قىركۇيەكتىڭ 3-ءى مەن 11-ءى ارالىعىندا قازاقستانعا كىرەتىن جۇك كولىكتەرى رەسەي كەدەنىنەن وتە الماي، 9 كۇن تۇردى. قازاقستان شەنەۋنىگى رەسەيدىڭ حالىقارالىق كونۆەنتسيا مەن ەاەو نورمالارىن ورىنداماي وتىرعانىن جانە ول ارەكەتىن تۇسىندىرمەيتىنىن ايتادى، - دەپ جازادى azattyq.org سايتى.

 قازاقستانعا كەلە جاتقان جيىنى 100-دەن استام جۇك كولىگى رەسەيدىڭ سامارا جانە ساراتوۆ، سول-يلەتسك كەدەندەرىندە تەكسەرۋ تالابىمەن توقتاتىلىپ، مۇنىڭ سوڭى شۋعا ۇلاسقان ەدى. كاسىپكەرلەر پالاتاسى وكىلدەرى قىركۇيەكتىڭ 3-ءى مەن 11-ءى ارالىعىندا بىرنەشە بريفينگ وتكىزىپ، قازاقستان جانە رەسەي بيلىگىن پروبلەمانى شەشۋگە شاقىرعان. قازاقستاننىڭ بيلىك ورىندارى رەسەي كولىك مينيسترلىگى مەن فەدەرالدىق كەدەن قىزمەتىنە ساۋال جولداعانىن حابارلاعان.

قازاقستاننىڭ «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى «ەۋرازيا ەكونوميكا وداعىنىڭ (ەاەو) مۇشەسى، بىرىڭعاي كەدەن كودەكسىن مويىنداعان رەسەي تاراپىنان قىساستىق جاسالىپ، قازاقستاندىق جۇك تاسىمالداۋشى كومپانيالار شىعىنعا باتا باستادى» دەپ مالىمدەگەن ەدى. ماسەلە وتكەن اپتانىڭ جۇما كۇنى شەشىلىپ، كولىكتەر قازاقستانعا جىبەرىلدى. 

ازاتتىق ءتىلشىسى وسىعان وراي ينۆەستيتسيا جانە دامۋ مينيسترلىگى ەكونوميكالىق ينتەگراتسيالار دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ەرلان ابساتوۆپەن سۇقباتتاستى. شەنەۋنىكتىڭ ايتۋىنشا، «رەسەي حالىقارالىق جۇك تاسىمالى كونۆەنتسياسىن دا، ەاەو-نىڭ جۇكتى كەدەرگىسىز وتكىزۋ تۋرالى قاۋلىسىن دا ورىنداماي وتىر». 

ازاتتىق: - رەسەي فەدەرالدىق كەدەن قىزمەتى قازاقستانعا كىرەتىن جۇك كولىكتەردى قىركۇيەكتىڭ باسىنان جاپپاي تەكسەرە باستاعانى، سول سەبەپتى شەكارادا جۇزدەگەن جۇك كولىگى شوعىرلانىپ، ولاردىڭ ەلگە كىرە الماي تۇرىپ قالعانى حابارلاندى. ەاەو-عا مۇشە رەسەيدىڭ ەلدىڭ جۇك كولىكتەرىن جاپپاي تەكسەرۋىنە نە سەبەپ؟ 

ەرلان ابساتوۆ:  - قازاقستان جۇك كولىكتەرىن رەسەي كەدەنى جاپپاي تەكسەرە باستاعانى تۋرالى اقپارات بىزگە قىركۇيەكتىڭ 3-ءى كۇنى ءتۇستى. وسىدان كەيىن ينۆەستيتسيا جانە دامۋ مينيسترلىگى رەسەي فەدەرالدىق كەدەن قىزمەتى مەن كولىك مينيسترلىگىنە سۇراۋ سالدى. ازىرگە رەسمي جاۋاپ كەلگەن جوق. بىراق بىزگە اۋىزشا قايتارعان جاۋاپتارىنا جانە وزدەرىنىڭ سايتتارىنا جاريالاعان ماتەريالدارىنا قاراعاندا، بۇل شارا رەسەي اۋماعىنا كىرگىزۋگە تىيىم سالىنعان تاۋارلاردى انىقتاۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلگەن. رەسەي كەدەن قىزمەتىنىڭ تۇسىندىرۋىنە قاراعاندا، ەۋروپا ەلدەرىنەن جۇك العان قازاقستاندىق كەيبىر تاۋار تاسىمالداۋشى كولىكتەر جۇگىن رەسەي اۋماعىندا زاڭسىز تۇسىرەدى. ولاي بولسا، سانكتسيا سالىنعان تاۋارلارى بار كولىكتەر عانا تەكسەرىلۋى كەرەك ەدى، بىراق قازاقستانعا رەسەي ارقىلى وتەتىن ترانزيت جۇك كولىكتەرىنىڭ بارلىعى تەكسەرىلگەن. شەكارادا جۇك كولىكتەرىنىڭ شوعىرلانۋىنىڭ سەبەبى سول.

رەسەي كەدەنىندەگى قازاقستان كولىكتەرى دەپ جاريالانعان ۆيدەو:

اتاپ وتەرلىك جايت - بۇل ءبىر مەملەكەتكە قاتىستى ماسەلە ەمەس. ياعني كەدەن تەكسەرىسى كەزىندە قولدانىلاتىن تاۋەكەلدەردى باسقارۋ جۇيەسى بويىنشا جۇك كولىگىنىڭ قاي مەملەكەتكە ءتيىسىلى ەكەنى ماڭىزدى ەمەس، نورما بارىنە بىردەي قولدانىلادى. قازاقستان-رەسەي شەكاراسىندا شوعىرلانعان جۇك كولىكتەرىنىڭ اراسىندا وزگە دە مەملەكەتتەردىڭ، تۇركيا مەن وزبەكستاننىڭ دا جۇك كولىكتەرى بولعان.

ازاتتىق: - «كولىكتەردىڭ كەدەندە جاپپاي تەكسەرىلگەنىنە العاش نارازىلىق بىلدىرگەندەردىڭ ءبىرى قازاقستان حالىقارالىق اۆتوتاسىمالداۋشىلار وداعى باس حاتشىسى تەودور كاپلاننىڭ ازاتتىق تىلشىسىنە ايتۋىنا قاراعاندا بۇل ماسەلە قازىر رەتتەلگەن. ماسەلە قالاي شەشىلدى؟

ەرلان ابساتوۆ: - بۇل ماسەلەگە قازاقستاننىڭ بىرنەشە مينيسترلىگىنىڭ شۇعىل ارالاسۋىنا تۋرا كەلدى. وتكەن اپتانىڭ جۇما كۇنى تۇستەن كەيىن جۇك كولىكتەرى شوعىرى تارادى. بۇل جونىندە بىزگە جۇك تاسىمالداۋشىلار حابارلادى. ونىڭ ىشىندە تەكسەرۋگە ىلىنبەگەن كولىكتەر دە بار. ويتكەنى رەسەي جاعى تەك سانكتسيا سالىنعان تاۋارلاردى عانا تەكسەرۋ جونىندە شەشىم قابىلداعان بولۋى كەرەك. بىراق بۇل جۇك تاسىمالىنا قاتىستى رەسەيمەن اراداعى بارلىق ماسەلە شەشىلدى دەگەن ءسوز ەمەس.

ازاتتىق: - باسقا قانداي ماسەلە بار؟

ەرلان ابساتوۆ: - بيىل مامىردىڭ 29-ى كۇنى بۋرابايدا ەۋرازيا ەكونوميكا وداعى (ەاەو) ەلدەرى پرەمەر-مينيسترلەرى «ەاەو اۋماعىندا حالىقارالىق جۇك تاسىمالىندا مدپ كىتاپشاسىن قولدانۋ تۋرالى كەدەن كونۆەنتسياسىن (كونۆەنتسيا مدپ، 1975 ج) جۇزەگە اسىرۋ» جونىندە قاۋلى قابىلداعان. رەسەي وسى قاۋلىنى ورىنداماي وتىر.

مدپ كىتاپشاسى (Carnet TIR) - ءتۇرلى مەملەكەتتەر شەكاراسىنان وڭايلاتىلعان كەدەن پروتسەدۋراسى ارقىلى وتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن حالىقارالىق قۇجات. مدپ كىتاپشاسىن العانعا دەيىن جۇك تاسىمالداۋشى ءتۇرلى ىرىكتەۋلەردەن وتەدى. بارلىق تەكسەرىستەن وتكەن سوڭ عانا مدپ كونۆەنتسياسىنىڭ شارتتارى بويىنشا جۇك تاسىمالداۋ قۇقىعىنا يە بولادى. مۇنداي كولىكتەر TIR بەلگىسىمەن جۇرەدى. وسى كونۆەنتسيا بويىنشا، بارلىق تاسىمالدار قوسىمشا كەدەندىك تەكسەرۋسىز جۇرگىزىلەدى. ماسەلەن ەۋروپا وداعى ەلدەرىنىڭ ءبىرىنىڭ كەدەن قىزمەتى جۇك ارتىلعان جەردە ءمور باسىپ، پلومبا سالعاننان كەيىن ترانزيت ەلدەردە كەدەن تەكسەرىسىنەن وتپەيدى. ترانزيت كەدەندەر تەك پلومبانى عانا تەكسەرەدى. ەگەر وندا كونتراباندا تاۋارلارى بار دەگەن اقپارات بولسا عانا اشىپ تەكسەرۋگە بولادى. مدپ كونۆەنتسياسى بويىنشا جۇرەتىن كولىكتەر ارالىق كەدەندەردە ءارتۇرلى تولەمدەردەن دە بوساتىلۋى ءتيىس. ويتكەنى مدپ كىتاپشاسى اۋەل باستان ساتىپ الىنادى. ونىڭ قۇنى قازاقستاندا شامامەن 100 دوللار تۇرادى.

بىراق ەاەو پرەمەر-مينيسترلەرى قول قويعانمەن، بۇل قۇجاتپەن رەسەي ساناسپاي وتىر. رەسەي اۋماعى ارقىلى قازاقستانعا كىرەتىن جۇك كولىگى مدپ كىتاپشاسىن جيىپ قويىپ، ترانزيت اقىسى ءۇشىن رەسەي كومپانيالارىنىڭ كەپىلگەرلىك جۇيەسىن پايدالانۋعا ءماجبۇر. بۇل قوسىمشا شىعىن دەگەن ءسوز. كەپىلگەرلىكتىڭ قۇنى تاسىمال قاشىقتىعىنا بايلانىستى، ورتاشا باعاسى - شامامەن 20 مىڭ رۋبل (300 دوللارعا جۋىق – رەد.). ماسەلەن، قازاقستاندىق جۇك تاسىمالداۋشى بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىنەن جۇك ارتتى دەلىك. ول جولىنداعى رەسەيدەن وزگە ەلدەردىڭ بارلىعىنان مدپ كىتاپشاسىمەن وتەدى.

ازاتتىق: - ال كونۆەنتسيا تالابىن رەسەي نەگە ورىندامايدى؟

​ەرلان ابساتوۆ: - ءبىز دە وسى ساۋالدى 2013 جىلدان بەرى رەسەيدىڭ ءتيىستى ورىندارىنا ۇنەمى قويىپ كەلە جاتىرمىز. كەزدەسۋ سايىن تالقىلايمىز. بىراق ناقتى جاۋاپ بەرمەيدى. ءبىر قىزىعى بيىل اقپان ايىنىڭ 25-ءى كۇنى رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين «حالىقارالىق جۇك تاسىمالىندا مدپ كىتاپشاسىن قولدانۋ تۋرالى كەدەن كونۆەنتسياسىن (كونۆەنتسيا مدپ، 1975 ج) رەسەيدە جۇزەگە اسىرۋ» جونىندە وكىم دە شىعارعان. بىراق ودان جاعداي وزگەرمەگەن سوڭ، بۇل ماسەلەنى مامىردىڭ 29-ى كۇنى ەۋرازيا ەكونوميكا وداعى پرەمەر-مينيسترلەرىنىڭ تالقىلاۋىنا تاعى ۇسىنىپ، قاۋلى الدىردىق. سوندا دا ناتيجە جوق. ءبىزدىڭ ەسەبىمىز بويىنشا، بيىل ماۋسىمنىڭ 12-ءسى مەن تامىزدىڭ 4-ءى ارالىعىندا رەسەي كەدەن قىزمەتى قازاقستانعا كەلگەن 150 جۇك كولىگىنىڭ مدپ كىتاپشاسىن قابىلداماي تاستادى. بىراق نە سەبەپتى قابىلداماعانىن تۇسىندىرگەن جوق. بەيرەسمي اقپاراتتارىنا قاراعاندا، «رەسەي مۇنى كونتراباندالىق تاۋارلاردى جىبەرمەۋ ءۇشىن جاسايدى». بىراق، كونۆەنتسيا تالابىمەن جۇمىس ىستەگەلى قازاقستاندىق تاۋار تاسىمالداۋشىلار كونتراباندالىق تاۋار تاسىدى دەگەن فاكت ەكى-اق رەت كەزدەسكەن.

ازاتتىق: - بۇل تەك رەسەي مەن قازاقستان اراسىنداعى ماسەلە مە، الدە ەاەو-نىڭ باسقا مۇشەلەرى اراسىندا دا وسىنداي جاعداي بار ما؟

ەرلان ابساتوۆ: - رەسەي تەك قازاقستانعا عانا قاتىستى ەمەس، ءوز اۋماعىنان وتەتىن بارلىق حالىقارالىق جۇك تاسىمالىنا وسىلاي جاسايدى. ەاەو-نىڭ وزگە مۇشەلەرى مدپ كونۆەنتسياسىن ورىنداپ وتىر.

اسىلحان ماماشۇلى

azattyq.org

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: "رەسەي حالىقارالىق جۇك تاسىمالى كونۆەنتسياسىن ورىنداماي وتىر"