ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي» دەگەن ۇلى اباي تاعىلىمىنىڭ دۇرىستىعىنا زەينەلحان ساعيۇلىنىڭ كوزى باياعىدا جەتكەن. اسىرەسە تاباناقى، ماڭداي تەرىمەن مال باسىن قۇراپ، شار­ۋاسىن دوڭگەلەنتكەلى بەرى وسى سوزدەردىڭ اقيقاتتىعىنا شىڭداپ دەن قويدى. سودان كەيىن دە قول جەتكەنگە توقمەيىلسىپ توقتاپ قالماي قوجالىق جۇمىسىن ارى قاراي ورىس­تەتىپ، مال باسىن اسىلداندىرۋ ارقىلى ونىمدىلىكتى مولايتىپ، تابىسىن تاسقىنداتۋعا كۇش سالىپ كەلەدى. بۇل ورايداعى قۇلشىنىسى جەمىسسىز دە ەمەس.

...جۇردەك كولىككە جول الىس ەمەس قوي، ساسكە ءتۇس بولماي جاتىپ جايلاۋ توسىندەگى مالدى اۋىلعا تابان تىرەدىك. قالانىڭ اپتاپ ىستىعىنان كەيىن جاسىل جايلاۋ جۇماق مەكەن ءتارىزدى سەزىلەدى ەكەن، سالقىن اۋانى كوكىرەك كەرە جۇتىپ اينالاعا تامسانا دا تاڭىرقاي كوز سالامىز. اقسۋ اۋدانىنىڭ قىزىل­اعاش اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى جايلاۋدىڭ بۇل بولىگى كوكتوبە دەپ اتالادى ەكەن.

ءتۇنى بويى جايىلىمدا بولعان قامبار اتا تۇلىگى بۇل كەزدە مالشى ءۇيىنىڭ اينالاسىنا ءۇيىرىلىپتى. ماڭ-ماڭ باسقان ماما سيىرلار دا وسىندا.

– مىنا اقشىل سيىرلار ەتتى باعىتتاعى اۋليەكول تۇقىمىنا جاتادى. مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ ءۇشىن بيىل كوكسۋ اۋدانىنداعى «شاڭىراق» جشس-ىنەن جىلقايداروۆتاردان 18 ايلىق 4 بۇقا ساتىپ الدىم. ونىڭ الدىندا دا 3 بۇقا العان ەدىم. انالىق مال باسى 120-دان اسقاننان كەيىن، ياعني كەلەسى جىلى تاعى 6-7 بۇقا ساتىپ الامىز، – دەيدى ءبىزدى باستاپ جۇرگەن شارۋا قوجالىعىنىڭ يەسى زەينەلحان عاليەۆ. – سوعان وراي ەندى ءبىر-ەكى جىلدا قوجالىعىمىزعا اسىل تۇقىمدى شارۋاشىلىق ستاتۋسى بەرىلەتىن بولادى. ستاتۋسىمىزعا ساي بولۋ ءۇشىن كەلەشەكتە مىنا قارا سيىرلاردى باسقا مالشىعا ءبولىپ بەرىپ، اسىل تۇقىمدى مالدى بولەك باققىزايىن دەپ ءجۇرمىن.

ءيا، اسىل تۇقىمدى مالدىڭ ونىمدىلىگى جايىن دالەلدەۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار. ماسەلەن، قازاقى تۇقىمدى ءۇش جاسار سيىرلار 400 كەلىدەن ەت بەرەتىن بولسا، اسىل تۇقىمدى مالدىڭ ەكى جاستاعى قۇناجىنى 600 كەلىگە دەيىن تارتادى.

– مال تۇقىمىن اسىلداندىرىپ جاتقانىم «سىباعا» باعدارلاماسىنىڭ ارقاسى. العان نەسيەمىزدى بىرتىندەپ قايتارىپ جاتىرمىز، – دەيدى زەينەكەڭ اڭگىمەسىن جالعاستىرىپ.

ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان «ازامات» شار­ۋا قوجالىعى بالقاش اۋدانىنداعى جەكە كاسىپكەر دۇيسەن نۇرلانوۆتىڭ بورداقىلاۋ كەشەنىنە بيىل 20 تانانى وتكىزىپ بەرىپتى. كەلەسى جىلى بۇل كورسەتكىش 25-كە جەتپەك.

ءبىر ايتا كەتەرلىگى – بورداقىلاۋ كەشەنىنە وتكىزگەن اسىل تۇقىمدى مالدىڭ ءار باسىنا تازا سالماعىنىڭ قۇنىنان باسقا 24 مىڭ تەڭگە كولەمىندە سۋبسيديا بەرىلەدى ەكەن. كاسىپكەر وكىمەت تاراپىنان بەرىلەتىن بۇل كومەك تۇرىنە دە ءدان ريزا.

مال باسىن بالقاش اۋدانىنا جەتكىزۋ دە كوپ قيىندىق تۋدىرا قويماعان. ماسەلەن، بورداقىعا قويىلاتىن مالدى جەتكىزەتىن «كام­از» كولىگىن زەينەكەڭنىڭ ءوزى تاپقانىمەن جانارماي قۇنى مەن جەتكىزۋ شىعىنىن دۇيسەن نۇرلانوۆ تولەپ بەرىپتى. ەكى جاققا دا پايدالى ىنتىماقتاستىق، ارىپتەس­تىك قارىم-قاتىناس دەگەنىمىز دە وسى شىعار.

ءىرى قارانىڭ جاعدايى وسىلاي بولعاندا جىلقى تۇلىگىن ءوسىرۋ جايى دا كوڭىلدەن شىعاتىنداي دارەجەدە ەكەن. ولاي دەگەنىمىز، جىلقىنىڭ اراسىندا دا اسىل تۇقىمدىسى كوپ بولىپ شىقتى. حالقىمىز ەرەكشە قادىرلەگەن تۇلىك اراسىنان اعىلشىن، اراب تۇقىمداستارى كوزگە شالىنادى. «مىناۋ لۋگوۆويدان ساتىپ الىنعان اسىل تۇقىمدى ايعىر، مىناۋ قازاقى جىلقى. اراسىندا جاڭادان شىعارىلعان قىرعىز تۇقىمداستارى دا بار» – دەگەن زەينەلحان بايگەدەن كەلىپ جۇرگەن جۇيرىكتەرىن ماقتانىشپەن كورسەتەدى. ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ول اسىل تۇقىمدى جۇيرىك جىلقىلاردى بولەك باعىپ-قاعاتىن ارنايى اتقورا دا ۇستاعان ەكەن. الداعى ۋاقىتتا بۇل ورايداعى جۇمىستارىن قايتا جاڭعىر­تپاق نيەتتە.

ءبىزدى زەينەكەڭنىڭ جۇزگە جۋىق جىلقىنىڭ، 200-دەن اساتىن ءىرى قارانىڭ ءار باسىن، ءار ءتولىن جازباي تانيتىنى ءتانتى ەتتى. قاي جىلقىنىڭ قاي جولى قانداي بايگەدەن كەلگەندىگىن، كەيبىرىنىڭ الامانعا نە سەبەپتەن قاتىسپاي قالعاندىعىن، قايسىسىنىڭ اۋىرىپ، قانداي دارىدەن جازىلعاندىعىن، ءبارىن-ءبارىن جاتقا سوعادى. سانالى ءومىرىنىڭ 25 جىلىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا قىزمەت ىستەگەندىگىن بىلمەسەك مالمەن كوزىن اشىپ بىتە قايناسقان ادام با دەپ قالعانداي ەدىك. سويلەسە كەلە بىلگەنىمىزدەي، العاشقى اسەرىمىز الداماعان ەكەن. زەينەلحاننىڭ اكەسى ەرتە قايتىس بولىپ، 5 سىنىپتان باستاپ جاز ايلارى كەزىندە مال باعۋعا ارالاسىپتى. اعالارى دا قويشى، جىلقىشى بولعاندىقتان جازدا مال باعىپ، قىستا قورانىڭ قيىن ويىپ دەگەندەي، شىنىندا دا مالمەن بىتە قايناسىپ ءوسىپتى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان زەينەتكەرلىككە شىقاندا وزىنە ەتەنە تانىس شارۋا – مال ءوسىرۋدى قولعا العانى دا سوندىقتان شىعار-اۋ دەپ ويلادىق.

– مال بولعان سوڭ اراسىندا اۋىرىپ-سىرقاعاندارى دا بولىپ تۇرادى. ءسويتىپ اۋىرعاندارىن ءوزىمىز ەمدەپ جازىپ الامىز، – دەيدى سول ويىمىزدى بەكىتە تۇسكىسى كەلگەندەي زەينەكەڭ اڭگىمەسىن جالعاستىرىپ. – مالدىڭ شىعۋ دەگەن اۋرۋى بولادى، ءار جەرىنەن شىعا بەرەدى. وتكەندە ءبىر جىلقىعا ءتورت رەت ينە سالىپ، امان الىپ قالدىق. ينە سالىنباعان بىرەۋى ءولىپ قالدى.

مال يەسى وسى جولى دا ءدارى-دارمەك پەن اڭشى مىلتىعىنا ازداعان وق-ءدارى الا كەلگەن ەكەن، ونى قاي جىلقىعا سالۋ قاجەتتىگىن، اۋىرىپ تۇرعان مالعا قانداي كۇتىم كەرەكتىگىن الشىنبەككە ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىرىپ جاتتى.

اڭشى مىلتىعى دەمەكشى، جايلاۋداعىلار بيىلعى جىلى يتقۇس­تىڭ جىلداعىدان كوبىرەك بوي كورسەتىپ جۇرگەندىگىن ايتادى. ونىڭ وزىندىك سەبەبى دە بار ەكەن. بۇرىندارى وسى وڭىردەن شىققان اتپال ازاماتتار ۇشاتىن شاعىن تەحنيكامەن قاسقىر بىتكەندى قۋالاپ ءجۇرىپ اتىپ الاتىن بولسا، ءتۇز تاعىسى وسى ءبىرازدان بەرى ەركىندىكتى سەزىنە باستاعان. وسىدان ءبىر كۇن بۇرىن عانا ءۇش بىردەي قاسقىر ءۇي ماڭىنا دەيىن كەلىپ كەتىپتى.

ەكى جىلدان بەرى زەينەكەڭنىڭ مالىن باعىپ جۇرگەن الشىنبەك وماروۆ تا تۇلىك جايىن جەتىك بىلەتىن مالساق جان بولىپ شىقتى. باعىمىنداعى مال باسىنان ارتىق شىعىن بەرمەي، يتقۇسقا دا جەم قىلماي جۇرگەندىگى ونىڭ ءوز جۇمىسىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىندىعىن اڭعارتادى. سودان كەيىن دە شىعار، ول ءسوز اراسىندا مالدىڭ باعىمى، سونىڭ ىشىندە جايىلىمدى اۋىستىرۋ جايىنداعى ۇسىنىستارىن ەركىن ايتىپ، وزىندىك پىكىرلەرىن دە ءبىلدىرىپ وتىردى. ناتيجەسىندە توسكە تۇسەر ۋاقىتقا دەيىن مالدى جايلاۋدىڭ وتى قايتا قويماعان تۇستارىنا كوشىرۋ جايىندا شەشىم قابىلدانىپ، الشىنبەك از ۋاقىت كيىز ۇيدە ەمەس، پالاتكادا تۇراتىن بولىپ كەلىسىلدى.

ءسوز ورايى كەلگەندە مالشى ەڭبەگىنە جاسالىناتىن تولەم مەن وعان جاسالىناتىن جاعداي جايىن سۇرادىق. زەينەلحان بۇل ورايدا دا جاۋاپقا توسىلعان جوق. باقتاشىسى ءار ءجۇز باسقا شاققاندا 50 بۇزاۋدان ارتىق السا 2 سيىر، 50 قۇلىننان ارتىق السا 2 بيە، ال تاۋ ەتەگىندەگى جايىلىمدا بولەك وتىراتىن قويشىسى 70-تەن قوزى السا 10 ساۋلىق بەرەتىنىن ايتادى. ۇنى مەن گازى، اي سايىن بەرىلەتىن كوجەقاتىقتىق ۇساق مال دا ءوز ەسەبىنەن. مۇنىڭ ءبارى اي سايىنعى جالاقىنىڭ سىر­تىندا، ىنتالاندىرۋ ماقساتىنداعى شارالار. «بۇلار وسىرمەسە، كۇندىز-ءتۇنى سوڭىندا ءجۇرىپ امان ساقتاماسا مال باسى قايدان كوبەيەدى؟ ماسەلەن الشىنبەك بىلتىر جالعىز ءوزى باققاندا بىردە-ءبىر باستى يتقۇسقا بەرگەن جوق. ەكى-ءۇش باستان مەن كەدەيلەنىپ قالمايمىن، ەسەسىنە مالىما دۇرىس قارايدى. تالقانى تاۋسىلىپ جاتسا ادام دا دۇنيەدەن ءوتىپ جاتادى عوي، سول سياقتى مال اراسىندا دا ازداعان شىعىن بولىپ جاتادى. ونىڭ ءبارىن مالشىنىڭ موينىنان ۇستامايمىن. ءويتىپ تىقاقتاپ جاتساڭ مالشى شاق كەلە مە؟». زەينەلحاننىڭ شىن كوڭىلىنەن شىققان مۇنداي پىكىرلەرىمەن كەلىسپەۋگە بولا ما؟ شىندىعىندا جاعداي جاساماعاندىعى سەبەپتى مالشىسى تۇراقتاماي شىعىنعا باتىپ، ءيتى قىڭىر جۇگىرىپ جۇرگەن ادامدار ارامىزدا از ەمەس قوي. بۇل ورايدا كوزىن مالمەن اشقان الشىنبەك پەن ونىڭ زايىبى گۇلميرانىڭ دا زەينەلحانعا ريزا ەكەندىكتەرى بايقالادى.

جاز بويى جايلاۋدا ەركىن جايىلعان مالدىڭ جاقسى قوڭدانىپ، قىس­تان دا قىسىلماي شىعاتىندىعى بەلگىلى. زەينەلحان باسقاراتىن شارۋا قوجالىعى بۇل مۇمكىندىكتى بارىنشا ءتيىمدى پايدالانادى ەكەن. ماسەلەن، بيىل مال جايلاۋ توسىنە 11 مامىردا شىعىپ كەتسە، تومەنگە قىركۇيەك ايى­نىڭ سوڭىندا، ءتىپتى قازان ايىنىڭ باسىندا عانا تۇسپەكشى. قوجالىق باسشىسى وسى كەزدە قىستاۋ ماڭىنداعى ءشوپتىڭ دە تۇنىپ تۇراتىندىعىن، جايلاۋدان تۇسكەن مالدىڭ ءبىر اي جايىلعان سوڭ بۇرىنعىدان دا سەمىرە ءتۇسىپ، سوعىمعا سويىلعان جىلقىنىڭ كەمىندە ەكى ەلى قازى بەرەتىندىگىن ريزاشىلىقپەن اڭگىمەلەيدى. جاز جايلاۋدا ەركىن جايىلىپ، ءشوپتىڭ قۇنارلىسىن جەپ، سۋدىڭ تۇنىعىن ىشكەن مال ەتىنىڭ دامدىلىگى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

العاشقى شەگىنىس:

مال باققانعا بىتەدى

ءبىر عانا ەڭسەلى عيماراتتىڭ ءوزى ءبىر جىلدا سالىنىپ بىتە قويمايدى. ال ەندى ايشىقتى ەلدى مەكەندى تۇرعىزۋ ءۇشىن قانشا ۋاقىت قاجەتتىگىن ەسەپتەي بەرىڭىز. سول سياقتى، مال باسىن ءوز تۇلىگى ەسەبىنەن ءوسىرىپ، شارۋا قوجالىعىن اياعىنان تىك تۇرعىزۋ ءۇشىن دە ونداعان جىلداردىڭ، شەلەكتەپ توگىلگەن ماڭداي تەر مەن كۇش-جىگەردىڭ، جۇقارعان جۇيكەنىڭ قاجەت ەكەنىن عاليەۆتەر وتباسى جاقسى بىلەدى. ويتكەنى ونىڭ ءبارىن ءوز باستارىنان وتكىزگەن...

قاتارداعى ميليتسيونەردەن، ۋچاسكەلىك ينسپەكتور قىزمەتىنەن باستالعان ەڭبەك جولىندا ۇيگەنتاس اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ باستىعى لاۋازىمىنا دەيىن وسكەن زەينەلحان عاليەۆ سول كەزدەگى قالىپتاسقان جاعدايعا بايلانىستى ءبىراز ۋاقىت باتىس قازاقستانداعى ورال قالالىق ىشكى ىستەر باسقارماسى باستىعىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاردى. تۋرا سول كەزدە زەينەت جاسىنا جەتكەندىكتەن (قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ زەينەتاقىعا 45 جاسىندا شىعاتىندىعى بەلگىلى), ءارى وتباسىلىق جاعدايلارعا دا بايلانىستى باتىس وڭىرىندە تۇراقتاپ قالماي تۋعان جەرگە ورالۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى. ول جاقتاعى باسشىلاردىڭ جىبەرگىلەرى كەلمەگەنىمەن ءتۇپتىڭ تۇبىندە ونىڭ تاڭداۋىمەن كەلىسۋگە ءماجبۇر بولدى.

بۇعان دەيىن لاۋازىمدى قىزمەت اتقارعان ازاماتتاردىڭ زەينەتاقىعا شىققان سوڭ وزدەرىن ەشكىمگە قاجەت بولماي قالعانداي سەزىنىپ، جۇيكەسى سىر بەرگەندىكتەن بىرقاتارىنىڭ جۇرەك اۋرۋىنا شالدىعاتىنى، ءتىپتى كەيبىرىنىڭ ىشىمدىككە بوي الدىرىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس. زەينەكەڭدى شىن مانىندە مۇنداي كۇيزەلىس­تەن امان الىپ قالعان ەڭبەك ەدى. شاعىن شارۋا قوجالىعىنىڭ تاڭ سارعايىپ اتقاننان قاس قارايعانعا دەيىن بىتپەيتىن قاربالاس تا قاۋىرت جۇمىسى كۇيزەلۋگە دە مۇرشا بەرمەيتىن.

العاشىندا بۇلار قاراماعىنداعى 5 گەكتار سۋارمالى جەرگە كارتوپ ەگىپ، ازداعان مال باسىنىڭ ءونىمىن ۇقساتۋمەن اينالىستى. ءسويتىپ كەشەگى اۋداندىق ميليتسيانىڭ باستىعى كۇنۇزاق مال جايىپ، قورانىڭ قيىن ويىپ، قۇدىقتان قولمەن سۋ تارتىپ دەگەندەي، ناعىز قارا جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتى. كومەكتەسەتىن بالالار ستۋدەنت. زايىبى ليدا تاڭەرتەڭ، كەشكە 18 سيىردى ساۋىپ، ايران ۇيىتىپ، ىرىمشىك دايىنداپ، باسقا دا تىرشىلىكتەرىمەن اينالىسادى.

ءار سيىردىڭ 4-5 شەلەكتەن سۋ ىشە­تىندىگىن ەسكەرسەك، بارلىق سيىردى، ءبىر­دى-ەكىلى جىلقى مەن ازداعان ۇساق مالدى قولمەن سۋ تارتىپ سۋارىپ شىعۋ ءۇشىن عانا قانشاما ەڭبەكتەنۋ قاجەتتىگىن شامالاي بەرۋگە بولادى. سونشاما سيىردىڭ ءسۇتىن قول سەپەراتورىنان وتكىزۋدىڭ دە وڭاي شارۋا ەمەستىگىن باسىنان وتكەرگەن ادام عانا بىلەدى. سۋ تارتاتىن سوراپ، بەنزين الۋعا دا قارجى تاپپاي قينالعان كەزدەر ەدى ول.

بىردە ماڭداي تەرى بۇرشاقتاپ قورانىڭ قيىن ويىپ جاتقاندا مالدى اۋىلعا بۇرىن قىزمەتتەس بولعان ءبىر توپ جىگىتتىڭ كەلە قالعانى بار. كەشەگى لاۋازىمدى باسشىنىڭ – قىلمىسكەرلەرگە قىرعيداي تيگەن ميليتسيا مايور­ىنىڭ ساقال-مۇرتى ءوسىپ، كيىمى قيعا بىلعانىپ، شارشاڭقى كۇيدە قورادان شىققانىن كورگەن ولار تاڭدانىس پەن ايانىش ارالاس ءارى-ءسارى كۇيدە قالعان بولاتىن.

سيىردىڭ ءسۇتى مەن ايران، قايماعىن، ىرىمشىگىن وتكىزۋگە بازارعا بارعان كەزدەرى ايەلى مۇنى ماشينادان شىعارماۋعا تىرىسادى. «كەشەگى قىزمەتتەستەرىڭ كەزدەسىپ قالىپ جۇرەر، كوتەرە ساتىپ الۋشىلارعا ءوزىم-اق اپارىپ بەرەيىن» – دەپ اۋىر ىدىستاردى ارەڭ كوتەرىپ بارا جاتادى.

بۇلار بازارداعى ساتۋشىلارمەن دە ساۋدالاسىپ جاتپايدى، ايت­قان باعالارىنا بىردەن كەلىسىپ، ونىمدەرىن وتكىزىپ بولا سالىسىمەن مالدى اۋىلعا قايتادى. تاڭالاگەۋ­ىمنەن كۇندەگى قاۋىرت تىرلىك قايتا باستالادى.

قازىر ويلاپ قاراسا سول كەزدەگى ەڭبەكتەرىنەن قورىناتىنداي دا جوندەرى جوق ەكەن. ەڭبەك ەتسە وزدەرىنىڭ شارۋا­شىلىعىندا قايرات قىلىپ، وزدەرىنىڭ وتباسىن تارىقتىرماۋ ءۇشىن تەر توگىپتى. بۇگىندە شارۋاسىن دوڭگەلەنتىپ وتىر­عاندىقتارى دا سول كەزدە جۇمساعان كۇش-جىگەرلەرىنىڭ، توككەن تەرلەرىنىڭ ارقاسى دەۋگە بولادى. قايتا سوعان ماقتاناتىنداي دا جوندەرى بار سياقتى. ءوز ەڭبەكتەرىمەن شار­ۋاسىن شالقىتىپ، ەل ىرىسىن مولايتۋعا ۇلەسىن قوسىپ جاتسا، نەگە ماقتانباسقا؟

وسىلايشا ەكى-ءۇش جىل وتكەننەن كەيىن بارىپ ازداعان قاراجاتتىڭ باسى قۇرالىپ، مالشى ۇستايتىنداي جاعدايعا جەتكەن. بىراق بۇدان كەيىن دە ءبارى جاقسى بولىپ كەتتى دەۋگە كەلمەيدى. جاقسى مالشى تابۋ ول كەزدە دە قيىن بولاتىن، قازىرگى كەزدە دە وڭاي ەمەس. تابىلعان مالشىنىڭ ءوزىن كەيبىرەۋلەر: «ول ميليتسيادا ىستەگەن، سۇيتەدى، بۇيتەدى...» دەپ ازعىرىپ قويادى. سونداي سەبەپتەرمەن قاشىپ كەتكەندەردىڭ سوڭىنان بىتىراپ كەتكەن مالدى ىزدەپ تاۋىپ، قايتا جيناپ، ءبىراز كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ باعۋىنا تۋرا كەلگەن كەزدەر ەستەن كەتپەيدى. قاتتى ءبىر قينالىپ كەتكەن كەزدەرى شارۋا قوجالىعىن ساتىپ تا جىبەرمەكشى بولدى. ساتىپ الۋشى دا تابىلعان. الايدا جەمە-جەمگە كەلگەندە ءوزىنىڭ تاباناقى، ماڭداي تەرىمەن ەڭبەكتەنىپ، تىربانىپ ءجۇرىپ جيناعان دۇنيەسىن ساتىپ جىبەرۋگە قيماي قالادى. ءسويتىپ ءجۇرىپ تاعى ەكى-ءۇش جىلداي ۋاقىت ءوتتى.

–جانىم قازىر عانا جاي تاپقان سياقتى. سول كەزدە عوي ءاربىر باسقا ءىشىم اۋىراتىن. مالدىڭ باسى ءبىرشاما قۇرالعان سوڭ بۇگىندە ءبىرلى-جارىم شىعىندى ەسەپتەمەيسىڭ دە. ايتسە دە قۇلاققاعىس قىلىپ ايتىپ قوياسىڭ، – دەيدى زەينەكەڭ سول ءبىر كەزدەردى جادىراي ەسكە الىپ.

ەكىنشى شەگىنىس:

ادالدىقتىڭ اق جولى

زەينەلحان عاليەۆ ىشكى ىستەر بولىمىندەگى قىزمەتكە 1978 جىلدان باستاپ ارالاستى. العاشىندا تالدىقورعان وبلىستىق ىشكى ىستەر باسقارماسىندا قاتارداعى قىزمەت اتقارسا، 1985 جىلدان ءوز ەركىمەن قاپال اۋدانىندا ۋچاسكەلىك ينسپەكتور قىزمەتىنە كىرىستى. ءوز ىسىنە مۇقيات قارايتىن جاۋاپكەرشىلىگى مول قىزمەتكەر بىردەن باسشىلاردىڭ نازارىنا ىلىگىپ، ەكى جىلدان كەيىن ول اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ قىلمىستى ىزدەستىرۋ ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى، تاعى بىرنەشە جىلدان سوڭ اتالعان ءبولىمنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالدى.

قىزمەت باسپالداقتارى بۇدان كەيىن دە بيىكتەي بەرگەن. ارادا كوپ ۋاقىت وتپەي ول اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمى باستىعىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، سودان كەيىنگى جەردە، ياعني 1996 جىلى ۇيگەنتاس اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ باستىعى قىزمەتىنە كوتەرىلدى. بىراق ارادا تاعى ءبىر جىل وتكەندە اۋدان تاراپ، كەربۇلاق اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىنە باسشىلىق قىزمەتكە اۋىسۋعا تۋرا كەلدى. بۇل جەردە دە ەكى جىل جەمىستى قىزمەت اتقارعاننان كەيىن وبلىستىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ تالدىقورعان ءوڭىرى بويىنشا ۇيىمداسقان قىلمىسپەن كۇرەس ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالدى.

بۇعان دەيىن دە تولىمدى كورسەتكىشتەرىمەن جاقسى اتالىپ جۇرگەن بىلىكتى باسشى، تاجىريبەسى تولىسقان بىلىكتى قىزمەتكەر وسى كەزدەرى ەل اراسىندا ءتۇرلى الىپقاشپا اڭگىمەلەرگە نەگىز بولىپ جۇرگەن بىرنەشە ءىرى قىلمىستى اشىپ، تۇرعىندار العىسىنا بولەندى. سونىڭ ءبىرى ءۇش جىل بويى اقسۋ، قاپال ءوڭىرى مەن تالدىقورعاننىڭ اينالاسىن قان قاقساتقان بالقان قۇدايبەرگەنوۆ باسقارعان باندىلىق توپ بولاتىن. اتالعان ۇيىمداسقان توپ مۇشەلەرىنىڭ توناۋشىلىقپەن اينالىسىپ قانا قويماي بىرنەشە ادامدى وتباسى مۇشەلەرىنىڭ كوز الدارىندا ازاپتاپ ولتىرگەندىكتەرى بەلگىلى بولدى. وسىنداي قىلمىستار تالدىقورعان قالاسىنان باسقا جاركەنت پەن سارقاندا، ۇشتوبە مەن تەكەلىدە، كوكسۋدا دا ورىن الدى. كۇن-ءتۇن دەمەي ءجۇرىپ سول قىلمىستاردى اشۋعا كوپ ەڭ­بەك سىڭىرگەن زەينەلحان عاليەۆ وسىدان كەيىن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ماراپاتتالۋدىڭ ورنىنا باسشىلاردىڭ قاھارىنا ىلىكتى. بۇعان بىرنەشە باسقوسۋدا قىلمىس­تىڭ اشىلۋىنا قاتىستى ءپرينتسيپتى سىن پىكىرلەر ايتقانى سەبەپ بولۋى مۇمكىن ەكەندىگىن دە ول جوققا شىعارمايدى. قالاي دەسەك تە بۇعان دەيىن ء«مىنسىز قىزمەتى ءۇشىن» مەدالىمەن، ء«ىىم-دەگى ۇزدىك قىزمەتى ءۇشىن» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالعان بىلىكتى قىزمەتكەر وسىلايشا باسقا وبلىسقا قىزمەت اۋىستىرۋعا ءماجبۇر بولدى. «قارنىمنىڭ اشقانىنا ەمەس، قادىرىمنىڭ قاشقانىنا جىلايمىن» دەگەندەي، بۇگىندە ۇمىتىلا باستاعان سول رەنىشى ويعا تۇسسە زەينەكەڭ ەرىكسىز قىزبالانىپ كەتەدى.

قىلمىسكەرلەردى قۇرىقتاۋمەن اينالىساتىن قىزمەتكەرلەر ادالدىقتىڭ اق جولىنان تايماۋى­ ءتيىس. ال ەگەر ولاردىڭ وزدەرى وڭاي جولمەن پايدا تابۋعا قىزىعىپ، وسالدىق تانىتىپ جاتسا، قاس ماسقارا سوندا بولادى. بۇل اقيقاتتى كوڭىلىنە نىق تۇيگەن زەينەلحان عاليەۆ سول جىلدارى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلىپ كەتۋ ءۇشىن وزىنە الدەنەشە ونداعان مىڭ دوللار اقشا مەن قىمبات باعالى كولىك، جايلى پاتەر ۇسىنعان ادامداردىڭ دا بولعانىن ەسكە الادى. بىراق دۇنيەدەن ءوزىنىڭ ار-ۇياتى مەن ازاماتتىق، قىزمەتتىك پارىزىن جوعارى قويعان ول ونداي تەرىس قادامعا ەشقاشان بارعان ەمەس. سودان كەيىن دە جوعارىدا ءسوز بولعان بالقان قۇدايبەرگەنوۆتىڭ ءوزى دە، ول باستاعان توپتىڭ مۇشەلەرى دە ىستەگەن قىلمىستارىنا سايكەس ءتيىستى جازالارىن العان بولاتىن. سودان كەيىن دە قۇقىق قورعاۋ ورگانىنىڭ كەشەگى قىزمەتكەرى وسى كۇنگە دەيىن ارىپتەستەرىنىڭ دە، اۋىلداس، جورا-جولداستارىنىڭ دا بەتىنە ۇيالماي تىك قاراي الادى.

ءتۇيىن ورنىنا:

بۇگىندە زەينەلحان ساعيۇلى قولعا العان ءىسىن جانداندىرا ءتۇسۋ ءۇشىن تاعى بىرقاتار شارۋالاردى ويلاستىرىپ وتىر. ناقتىراق ايتاتىن بولساق، ەندى ءبىراز كۇندە تىركەمەسىمەن «كاماز» اۆتوماشيناسى، «متز-80» تراكتورى مەن روتورلىق شالعى، ءشوپ تايلايتىن اگرەگات پەن تيەيتىن جابدىق الىنباق. «قازاگروقارجىنىڭ» جەڭىلدىك نەسيەسىمەن الىناتىن بۇل تەحنيكانىڭ كولدەنەڭ شىعىنداردى ازايتىپ، قولدى ۇزارتاتىندىعى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا تابىستى تاسقىنداتا تۇسەتىنى بەلگىلى.

– الداعى ۋاقىتتا قولداعى مالعا جايىلىمدىق جەر تارلىق ەتەيىن دەپ وتىر. جەر تاپشىلىعىن قازىردىڭ وزىندە سەزىنە باستادىق. قىستاۋدى اقسۋ اۋدانىنداعى كوشكەنتال اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى جەردەن، ال جايلاۋدى قىزىلاعاش اۋىلدىق وكرۋگىنەن، اۋداننىڭ جەر قورى ەسەبىنەن العان بولاتىنمىن. وسى ماسەلە شەشىلسە مال باسىن قازىرگىدەن دە كوبەيتۋگە بولادى. تۇراقتى الۋشى تابىلسا جەكەلەگەن ساۋدا ورىندارىن ءسۇت ونىمدەرىمەن، قىمىزبەن قامتاماسىز ەتەتىندەي دە مۇمكىندىگىمىز بار، – دەيدى زەينەكەڭ قايتار جولدا الداعى جوسپارلارىمەن ءبولىسىپ.

ءيا، شارۋا ادامىنىڭ الداعى جوسپارلارى اۋقىمدى. قاي جۇمىستى قولعا السا دا جەرىنە جەتكىزبەي تىنبايتىن جىگەرلى جاننىڭ بۇل ورايداعى جوسپارلارىنىڭ دا ورىندالاتىنىنا شاك كەلتىرمەدىك.

 كەلەسى جىلى زەينەكەڭ اسقارالى الپىستىڭ اسۋىنا اياق باسپاق. وسى ۋاقىتقا دەيىن زايىبى ەكەۋى بالالارىنىڭ يگىلىگىنە جۇمىس ىستەسە، ەندىگى جەردە بالالارى توي جاساپ بەرەمىز دەپ وتىر ەكەن.

بالالارى دەمەكشى، زەينەلحان مەن ليدا عاليەۆتەر ەكى قىز بەن ءبىر ۇل تاربيەلەپ، ولاردان 9 نەمەرە ءسۇيىپ وتىرعان باقىتتى اتا-انا.

سونشاما ەڭبەكپەن قۇرىپ، جۇمىسىن ورىستەتىپ وتىرعان شارۋا قوجالىعىنا ۇلدارى ازاماتتىڭ ەسىمى بەرىلگەن ەكەن. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ىشكى ىستەر ورگاندارىندا قىزمەت ىستەپ ءجۇرىپ وتباسىلىق جاعدايعا بايلانىستى (باسقا جۇرگىزۋشىنىڭ كىناسىنەن جول-كولىك وقيعاسىنا تۇسكەن اتا-اناسىنا كۇتىم جاساۋ ءۇشىن) ءوز ەركىمەن قىزمەتتەن بوسانعان ازامات بۇگىندە اكە ۇلگىسىمەن پوليتسياداعى جۇمىسىن قايتا جالعاستىرسام دەپ ارماندايدى. سوعان وراي ءبىز دە ازاماتتىڭ الار اسۋلارى بيىكتەپ، الداعى ۋاقىتتا جانى قالاعان جۇمىسىنا ورنالاسسىن، ءوزى اتتاس شارۋا قوجالىعىنىڭ جۇمىسى دا ورىستەي بەرسىن دەگەن جاقسى تىلەكپەن اتتاندىق.

ءنۇسىپباي ابدىراحىم

الماتى وبلىسى

ارنايى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى ءۇشىن