ادەبي اپتالىعىمىز – «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ 3-ءنشى شىلدە كۇنگى سانىنان قالامداس ءىنىم الماس ءنۇسىپتىڭ «شولدەن ءولۋ مەن ۇياتتان ءولۋ» ماقالاسىن وقىپ شىعىپ، ەكىداي كۇي كەشتىم:

ءبىرىنشىسى: شىندىق شىركىننىڭ ادەبي ورتاعا دا اۋاداي قاجەتتىگى;

ەكىنشىسى: شىندىق شىركىننىڭ  قاشاندا قاجەتتىسى بارى، قاجەتسىزى بارى.

الماس ايتپاعىنىڭ ءالىپبي-مىسالىن ءامىرحان بالقىبەكتىڭ: «...ەگەر ء«يىرىم» بولماسا، مەنىڭ جۇمەكەن مەن مۇقاعالي سەكىلدى ەكى ۇلى اقىننىڭ تالدىقورعان جاقتا كادىمگىدەي «شەكىسىپ» قالعانىن ءومىر بويى بىلمەي        كەتۋىم مۇمكىن-ءدى»، - دەگەنىمەن باستاعان ەكەن. ءجا،  دەلىك. ويلانالىق. ءداپ سول «وقيعانى» ءبىلۋ  وكىنىش-شۇكىرشىلىگىن قوسىپ ايتقان اۆتوردىڭ قاي كادەسىنە جارادى؟ ادام-ازاماتتىعىنا، شىعارماشىلىعىنا نەندەي ىقپال ەتتى؟ «قاتارىڭمەن قاعىسپا، شەكىسپە!» دەپ پە؟ الدە: «شەكىسكەنمەن شەكىس، جاسقانبا!» دەپ پە؟  نەمەسە، سول «وقيعانى» بىلمەگەندىكەن اۆتوردىڭ ويلاۋ جۇيەسى مەن قالام جۇرىسىندە الدەبىر تىلسىم كىبىرتىكتىك بولىپ  پا؟ مەنىڭشە، «بارەكەلدى!» دە، «قاپ!» تا جوق. ونى ەستىگەن جەردە قالدىرىپ، باستى ءبىر شايقاي سالۋ ءجون ەدى. ءيا، ول «شىندىق» -  قازاق  ادەبيەتىنە، بىزگە، ەكى اقىننىڭ بۇگىنگى، ەرتەڭگى  ۇرپاقتارىنا  دا  قاجەتسىز شىندىق.

وسى تۇستا ءبىر شەگىنىس جاساپ، «ۇلى» دەگەن سوزگە نازارلارىڭىزدى اۋدارايىن. ول مىناۋ ۇزىندىدەگى «ەكى ۇلى اقىننىڭ» دەگەن ءسوزدىڭ سەبەپشى بولۋىمەن بايلانىستى. ءيا، سەبەپشىلىگىمەن، ايتپەسە، بۇگىندە ءبىزدىڭ ادەبي ورتادا  ءولى-ءتىرى  اقىن-جازۋشىلاردىڭ مەرەيتوي مەن مۇشەلتويلارىندا  ولاردى شەتىنەن «ۇلى اقىن»، «ۇلى جازۋشى» دەۋدىڭ  ارزان ادەتكە اينالعانى تۋرالى  «جاس الاش»، «تۇركىستان» گازەتتەرىندەگى ماقالامدا، سۇحباتىمدا ايتقانمىن، بىراق ء«ا، بۇل ويلانارلىق ەكەن» دەگەن جان بولمادى. ياعني سونداعى پىكىرىمدى قايتالاۋىم قاجەت سياقتى. مەنىڭ ويىمشا، قازاق ادەبيەتى الەمىندە ءبىر عانا ۇلى اقىن بار، ءبىر عانا باس اقىن بار، ول – اباي قۇنانبايۇلى! بۇل باعانى ءاليحان بوكەيحانوۆ پەن احمەت بايتۇرسىنوۆ اعالارىمىز بەرگەن. ول وسيەت-باعانى ارقاشان ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك، زامان ساۋداسىنا سالماۋىمىز كەرەك. ويتكەنى اباي – قازاق توپىراعىندا ەندى قاي عاسىردا جاراتىلارى  بەلگىسىز ۇلى اقىن-فيلوسوف! ابايعا جاس جاعىنان دا، اقىندىق دارىنى جاعىنان دا ەڭ جاقىن شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنان باستاپ بەرگى قاي اقىنىمىزدى بولسىن: «بەلگىلى، كورنەكتى، اسا كورنەكتى، كلاسسيك»  دەسەك، استە ولقى بولماس. «ۇلى» دەسەك، ونىمىز  ابايمەن تەڭەستىرۋ بولادى. وسىنى ەسكەرمەيمىز دە، «ۇلى اقىن» دەپ تىزبەلەي بەرەمىز. ءوز باسىم قۇدايى ءبىر قۇرداستارىم بولعان مارقۇم قادىر مىرزا ءالى مەن تۇمانباي مولداعاليەۆتى دا، قولپاشتاۋشىلارى قالايدا  جىرتىلىپ-ايىرىلىپ، الدەن «ۇلىلاپ» جۇرگەن ولجاس سۇلەيمەنوۆتى دە  «ۇلى  اقىن» دەي المايمىن. قادىريام مەن تۇماشىم – پوەزيامىزداعى  اسا كورنەكتى تۇلعالار. ال ولجاستىڭ ورنى ورىس پوەزياسىندا...

الدىنداعىلاردى «ۇلى» دەپ سىلتەي بەرۋگە اۋەستەر، ءسىرا، سول ءسوزدىڭ   كەيىن وزىنە  دە  بۇيرۋىن كوكسەۋشىلەر شىعار.

«يىرىمگە» قايتىپ ورالايىن. ءيا، ونداعى قاجەتسىز شىندىقتاردى  اتاپ، قادەكەڭمەن «شەكىسىپ» قالعانمىن. ول اۋىزەكى تاراعان وسەك-اياڭ بولمادى، «جاس الاش» گازەتى بەتندە باستالىپ، «ايقىن» گازەتى بەتىندە اياقتالعان جاۋاپتاسۋ بولدى. مەن مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ: «قايتىس بولعان كىسى جايىندا تەك     جاقسى ءسوز ايتىڭدار، عايباتتاماڭدار. ول فانيدەگى جاقسى-جامان ىستەرى ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىن جەرگە باردى»، - دەگەن حاديسىنە  سۇيەندىم  جانە بۇگىنگى ۇستانىمىم دا – سول.

جازۋشىلار وداعىمىزدىڭ قۇزىرىندا وتىز جىل قىزمەت ىستەدىم.     «قازاق  ادەبيەتىنىڭ» رەداكتسياسىندا ادەبي قىزمەتكەر بولۋدان باستاپ، وداق باسقارماسىنىڭ  2-حاتشىسى بولۋمەن اياقتادىم. ەگەر بۇل مەرزىمدە وداق    ۇيىنە كىرىپ-شىققان ۇلكەندى-كىشىلى، اتاقتى-اتاقسىز اقىن-جازۋشىلاردىڭ نە وداق  باسشىلارىمەن،  نە ء وزارا، نە  مەنىمەن «شەكىسىپ» قالعاندارىن ء«ومىر شىندىعى عوي» دەپ جازىپ شىقسام، ونىم «شىندىققۇمارلار» دۇكەن سورەسىندە ءبىر كۇن دە جاتقىزبايتىن  قىرعىن  كىتاپ بولار ەدى، مەنىڭ قالتام دا تورسيىپ جۇرەر ەدى، بىراق ونىڭ ەشكىمگە  رۋحاني  پايداسى، تاعلىمى بولماس ەدى، كەرىسىنشە: «كەيىپكەرلەرىمدى» قۇرمەتتەيتىن وقىرماندارعا، دوس-جولداستارىنا، بالا-نەمەرەلەرىنە ىڭعايسىز ءجايت بولار ەدى. ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن،   الايدا «كەيىپكەرىمنىڭ» اتى-ءجونىن اتامايمىن.

ادەبي قوردا ديرەكتور كەزىم. كسرو ادەبي قورىنىڭ ءبىر بۇتاعىمىز، سونىڭ جارعىسى نەگىزىندە جۇمىس ىستەيمىز، ال ول جارعىدا «ساناتوريدە  ەمدەلىپ  كەلگەن جازۋشىنىڭ  جولداما  قۇنىن تولەۋ مولشەرى» دەگەن باپ بولدى. وندا: «سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى»، «سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى» جازۋشىلاردىڭ جولداما قۇنى تولىق تولەنەدى. ولاردان باسقالاردىڭ جولداماسىنىڭ 50 پايىزى عانا تولەنۋگە ءتيىس» دەلىنگەن. ءبىر كۇنى بەلگىلى اقىن اعالارىمىزدىڭ ءبىرى ساناتوري جولداماسىنىڭ تۇبىرتەگىن الىپ كەلىپ: «مىناعان كەتكەن اقشامدى تولىق وتەپ بەر» دەدى. 120 سومدىق  جولداما العان ەكەن. مەن تولىق تولەۋگە  قۇقىمىز  جوقتىعىن، جارتىسىن  تولەپ بەرۋگە مىندەتتى ەكەنىمىزدى  ايتتىم.  ول  قىر كورسەتە  قىزىنا سويلەپ، تالابىن قايتالادى، اۋىزشا تۇسىنىگىمدى تىڭداعىسى دا كەلمەدى. سودان كەيىن بۋحگالتەريادا ساقتاۋلى  جارعىنى الدىردىم دا، كەرەك باپتىڭ تۇسىنا قارىنداشپەن  بەلگى  قويىپ: «اعاسى، مىنە، مىنانى وقىپ كورىڭىزشى» دەپ  ۇسىنا بەرىپ ەدىم، ول قولىمدى قاعىپ جىبەرىپ: «سەن ءوزىڭ... مەنى سيلاي بىلمەيتىن كورگەنسىز بىرەۋ ەكەنسىڭ!» دەپ بارق-بۇرق ەتتى. وندايدى كۇتپەگەن ەدىم جانە «كورگەنسىز بىرەۋ ەكەنسىڭ» دەگەن اۋىر ءسوز شىداتپادى: «نە دەدىڭ؟! سەن كورگەنسىزدىڭ  كوكەسىن  كورمەي ء جۇر ەكەنسىڭ، كورسەتەيىن ەندەشە!» دەپ ورنىمنان اتىپ تۇرىپ ەدىم، ول بەزە   جونەلدى.  

ول اتاقتى دا اۋقاتتى اقىن ەدى. 60 سومعا ارىن بايلاپ، ەشقانداي جازىعىم جوق ماعان ءتىل تيگىزدى. «مەنىڭ باسىمنان  كەشتى. شىندىق » دەپ سونى جازسام، ول كىمگە قاجەت؟  ەشبىرەۋگە قاجەتى جوق!

«شىندىق»  دەگەندە، كىمنىڭ بولسىن قوعامعا، ءوزىن قورشاعان ورتاعا نۇقسان  ءىس-ارەكەتتەرىن ايتۋ ءجون، ال جەكە قارىم-قاتىناستاعى  پەندەشىلىكتەرىن ايعاقتاۋ ءجون ەمەس. الماستىڭ ماقالاسىنداعى: ء«بىر ساپاردا عابيت مۇسىرەپوۆ: «مۇحاڭ ء ىشى تار، قىزعانشاق ادام ەدى» دەگەن كورىنەدىسى»  تارىزدىلەردى. مۇحتار اۋەزوۆكە ولايشا مىنەزدەمە بەرۋدىڭ عابەڭ ءۇشىن زارۋلىگى  جوق تا ەدى-اۋ!..

الماستىڭ  «ىشكىشتىك»، مۇقاعالي تۋرالى ەستىگەن «اڭىزدارى» تۋرالى ايتارىم: بۇگىندە اسىرەبىلگىشتەر «قىلىشىنان قان تامعان كەڭەس زامانىندا»، «كەسىرلى كوممۋنيستەر قىسپاعى كەزىندە» دەپ باستايتىن جىرلاردىڭ، جاڭا ايتقانىمداي، وتىز بەلەسىن جازۋشىلار وداعىندا  كۇندەلىكتى جۇمىسپەن وتكىزگەن كۋا رەتىندە: سوڭعى 60 جىلدا اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ بىردە-ءبىرى  جازىقسىز جاپا شەككەن جوق، دەي الامىن. تولەۋجانعا، مۇقاعاليعا، تولەگەنگە، كەڭشىلىككە... قوعام، وداق ەشقانداي قىسىم جاساعان ەمەس. بۇلاردىڭ ارۋاقتارىنان عافۋ وتىنە وتىرىپ ايتايىن: ءبارىنىڭ  دە مىنەز-قۇلىقتارىندا «اتتەگەن-اي» بولدى. وداق، گازەت-جۋرنال، باسپا باسشىلارىمەن  بايىپتى اڭگىمەلەسىپ ءتىل تابىسۋدىڭ ورنىنا وزدەرىن ولاردان جوعارى قويا سويلەسىپ، شارباياقتاسىپ  جۇرەتىن. ماسەلەن، مەن  دە ءبىر كىسىدەي جاقسى بىلگەن مۇقاعاليدا مەنمەندىك، وجارلىق، تىلدەي سالاتىن  ادەت  بولدى. وداقتىڭ باسشىلارى ء انۋار ءالىمجانوۆتىڭ، قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆتىڭ كابينەتتەرىنە ەسىگىن تەۋىپ كىرىپ، «قىزتالاقتاپ» قىڭىر سويلەپ: «سەندەر مۇندا نەمدى ءبىتىرىپ وتىرسىڭدار؟!» دەپ اجىرايعانىن كوردىم. انەكەڭ: ء«اي، تەنتەك، تاعى  نە  بوپ  قالدى؟ - دەپ  جىمىڭداپ بارىپ  قۇشاقتاپ: - ەكەۋىمىزدىڭ  قۇرداستىعىمىز  قىمباتتاپ  بارا  ما، ارزانداپ   بارا  ما، سونى ەرتەڭ  وڭاشا تالقىلايىق،  ەرتەڭ وسى  ۋاقىتتا  كەلشى، بىراق  دۇرىس  كەل، -  دەپ  كۇلە سويلەپ، ارقاسىنان قاعىپ  شىعارىپ  سالسا، قالەكەڭ: «وسى  قىلىعىڭدى قاشان قوياسىڭ؟ شارۋاڭ بولسا، تەز ايت، ۋاقىت الما» دەپ  ىزعارلانعان-دى.

قايسىبىر «بىلگىشتەر»: «كىناسىز قۋعىن كوردى» دەپ جۇرگەن  مۇقاعاليدىڭ  اپارعان ولەڭدەرى رەداكتسيالاردا اپتالاپ جاتقان ەمەس، ال جيناقتارىنىڭ شىعۋى بىلايشا:   

1. «يليچ»، پوەمالار. 1964 جىل.

2. «ارمىسىڭدار، دوستارىم؟!»، 1966 ج.

3. «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە؟»، 1967 ج.

4. «ماۆر»،  1969 ج.

5. «داريعا جۇرەك»، 1972 ج.

6. «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، 1974 ج.

7. «شۋاعىم مەنىڭ»، 1975 ج.

8. ء«ومىر - داستان»، تاڭدامالى، 1976 ج.

9. ء«ومىر - وزەن»، 1976 ج.

دەمەك، 12 جىلدا  9 كىتاپ جانە، مەن بىلگەندە، ارقايسىسى - جاڭا ولەڭدەر مەن داستاندار جيناعى!  بۇل – مۇقاعاليعا  جاسالعان  ەرەكشە  كەڭشىلىك. ونىڭ مىنەزىندەگى، تىرلىگىندەگى كەدىر-بۇدىردى ەسەپ-شوتقا سالماعان، تالانتىنا ءتانتى بولعان  رەداكتور، ديرەكتور قۇرداستارىنىڭ، ىنىلەرىنىڭ  قوشەمەتى.

مۇقاعالي دەمەكشى، وسىدان ءتورت كۇن بۇرىن ورال قالاسىنان تەلەفون شالعان ەسكىكوزىم بيعالي ەسەن-ساۋشىلىق سۇراسىپ بولعان سوڭ:

-قادرياڭنىڭ 80 جىلدىعىنا كەلمەدىڭ عوي؟ –دەدى.

-ورىستاردا: «شاقىرىلماي كەلگەن قوناق تاتاردان  دا جامان» دەگەن     بار عوي، - دەپ  ازىلدەدىم.

-ەكەۋىمىز كەزدەسپەگەلى ون جىل بولىپتى-اۋ! كەلگەنىڭدە، پا، شىركىن، اڭگىمەنىڭ كۇبىسىن كۇمپىلدەتەتىن ەدىك.

-سەندەردىڭ قادىر ارۋاعىن قۇرمەتتەۋلەرىڭ عاجاپ جاقسى بولدى، تەلەديداردان كورىپ، گازەتتەن وقىپ، قۋانىپ، ابدەن ريزا بولدىم!

-ءبارى دە  باسشىلىققا بايلانىستى، ءبىز دە  ەرەكشە  ريزامىز. الايدا، عابا، مەنىڭ ءبىر تاڭدانعانىم: استانادان كەلگەن سەناتور  اقىن ءىنىمىز نۇرلان ورازالين  قادىر مىرزا الىدەن گورى مۇقاعالي ماقاتاەۆتى اتاي بەردى، مۇقاعاليدىڭ تويىنداي-اق. ونىسى نەسى؟

-بي-اقا، ونى وزىنەن سۇراماي، مەنەن سۇراعانىڭا جول بولسىن! ەكەۋىن سالىستىرا پىكىر ايتقان شىعار، ءجا، ونى قوي، وداندا ءوزىڭ تويدى  قاشان جاسايسىڭ، سونى  ايت، شاقىرماساڭ  دا بارامىن، - دەپ اڭگىمە بەتىن وزىنە بۇرا قويدىم. ويتپەسەم، سۇراعىنا جاۋاپ قايتارۋىم  كەرەك. ال ءوزىم كورىپ-تىڭداماعان جايتتە  نەم بار؟!  

قادىر  مىرزا  ءالى.  قازاقتىڭ قادىرى!  ونەگەلى ءومىرىنىڭ  60 جىلى      وتكەن الماتىدا بۇل اسا كورنەكتى اقىنىمىزدىڭ اتىن قويار مەكتەپ،     كىتاپحانا، كوشە تابىلار ما ەكەن؟ اقيىق مۇقاعالي ماقاتاەۆقا كورگەن كوزدى قۋانتار ەسكەرتكىش ورناتقان زامانبەك نۇرقادىلەۆتەي  ازامات تابىلار ما ەكەن؟!. ءاي، قيىن بولار-اۋ...  «حالىق جاۋى» ناۋقانىندا 110 مىڭىمىزدى  قاماتىپ، 25 مىڭىمىزدى  اتتىرىپ  كەتكەن  زۇلىم ل. ميرزوياننىڭ  اتىن  كوشەلەرىنەن (2 كوشە بار!)  وشىرە الماي  وتىرعان الماتى قالاسىنىڭ باسشىلارىنا ء ۇمىت ارتا الامىز  با؟.. ميرزوياننىڭ  اتىن  الاستاۋ استانا قالاسىندا اكىم يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ  تۇسىندا  وڭ  شەشىم تاۋىپ،     بيىل  ىسكە  استى، ال  جالپى قازاقستاندا: «باياعى  جارتاس – ءبىر جارتاس...». ۇكىمەت قۇلاعىن باسىپ، كوزىن جۇمىپ وتىر... 

...ءيا، بۇگىندە  ادەبيەت اۋىلىمىزدا ء ىس-شارالار  الدە  ماتەماتيكالىق، الدە اريفمەتيكالىق امالدارمەن جۇرگىزىلىپ جاتقانداي ما، قالايدا تۇسىنە الماي-اق  ءجۇرمىن. بيىل ۇكىمەتىمىز باستاپ، وداعىمىز  قوستاپ، رەسپۋبليكالىق  دەڭگەيدە وتكىزىلەر  ۇلكەن ء ىس  ابايدىڭ 170, ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ 100 جىلدىعى ەدى. ولار، وكىنىشكە  قاراي، جازۋشى  ءسابيت دوسانوۆتىڭ جاسى 75-كە تولعان تويىنىڭ كولەڭكەسىندە قالا بەردى. ول نە؟ بيلىكتىڭ شالالىعى ما؟ مەنىڭ، مىسالى، ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆ مىرزانىڭ قازاق كىتاپتارىن وقىمايتىنىنا ء شۇبام جوق. ال قولاستىنداعىلارى  شە؟ «مولداسىنا قاراي شاكىرتى» دەگەندەي، ولاردا دا، ماسەلەن، ەسەنبەرلين مەن دوسانوۆتىڭ ادەبيەتتەگى سالماقتارىن تارازىلاي الار  دارمەن جوق-اۋ!

جازۋشىلار وداعىمىز، ءبىرىنشى باسشىسى نۇرلان ء ىنىم ورازالين  شە؟  ول ماسىموۆتەرگە  تۇسىنىك  بەرە الماعان بولدى.

ءسابيت دوسانوۆ شە؟ ونىڭ: «80 جاسىم، 90 جاسىم ەمەس، 75-ءىمدى اتاتىپ، ابەكەڭنىڭ، ىلەكەڭنىڭ الدىنا تۇسكەنىم جاراماس» دەمەگەنى قالاي؟ ءسويتىپ ازاماتتىق تانىتسا ەدى. ءسابيتتىڭ قىزىعىن كوپسىنۋدەن اۋلاقپىن، تەك كوكەيىمدەگى  ساۋالدى  اشىققا شىعارىپ وتىرمىن.

پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ مىرزا: مەرەيتويلار مەن مۇشەلتويلاردى  ازايتۋ كەرەك. بوس شىعىن.  عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيامەن اتاپ     وتسەك، سول جەتەدى، دەگەندى بۇدان ەكى اي شاماسى بۇرىن عانا ايتىپ ەدى، ونىسى  «مەن ايتا بەرەيىن، ارعىسىن وزدەرىڭ  بىلە بەرىڭدەر» ەكەن عوي!

جالپى بيلىكتىڭ وسىنداي سامارقاۋلىعى جەر-جەردە بەتىمەنكەتۋشىلىككە جول اشىپ بەردى. قارجى شوككەن وڭىرلەردە اۋىل باسى اباي، اۋدان باسى ابىلاي پايدا بولىپ، اس تا توك توي جاسالىپ، بىرەۋ ءبىلىپ، بىرەۋ بىلمەيتىن «تۇلعالارعا» ەسكەرتكىش ورناتۋ، اۋىلعا اتىن قويۋ داعدىعا اينالىپ بارادى. سونىڭ وزىندە   الالاۋ دا  بار. ماسەلەن، كۇنى كەشە دۇلەي ن.حرۋششەۆقا قارسى اتىلىپ، قازاق جەرىن  جىرىمداۋدان  ساقتاپ  قالعان   قاھارمانىمىز جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ 100 جىلدىعى  نەگە استانانىڭ 17 جىلدىعى عۇرلى تويلانبادى؟ بۇل  دا – بيلىكتىڭ ۇشار باسىندا وتىرعان مىرزالاردىڭ ۇعىم-پايىمى     كەمشىن ەكەندىگىنىڭ ايعاعى.

نەمەسە، «ەرلىكتىڭ قوس قاناتىنداي» دەپ جىرلانعان، حالقىمىز ەگىزدەي كورىپ، اتتارىن بىرگە اتاپ، اجىراماس ۇعىمعا اينالدىرعان مانشۇك مامەتوۆا مەن ءاليا مولداعۇلوۆانىڭ - الماتىداعى تاماشا ەسكەرتكىشتە قاتار تۇرعان  قوس باتىرىمىزدىڭ ارۋاقتارىن الالاعانىمىز قالاي؟ ەكەۋى ءبىر  ولكەنىڭ – باتىس قازاقستاننىڭ تۇلەكتەرى بولسا دا، ءاليانىڭ «اتى  وزىپ» كەتكەلى قاشان! ء بىر عانا مىسال: استانادا ءاليا مولداعۇلوۆاعا ەسكەرتكىشى بار دا، مانشۇك مامەتوۆاعا جوق. نەگە؟ الدە مانشۇك «اتاسى باسقا، اتتان ءتۇس!» پە؟  ولاي بولماسا، باسقا نە سەبەپ؟

«سەبەپسىز سالدار جوق» دەگەندى بىلەمىز، وقىعانبىز. ءيا. نەنىڭ دە بولسىن سەبەبى بار. دەگەنمەن، كەيبىر ايتقىشتار سەبەپسىز دە سىلتەي بەرەدى. بۇگىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» بولعانى – ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ارقاسى!» دەپ جارىسا جارامازانداپ جۇرگەنىمىزدەي، سوناۋ جىلدارى «قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى» بولعانى –دىنمۇحاممەد قوناەۆتىڭ ارقاسى دەۋشىلەر بار. جالپى ديمەكەڭ تۋرالى ايتىلىپ جاتقان سوزدەرگە قۇلاق تۇرسەڭ، جازىلىپ جاتقان ماقالالاردى،  شىعىپ جاتقان كىتاپتاردى شولساڭ، ول كىسى – قازاقتان بىرەسە ء«جۇز جىلدا         ء بىر تۋاتىن پايعامبار»، بىرەسە  «مىڭ  جىلدا  ءبىر كەلەتىن اۋليە!». «دانا، دانىشپان، عۇلاما، كورەگەن، ساۋەگەي، بولجامپاز، تاباندى، قايراتتى، قاجىرلى... باقانداي 42 قالا سالدىردى...».

كەڭەستىك داۋىردە  وداقتاس  رەسپۋبليكالاردىڭ ءبارى دە ورتالىققا – كرەملگە جىل سايىن ءوزىنىڭ تابىس پايىزىن («سالىق» دەلىنبەيتىن) جىبەرىپ تۇراتىن. ول - كومپارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مينيسترلەر سوۆەتىنىڭ اپپاراتىن  ۇستاۋعا قاجەت قارجى. سونىمەن قاتار، ايتالىق، قازاقستاننان:  الداعى جىلى قانداي قۇرىلىس سالۋ، نەندەي عىلىم، ءبىلىم ورتالىقتارىن، ت. ب. اشۋ كەرەكتىگى جايىندا الدىن الا ۇسىنىس قابىلداناتىن دا، جىل اياعىندا     الگى تابىس پايىزىنىڭ  ارتىلىپ قالعان بولىگى  كسرو جوسپارلاۋ كوميتەتى     ارقىلى  رەسپۋبليكاعا قايتارىلىپ (قازىرگىدەي ء«بولىپ ال دا قىلعىتا بەر»     جوق زامان), ۇسىنىستا كورسەتىلگەن شارالارعا جەتكەنىنشە  جۇمسالاتىن، جەتپەۋگە اينالسا، جوسپارلاۋ كوميتەتى الداعى جىلدىڭ ەسەبىنەن قوسىمشا قارجى بەرەتىن. مىنە، 42 قالانىڭ سالىنعانى - قوناەۆتىڭ تاباندىلىعىنىڭ ەمەس، كەڭەستىك جۇيەدەگى ءداستۇرلى ءتارتىپتىڭ ناتيجەسى. باسقا رەسپۋبليكالاردا  دا سولايشا بولدى، ءبىرى مەكتەپ-ينستيتۋت، ءبىرى تۇرعىن ءۇي... سالدىردى دەگەندەي.

«تىڭ  ولكەسىنە» كەنەشە  قادالعان  حرۋششەۆقا د.قوناەۆتىڭ  تۋرا قاراپ  كورمەگەنىن،  ل. برەجنەۆپەن ءتوس تۇيىستىرگەن داۋىرىندەگى «ەرەكشە ەڭبەگى - ءۇش التىن جۇلدىزى»  بولىپ... قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ەكى جۇزدەن استامىنىڭ جابىلىپ  قالعانىن ونى قولپاشتاۋشىلار ەشقاشان ايتقان ەمەس.

مىنا ءبىر «قىزىق» ءجايت ءالى ەسىمدە: 70-ءنشى جىلدارى  ورىس  ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ قازاقستانداعى  ونكۇندىگى باستالىپ، ونىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا ءسوز سويلەگەن د. قوناەۆ  شاماسى جيىرما  مينوتتىك سوزىندە ءالىپبيى «ۆەليكايا رۋسسكايا ليتەراتۋرا ۆەليكوگو رۋسسكوگو نارودا» بولعان قۇتتىقتاۋىندا «ۆەليكي» مەن «ۆەليكايا» تەڭەۋلەرىن دە جيىرما شاقتى رەت ايتقانى عوي!

البەتتە، ديمەكەڭ، وزگە رەسپۋبليكالارداعىلارشا، پارتيا ۇيىمىنىڭ باسشىسى مىندەتىنە وراي، ەلگە ەلەۋلى ەڭبەك ءسىڭىردى، ونى ۇمىتۋعا بولمايدى، بىراق  شەكتەن تىس ماقتاۋ ءجون ەمەس. قوناەۆپەن  ۇزاق  ۋاقىت  قىزمەتتەس  بولعانداردىڭ ەستەلىكتەرىندە ونىڭ كەسەكتىگىمەن قاتار ۇساقتىعى دا بولعانى، كادر ساياساتىندا، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى  وزبەكالى جانىبەكوۆ جازعان ء«بىر بيۋرو مۇشەسىنىڭ» ايتقانىنا ۇيىپ جۇرگەنى،  باسشۇلعىعىشتارعا الدى     كەڭ بولعانى، كەيدە باسقانىڭ قولىمەن وت كوسەپ جىبەرەتىندىگى، كەيدە جەكە  وزىنە جاقپاي قالعاندى  ماڭىنان قۋىپ تاستايتىندىعى  دەرەكپەن  ايتىلعان. ادەبيەت الەمىنەن ماعان انىق بەلگىلىسى –  جازۋشى  ءانۋار الىمجانوۆقا قاتىستى مىنا ءبىر احۋال:                          

رەسپۋبليكالىق پارتيا جانە ۇكىمەت باسشىلىقتارىنىڭ الدىن الا شىعارعان شەشىمىنە وراي، 1984-جىلعى شىلدە ايىنىڭ، ەگەر قاتەلەسپەسەم، 5-ءى كۇنى م. اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىمىزدا اقىن ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ  90 جىلدىعى وتكىزىلەتىن بولدى. ماۋسىم - شىلدە ارالىعىندا وداقتاس  رەسپۋبليكالاردان دەلەگاتسيالار  كەلدى. ارقايسىسى  كورنەكتى 3-4 اقىن-جازۋشىدان  قۇرالعان. سوتسياليستىك ەلدەردەن  5-6 اقىن-اۋدارماشى بولدى (ماسكەۋدەگى دوس-جولداستىرىندا مەيمان بولىپ ءجۇرىپ، سولارمەن بىرگە كەلگەندەر). ءسويتىپ، توي باستالۋعا ءۇش كۇن قالعاندا ۇكىمەت پەن پارتيا... توسىننان جاڭا قاۋلى قابىلداپ، ءى. جانسۇگىروۆتىڭ مەرەيتويىن قازان ايىنا شەگەردى  دە (ىلەكەڭنىڭ ارۋاعى  سول  ەكىارادا  كىمنىڭ «الدىن كەسىپ وتكەنىن»   ء «بىر قۇداي» ءبىلسىن), كەنەن ازىرباەۆتىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋى بەلگىلەنگەن مەرزىمىنەن دەرەۋ ىلگەرىلەتىپ، الگى جينالعان مەيماندار قوردايعا  اتتاندىرىلدى. وقىس وزگەرىسكە، باسقالاردى بىلاي قويعاندا، جامبىل وبلىسىنىڭ باسشىلارى  قاتتى تاڭىرقاپ، ساسقالاقتاپ قالعانىن وبكومنىڭ  يدەولوگيا  جونىندەگى حاتشىسى عاينيكەن بيباتىروۆادان ەستىدىم. 

ىلەكەڭنىڭ مەرەيتويى  قازان  ايىندا وتكىزىلدى. دراما  تەاترىمىزدا  ەمەس، م. لەرمونتوۆ اتىنداعى ورىس دراما  تەاترىنىڭ كىشى زالىندا. وعان نە      وداقتاس رەسپۋبليكالاردان، نە ماسكەۋدەن، نە لەنينگرادتان ەشكىم شاقىرىلمادى. سيعانى  زالداعى، سيماعانى  اۋلاداعى  كوپشىلىك، ارينە، نارازى.

ءبىز، ءبىر توپ دوس-جولداس اقىن-جازۋشىلار، ەكىنشى قاتاردا وتىرعانبىز. سالتاناتتى  جينالىس اشىق  دەپ جاريالانىپ، بايانداماشى مىنبەرگە شىعىپ: «ونبەس مينوتتەن اسىرمايمىن» دەپ الىپ، جازىپ اكەلگەنىن وقۋعا كىرىسكەن.    سول  مەزەتتە ءبۇيىر ەسىكتەن ءانۋار ءالىمجانوۆ كىردى. ءبىز ورتامىزعا شاقىرىپ، سىعىلىسىپ ورىن بەردىك. انەكەڭە كوز تاستاپ ەدىم: ءوڭى قۋقىلدانىپ، قاباعى تۇيىلىڭكىرەپ، مۇرنى قۋسىرىلىپ وتىر. پرەزيديۋم جاقتى كوزىمەن ءتىنتىپ شىقتى. كوڭىلى بۇزىلىپ كەلگەنىن سەزدىم.

بايانداما ءبىتىپ، سويلەۋشىلەرگە كەزەك ءتيدى.

ەكىنشى سويلەۋشى ءسوزىن اياقتاي بەرە ءانۋار مىنبەرگە شاقىرۋسىز-اق  بارىپ، پرەزيديۋمداعىلارعا (وندا د. قوناەۆتان باسقا دوكەيلەردىڭ ءبارى دە وتىرعان) تۇيىلە قاراعان كۇيى مىنبەرگە كوتەرىلىپ، ولارعا سۇقساۋساعىن وقتاپ تۇرىپ: «سەندەر قازاق ادەبيەتىنىڭ شىن مانىندەگى كلاسسيگى ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ يۋبيلەيىن جەتىم قىزدىڭ تويىنداي ەتىپ وتكىزىپ وتىرسىڭدار! مۇنى بۇل قياناتتارىڭا  قارسىلىق  جاساۋدان  جاسقانعان بۇگىنگى ءبىز امالسىز كەشىرسەك تە، ەرتەڭگى ۇرپاق كەشىرمەيدى، وسى ەستەرىڭدە بولسىن!» - دەدى دە، مىنبەردەن ءتۇسىپ، ەشقايدا، ەشكىمگە  بۇرىلماستان  زالدان  شىعىپ  كەتتى (ادىلەتسىزدىككە كۇيىنگەن ساتتە انەكەڭنىڭ جايشىلىقتاعى قاراپايىم قالپى كۇرت وزگەرىپ، قۇدىرەتتەنىپ  كەتەتىنىنە سول جولى  دا كۋا بولدىم). «جۇرەك جۇتقان» دەيدى قازەكەم وندايدى (بىزدە بۇگىن «جۇرەك جۇتقاندار» ازايىپ، دوللار جۇتقىشتار كوبەيىپ كەتتى عوي).

ەرتەڭىندە ورتالىق كوميتەتتىڭ مادەنيەت بولىمىندە ءبىر شارۋام بولىپ بارا قالسام («ارا-شمەل» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى كەزىم), ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ماركەن ءشايجۇنىسوۆ، «مۇرنىنا سۋ جەتپەي»، الاس-كۇلەس بولىپ وتىر ەكەن. امانداسا بەرە:

-ءبىر-ەكى  كۇننەن  كەيىن  كەلشى! - دەدى.

-ە، نە  بوپ  قالدى؟  مونشادان  جاڭا  شىققاندايسىڭ  عوي؟ - دەدىم.

-ويباي، ءانۋار ءالىمجانوۆتىڭ  كەشەگى، تەاترداعى ءسوزى پالە بولدى، ديماش احمەتوۆيچ ء«سوزىنىڭ ستەنوگرامماسىن سروچنو  اكەل» دەپتى سەكرەتارعا، سونسوڭ ءبارىمىز ساسقالاقتاپ… سەن رەنجىمە، جاراي ما، ەرتەڭدەر حابارلاسشى! - دەدى.

-ءانۋار  شىندىقتى  ايتتى، ونىڭ  نەسىنە  شالا  بۇلىنەسىڭدەر؟- دەدىم.

-بىرەۋگە شىندىق ەكىنشى بىرەۋگە شىندىق بولمايتىنىن بىلەسىڭ عوي، قوسىلا  قاجاماشى  مەنى! - دەپ نالىعان سوڭ  كىدىرمەدىم، سول ساتتە كەلىپ كىرگەن سۇلتان ورازالينوۆ (ماركەننىڭ ورىنباسارى) ەكەۋىنە اماندىق تىلەدىم دە، شىعىپ  كەتتىم.

سول  كۇننەن  باستاپ ءانۋار كادىمگى  قاقپاقىلعا  دۋشار بولدى. بىرەسە اناۋ قىزمەتكە، بىرەسە مىناۋ قىزمەتكە اۋىستىرىلىپ، ەكى جىل وتە بەرە،  54 جاسىندا،  جۇمىسسىز، زەينەتاقىسىز  قالدىرىلدى. ول وزبىرلىقتى ەستىگەن كسرو جازۋشىلار وداعى ءانۋاردى وزدەرىنە قىزمەتكە شاقىرىپ ەدى، ول      «بيتكە وكپەلەپ تونىن وتقا تاستامادى».

د. قوناەۆ  ءانۋاردىڭ  ىلەكەڭ تويى حاقىندا وزدەرىنە قاراتا ايتقان     قاتتى  دا قيسىندى ءسوزىن تۇسىنە دە،  كەشىرە دە الماعان. سوناۋ جىلدارى «ليتەراتۋرنايا  گازەتانىڭ»، «پراۆدا» گازەتىنىڭ قازاقستان مەن ورتا ازياداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى ءانۋار ءالىمجانوۆتىڭ بىردە وزىمەن سۇحباتتاسىپ، وداقتىق  دەڭگەيدە  شەشىم  تابۋى  كەرەك  نەبىر اۋقىمدى، كۇردەلى ماسەلەلەردى  كوتەرىپ، رەسپۋبليكاعا كوپ كومەگى تيگەنىنە ريزا  بولعان، باۋىرىنا تارتىپ، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە باس رەداكتور، ودان  كەيىن جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنا 1-حاتشى ەتىپ تاعايىنداعان، سودان  سوڭ، جازۋشىلار  وداعى  باسشىسىنىڭ  جارعى  بويىنشا  ەكى مەرزىمى وتكەندە، تابيعي  ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ جونىندەگى  رەسپۋبليكالىق  قوعامنىڭ  پرەزيديۋمىنا توراعا ەتكەن (ونداعى سابىر نيازبەكوۆتى دەرەۋ بوساتىپ) قوناەۆ ەندى تەاتردا ايتقان وتە ورىندى ءبىر اۋىز سىنىنا بولا انەكەڭنىڭ بۇرىنعى ەڭبەكتەرىن ەسىنەن شىعارىپ، سىرت اينالعانى  عوي.  ءيا، بۇگىندە كەيبىر اقىن-جازۋشىلار  اسپانداتىپ جۇرگەن         د. قوناەۆتا  سونداي  دا «قاسيەت»  بولدى. 

«بيلىك ادامدى بۇزادى» دەگەن ءسوز بار. كوپ جاعدايدا راس تا. بۇزىلۋعا بەيىمدەر ءۇشىن ول «ماسەلە» ەمەس تە. ەگەر باسشى ءوزى شىققان بيىككە وزگەلەردىڭ شىعۋىن قالاماسا، اينالاسىنا جيىپ العان نوكەرلەرى ەرتەڭدى-كەش: «بۇل ورىنعا سىزدەن لايىق ءتىرى جان جوق!» دەپ تاقپاق ايتىپ وتىرسا، ونى راس دەپ ۇقپاۋ قيىن دا شىعار. مىسالدى «الىستان اربالاماي، جاقىننان دوربالاپ»، شىندىققا جۇگىنسەك، ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ مىرزانى ماداقتاۋ قاي كەزدەگى بولسىن جەكە باسقا تابىنۋدىڭ اۋقىمىنان اسىپ كەتتى. «بيسميللاسى» «ەگەمەندى قازاقستان» گازەتىنىڭ بەتىندەگى تامسانىستان باستالىپ  ەدى، سول گازەت ارقىلى بۇگىندە عارىشقا  شىعىپ-اق تۇر. تامسانعاندار، مەنىڭشە،  پىكىرلەرىندە شىندىق از ەكەنىن بىلسە دە، الگى  سوزسوقتى بولعان  ن. حرۋششەۆتىڭ: «مال ونىمدەرىن ءوندىرۋدى جان باسىنا شاققاندا امەريكا قۇراما شتاتتارىن قۋىپ جەتىپ، باسىپ وزامىز!» دەگەنىندەي، پالەنباي مەن تۇگلەنبايدان ارتتىرىپ ايتۋدى كوزدەيدى.    ولاردىڭ  «تاريحي  تۇجىرىمدارىنان» ءۇزىندى جازىلعان  داپتەرىمە ۇڭىلسەم، ء«الحيسسا»:

«...ۆ سوۆرەمەننوم  ميرە پرەزيدەنتۋ كازاحستانا نەت التەرناتيۆى، ۆ پلانە وپىتا، مۋدروستي، ۆولي ۆيدەنيا ي رەزۋلتاتيۆنوستي، پوەتومۋ ەگو زارۋبەجوم نازىۆايۋت پوليتيكوم گلوبالنوگو ماسشتابا. كاسىمجومارت  توكاەۆ، ديپلومات»  («راديو «ازاتتىق»).

پرەمەر-مينيستر  كەزىندە «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» قوعامدىق قوزعالىسىنا: «يلي – يا; يلي – وني!» دەپ شۇيلىگىپ، ءسابي دەموكراتيامىزدى جورگەگىندە تۇنشىقتىرعان ق.توقاەۆ مىرزاعا سەنبەۋگە «بولماس».

                                      ححح

«...مەن ءاردايىم ەلباسىنىڭ اتاسىنان ارىستان بوپ تۋعان  باتىرلىعىنا، اناسىنان دانىشپان بولىپ تۋعان اقىلدىلىعىنا قايران قالامىن... الەمدىك تاريحتا قازاقستان ءۇشىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ ورنى رەسەيدى وركەنيەتكە جەتەلەگەن ءى-پەتر، ۇلىبريتانيانى اياعىنان تۇرعىزعان ۋينستون چەرچيلل، امەريكانىڭ نەگىزىن قالاعان دجوردج ۆاشينگتون، تۇركيانى ىرگەلى ەل ەتكەن اتاتۇرىك سەكىلدى تۇلعالارمەن قاتار تۇرادى دەپ جۇرت جازا باستادى. بۇگىندە نازارباەۆ زامانىنا ساي ولاردىڭ دا ىستەي الماعانىن ىستەپ وتىر دەسە دە بولادى...  بۇگىندە جەر بەتىندەگى ادامزاتتى تولعاندىرعان ماسەلەلەردى نازارباەۆسىز تالقىلاۋ، نازارباەۆسىز شەشۋ مۇمكىن ەمەس جاعدايعا جەتتى. مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، ادەبيەت  زەرتتەۋشى» («ەگەمەن قازاقستان» گازەتى).

مىرزاتاي – ارقاشان مىرزاتاي!  ارقاشان 1-ورىندا.    تەك، مىسالى، لەۆ تولستويدىڭ 1-پەتر تۋرالى: «...ليۋدي نە تولكو نە پونيمايۋت ەگو زلودەيستۆ، نو ي دو سيح پور نە پەرەستايۋت ۆوسحۆالەنيا دوبلەستەي ەتوگو چۋدوۆيششا، ي  نەت كونتسا ۆسياكوگو رودا پامياتنيكوۆ»، دەگەنىنەن  حابارسىزدىعى بولماسا.    

                                      ححح            

«...مەن ايتار ەدىم، قازاقتىڭ ساياسي كوسەمى - ءاليحان بوكەيحانوۆ، رۋحاني كوسەمى – احمەت بايتۇرسىنوۆ، رۋحتىق كوسەمىمىز – اباي.  ال قازىرگى تاڭدا سول ءۇش كوسەمنىڭ ءرولىن اتقارىپ وتىرعان بۇگىنگى كوسەم – نۇرسۇلتان نازارباەۆ. اسىلى وسمان، ساياساتكەر» («ايقىن» گازەتى).

«...شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ن.نازارباەۆ – بىلگىر، دانا، كورەگەن، الدىن بولجاي الاتىن، ەشكىمدى ءبولىپ-جارمايتىن، بارشانىڭ بالاسىن باۋىرىنا باسقان قازاق بولسا، سول قازاقتىق  رۋحتاعى بۇگىنگى تاڭداعى كوشباسشىمىز. اسىلى وسمانوۆا، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى» («ەگەمەن قازاقستان گازەتى»).

ايتادى ەكەنسىڭ، مىنە، وسىلاي ايتۋ كەرەك قوي. م.جولداسبەكوۆ مىرزا 2-ورىنعا ءتۇسىپ قالعانداي ما، قالاي؟!

                                      ححح            

    «...پرەزيدەنت «تۇبەگەيلى جاڭارۋ جوسپارىن» ۇسىنىپ وتىر...    ماقالادا جاڭا ساياسي لەكسيكا ۇسىنىلىپ وتىر، ولار دەفەكتال (اقاۋلى كاپيتال) اكمە-تال-يزم، ترانزيتاليزم، جاڭا نۇق كەمەسى. ماقالادا نۇق   كەمەسى دەگەن ءسوز تىركەسى التى رەت قولدانىسقا تۇسكەن، بۇل تەگىن ەمەس. ماقالانىڭ ءبىر ءبولىمى «كاپيتالدىڭ نۇق كەمەسى» دەپ اتالعان... نۇق   كەمەسى – يدەيا. بۇل جاي ايتىلعان ءسوز ەمەس، مىقتى يدەيا. ادامزاتقا ورتاق  يدەيا. يدەيا ۇسىنۋ – وتە جاۋاپتى ءىس، سوعان ەلباسى بارعان...  پرەزيدەنت ۇسىنعان تجج بۇل جاڭا نۇق كەمەسىن جاساۋ جوسپارىنىڭ العاشقى نۇسقاسى بولماق...   عاريفوللا ەسىم، پروفەسسور» («ەگەمەن قازاقستان»).

پروفەسسوردىڭ ءوزى ۇقپاسا، مەن دانەڭە ۇعا المادىم.

                                      ححح

  «جاقىندا مەن ەلباسىنىڭ اۋزىنان ءبىر جاقسى سوزدەردى ەستىدىم، - ونىڭ دۋالى اۋزىنان كىل وڭكەي جاقسى سوزدەر شىعاتىنىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، دەگەنمەن، ءدال سول سوزدەر ماعان اسىرەسە قاتتى ۇنادى. «قازاقستان – دۇنيەنىڭ ءبىر بولىگى، سوندىقتان دۇنيەدە بولىپ جاتقاننىڭ ءبارى بىزدەن كورىنەدى»، دەدى ول. ءبىزدىڭ جەرگىلىكتى ۇلتشىل-پاتريوتتار، وتانشىلدىقتىڭ سويىلىن سوعۋشىلار وسى سوزدەردى جاقسىلاپ ۇقسا عوي، تازا-تاقىر تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ نەمەسە 17 ميلليون ادامنىڭ ىشىندە 10 ميلليون مۇلدەم تاۋەلسىز قازاق ەتنوسى دەيتىن دارالىقتىڭ بولمايتىنىن تۇسىنسە  عوي. ول مۇمكىن ەمەس جانە قاجەتى  دە جوق، ءبىز ءۇشىن ول ءارى زياندى، ءارى قاۋىپتى. ولجاس سۇلەيمەنوۆ، اقىن  («قازاق ادەبيەتى» گازەتى).

«ايتا-ايتا التايدى، جامال اپاي قارتايدى» دەگەندەي، بۇدان جيىرما بىردەڭە جىل بۇرىن ءوزى قۇرعان (بۇگىندە ءىزى دە جوق!) «قازاقستاننىڭ حالىق كونگرەسى» پارتياسىنىڭ باعدارلاما جوباسىنان «قازاق ۇلتىنىڭ جاڭعىرۋى» («ۆوزروجدەنيە كازاحسكوي ناتسي») دەگەن باپتى الىپ تاستاعان «ۇلى» اقىن ولجاس قازاققا اقىل ايتا-ايتا اشۋعا بۋلىعىپ، ەندى جازعىرۋعا، قورقىتۋعا كوشىپ،  قازاقتى  حالىق  دەڭگەيىنەن «ەتنوس دەيتىن» دەڭگەيگە ءتۇسىردى، ءا؟!  مەيلى، ونىڭ اۋىزى «ەلباسىنىڭ... دۋالى اۋزى» ەمەس، بىراق ءبىزدىڭ زيالىلار قاۋىمى، شەنەۋنىكتەر «گۆاردياسى»  ولجاس  سۇلەيمەنوۆ دەگەندە: «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن، بادىراقكوز!»، دەپ بۇگەجەكتەي باستايدى. ال بيلىكتىڭ قۇزىرىنداعى باسپاسوزبەن بىرگە «قازاق ادەبيەتى» گازەتىمىزدىڭ، «جۇلدىز» جۋرنالىمىزدىڭ باسشىلارى ولجاس جايىندا سىننىڭ ەلەسى عانا بار ماقالانى دا ماڭدارىنا جولاتپايدى. اقىننىڭ 70 جىلدىعىندا پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ «موي درۋگ ولجاس» دەپ ماقالا جازدى عوي، سول سيقىرلى ءسوز سانالارىنا وشپەستەي ءسىڭىپ قالسا كەرەك.

                                      ححح

«...مەن تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىن قۇرعان، تمد بويىنشا ەڭ تابىستى رەفورمالار جۇرگىزگەن، الەمگە ايگىلى ساياساتكەر، بارشا حالىقتىڭ قولداۋىنا يە ءوزىمنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتىم  تۋرالى جازامىن. ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ، ساياساتكەر» («ايقىن»).

«بيلىكتىڭ بۇلبۇلى» اتانعان بۇل قاسقا ءبىزدىڭ گرۋزياداعى ەلشىمىز عوي، ء«وزىنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى» تۋرالى كىتابىن 1-بولىپ گرۋزين تىلىندە جازسا ەكەن، كەيىن اۋدارتىپ شارشاعانشا. بۇگىندە نۇرەكەڭ جايىندا ماقتاۋ گراموتا... تفۋ! – ماقالا، كىتاپ جازاتىن شەتەلدىكتەر «كۇپىنىڭ بيتىنەن دە كوپ». ەرەكە، نە جازساڭ دا، تەزدەت، سااكاشۆيلي جازىپ قويىپ جۇرمەسىن!

داپتەرىمدەگى كوپ ءۇزىندىنىڭ ولەڭ كەيپىندەگى ەكەۋىنىڭ قاي گازەتتەن الىنعانىن، اۆتورى  كىم ەكەنىن قالايدا قۇرتتاماپىن، ايتكەنمەن، بىرەۋىن كەلتىرەيىن:

ۇلى ىستەردەن تاپقان ءدايىم مۇراتىن،

بار ءومىرى ىرىلىك پەن ەرلىكتەردەن تۇراتىن،

ءسىز، نۇرەكە – حالقىمىزدىڭ باقىتى،

تاۋەلسىزدىك ساۋلەتكەرى – ۇلى اقىن!.».   

قالللاي ەكەن!..

...بۇلايشا تەرە بەرسەم... مونشاق  كوپ. تەرگەنىمدە ونداپ قالىپ قويسا، وقاسى جوق، ال بىرەۋى عانا ىلىنبەي قالسا، انە، سول ۇيات! ۇياتتان ۇيقى  بەزىم شوشىپ جۇرسە، ول ەندى... ساپسەم ۇيات.

عابباس قابىشۇلى.

Abai.kz