قازاق اسپانعا ۇشتى دەپ قۋاندىق. ارتىنشا، الەۋمەتتىك جەلىدە «شوقىندى» دەپ جازعىردىق.  ءتىپتى، ايدىن ايىمبەتوۆتىڭ ءدىني-سەنىمىنە سىرتتاي تون ءپىشىپ، نەبىر اڭگىمەلەر ايتىلا باستادى.  وسى رەتتە ناعىز ءدىن سالاسى ماماندارىنىڭ پىكىرىنە قۇلاق تۇرگەنىمىز ارتىق ەتپەس.

ەرشات وڭعاروۆ، يسلامتانۋشى عالىم:

كىسىنى عايباتتاۋدىڭ كۇناسى ۇلكەن. ال ونى شوقىندى دەپ ايىپتاۋ - ەڭ ۇلكەن كۇنا

– ايدىن ايىمبەتوۆ ايعا ۇشىپ، قالىڭ قازاق ەلىن عانا ەمەس، بارلىق مۇسىلمان ەلدەرىن قۋانىشقا بولەدى. ايدىندى الىپ ۇشقان زىمىراندى اراب ەلدەرىنىڭ تەلەكانالدارى دا كورسەتىپ، مۇسىلماننىڭ بالاسى ۇشقانىنا اللاعا ماداق ايتقانىن كوزىمىز كوردى.

وسىلايشا، بارشا ادامزات بالاسى قۋانىپ جاتقان ساتتە، ءبىزدىڭ ەلدە، ايدىننىڭ ءوز وتانىندا باتىرىمىزدى «شوقىندى»، «يمانسىز»، «اتەيست» دەپ عايباتتاعان ارانداتۋشىلار شىقتى.

ايدىن شوقىنعان جوق! بىرىنشىدەن، حريستيان ءدىنىنىڭ قىزمەتكەرى بايقوڭىردا ايىمبەتوۆتىڭ بەتىنە سۋ شاشۋى – شوقىندىرۋعا جاتپايدى. ول جەردە شوقىندىرۋدىڭ ەلەمەنتتەرى بولعان جوق. شوقىندىرۋ جورالعىسى الدەقايدا كۇردەلى. ەكىنشىدەن، بەينەتاسپاعا انىقتاپ قاراساق، ايدىن قاسىنداعى ارىپتەسى سياقتى قولىن كوتەرىپ شوقىنباق تۇگىلى، سۋ شاشۋ ءراسىمىنىڭ ۇستىندە ءتۇسى سۇرلانىپ نارازىلىق تانىتىپ تۇرعانىن بايقايمىز.

كىسىنى عايباتتاۋدىڭ كۇناسى ۇلكەن. ال ونى شوقىندى دەپ ايىپتاۋ – ەڭ ۇلكەن كۇنا. تۇپتەپ كەلگەندە مۇسىلماندى كۇپىرلىكپەن ايىپتاۋدىڭ ءوزى كۇپىرلىك. بۇل تۋراسىندا پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «ەگەر بىرەۋ باۋىرىنا: ء“اي، كاپىر!” – دەسە، ول مىندەتتى تۇردە ەكەۋىنىڭ بىرەۋىنە قايتادى. (ياعني، ايتقانى دۇرىس بولماسا، ءوزى سول كۇپىرلىكتىڭ كۇناسىن كوتەرەدى)» – دەگەن. سوندىقتان، سىرتتان عايبات ايتۋدان، كىسىنى كۇپىرلىكپەن ايىپتاپ، ەل ىشىندە ىرتكى سالۋدان ساق بولۋ كەرەك. 

سونىمەن قاتار، عالامتوردا ايدىنعا قاتىستى وسى وقيعاعا ەلىمىزدىڭ باس ءمۇفتيىن، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىن كىنالاپ تا ۇلگەردى. بۇل وقيعاعا باس ءمۇفتيدى جازعىرۋ دا مۇلدە ورىنسىز.

باس ءمۇفتيدىڭ الدىنا ەشكىم باتا سۇراپ كەلمەدى. ەرجان قاجى باتا سۇراپ كەلگەن كىسىلەرگە باتاسىن بەرەرى انىق. ال ەگەر ءمۇفتيدىڭ ءوزى بارىپ نەگە باتا بەرمەدى دەسەڭىز، عارىشقا ۇشۋ وتە كۇردەلى ءۇردىس ەكەنىن ۇمىتپاعايسىزدار. وعان دايىندىق ءىس-شارالارى وتە قۇپيا تۇردە، جابىق فورماتتا وتەتىنى بارشاعا ايان. سوندىقتان، بۇل جەردە ءمۇفتي حازىرەتتى دە، ءمۇفتياتتى دا كىنالاۋ قيسىنسىز دەپ بىلەمىن.

جالعاس ساندىباەۆ، ءدىنتانۋشى عالىم:

اللادان امان ورالۋىن تىلەيىك

­– نەگىزىندە بۇل اڭگىمەگە مۇرىندىق بولعان ايدىن اعامىزدىڭ عارىشقا اتتانار ساتىندەگى بەينە-كورسەتىلىمى ەدى. مۇندا عارىشقا ۇشىرۋ راسىمىندە ايدىن اعامىزدىڭ قاسىندا باسقا دا عارىشكەرلەردىڭ بار ەكەنىن كورەمىز. شىركەۋ قىزمەتكەرى سۋ شاشىپ، شوقىندىرعان ۋاقىتتا ءبىزدىڭ اعامىز كوز جۇمعان كۇيدە قالدى، شوقىنعان جوق ال، قاسىنداعىلار شوقىنىپ جاتتى. سوندىقتان، ءبىر كورىپ، ونىڭ بايىبىنا جەتپەي جاتىپ ءيىسى مۇسىلمان ادامدى «شوقىنعان»، «مۇسىلمان ەمەس» دەگەن سياقتى ۇكىم شىعارۋ دىنىمىزگە جات. اعامىزدىڭ دىننەن شىققاندىعىنا ەشقانداي ايعاق جوق.

سوندىقتان، بۇلىككە سەبەپشى بولمايىق. قازاقتىڭ عارىشكەر باتىرىن قاراپتان-قاراپ قارالاپ، وزىمىزگە كۇنا ارتپايىق. بالكىم، اكەيدىڭ سۋمەن الاستاتۋى ايدىن اعامىز ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي شىعار. ادەتتە يمام ءبىر ۇجىمدا قۇران وقىپ، باتا جاساعان ۋاقىتتا كەيدە سوندا وتىرعانداردىڭ اراسىندا وزگە ءدىن وكىلدەرى دە بولادى ەمەس پە؟ ولار قۇراندى ەستىپ وتىرعاندارى ءۇشىن مۇسىلمان بولىپ كەتپەيدى عوي. ول ءۇشىن ارنايى شارتتار بار جۇرەكپەن مويىنداۋ، تىلمەن قايتالاۋ دەگەن سياقتى ت.ب ارەكەتتەر. ءدال سول سياقتى ايدىن اعامىز دا پراۆوسلاۆيە وكىلىنىڭ سۋ بۇركەۋىمەن حريستيان بولىپ كەتەدى دەگەن حابار جوق.

ارينە، مۇنداي راسىمدە شىركەۋ وكىلىنىڭ قاتىستىپ، يمامنىڭ بولماۋى وكىنىشتى. ايتسە دە،  Abai.kz سايتى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ ارنايى مالىمدەمەسىن جاريالاعان. وندا: «قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا جانە قمدب-نىڭ قىزىلوردا وبلىسى بويىنشا وكىلدىگىنە ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان شاقىرتۋ كەلمەدى. ءدىني راسىمدەر ورىندالاتىنى جايىندا حابار جەتكىزىلمەدى»، – دەلىنگەن. (http://abai.kz/post/view?id=4545). سوندىقتان، ايدىن اعامىز تۋرالى جامان ويلاماي، عارىشكەردىڭ جەرگە امان-ەسەن ورالىپ، وتباسىمەن قاۋىشقانىن اللادان سۇرايىق.

مۇحيددين يساۇلى، تەولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى:

دەرەۋ كۇپىرگە شىعارۋ تاكپىرشىنىڭ مىنەزى

– پوپ شوقىندىرعاننىڭ ءبارى حريستيان بولا ما؟ ەگەر سول ءدىندى مويىنداسا، حريستيان بولادى. ال، عارىشكەر ايدىن مىرزا عارىشقا ۇشاردا سول پوپتىڭ سۋىن جۇتىپ، كرەستى ءسۇيىپ پە؟ جوق، ارينيە. ونىڭ مۇسىلمان ەكەندىگى بەلگىلى. مۇنىڭ الدىنداعى عارىشكەر توقتار دا مۇسىلماندىعىن ءبىلدىرىپ قۇراندى الىپ ۇشقان جوق پا ەدى؟!

قۇران العاش رەت ھيرا ۇڭگىرىنە ءتۇسىپ، يسلام ءدىنى مەككەگە جايىلا باستاعاندا مەككەنىڭ مۇشرىك باسشىلارى العاشقى مۇسىلمان بولعاندارعا قانداي قيىندىق كورسەتپەدى؟! اراسىندا شيگە وراپ، سول ءشيدى جاعىپ قيناعاندارى دا بولدى. اعاشقا بايلاپ، قيناپ،  پۇتتى بەتىنە توسىپ، دىنىڭنەن باس تارت دەپ قينادى. بىراق سولار بەتىنە پۇتتى توسىپ، جۇزىنە تيگىزگەنى ءۇشىن مۇسىلماندىقتان شىعىپ كەتتى مە؟ جوق، بولماسا «بەتىڭە پۇت ءتيىپ كەتتى، ەندەشە كاپىر بولدىڭ» دەگەن ساحابالار بولدى ما؟ ارينە، جوق. ءتىپتى، ءبىر ساحابا تىلمەن ايتسا دا جۇرەكپەن بەكىتپەگەنى ءۇشىن «ول مۇسىلمان» دەپ ارنايى ايات تۇسكەن ەدى. ءيا، يمان جۇرەكپەن بەكىتۋ.

ودان كەيىنگى ءمادينا ءومىرىن الايىق. سول جەردە ەلدىڭ ءبارى نامازعا بارىپ، شاريعاتپەن امال ەتتى. بىراق ارالارىندا مۇناپىقتار سوعان مۇسىلمان بولىپ قالدى ما؟ ارينە، جوق.

ەندى قازىرگى زامانعا كەلەيىك. ءبىزدىڭ ايت مەيرامدارىمىزدا پوپ ءتارىزدى باسقا ءدىننىڭ وكىلدەرى  ايت مەرەكەمىزبەن قۇتتىقتاپ، قۋانىشىمىزعا ورتاقتاسىپ جاتادى. بىراق ولار سول ءۇشىن مۇسىلمان بولا ما؟ ارينە، بولمايدى. مىسالى، ستامبۋلعا بارا قالساڭىز، مەشىتتەردىڭ ىشىندە حريستيان تۋريستەردى كورەمىز. ولارعا يمامدار ارنايى مەشىتتىڭ سۋلارىن ىشكىزىپ، ايەلدەرىنىڭ باسىنا ورامال تاققىزىپ جاتادى. بىراق، سولار مۇسىلمان بولدى ما؟ ارينە، جوق. سول ستامبۋلداعى اياسوپيا مەشىتىن الىپ قارايىق. مەشىتتىڭ قابىرعالارىندا حريستيان سەنىمدەرىنە قاتىستى سۋرەتتەر بار. ويتكەنى، ول بۇرىن شىركەۋ بولاتىن. مۇسىلماندار سول مەشىتتە عاسىرلار بويى ناماز وقىپ كەلدى. سولار حريستيان بولدى ما؟ ارينە، جوق.

ەۋروپادا جاقىندا تاعى دا ءبىر شىركەۋ مەشىتكە اينالدى. بىراق شىركەۋدىڭ زاتتارى ءبارى ساقتالىپ قالدى. سول جەردە ناماز وقىعان مۇسىلماندار حريستيان بولىپ كەتتى مە؟ البەتتە، جوق.

ءتىپتى، كەيبىر كرەست ماركاسى بار كيىمدەر دە بار، سولاردى مۇسىلماندار دا كيىپ جۇرەدى. سولاردى «حريستيان» دەپ ايتا الامىز با؟

ءبارىن قويشى، بۇكىل تەحنيكا اتاۋلى مۇسىلماندىكى ەمەس. بارلىعىن ەۋروپا، جاپونيا سەكىلدى ەلدەر جاسايدى. بىراق، وسىنىڭ ءبارىن مۇسىلماندار دا پايدالانادى. ەندەشە وسىنىڭ ءبارىن كورمەي، عىلىمدا العا وزىپ عارىشقا ۇشقان كىسىگە پوپ شوقىندىردى، ولاي بولسا ول حريستيان بولىپ كەتتى دەگەن وي، نە دەگەن سۇمدىق؟

مۇسىلماندىق – ادەپتىلىك. ادەپتىلىگىنەن اسقان بارىنەن دە اسادى. ەندى ول پوپقا: «ەي، پوپ شال، نە شاتىپ تۇرسىڭ؟ مەن مۇسىلمانمىن» دەپ شاتاق شىعارۋى كەرەك پە ەدى؟

ال، يسلامدا مۇسىلمان بىرەۋدى كاپىر ەتكەننىڭ ءوزى كاپىر بولادى. ءتىپتى، تىلىمەن كۇپىرلىك ەتكەن العاشقى ساحابانىڭ وزىنە ەشكىم كاپىر دەگەن جوق، ارنايى ايات ءتۇستى عوي. مۇسىلمانعا كۇپىر ەتۋ مۇسىلمانعا جاراسار قىلىق ەمەس، تاكپىرشىنىڭ ءىسى.

ءدىن ىستەر كوميتەتى

دايىنداعان گۇلميرا شارحانقىزى

Abai.kz