قازاقتىڭ قانداي قاتىسى بار؟!
ءيا، اباي قازاقتى سىناعان. بىراق ول جەك كورگەننەن، نە حالقىنان جەرىگەننەن سىناعان جوق. ءمىنىن تۇزەسىن، جۇرت قاتارىنا قوسىلسىن، تولىققاندى ۇلت بوپ قالىپتاسسىن دەدى. ءارى-بەرىدەن سوڭ ول قازاقتى جاقسى كورگەننەن كەيىن سىننىڭ استىنا الدى. ال بۇگىندە اركىم ءوز ءمىنىن تۇزەي الماي جاتىپ «بۇ قازاقتى اباي دا سىناعان» دەپ اسپانداپ سويلەيتىن دارەجەگە جەتتى. ءبىز ابايدىڭ دەڭگەيىنە دەمەيىك، شيرەگىنە جەتتىك پە؟
سوڭعى جىلدارى ەرىنبەگەن قازاقتى جاماندايتىن ادەت تاپتى. قازاق دەگەن ۇعىم بوكسشىلاردىڭ جاتتىعۋدا قولداناتىن «گرۋشاسى» سياقتى. تومپەشتەپ ۇرادى. اياماي سوعادى. ول جاۋاپ بەرمەيدى. بۇيىردەن، باستان، بەلدەن تومەن ۇرىپ جاتسا دا، ءتىل قاتپايدى. وزگەلەر وسىنى بىلەدى. ۇندەمەگەن سايىن ۇدەتەدى. «قازاق دەسەڭ وزىڭە تيەدى» دەپ باستايدى دا جالقاۋ، نادان، قولىنان ءىس كەلمەيتىن، جالاقور، پاراقور بولىپ ۇلاسىپ كەتە بەرەدى.
قاراڭىز، ءبىزدىڭ ۇلتقا تاعىلاتىن ەڭ ءبىرىنشى ايىپ، كەشىگىپ ءجۇرۋ. «قاراپايىم تويعا دا كەشىگىپ كەلەدى» دەيدى. وسى ادەت قازاقپەن جابىسىپ تۋعان دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن. بۇل جۇرە جابىسقان نارسە بولسا كەرەك. ورتا جولدا «جولداس» بولعان ادەتتەن ارىلۋعا بولادى عوي. كەشىگىپ ءجۇرۋدى قازاقتىققا جاپپاي، وزىڭىزدەن باستاڭىز. بارلىق جەرگە ۋاقىتىندا بارىڭىز. قيىن با؟ جوق. بىراق ءسىز وعان قينالاسىز. سويتەسىز دە «قازاقپىز عوي» دەي سالاسىز. ەندى ءسىزدىڭ ۇنەمى كەشىگىپ جۇرەتىنىڭىزگە قازاقتىڭ قانداي كىناسى بار؟!
بىرەۋ پارا الىپ ۇستالسا دا «قازاقتىڭ جۇرگەن جەرى سول عوي» دەيتىن بولدى. جارقىنىم-اۋ، الەمدە پارامەن ۇستالىپ جاتقان جالعىز قازاقتىڭ ازاماتتارى ما؟ كەي مەملەكەتتەردىڭ ءمۇيىزى قاراعايداي شەندىلەرى دە تەمىر تورعا توعىتىلىپ جاتقان جوق پا؟ جىل باسىندا تۇركيادا ءبىر توپ شەنەۋنىك ءىستى بولدى. سوندا ولار «تۇرىكتىڭ جۇرگەن جەرى وسى عوي» دەدى مە؟ دەگەن جوق قوي. الدەبىرەۋدىڭ اشكوزدىگى مەن پاراقورلىعى تۇتاستاي ۇلتقا نەگە قارا كۇيە بولىپ جاعىلۋى كەرەك؟ ول ونىڭ جەكە شارۋاسى ەمەس پە؟ بۇعان قازاقتىڭ قانداي قاتىسى بار؟!
الاتاۋدىڭ ارعى بەتىندەگى قىرعىز اعايىندار «قۇرمانجان داتقا» دەگەن كينو ءتۇسىرىپتى. ونى الماتىعا اكەلىپ كورسەتىپتى. كينوتۋىندى وتە ءساتتى تۇسىرىلگەن، قىرعىزدىڭ كەرەمەت جەرى مەن ءومىرىن كورسەتىپ قانا قويماي، ەلدى بىرلىككە ۇندەيتىن شىعارما ەكەن دەيدى كورگەندەر. ءجون-اق. تالاسپايمىز. بىراق سول كينودان شىققاندار «انە قىرعىزدى كوردىڭ بە، قانداي كينو تۇسىرگەن؟! ءبىزدىڭ قازاقتىڭ قولىنان كەلەتىن تەك «كوشپەندىلەر» دەپ جاتتى. بىرىنشىدەن، قايتا-قايتا ەلىڭ تولقىپ، كوتەرىلىسكە شىعىپ، بيلىگىڭدى تالقانداپ تاستاي بەرگەننەن كەيىن بىرلىك تۋرالى كينو تۇسىرگەننەن قانشالىقتى پايدا بار؟ وسىنى ويلايىقشى. ەكىنشىدەن، سوڭعى بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە قازاق كينەماتوگرافياسىندا ەلدىڭ ىقىلاسىنا بولىنگەن ء«بىرجان سال»، «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» سىندى شىعارمالار ءتۇسىرىلدى. ياعني، باردى – كورمەۋ، قولداعىنى – باعالاماۋ، دۇرىس ەمەس. ۇشىنشىدەن، كەشە عانا ومىردەن وتكەن تالاسبەك امەسقۇلوۆتىڭ ءوزى «كوشپەندىلەر» جۇرت جاپپاي سىنايتىنداي سۇمىرەيىپ تۇرعان كينو ەمەس» دەپ باعا بەرگەن.
ايتپاعىمىز، ءار ادامنىڭ ءوز كەمشىلىگى بار. قاتەلىك جىبەرەدى. قولىنان ءىس كەلمەي جاتادى. جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنبەيدى. ايتەۋىر، پەندە بولعاسىن كىلتيپان تابىلماي تۇرمايدى. دەگەنمەن، ادامدار بويىنداعى جامان قاسيەتتى ۇلتقا ىسىرىپ تاستاپ، ءوزىمىز سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولىپ وتىرعاندى قويايىقشى، باۋىرلار؟! وندا دا ارقايسىمىز ءوز كەمشىلىگىمىزدى تۇزەتۋگە تىرىسايىق. قازاقتىڭ دا وبالى بار عوي…
ەرجان بايتىلەس،
«ەگەمەن قازاقستان».
قىزىلوردا.
