الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اماندىق باتالوۆ كەربۇلاق اۋدانىنداعى ەگىس جۇمىستارىمەن تانىستى. اكىممەن ەرە بارعان جولساپاردا بىرنەشە اۋىلدىق وكرۋگتىڭ تەرريتورياسىنا تيەسىلى شارۋا قوجالىقتارى جۇمىسشىلارىمەن اڭگىمەلەسىپ، شارۋالارىنىڭ جاي-جاپسارىن ءبىز دە ءبىلىپ قايتتىق.

تالدىقورعان قالاسىنان ەسكەلدى اۋدانىنىڭ تەرريتورياسىنا دەيىن، ەسكەلدىدەن كەربۇلاققا دەيىنگى كولىك جولدارى شۇرىق-تەسىك، ويپىق-تويپىق، گارموشكا-بالالايكا. شەندىلەردىڭ دجيپتەرىنەن قالماۋ ءۇشىن قارا جورعا بيلەدىك. قارا جورعا دەيمىن-اۋ، بالەتتەگى قىزدار قۇساپ سەكىردىك، تەك اياقتىڭ ۇشىمەن ەمەس، وتىرعان قالىپتا قۇيرىقتىڭ وزىمەن. وسى ساپاردا ايتىلعان كوپ اڭگىمەنىڭ اراسىندا جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ باسشىسى 12 ميلليارد تەڭگە جول جوندەۋگە ءبولىندى دەگەن ەدى. كەربۇلاق اۋدانىنىڭ اكىمى باعدات اليەۆ جولدى جوندەپ جاتقانىن ايتتى.

دالا توسكەيىندە قاۋىرت جۇمىس. بىركەلكى، جيناقى وسكەن ساباندى اباجاداي كومباين ىرسيعان وتكىر تىسىمەن ورىپ جاتىر. تەحنيكانىڭ ءجۇرىپ وتكەن ءىزى قارايىپ،  توپىراعى بورپىلداپ، شاڭى اسپانعا كوتەرىلدى. الگىندە عانا كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسقان ساپ-سارى القاپتىڭ ۇمار-جۇمارى شىقتى. اينالاعا كوز سالساڭىز، سارعايىپ جاتقان ەگىس القاپتارىن كورەسىز. ءبىرى اسىعىس، ءبىرى الاڭ، بارىندە دە بۇيىعى تىرلىك جوق. ءوز جۇمىسىنا ماشىقتانىپ العان ديقانشىلار ءونىمدى نەعۇرلىم كوپ الۋدىڭ بارلىق امالىن جاساپ باعۋدا.

وبلىس اكىمى اماندىق باتالوۆ ەڭ اۋەلى كوكسۋ اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى ەگىستىك القاپقا ات باسىن تىرەدى. وندا «زارينا»، «ابىكان» مەن «اقىلباي-2» شارۋا قوجالىقتارىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى مەن شارۋاسىنىڭ ءجاي-كۇيىمەن تانىستى. «زارينا» شارۋا قوجالىعىنا 5000 گەكتار جەر تيەسىلى. 3000 گەكتار ەگىستىك القاپ بولسا، 2000 گەكتارى جايىلىم جەرلەر. 2550 گەكتار ماساقتى ءداندى داقىلدار جانە 200 گەكتار كوپجىلدىق ءشوپ وسىرىلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ماساقتى ءداندى داقىلداردى جيناۋ ناۋقانى ءجۇرىپ جاتىر. «تابان اقى ماڭداي تەردىڭ العاشقى جەمىسىن دە كوردىك. شۇكىر، بيىلعى كورسەتكىش جامان ەمەس. اۋا رايى قولايلى بولدى. بۇگىنگى كۇنى 500 گەكتار جينالىپ، 850 توننا استىق باستىرىلدى. ونىمدىلىگى دە كوڭىل كونشىتەرلىك. ورتاشا ەسەپپەن، ءار گەكتارىنا 17 تسەنتنەردەن اينالدى. 4600 توننا ءونىم الۋ جوسپارلانعان. مالدى قىستاتۋ ناۋقانىنا 800 توننا ءشوپ دايىندالدى»، - دەيدى «زارينا» شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى مارات چۋجەنوۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، شارۋاشىلىقتا 42 دانا اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى، ونىمەن قوسا 250 باس مال سىياتىن مال قورا، 1000 توننا سىيىمدىلىعى بار استىق قويماسى، كارتوپ قويماسى، سونداي-اق مەحانيكالاندىرىلعان قىرمان دا بار. «ەرىنبەگەننىڭ ەڭبەگى جانادى» دەمەكشى اتالمىش شارۋا قوجالىعى مەملەكەت تاراپىنان اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي قولداۋ تاپقان. ناقتىراق ايتساق، 2014-2015 جىلدارى «اگروبيزنەس 2020» باعدارلاماسى اياسىندا 36,7 ميلليون تەڭگە كولەمىندە سۋبسيديا العان. ال، «ابىكان» شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى سەرىك ابىحانوۆ بىلتىر «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى قولداۋ قورىنان 70 ميلليون تەڭگە نەسيە العانىن، بيىل شارۋاشىلىعى 20 ميلليون تەڭگە كولەمىندە نەسيەلىك قولداۋعا يە بولعانىن ايتادى. «كەشە شابىندىق جەرلەردى يگەرۋدى باستادىق. ءار گەكتارىنا 26 تسەنتنەردەن ءونىم الىنۋدا. ارپا مەن اشىتقىنى تەكەلىدەگى ارنايى زاۋىتقا وتكىزىپ وتىرمىز. 1250 گەكتار ەگىستىك جەر، 3000 گەكتار جايىلىم جەرىمىز بار»، - دەپ شارۋاشىلىعىنىڭ جۇمىسىمەن تانىستىردى. «ابىكان» شارۋا قوجالىعى بىلتىردان باستاپ بيو وتىن شىعاراتىن زاۋىت اشقان. مۇنداي زاۋىتتار جوعارى مىنبەرلەردە كوپ ايتىلاتىن جاسىل ەكونوميكاعا قوسقان ۇلەسى بولىپ سانالاتىن كورىنەدى. ول تۋرالى كوكسۋ اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى ەرعالي ساتىمباەۆ كەڭىرەك اڭگىمەلەپ بەردى.

ەرعالي ساتىمباەۆ، كوكسۋ اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى:

بيو وتىن شىعاراتىن زاۋىتتا 12 ادام جۇمىس ىستەيدى. كۇنىنە 8 توننا گرانۋل ءوندىرىپ شىعارادى. گرانۋل دەگەنىمىز – سابان، قۋراي، ءشوپتى جيناپ تەرىپ ارنايى قۇرال-جابدىقتارىنا سالىپ، حيميالىق قوسپا قوسقاندا دايىن بولاتىن ءونىم. ونىڭ ارتىقشىلىعى سول، وتىن رەتىندە پايدالانىلادى، كۇلى بولمايدى. ادەتتەگى وتىننان ءۇش ەسە تومەن باعالاناتىندىقتان، وتىن ۇنەمدەۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى وسى. بىلتىردان بەرى الەۋمەتتىك نىسانداردى جىلىتۋعا پايدالانىلىپ كەلەدى. ماسەلەن، 640 ورىنعا ارنالعان مەكتەپ التى اي قىستا 60 توننا جانار جاعارماي جاعادى. 60 توننا جانار جاعارمايدىڭ ءار ءليترىن 100 تەڭگەدەن ەسەپتەسەك، قىرۋار قارجى شىعادى. بيو وتىن وسىدان 3 ەسەگە ارزان. تەك بيو وتىن جاعۋ ءۇشىن ارنايى قازاندىعىن ورناتۋ كەرەك. ونىڭ ءوزىن بىزدەگى «فاكيل» فيرماسى جاسايدى.

سونىمەن قاتار، كۇرەڭبەلدىكتەر ەنەرگيانى دا ۇنەمدەۋدىڭ جولدارىن قاراستىرىپتى. ناتيجەسىندە، «جارىق ەنەرگو» كومپانياسىمەن بىرلەسە وتىرىپ، كوكتال وزەنىنەن ەنەرگيا الاتىن تەحنولوگيانىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋدە.  «كوكسۋ، ەسكەلدى اۋدانىندا ەنەرگيا تاپشىلىعى بولۋى مۇمكىن. كىشى كولدەردەن ەنەرگيا الىپ، ەنەرگيا قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرۋ ماقساتىندا وسىنداي جوبا ىسكە اسۋدا. ءبىز ەنەرگيانىڭ لينياسىن تارتتىق، بۇل قورعاستاعى قۇرعاق ايلاققا دەيىن بارادى. قازىرگى كۇنى سارقان، اردرەەۆكا، كوكتال كولدەرى قوسىلىپ وتىر. لەپسى، اقسۋ، كوكسۋ، قاراتال وزەندەرىندەگى سۋدىڭ ءبىر جۇيەمەن بىركەلكى ەنەرگيا كوزىن الۋعا پايدالانامىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – ءوڭىردى ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىز ەتۋ. 2016-2017 جىلداردا جوبالىق قۋاتى شىعۋى كەرەك. قازىر كەزدە ەنەرگەتيك مامانداردى وقىتىپ، جۇمىسقا الىپ جاتىرمىز»، - دەيدى ەرعالي عاريفوللاۇلى. «جارىق ەنەرگو» ۇلتتىق ەنەرگەتيكالىق كومپانياسى» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى ساكەن مەيىربەكوۆ  قاراتال وزەنىندەگى گەس كاسكادا قۇرىلىسى تۋرالى بايان ەتتى.  ونىڭ ايتۋىنشا، قۇرىلىس جۇمىسى الداعى  جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاۋ الماق. بۇل جالپى  قۋاتتىلىعى 35 مۆت بولاتىن   5 ستانتسيا  2020 جىلعا دەيىن ىسكە قوسىلماق.

شارۋالاردىڭ قال-جاعدايىن سۇراپ، جۇمىسىنىڭ ءجاي-كۇيىمەن تانىسقان وبلىس اكىمى «شارۋالارىڭدا قيىندىقتار بار ما؟»، «قانداي كومەك قاجەت؟» دەپ سۇراۋدى ەسىنەن شىعارعان جوق. وسىدان كەيىن قوعالى اۋىلدىق وكرۋگىنە بارعان دەلەگاتسيا ونداعى 100 گەكتار القاپتاعى كارتوپ وسىرۋشىلەرمەن تىلدەستى. قوعالى اۋىلىنداعى ء«مادي» شارۋا قوجالىعى 3400 گەكتار ماساقتى ءداندى داقىل ەككەن، ونىڭ 1500 گەكتارى – كۇزدىك بيداي، 700 گەكتارى – جازدىق بيداي، 1000 گەكتارى – قاراقۇمىق. قازىر داقىلدىڭ الدىن جيناپ ۇلگەرگەن. شارۋا قوجالىعىندا 24 ادام جۇمىسپەن قامتىلعان. ورتاشا ايلىعى دا جامان ەمەس، 60 مىڭ تەڭگە. شارۋا قيىندىقتارىن ەڭسەرىپ، ەڭبەكتىڭ جەمىسىن دە كورىپ وتىر. توككەن تەرى، ەتكەن ەڭبەگىنە ساي مەملەكەتتەن كومەك تە العان. بىلتىرعى جىل مەن بيىلعى جىلى «اگروبيزنەس 2020» باعدارلاماسى اياسىندا ەگىن شارۋاشىلىعى بويىنشا 6,2 ميلليون تەڭگە كولەمىندە سۋبسيديا بەرىلگەن. 2014 جىلى ء«مادي» شارۋا قوجالىعى ليزينگكە 50 ميلليون تەڭگەگە 1 دانا تراكتور، 1 دانا ءدارى شاشقىش، 2 دانا كومباين العان. وسى قولداۋدىڭ ارقاسىندا شارۋاسى جەمىستى، جۇمىسى قارقىندى ءجۇرىپ كەلەدى. ال، تالدىبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى «الاتاۋ دەيري» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى اۋقىمدى القاپتى يگەرىپ جاتقان ءىرى كاسىپورىن. قازىرگى كۇنى 120 ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر. 10 047 گەكتار جەردى پايدالانىپ، ءوز شارۋاسىنىڭ تاسىن ورگە دومالاتىپ، تەك اۋىل شارۋاشىلىعىنا عانا ەمەس، وبلىس ەكونوميكاسىنا ءوز ۇلەسىن قوسىپ كەلەدى. ەگىن شارۋاشىلىعىمەن دە، مال شارۋاشىلىعىمەن دە قاتار اينالىسىپ، بۇل سالانىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋگە اتسالىسۋدا. سەرىكتەستىك اسىل تۇقىمدى ءمۇيىزدى ءىرى قارا مالىنىڭ رەپرودۋكتور-شارۋاشىلىعى بولىپ سانالادى ەكەن. 2012 جىلى «قازاگروقارجى» اق قولداۋىمەن اۆستراليادان ەتتى «انگۋس» تۇقىمىنان 280 انالىق باس جانە 9 باس بۇقا ساتىپ اكەلگەن. ولاردان قازىرگى كۇنى 200 باس تۇقىم الىنعان. «الاتاۋ دەيري» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى باسشىسى راقىمجان سۇرابالدينوۆتىڭ ايتۋىنشا، «انگۋس» تۇقىمىنىڭ ءىرى قارا مالدارى قازاق توپىراعىنا تەز ءسىڭىسىپ كەتكەن. قازىر سەرىكتەستىككە تيەسىلى ءمۇيىزدى ءىرى قارا مالىنىڭ جالپى سانى 488 باس بولسا، ونىڭ ىشىندە 279 انالىق، 9 باس بۇقا، 200 باس تانا-تورپاق، 6 باس جىلقى بار. جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ باسشىسى اماندىق عابباسۇلى ديقانشىلاردىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن دالادان قالاعا تاسىپ، اۋرە-سارساڭعا تۇسپەۋى ءۇشىن ازىق-تۇلىك بەلدىگىن ۇيىمداستىراتىنىن ايتتى. بۇل جوبا ىسكە اسسا، شارۋالار ەت، ءسۇت، كۇرىش، كوكونىس ساتۋعا باسىن اۋىرتپايتىن بولادى.

اماندىق باتالوۆ، الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى:

كوپتەن ارمانداپ جۇرگەن دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە بولىپ ەندىك. ەندى ءبىزدىڭ تاۋارلار ساپالى جانە باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى كەرەك. ناقتىراق ايتساق، ءبىز وندىرگەن كەز كەلگەن تاۋاردى ەۋروستاندارت تالاپتارىنا ساي ەتۋگە ءتيىسپىز. جالپى، ءبىزدىڭ ەلدە وندىرىلەتىن ازىق-تۇلىك تاۋارلارى ەكولوگيالىق تازا. ونى ءبارى بىلەدى. سوندىقتان، ءبىز اپارعان ونىمدەردى ولار تالاسىپ الادى. ونىڭ ءبارىن جاساۋ ءۇشىن ۇكىمەت ۇلكەن كومەك جاساپ جاتىر. ەلباسى قانت قىزىلشاسىن وسىرۋدەن الدىنا جان سالمايتىن الماتى وبلىسىنىڭ ءداستۇرلى شارۋاشىلىعىن قايتا ورنىنا كەلتىرۋدى تاپسىرعان بولاتىن. بيىل ءبىز قانت قىزىلشاسىن 4000 گەكتارعا ەكتىك. كاسىپكەر جىگىتتەر كوكسۋ قانت زاۋىتىن، قارابۇلاق قانت زاۋىتىن، الاكول قانت زاۋىتىن ىسكە قوسامىز دەپ ۋادە بەرگەن. ءتاتتى ءتۇبىردى وڭدەپ ءونىم ەتە الساق، ودان كەلەر پايدا كوپ. قانشاما جۇمىس ورىن، قانشاما ينۆەستيتسيا، قانشاما سالىق ءتۇسىمى بيۋدجەتكە تۇسەدى. بيىلعى جىلى اۋىلشارۋاشىلىعى ونىمدەرى ءۇشىن 24 ميلليارد تەڭگە سۋبسيديا الدىق.

شىنارگۇل وڭاشباي،

تالدىقورعان-كەربۇلاق-تالدىقورعان

سۋرەتتەر اۆتوردىكى.

Abai.kz