“اكەسىن ساباپتى” دەگەندى ەستىسەك تە، “اكەسىن ارباعا بايلاپ قويىپ تۇرىپ ساباپتى” دەگەندى كورگەن دە، ەستىگەن دە ەمەس ەدىك. قوستانايدا بولساڭ،  وندايدى دا ەستىمەك تۇگىلى، كۇندە  كورەتىن كۇنگە جەتتىك…
قوستانايدا جول ءتارتىبىن بۇزبا، بۇزساڭ ايىپپۇل تولەپ قانا قويماي، نەشە ءتۇرلى جابىرلەۋ، قورلىق، زومبىلىقتىڭ نەشە اتاسىن كورەسىڭ. كورگەندە دە، جول ءتارتىبىن بۇزعانىڭ ءۇشىن تولتىرىلعان اكىمشىلىك حاتتامانى قازاق تىلىندە تولتىرساڭ 20 مىڭ تەڭگە، ال ەندى جەڭىلدەتىلگەن ءتۇرى – ورىسشا تولتىرساڭ 10 مىڭ تەڭگە عانا تولەپ، ماي قىزمەتكەرلەرىنەن ماداقتاۋ ەستىپ، ارقاڭنان قاعىپ، امان-ەسەن ۇيىڭە جىبەرە سالادى ەكەن. ال ەندى جاڭاعىداي جاعدايدا «حاتتامانى قازاقشا تولتىرامىن» دەپ سىرەسىپ، قاسارىسىپ قالساڭ، كورەتىنىڭ قورلىق، زومبىلىق، قورقىتۋ جانە تۇرمەگە قامالۋ.
ءتىل ماسەلەسى جايىندا ادىلەتتىك ىزدەۋ – قورلىق  پەن زورلىققا  كونۋمەن تەڭ،  ودان باسقا جول جوق!
قازاقى ءتىلدى قازاققا بارار جەر، باسار تاۋ قالماپتى، قايدا بارساڭ الدىڭنان شىعاتىنى  قورقىت اتامىزدىڭ كورى.

وسىنشاما تاۋسىلىپ، جۇيكەمدى قۇرتىپ، اۋىر سوزدەر ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، وسى جىلدىڭ 6 شىلدەسى كۇنى قوستاناي قالاسىنداعى گەرتسەن كوشەسىندە ۇلتى قازاق جانىبەكوۆا اقتولقىن ناميالىقىزى كەشكى ساعات وندار شاماسىندا بيىكتەۋ جەردە ءىلۋلى تۇرعان باعدارشامنىڭ قىزىل تۇسىنە ءوتىپ كەتىپتى جەڭىل ماشيناسىمەن. سول بەتتە ارتىنان قۋىپ جەتكەن  ماي قىزمەتكەرى، سەرجانت دوسمايلوۆ داۋلەت (سۋرەتتە) قاسىنداعى ەكى قىزمەتتەستەرىمەن (ولاردىڭ دا ۇلتتارى قازاق) رولدە وتىرعان اقتولقىندى كۇشتەپ ماشينادان شىعارماقشى ارەكەتكە بارادى. العاشىندا ماي قىزمەتكەرلەرى تاراپىنان مۇنداي وسپادار، وقىس ارەكەت كورگەن كولىك جۇرگىزۋشى اقتولقىن ساسىپ قالىپ، قىزىلعا وتكەنىن مويىندامايدى. جانە پوليتسيانىڭ كومپيۋتەرىنەن جول ءتارتىبىن بۇزۋشىلىق بەينە كورسەتكىشىندە الگى جول ءتارتىبىن بۇزۋشىلىق ءساتى شىقپاي قالىپتى. سول جەردە ورنالاسقان پوليتسيا بولىمشەسىنە بارعاندا اقتولقىن ءوزىنىڭ قىزىل باعدارشامعا ءجۇرىپ كەتكەنىن كورىپ، ايىبىن موينىنا الادى. بىلاي قاراساڭ وپ-وڭاي نارسە، جول ەرەجەسىن بۇزۋ كۇندەلىكتى بولىپ جاتاتىن جايت قوي. ال مىنا جەردە ماي قىزمەتكەرلەرى قىزمەتتىك باپتارىن اسىرا ورىنداپ، اقتولقىنعا اكىمشىلىك حاتتامانى ورىسشا تولتىرۋىن تالاپ ەتەدى. جانە دە “قاسارىستىڭ” دەپ ايىپتاپ، تۇرمەگە جابامىز دەپ قورقىتادى. سەرجانت داۋلەت دوسمايلوۆ ورىس تىلىندە دورەكى سويلەسكەنى بىلاي تۇرسىن، اقتولقىندى ء«وز ەلىڭە – اۋىلىڭا بارعاندا (وڭتۇستىك قازاقستاندىق ەكەنىن بەتىنە باسىپ) قازاقشا سويلەسىپ، قازاقشا جازارسىڭ، جانە دە ورىسشا سويلەس بىزبەن!» دەپ، جەكىرىپ قورلايدى. جەڭىل كولىگىڭدى الىپ قويامىز دەپ بوپسالاۋدىڭ سوڭىندا «حاتتامانى ورىسشا تولتىرساڭ 10 مىڭ تەڭگە تولەيسىڭ، ال قازاقشا تولتىرساڭ 20 مىڭ تەڭگە ايىپپۇل تولەيسىڭ» دەپ قوقان-لوقىلىق جاسايدى. ايتولقىن: «جارايدى، مەن سول 20 مىڭ ايىپپۇلدى تولەيىن، تەك قانا اكىمشىلىك حاتتامانى قازاقشا تولتىرامىن» – دەپ، انالاردىڭ زاڭسىزدىعىنا  بولا قويمايدى. مىنانداي قورلىق، وسپادارلىققا جۇيكەسى شىداماي سىر بەرگەن اقتولقىن دارىگەرلىك جەدەل جاردەمدى شاقىرتقاندا، الگى ونى ۇستاپ العان ماي قىزمەتكەرلەرى، د.دوسمايلوۆ باس بولىپ ەكى ەزۋلەرى ەكى قۇلاقتارىندا ءماز-ءمايرام كۇيدە وتىرىپتى. اقتولقىن دارىگەرلىك جاردەم كورگەن سوڭ، ءوز-وزىنە كەلىپ، سول ءتۇنى ساعات بىرلەر شاماسىندا ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنە بارىپ ارىز جازادى. ول جەردە “15 شىلدە كۇنى جاۋابىن بەرەمىز” دەپ ارقاسىنان قاعىپ جىبەرگەن ەكەن، وسى كۇنگە دەيىن ءالى ءلام-ميم دەپ ءتىس جارماپتى. جاۋاپ جوق. ء«سىزدىڭ ىسىڭىزبەن ماحمۋدوۆ دەگەن ماي قىزمەتكەرى اينالىسىپ جاتىر، جاۋابىن سول بەرەدى» دەپتى كەتەرلىككە. ال الگى مايور ماحمۋدوۆ دەگەنى رۋزا بەيسەنبايتەگى تەلەفون شالىپ وسى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن سۇراعاندا، ورىسشا «ا كتو وتمەنيل رۋسسكي يازىك؟!» وزىنە قارسى دۇرسە قويا بەرىپتى…
باسقا امالى قالماعان اقتولقىن قوستاناي قالاسىنىڭ فيليالى «نۇر وتان» پارتياسىنا 11.07.15 جىلى ارىز جازىپ قالدىرسا، ولار: «شارا قولدانامىز، دوسمايلوۆ ەكەۋىڭدى بەتپە-بەت جۇزدەستىرەمىز»  دەپ جاۋاپ قايتارىپتى. سودان وسى ۋاقىتقا دەيىن “جۇزدەستىرەمىزبەن” جۇرسە كەرەك. اياعىنان تاۋسىلىپ، سابىلعان اقتولقىن اقىرى ەش ناتيجە بولماعان سوڭ، سول قالانىڭ پروكۋرورىنا بارسا، ايتەۋىر قۇداي وڭداپ، ول جەردە قازاقشا تىلگە كەلىپ، قازاقشا سويلەسكەن ەكەن. «بۇل ءىستى اكىمشىلىك سوت قارايدى، ەگەر ناتيجە بولماسا بىزگە كەلەسىز» دەپ جىلى شىرايمەن شىعارىپ سالىپتى. سول سابىلعاننان سابىلىپ ءجۇرىپ، اقتولقىن 13.07.15 جىلى قوستاناي قالاسىنىڭ ماماندىرىلعان اكىمشىلىك سوتىنا ارىزدانىپ، ارىزىن تىركەتەدى. بۇل ۋاقيعانى قوستانايدا شىعاتىن «قوستاناي تاڭى» دا جازىپتى.
وسى جىلدىڭ شىلدە ايىنىڭ 20 كۇنى ساعات 16.00 الگى اتالعان سوتتا جانىبەكوۆا اقتولقىن مەن سەرجانت دوسمايلوۆتىڭ ەكەۋىنىڭ ءىسى قارالادى دەگەن سوڭ ول جەرگە ءبىز دە باردىق. سوتتىڭ بولمايتىنىن سوتتىڭ حاتشىسى حابارلادى. سەبەبىن سۇراعانىمىزدا «ماي بولىمشەسىنەن د.دوسمايلوۆ پەن ا.جانىبەكوۆا جايلى ەشقانداي قۇجات تۇسپەدى، سول سەبەپتى سوت وسى شىلدە ايىنىڭ 30 كۇنى ءىستى قارايدى» دەگەن رەسەي تىلىندەگى جاۋاپ الدىق قازاق قىزىنىڭ اۋزىنان… وسى ءىستى قارايتىن سوتتىڭ اتى-ءجونى ايتقوجينوۆ ازامات مۋراتوۆيچ ەكەن.
قوستانايعا سەنبى كۇنى تاڭعى پوەزبەن جەتىپ ەدىم ششۋچينسك قالاسىنان. سول بەتتە تاكسي ۇستاپ الىپ ىشكى ىستەر باسقارماسىنا باردىم، وسى ماسەلەنىڭ انىق-تانىعىن ءبىلۋ ءۇشىن.

باسشىسى    گەنەرال-مايور ت.س.ماتكەنوۆ (سۋرەتتە) بولىپ تابىلاتىن قوستاناي !شكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ ۇلكەن عيماراتى تەمىر شارباقپەن قورشالعان. الدىندا كىشكەنتاي ۇيشىك بار ەكەن، پوليتسيا كەزەكشىلەرى وتىراتىن. سول جەردە كەلگەن ماقساتىم، شارۋامدى ايتىپ ىشكى قاۋىپسىزدىك باسقارماسىنىڭ (ۋسب) تەرگەۋشىسى پودپولكوۆنيك بۋكەنوۆ يليا ۆاليحانوۆيچپەن ىشكى بايلانىس ارقىلى تەلەفونمەن سويلەسكەنىمدە قاي تىلدە سويلەسەيىك دەگەنىمە «ماعان ىڭعايلىسى ورىس ءتىلى» دەگەن سوڭ ء«زدراستيىمدى» ايتىپ الىپ ىسكە كوشتىم. تىكەسىنەن «جانىبەكوۆا اقتولقىننىڭ ارىزى بويىنشا سەرجانت داۋلەت دوسمايلوۆقا قانداي شارا قولدانىپ جاتىرسىزدار؟» دەگەن سۇراعىما ء«سىز ول ءىستىڭ مەندە ەكەنىن قايدان ءبىلىپ قالدىڭىز؟» دەپ وزىمە قارسى سۇراق قويدى. سودان ءبىراز بوگەلىپ بارىپ «بەس-التى مينۋتتان كەيىن وسى تەلەفونمەن سۇراڭىز، ءىستى تاۋىپ الىپ جاۋابىن بەرەيىن» دەدى. ايتقان ۋاقىتىندا تەلەفون سوقسام «كەشىرىڭىز، مەندە ونداي ءىس جوق ەكەن، دۇيسەنبى كۇنى ءىس قاعازداردى جۇرگىزۋشى حاتشى اسەليادان سۇراساڭىز، ءىستى كىم جۇرگىزىپ جاتقانىن سول ايتىپ بەرە الادى» دەدى. ماعان سول بەتتە ءبارى دە تۇسىنىكتى بولا قالدى. جاڭاعى ءۇزىلىس العانىندا تەرگەۋشى باستىعىمەن اقىلداسقان بولۋى كەرەك. باستىعى ارقاسىنان سىلاپ-سيپاپ قويا بەر دەسە كەرەك، سودان مەن دە  دالاعا شىعىپ بارا جاتىر ەدىم، كەزەكشى پوليتسيا «سىرتتا تۇرعان اۆتوكولىك «جيگۋليدى» ءسىز ءمىنىپ كەلسەڭىز، تەز اكەتىڭىز، ول جەردە تۇرۋعا بولمايدى» دەدى. الگى جەردەن ەكى كوشە جۇرمەي جاتىپ ءبىزدى ۋاز ماشيناسىمەن جول ساقشىلارى ۇستاپ توقتاتتى. ۋاز كولىگىنەن اكەسى ۇل تاپقانداي قۋانىپ اتىپ شىققان ساقشى جۇرگىزۋشىنىڭ كۋالىگىن، تەح.قۇجاتتارىن الىپ قويدى دا، ونى كولىكتەرىنە قاراي الا جونەلدى كوكپار تارتقانداي ەتىپ. سونداعى تاققان ايىپتارى – جارقىراپ تۇرعان كۇنگە قاراماي جارىق جاقپاپپىز. الگى جەردە «شيەتتەي-شيەتتەي بالا-شاعامدى اسىراۋ ءۇشىن تاكسوۆات ەتىپ ءجۇرمىن» دەگەن جاڭاعى شوپىردى اياپ قاستارىنا بارىپ، ءوزىمدى تانىستىردىم. نەمەرەممەن جاستى الگى ماي-ءدىڭ «جۇگىرمەكتەرىنە» قازاقشا سويلەسەيىك دەگەن ۇسىنىس جاسادىم. جارايدى، مەن مىنگەن كولىكتىڭ جۇرگىزۋشىسى سامات جول ەرەجەسىن بۇزسىن-اق، ال بىراق جاڭاعى ماي قىزمەتكەرلەرىنە جەكىپ، دورەكى سويلەسۋگە كىم قۇقىق بەردى ەكەن؟ مەن ءتۇسىمدى سۋىتىپ ولاردىڭ سۇراپ تۇرعان 9995 تەڭگەسى شيەتتەي بالاسى بار ساماتقا اۋىر تيەتىنىن ايتىپ، ەگەر جىبەرمەسە بۇل ءىستى جاي قالدىرماي، نازارباەۆتىڭ وزىنە دەيىن شاعىمداناتىنىمدى ايتىپ، ازەر دەگەندە بوساتىپ الدىم كولىك جۇرگىزۋشى ازاماتتى.
سونىمەن مەنىڭ ايتارىم،  “قوستانايعا رەسەيدىڭ ءتىلىن  بىلمەسەڭدەر بارماڭدار، ال بارا قالساڭدار، قالتالارىڭا كوبىرەك اقشا سالىڭدار” دەگىم كەلەدى قازاق باۋىرلارىما. جول ەرەجەسىن بۇزىپ قولعا تۇسەر بولساڭدار «كاراشو، كاراشو، تى پراپ، ال مەن بينوبات» دەپ باس شۇلعىي بەرسەڭ عانا امان-ەسەن قالاسىڭ.  ال «مەن قازاقشا سويلەسۋشى ەدىم» دەپ، زاڭدى تالاپ ەتسەڭ، ءبىتتىڭ، كاليماڭا ءتىلىڭدى كەلتىرە بەر…  حاتتامانى قازاقشا تولتىرعىڭ كەلسە 20 مىڭنان كەم تولەمەيسىڭ، ال ورىسشا تولتىرار بولساڭ –  ون مىڭ تەڭگە ايىپپۇل!

ەڭ باستىسى – ورىس تىلىندە سويلەسسەڭ، مارتەبەڭ ءوسىپ شىعا كەلەدى جانە ەشقانداي دورەكىلىك، قورلاۋ، جابىرلەۋ دەگەن قوستانايدىڭ ماي تاراپىنان بولمايتىن شارۋا! قازاقشا سويلەسەم دەسەڭ – كاليماڭا كەلتىرە بەر ءتىلىڭدى…