مادەني ساياسات – قوعامنىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتى باعىتتارى مەن تۇلعانىڭ جاسامپاز باستاماسىن قالىپتاستىراتىن ءاربىر دامىعان مەملەكەتتىڭ باستى يدەولوگيالىق تۇعىرناماسى. مادەني ساياساتتى جاڭعىرتۋدىڭ قاجەتتىلىگىن تۇسىنە وتىرىپ، مەملەكەت باسشىسى «قازاقستان جولى – 2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى ءوزىنىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «قازاقستاندىقتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى مادەني مەنتالدىگىن قالىپتاستىرۋعا، زاماناۋي مادەنيەت كلاستەرلەرىن دامىتۋعا باعىتتالعان ەلدىڭ مادەني ساياساتى دامۋىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ جانە بەكىتۋ» تۋرالى ناقتى مىندەت قويدى. بۇل مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋ – 2050 جىلعا دەيىن قازاقستاننىڭ الەمدىك مادەنيەت پەن ونەردىڭ دامۋ ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.

قازىرگى تاڭدا مادەنيەت – الەمدەگى بارلىق مەملەكەتتەر دامۋىنىڭ ماڭىزدى باسىمدىقتارىنىڭ قا­تارى­نا كىرەدى. ۇلتتىق جانە الەم­­د­ىك مادەني مۇرانى ساقتاۋ مەن با­يىتۋدى، ساپالى مادەني قۇن­دىلىق­تار­دى قۇرۋدى، ترانسلياتسيالاۋ مەن قول­دانۋدى قامتاماسىز ەتە­تىن مادە­ني ينستيتۋتتار مەن مەحا­نيزم­دەر­دىڭ ءتيىمدى جۇمىس جاسايتىن ينفرا­قۇرىلىمدارىنىڭ بولۋى دامىعان مەملەكەتتىڭ ولشەمىن كورسەتەدى.

سالا دامۋىنىڭ جاڭا كونتسەپ­تۋال­دى پايىمىنداعى اسا قاجەت­تى­لىكتى ەسكەرە وتىرىپ، مادەني سايا­سات تۇجىرىمداماسىنىڭ جوبا­سىن ازىرلەۋگە ەلدىڭ جەتەكشى ما­دە­نيەتتانۋشىلارى مەن ونەرتانۋ­شىلارى، مادەنيەت ۇيىمدارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، شىعارماشىلىق وداقتار، ياعني بارلىق مۇددەلى جانە سالانىڭ ناعىز جاناشىر ادامدارى تارتىلدى. الدىمىزعا جاۋاپتى مىندەت قويىلدى – 2050 جىلعا دەيىن قازاقستاننىڭ مادەني ساياسات پايىمىن جاي عانا ۇسىنۋ ەمەس، سونداي-اق، ونىڭ دامۋىنا جاڭا يمپۋلس­تەر، قازاقستاندىقتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى مادەني مەنتالدىگىن قا­لىپ­تاستىرۋ مەحانيزمدەرىن كورسەتۋ قاجەتتىلىگى تۋدى. سوندىقتان، ءاربىر تۇلعانىڭ پىكىرى ماڭىزدى بولدى. ءبىز الەمدىك ۇزدىك تاجىريبەنى زەرت­تە­دىك، حالىقتىڭ پروبلەمالارى مەن قاجەتتىلىكتەرىنە كەشەندى-الەۋ­مەتتىك زەرتتەۋ جۇرگىزدىك. ازىر­لەۋدىڭ ءاربىر ساتىسىندا تۇجىرىم­داما جوباسى اۋقىمدى تالقىلاۋدان ءوتتى. بۇل ناعىز شىعارماشىلىق ىزدەنىس بولدى. بارلىعى ۇلكەن قايتارىممەن جانە ىقىلاسپەن جۇمىس جاسادى.

ەلباسى 2050 جىلعا دە­يىن­گى دامۋ ستراتەگياسىندا كوپ­ۇلت­تى مەملەكەتىمىزدى نىعاي­تۋ­دىڭ «ماڭگىلىك ەل» بەرىك يدەياسىن ۇسىندى جانە ول مادەني ساياسات تۇجىرىمداماسى جوباسىنىڭ نەگىزگى قۇرامداسى بولدى.

جالپى، قۇجات – جاھاندىق الەم­دە وتاندىق مادەنيەتتىڭ وزىندىك بول­مىسىن جانە ۇلتتىق سايكەستىگىن اي­قىن­دايتىن ۇلتتىق مادەني مۇرا­نىڭ باسىمدىعى، مادەنيەتتى ءوسۋ فاكتورى جانە الەۋمەتتىك دامۋدىڭ قۋاتتى رەسۋرسى رەتىندە تانۋ، ەلدىڭ مادەني سان الۋاندىعىن قۇرمەتتەۋ، پوليەتنوستىق قازاقستاننىڭ مادە­نيەتى مەن داستۇرلەرىن قولداۋ جانە دامىتۋ، شىعارماشىل تۇلعا مەن مادەني ءوزىن ءوزى كورسەتۋ نى­سان­دارى­نىڭ ەركىندىگى، جاڭا ينستي­تۋتتىق بىرلەستىكتەر، قازىرگى زامانعى مادەني كلاستەرلەر مەن وزىق تەحنولوگيالار بازاسىندا ما­دە­ني ورتا بىرلىگى قاعيداتتارىمەن نەگىز­دەلگەن. بۇل قاعيدالار قازاق­ستان­­دىقتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى جاڭا مادەني مەنتالدىگىن قالىپ­تاس­تىرۋدىڭ وزەگى بولاتىن قۇندىلىق­تار جۇيەسىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

مادەنيەت ءوز الدىنا كۇردەلى سالا، سەبەبى، مۇندا قانداي دا ءبىر ەسەپ جاساۋ، دامۋدىڭ ناقتى بولجا­مىن انىقتاۋ نەمەسە بەلگىلى ءبىر فورمۋلانى جاساۋ مۇمكىن ەمەس. الەمنىڭ قاي مەملەكەتىندە بولسىن، مادەنيەتتىڭ ناقتى ستاندارتتارى مەن نورماتيۆتەرى جوق دەپ سەنىمدى تۇردە ايتا الامىز. قازىرگى تاڭدا مادەنيەتتى ادامدى وقيتىن كىتابى، كورەتىن فيلمدەرى، تىڭدايتىن ان­دەرى، ءومىر ءسۇرىپ جاتقان اينالا­سى تاربيەلەۋدە. سوندىقتان، مادە­نيەت­تىڭ ساپالى ءونىمىن ازىرلەۋ، دۇرىس قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ وتە ماڭىزدى.

ء«داستۇر مەن مادەنيەت – ۇلتتىڭ گەنەتيكالىق كودى. قازاقستاندىق مادەنيەت ەلىمىزدىڭ بارلىق ازامات­تارى ءۇشىن پاتريوتتىقتىڭ وزەگى بولۋى قاجەت. ءبىز ۇلتتىق مادە­نيەتى­­مىز بەن داستۇرلەرىمىزدى ءار الۋاندىعىن جانە ايبىندىلىعىن ساقتاي وتىرىپ، ونى قورعاۋىمىز، مۇرا­مىزدى تۇيىرلەپ جيناستىرۋى­مىز كەرەك»، دەپ ايتقان مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەرەمەت ءسوزى بار. ول قازاقستاندىق مادەنيەت – ەلدىڭ بار­لىق ازاماتتارى ءۇشىن پات­ريوت­تىق وزەگى بولۋى ءتيىس ەكەنىن الدە­نەشە رەت اتاپ وتكەن بولاتىن. قا­زاق­تاردا ارقاشان دا جەتى ۇلى رۋ­حاني قۇندىلىعى، ياعني «جەتى قازىناسى» بولدى. سونداي-اق، تۇ­جى­رىمداما جوباسىندا ۇلتتىڭ مادەني كودىنىڭ جەتى بولىگى: مۇرا، ءداستۇر، سالت، ءتىل، وتباسى، شارۋا­­شىلىق جۇيەلەر، مەرەكەلەر انىق­­­تالعان. بۇل تۋىلعاننان قالىپ­تاساتىن، ءومىر بويى ادامدى سۇيە­مەلدەيتىن جانە ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلەتىن قۇندىلىقتار. ءوزىنىڭ قالىپتاسۋىنىڭ باستاۋىن بىلەتىن، تاريحي ءتۇپ تامىرىن قۇرمەتتەيتىن جانە ءداستۇرىن ساقتايتىن حالىق – بۇل قۋاتتى جانە تابىستى مەم­لەكەتتىڭ نەگىزى.

قازىرگى جاعدايلار ءاربىر ادامعا قولجەتىمدى جانە تۇسىنىكتى باستى باعىتتاردى قالىپتاستىراتىن، سون­داي-اق، تاراتا الاتىن مادەنيەت­تىڭ ساپالى جاڭا ونىمدەرىن ازىرلەۋ­دى تالاپ ەتەدى. ەڭ الدىمەن، بۇل جالپى­ادام­دىق، ياعني وتباسى، ادام­گەر­شىلىك، ىزگىلىك، جاسامپازدىق قۇندى­لىق­تارى. نورمالاردىڭ ناقتى يەرارحياسىن بەرەتىن، قاراپايىم جانە تالاسسىز اقيقاتتاردىڭ جەتەك­شىسى بولاتىن جاڭا جارقىن كوركەمدىك وبرازدار ازىرلەۋ قاجەت. شارتتى تۇردە ايت­قاندا، ءبىزدىڭ كەيىپكەرلەرىمىز، ءوزىنىڭ قىزمەتىنە بەرىلگەن دارىگەردەن باس­تاپ، تاريحتا اتى قالعان ۇلى تۇل­عا­لارعا دەيىن قالىپتاسۋى ءتيىس. وتاندىق كينو، ادەبيەت، سۋرەت ونەرى قورلارىندا ەلدىڭ تاريحي وقيعالارى مەن مادەني مۇرالارى ءۇشىن ماڭىزدى جوبالار ورىن الۋى كەرەك.

ءوزىنىڭ تولىققاندى دامۋىن وتان­دىق انيماتسيا الۋى ءتيىس. بۇل قازاقستاندىقتاردىڭ جاڭا بۋىنىن قالىپتاستىرۋدىڭ ەڭ اسەرلى جانە قولجەتىمدى قۇرالى، ولار ءۇشىن ءبىز­دىڭ ۇلتتىق ءومىر سالتىمىز، داستۇر­لەرىمىز بەن كەيىپكەرلەرىمىز قۇندى­لىقتى باعىتقا اينالۋى كەرەك. قازاق باتىرلارى، سۇلتاندارى، ۇلت­تىق كەيىپكەرلەرى ءوزىنىڭ كوركەم­دىك ورىندالۋىن انيماتسيا مەن كينەماتوگرافيا ارقىلى الىپ، ونەگە رەتىندە بۇقارالىق ۇلگى بولا­دى. The World Disney Company تاجى­­ريبەسىن مىسالعا الساق، ول با­لا­­لارعا ارنالعان زاماناۋي كەيىپ­كەر­لەردى قالىپتاستىرا وتىرىپ، ولاردى كولەمدى تيراجداۋ مەن ىق­پال­داستىرۋ قۇرالىن جاسادى. بۇل، ارينە، ۇلكەن بيزنەس جانە اۋقىمدى يندۋستريا.

سوندىقتان، تۇجىرىمدامادا زاماناۋي مادەني كلاستەرلەردى قۇ­رۋ­عا نەمەسە شىعارماشىلىق ءبى­لىم مەن عىلىم، ەكونوميكا، بيز­نەس پەن يننوۆاتسيا بايلانىسىن قام­تا­ماسىز ەتەتىن ەكونوميكانىڭ شىعارماشىلىق سەكتورىنا ماڭىز­دى ءرول بەرىلەدى. بۇگىن بۇل – سالانىڭ باسەكەلى باسىمدىقتارى مەن ونىڭ كرەاتيۆتى يندۋستريا دامۋىنىڭ وڭتايلى ءتۇرى.

ينستيتۋتتىق قايتا قۇرۋ­عا باي­لانىستى قازاقستان رەسپۋب­لي­كا­سىنىڭ پرەزيدەنتى جانىنداعى ادەبيەت جانە ونەر جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەس جانە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى جانىنداعى سالالار جونىندەگى كوركەمدىك كەڭەس قۇرۋ كوزدەلۋدە. بۇل – شىعارماشىلىق، مەملەكەت پەن بيزنەس ءۇشىن مۇنداي ديالوگ الاڭىن قۇرۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ وتكەن سالانىڭ ساراپشىلارى مەن وكىلدەرى قولداعان شىعارما­شى­لىق وداقتاردىڭ باستاماسى. مۇندا رەپەرتۋارلىق جانە گاسترول­دىك ساياساتتى قالىپتاستىرۋ، سالانى كادرلىق جانە ماتەريالدىق-تەحني­كالىق قامتاماسىز ەتۋ جانە تاعى دا باسقا ماسەلەلەر شەشىلەتىن بولادى.

سونداي-اق، كەلەشەكتە بىرقاتار شىعارماشىلىق جوعارى وقۋ ورىن­داردى، كوللەدجدەر مەن مەك­تەپ­تەردى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا بەرۋ جوسپارلانۋدا. بۇل شارا شىعارماشىلىق كادرلاردى دايارلاۋمەن قاتار، ولاردىڭ ءارى قاراي دامۋى، كاسىبي باعىتتىلىعى مەن ءبىلىم الۋىنىڭ دۋالدى قاعيداسىن ىسكە اسىرۋ سالاسىنداعى كوپتەگەن ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرە­دى. ءبارىمىز بىلەتىندەي، تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى بالالىق شاقتان باستالاتىن جانە قالعان ومىرىندە دەرلىك جالعاساتىن ۇزدىكسىز پروتسەسس. بۇل ورايدا مينيسترلىكتىڭ مىندەتى دارىندى تۇلعالاردى جۇيەلى قولداۋدى قامتاماسىز ەتۋ، شىعارماشىلىق دامۋ ءۇشىن باستاپقى جاعدايلار جاساۋ، مادەنيەتتەگى ءوزىمىزدىڭ بىرە­گەي ءبىلىم بەرۋ مودەلىن قالىپتاس­تىرۋ بولىپ تابىلادى.

مادەني ءونىم ءار ازامات ءوزىنىڭ ەلىن ماقتان تۇتاتىنداي تاربيەلەۋى قاجەت. ءبىز تاريحي-مادەني مۇراعا باي ەلدە تۇرامىز، بىزدە بىرەگەي ما­دە­ني جانە تابيعي وبەكتىلەر، تاري­حي ەسكەرتكىشتەر، ءمىناجات ورىندا­رى جەتكىلىكتى. الايدا، ءبارى بولا تۇ­را، ءوزىنىڭ لايىقتى دامۋىنا جەتە ال­­­ماۋدا. وسىعان وراي، بار­لىق رە­س­ۋرس­تاردى بىرىكتىرۋ، بار قۇرال­داردى قول­دانۋ جانە باسەكەگە قابىلەتتى مادەني ورتانى قارقىندى دامىتۋ ءۇشىن جاعدايلار جاساۋ قاجەت.

سونداي-اق، مادەني ساياساتتىڭ تۇجىرىمداماسى وتاندىق مۇراجاي­لار مەن قورىق-مۇراجايلاردىڭ فۋن­كتسيالارىن ايتارلىقتاي كە­ڭەيتۋدى كوزدەيدى. ولاردىڭ جۇمى­سىنىڭ فورماتى تاريحي عىلىممەن، ارحەولوگيامەن، قايتا جاڭ­عىرتۋمەن، ونەرتانۋمەن، ەتنوگرافيامەن تىعىز بايلانىستىرۋعا باعىتتاۋدى كوز­دەيدى. قازاقستان مۇراجايلارى زەرت­تەۋ قىزمەتى، عىلىم، مادەني اقپارات پەن شىعارماشىلىق يننوۆا­­تسيانىڭ تىرەك ورتالىقتارىنا اينالۋى ءتيىس.

سونىمەن قاتار، وتاندىق كىتاپحا­نالاردىڭ قىزمەتى جاڭا فورماتتا جۇمىس جاسايتىن بولادى. بۇگىن ول – بارىنشا پايدالانىلاتىن جانە زاماناۋي، سونداي-اق، ىڭعايلى فور­ماتتا بارشاعا قولجەتىمدى بولا­تىن ەلدىڭ اۋقىمدى اقپاراتتىق رەسۋرسى. جالپى ايتقاندا، ەلدىڭ كىتاپحانالارى ازاماتتارىمىزدىڭ مادەني دەمالىسىنىڭ كوپفۋنك­تسيالى، ءبىلىم بەرەتىن جانە اقپارات­تىق ورنىنا اينالۋى قاجەت.

جاڭا مادەني ساياساتتىڭ باسىم­دىلىقتارىنىڭ ءبىرى – الەمدەگى قازاقستاندىق مادەنيەتتىڭ مارتە­بەسىن نىعايتۋ. جاسىراتىنى جوق، قازىرگى تاڭدا وتاندىق مادەنيەت پەن ونەردى الەمنىڭ مادەنيەت پرو­تسەسىندە بىرىكتىرۋ الەۋەتى جەتكىلىكتى ىسكە اسىرىلماۋدا. حالىقارالىق بايلانىستاردى ۇلعايتۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋىپ وتىر، ونىڭ ىشىندە يۋنەسكو، تۇركسوي، يكوموس جانە تاعى دا باسقا بەدەلدى ۇيىم­دارمەن ىنتىماقتاستىقتى ارت­تىرۋ قاجەت. كەلەشەكتە ەلىمىزدە گۋ­ماني­تارلىق-ىنتىماقتاستىق سالا­سىندا وڭىرلىك زەرتتەۋ جانە عىلىمي-ءبى­لىم بەرۋ ورتالىعى – يۋنەسكو حا­لىق­ارالىق ينستيتۋتىن قۇرۋ جوس­پارلانۋدا. سونداي-اق، استانادا مادەنيەت سالاسىنداعى جاڭا حا­لىق­­ارالىق ۇيىم – «Silk Road» مادەني دامۋ جونىندەگى ەۋرازيالىق كەڭەسىنىڭ شتاب-پاتەرىن اشۋ جونىندە ۇسىنىس بار.

ارينە، سالانىڭ الدىندا جاۋاپتى مىندەتتەر تۇر. جاڭا مادەني ساياساتتىڭ ءاربىر بەلگىلەنگەن باعىتى بىرقاتار جۇمىستاردى اتقارۋدى تالاپ ەتەدى، ال ولاردىڭ ءساتتى ىسكە اسىرىلۋى دامۋدىڭ جوعارى مادەني دەڭگەيى بار دامىعان مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋعا تاعى دا ءبىر قادام دەۋگە بولادى.

ارىستانبەك مۇحامەديۇلى،

مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى

Abai.kz