەڭ تىنىستى اندەرىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن سىزىلتقاندا الگى تەلەديداردان كۇندە كورىپ جۇرگەن ارتىستەردەن سىنىق سۇيەم كەمدىگى بولمايتىن. بۇل دا ەل ماقتاعان جىگىتتى قۇلاي ءسۇيىپتى. جۇبايلىق ءومىر جاقسىلىقپەن باستالعان. ءبىر-بىرىنە سىيلاستى، ىزەتتى ەدى.
التى اي وتكەن سوڭ با، جوق، الدە جىلعا جۋىق ۋاقىت پا ەكەن ءبىر كۇنى بەرىكجان ۋداي ماس بولىپ كەلدى. ەسىكتىڭ الدىندا تەڭسەلىپ ءسال تۇردى دا كەسكەن تەرەكتەي سۇلاپ ءتۇستى. توسەگىنە اپارىپ جاتقىزباق بولعان اناردى قۇلاق شەكەدەن قۇلاشتاي ۇرعان. جاس وتاۋدىڭ شاڭىراعىنا ۇيىرىلگەن قايعىنىڭ بۇلتى ءدال سول كۇننەن باستالىپ ەدى. انار سان رەت كەتىپ قالۋعا وقتالعان. ايتسە دە، بويىنداعى ءبىر سەزىم بوساعاعا بايلاپ قويدى.
تۇنەۋگۇنى بالالاردىڭ جاتىن بولمەسىنە ەنگەندە توبە شاشى تىك تۇرعان. كەنجەسى قانات بولمەنىڭ ءدال ورتاسىنداعى ەلەكتر شامىنىڭ سىمىنا كىر جاياتىن اق ءجىپتى جالعاپ اسىلىپ تۇر ەكەن. الدە اسىلعالى تۇر. انار جان ۇشىرىپ اس بولمەدەن قولىنا ىلەككەن لوكەت پىشاقتى الىپ كەلىپ، ءجىپتى قيىپ جىبەردى. الدەن ۋاقىتتا ءۇن-ءتۇنسىز جاتقان قاناتتىڭ شالا-جانسار دەنەسىنە جان كىرگەندەي قينالا ۇزدىگىپ دەم الدى. سونداعى قۋانعانىن كورسەڭىز عوي. ­بالاسى ومىرگە ەكىنشى رەت كەلگەندەي. قاس-قاعىم ءسات كەشىكسە، كەش بولادى ەكەن.
سودان بەرى قورىققانىنان قاناتىن قاسىنان تاستامايدى. كوزى تايىپ كەتسە تاعى دا اسىلىپ قالاتىنداي. جارىتىمسىز جالاقىسىمەن كۇن كورىپ جۇرگەن جۇمىسىن دا تاستادى. ماسكۇنەم بەرىكجان ۇيدەگى جارامدى دۇنيەنىڭ ءبارىن ساتىپ اراققا ايىرباستاپ بولعان. جالعىز قالعانى باياعى قىز كۇنىندەگى اق سەزىمى.
ءبىر وتباسىنداعى قاسىرەتتىڭ سەبەبىن سەزگەندەيمىز. جالعىز ەمەس بىراق. 2010 جىلى 12 جاستان 29 جاسقا دەيىنگى بالالار مەن جاستاردىڭ اراسىندا 321-ءى وزىنە-ءوزى قول كوتەرىپ، جارىق دۇنيەمەن قوش ايتىسقان. 321 شاڭىراقتاعى ورنى تولماس قايعى-قاسىرەت. ايتۋدىڭ ءوزى اۋىر. ال وسى ءزىلماۋىر سالماقتى جۇرەگىمەن كوتەرگەندەردىڭ ءحالى نەشىك ەكەن. 2011 جىلى جاڭاعى كورسەتكىش 256-عا ءتۇسىپتى. ايتەۋىر، ءبىرشاما تومەندەگەن. ال 2012 جىلى – 227. 2013 جىلى 194 قايعىلى وقيعا ورىن العان. بۇل رەتتە، ستاتيستيكالىق ەسەپكە ەنە بەرمەيتىن اياقتالماعان وقيعا دەپ كورسەتىلەتىن دە جايلار بار ەكەن. شاماسى، اسىلعان، ۋ ىشكەن ومىردەن باز كەشكەندەردىڭ الدەبىر سەبەپتەرمەن تاتار ءدامى تاۋسىلماي امان قالۋى. مامانداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، جاستار اراسىندا جولى بولماعان ماحاببات، وتباسىنداعى ىرىڭ-جىرىڭ، اتا-انالاردىڭ اجىراسۋى، وزدەرىنىڭ نەمەسە جاقىن تۋىستارىنىڭ اۋىر دەرتكە شالدىعۋى، قارجى ماسەلەسى سەبەپ بولادى ەكەن. ونىڭ ۇستىنە، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ وزدەرىنەن ۇلكەن بالالاردان ءجابىر كورۋى. ولاردىڭ ۇنەمى قورلاپ، كەمىتىپ اقشا تالاپ ەتۋى. الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جايدىڭ ادام توزگىسىزدىگى.
– ارقيلى قايعىلى جاعدايلاردى ساراپتاپ كورەتىن بولساق، قالىپتاسىپ وتىرعان قايعىلى وقيعالار بىلايشا كورىنىس تابار ەدى، – دەيدى كوكشەتاۋ قالالىق ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ جانىنداعى «جاستار رەسۋرستىق ورتالىعى» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرى كسەنيا اندروسوۆا، – ادامنىڭ وزىنە-ءوزى قول كوتەرۋى وتىز جاسقا دەيىن كوبىرەك ورىن الادى. ال ايەلدەرگە قاراعاندا، ەر ادامدار اراسىندا كوپ. سونداي-اق ومىردەن باز كەشكەندەردىڭ باسىم كوپشىلىگى جۇمىسسىزدار. 2013 جىلعى مالىمەتتەردى سارالاعاندا، وپات بولعانداردىڭ ەكەۋى عانا جۇمىس ىستەيتىندىگى بەلگىلى بولىپ وتىر. سوڭعى ۋاقىتتا كامەلەتكە جاسى تولماعانداردىڭ اراسىندا كۇرت ءوسىپ كەتكەندىگى بايقالادى. راس، ءبىز ءبىلىم وشاقتارىندا، جاستار اراسىندا تۇسىنىك جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز. بىراق سول جۇمىستاردىڭ كەرى اسەرى دە بولۋى مۇمكىن ەكەنىن پسيحولوگ مامان رەتىندە جوققا شىعارمايمىن.
ادامعا قاي كەزدە دە ءومىر قىمبات. جارىق دۇنيە اللانىڭ اماناتى. ىلكى زاماندا وزىنە-ءوزى قول كوتەرۋ ەل ىشىندە كەزدەسە قويمايتىن شەتىن وقيعا ەدى. ومىرىنە وكپەلەپ جارىق دۇنيەمەن قوش ايتىسقان مۇنداي مىسكىندەر بولسا، اتا-بابالار ماڭگىلىك تىنىس تاپقان قارا قورىمعا قويماي، وقشاۋ، بولەك جەرلەيتىن. الدە وسى ءبىر يشارانىڭ استارىندا جەر باسىپ ءتىرى جۇرگەندەردى وعاشتان ساقتاندىراتىن ماعىنا بار ما ەكەن.
– ادامنىڭ وزىنە-ءوزى قول كوتەرۋى ەڭ اۋىر كۇنا بولىپ ەسەپتەلەدى. ءتىپتى مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) حاديسىندە دە «قالاي ءومىر سۇرسەڭ، سولاي ولەسىڭ. قالاي ولسەڭ، سولاي تىرىلەسىڭ» دەپ ايتىلعان، – دەيدى كراسنويار كەنتىندەگى شويىنبەك ابدىكارىمۇلى اتىنداعى مەشىتتىڭ باس يمامى ناۋان ءمۇتالۇلى، – مۇنداي سوراقىلىق ەڭ الدىمەن دىنسىزدىك­تەن بولىپ وتىر. دىنگە بەرىك ادام اللا­نىڭ اماناتىنا قيانات جاساماسا كەرەك.

بايقال ءبايادىلوۆ، اقمولا وبلىسى

"جاس قازاق" گازەتى

تاقىرىپ وزگەرتىلىپ الىندى. تۇننۇسقاداعى تاقىرىپ: «بەۋ، ءومىر قىمبات ەڭ عوي...»