جۋىردا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيانىڭ (ەەك) ءباسپاسوز قىزمەتى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ (ەەو) ەكونوميكاسى ءوزىنىڭ 3 ترلن. اقش دوللارىنا جۋىقتايتىن جيىنتىق جالپى ىشكى ونىمىمەن ء(جىو) الەمدە 6-شى ورىندى يەلەنەتىنىن حابارلادى. وعان قوسا، ماسكەۋدە وتكەن  IV «موسينتەرفين-2014» حالىقارالىق قارجىلىق فورۋمىندا ءسوز سويلەگەن ەەك-سىنىڭ ەكونوميكا جانە قارجىلىق ساياسات جونىندەگى ءمينيسترى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ ءۇش ەلدىڭ ينتەگراتسيالىق بايلانىستارىنىڭ ناتيجەسىندە 2030 جىلعا قاراي ەەو-نىڭ ءجىو-ىنە تاعى 1 ترلن. دوللار قوسىلاتىنىن مالىمدەدى.

جيىنتىق كاپيتالى شامامەن 250 ملرد. اقش دوللارىن قۇرايتىن، شامامەن 2 ترلن. دوللار اكتيۆتەرى بار جانە جيىنتىق كولەمى 1 ترلن. دوللارعا جەتەتىن قور نارىعى بار 1 مىڭنان استام بانكتەر ەەو-عا مۇشە-ەلدەردىڭ ۇلەسىنە تيەدى. سوندىقتان، ەەو-نى قۇرۋ تۋرالى شارتتا بىرىڭعاي قارجىلىق نارىق قۇرۋ ماقساتىندا «ورتاق قارجىلىق نارىق» دەگەن ۇعىمعا تۇسىنىك بەرىلگەن. اتالعان شارتقا سايكەس، ءۇش مەملەكەت ءوز زاڭنامالارىن ۇيلەستىرۋدى اياقتاعان سوڭ، 2025 جىلى قارجىلىق نارىقتى رەتتەيتىن ۇلتۇستىلىك ورگاننىڭ (ول الماتىدا ورنالاسادى دەپ ۇيعارىلدى) وكىلەتتىكتەرى مەن رەتتەگىشتىك قىزمەتتەرى تۋرالى شەشىم قابىلدايدى.

ەەك-نىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى حابارلاعانداي، قۇزىرلى ورگان بۇگىنگە دەيىن ەكى كەلىسىمدى دايىنداپ ۇلگەرگەن. ونىڭ ءبىرى – قارجىلىق نارىقتارداعى قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋدا قويىلاتىن تالاپتار تۋرالى كەلىسىم، ەكىنشىسى – اقپارات (قۇپيا اقپاراتتى قوسا العاندا) الماسۋ تۋرالى كەلىسىم. ەكىنشى قۇجات ازىرشە مەملەكەتتەردىڭ ىشكى تالقىلاۋىنان وتۋدە. سونداي-اق، ەەك ءۇش ەلدىڭ قارجىلىق نارىقتى رەتتەيتىن قۇزىرلى ورگاندارىمەن بىرلەسە وتىرىپ قارجى نارىعى سالاسىنداعى زاڭنامانى ۇيلەستىرۋ جوسپارىن جاساعان. ول قۇجات ۇشتىكتىڭ قارجى سالاسىنداعى زاڭنامالارىن ۇيلەستىرۋ جونىندەگى «جول كارتاسى» دەپ اتالادى.

تيمۋر سۇلەيمەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى كەزدە قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋستا بانك جانە ساقتاندىرۋ سەكتورىن، باعالى قاعازدار نارىعىن دامىتۋ باعىتىندا ءارتۇرلى كەزەڭدەردە، ءارتۇرلى دەڭگەيلەردە قابىلدانعان الۋان ءتۇرلى باعدارلامالىق قۇجاتتار بار. بۇل قۇجاتتار نەگىزىنەن اتالعان سەكتورلاردى ءبىر مەملەكەت اۋماعىندا عانا دامىتۋعا باعىتتالعان جانە وندا ينتەگراتسيالىق ماقساتتار تولىق ەسكەرىلمەگەن. – وسىعان وراي، ەەك ءۇش ەلدىڭ قۇزىرلى ورگاندارى جانە وزگە دە مۇددەلى تاراپتارمەن اقىلداسا وتىرىپ، جالپى ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ قارجى نارىعىن دامىتۋعا ارنالعان بىرىڭعاي ستراتەگيانى دايىنداۋعا كىرىستى. الدىن-الا بولجاعانىمىزداي، بۇل جۇمىس 2016 جىلى اياقتالادى. ورتاق ستراتەگيادا ەەو ەلدەرىنىڭ جالپى قارجىلىق نارىعىن دامىتۋعا باعىتتالعان ناقتىلى ءىس-شارالار قامتىلادى،- دەدى ت. سۇلەيمەنوۆ.

سونىمەن قاتار، ەەك ءمينيسترى سويلەگەن سوزىندە ەەو-نىڭ كەڭىستىگىندەگى كەلىسىلگەن سالىق ساياساتى تاقىرىبىنا كەڭىنەن توقتالدى. سەبەبى، مۇنداي ساياسات تاۋارلار، قىزمەت تۇرلەرى، كاپيتال جانە جۇمىس كۇشىنىڭ بىرىڭعاي نارىعىن قۇرۋدىڭ اسا ماڭىزدى تالاپتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ماسەلەن، ەەك وكىلىنىڭ پىكىرىنشە، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ بىرىڭعاي سالىق كەڭىستىگى ءوزارا ساۋدادا جاناما سالىق سالۋدىڭ ورتاق قاعيداتتارىن قولدانۋ، سالىقتىق اكىمشىلىكتەندىرۋدىڭ نورمالارىن جاقىنداتۋ جانە ءۇش ەلدىڭ سالىق ورگاندارىنىڭ اراسىنداعى اقپارات الماسۋدى ۇيىمداستىرۋ سياقتى ماسەلەلەردى قامتۋى ءتيىس. ەەو-نى قۇرۋدا ەەك سونداي-اق، اقشا ساياساتىنا دا ەرەكشە نازار اۋدارىپ وتىر. بۇل ورايدا اسىرەسە، مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ ۇلتتىق اقشاسىنا ءار ەلدىڭ ىشكى ۆاليۋتا نارىعىندا دا، حالىقارالىق ۆاليۋتا نارىعىندا دا سەنىمدى ارتتىرۋ ءۇشىن ءوزارا ءىس-ارەكەتتەردى ۇيلەستىرۋ مەن كەلىسۋگە ەكپىن تۇسىرىلۋدە. قازىرگى كەزدە اقشا ماسەلەلەرى بويىنشا كەدەن وداعى مەن بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ شارتتىق-قۇقىقتىق بازاسىن قۇرايتىن حالىقارالىق كەلىسىمدەرگە كوديفيكاتسيا جاسالعان. جانە ەەو-نى قۇرۋ تۋرالى شارتتىڭ «ۆاليۋتالىق ساياسات» دەپ اتالاتىن XIV ءبولىمى، وعان 15 قوسىمشا ازىرلەنگەن.

ءامىرلان ءالىمجان  

Abai.kz