اياگوزدەگى «اق شكول» حيكاياسى
1. اتامەكەن كەلبەتى
بۇل وڭىردە بۇيرات-بۇيرات توبە كوپ،
ساي-سالالار توعاي وسكەن جەبەلەپ.
وتكەن عاسىر – 20-شى جىلدارى،
تامىلجىعان تامىز ايى كەرەمەت!..
بۇل ءوڭىردىڭ كوركى بولەك تاڭداعى،
جاتىر انە، وزەن تاسىپ ارنالى.
تەرىسىندە – اقشاتاۋدىڭ اق جالى،
باتىسىندا – قالعۇتىنىڭ اڭعارى.
قۇلدىراڭداپ قۇلىن-تايلار ويىندا،
بۇگىن دۋمان قالعۇتىنىڭ بويىندا.
قاراتوعاي - يت تۇمسىعى وتپەيتىن،
تۇنىپ تۇرعان قاراقات پەن مويىلعا...
ايقارا اشىق - اقبوز ۇيلەر تۇڭلىگى،
اۋىل جۇرتى ەرتە تۇرعان بۇل كۇنى.
زەڭگىر كوكتە شاربى بۇلتتار بولعانمەن
اسپان اشىق، كۇيدىرىپ تۇر كۇن نۇرى.
قويشى-قولاڭ - مال ورگىزىپ، قايىرعان،
تەكەمەتتەر - ءۇي سىرتىنا جايىلعان.
بىرت-بىرت ءۇزىپ، بەتەگە مەن بەدەنى -
ءۇيىر-ءۇيىر، قالىڭ جىلقى جايىلعان.
ماڭق-ماڭق ەتەر توبەت ءۇرىپ تاسادان،
بۇزاۋلار تۇر سەكىرە الماي قاشادان.
بالالار مەن يت-تازىلار اسىر ساپ،
اۋىل ءىشىن ابىر-سابىر جاساعان.
التىندايىن التىن كۇزدىڭ كەزى ەدى،
ساي-سالانى قوڭىر سامال كەزەدى.
اقبوز ۇيلەر – جاعاداعى اققۋداي
تۇنىپ اققان قالعۇتىنىڭ وزەنى.
شاھارىندا ماۋەلەگەن باۋ-باعى،
سۋعا تولى اياگوزدىڭ اڭعارى،
كۇن شىعىستان - جوتالارى اعارىپ،
اسقاقتايدى تارباعاتاي تاۋلارى.
سوقپاق، جولدار - شارتاراپقا تارتادى،
توستە جورتقان كيىگى مەن ارقارى،
تۇستىگىندە – ساندىقتاس پەن اقجايلاۋ،
تەرىسىندە – شىڭعىس تاۋ مەن حان تاۋى.
سامال تەربەپ، اق سەلەۋلى دالانى،
جاس جىلقىشى شىرقاپ انگە سالادى.
اعالي مەن يگىلىكتىڭ وزەنى -
جەلتۇمسىقتى وراي اعىپ بارادى.
كوكپەڭبەك بوپ كوكسالانىڭ اۋماعى،
وسى جەردە مۇنداعى ەلدىڭ بار مالى.
كەرەمەتتەي مامىرا-ءجاي ءسات ەدى.
جۇزەگە اسقان قازاعىمنىڭ ارمانى...
سۋعا سۇڭگىر قۇندىز بىتكەن باعالى،
كوكتە بۇركىت قاناتتارىن قاعادى.
قاراعاندى جانە ەگىندى-بۇلاقتار
كوز جاسىنداي تامىپ، تامىپ اعادى.
قاراعاندار كۇمىس تەڭگە تاعادى،
اپپاق قانداي، اق بوكەننىڭ تاماعى.
كولبەڭ قاعىپ، قوڭىرتاۋ مەن وكپەتى
تەرىسايرىق - تەرىس باعىپ، اعادى.
جارىلقارداي بارشا قازاق قاۋىمىن،
كۇن سۇيەدى قازاعىمنىڭ اۋىلىن.
قويناۋىندا: قىزىل تۇلكى، ور تۇلكى
وقشاۋ تۇرعان دەلبەگەتاي تاۋىنىڭ.
اپتاپ ىستىق، كۇنگە قاتتى كۇيەسىڭ،
شال بارادى جەتەلەگەن بيەسىن...
جاكەي مەنەن سانابايدىڭ قىستاۋى
ايتجۇمان مەن جالەلدەيىن يەسىن...
جاتسىن تىنىش ءتۇز ءبورىسى سالماي لاڭ،
بۇلدىرگەننىڭ ءدامى كەتپەس تاڭدايدان.
جالعىزسۋدىڭ جالعىز تالى سامالعا
جاپىراعىن توساتىنداي سارعايعان.
جاز-دۋمانمەن وتە شىققان ءومىرى،
الاڭداۋلى قىز بەن جىگىت كوڭىلى...
بۇيرات-بۇيرات توبەلەردەن تۇراتىن
گۇل جايناعان اقشاتاۋدىڭ ءوڭىرى.
ساپ-سارى التىن –التىن كۇزدىڭ كەزى ەدى،
قۇرعىر جۇرەك ءبىر وزگەرىس سەزەدى.
ەڭ بيىگى – بيتان تاۋى قالقايعان
اعىپ جاتىر اياگوزدىڭ وزەنى.
ءانشى عاجاپ، بەينە كۇمىس كومەيلى،
قاۋقىلداسقان، تىڭداعان جۇرت مەرەيلى.
جاپان تۇزدەن «قوزى-كورپەش» مازارى
تاڭسىق جاقتان عاشىقتارىن جەبەيدى...
...بۇل وڭىردە - تاڭ دا ەرەكشە اتادى،
بۇل وڭىردە – كۇن دە ەرەكشە باتادى،
وتەتىندەي تاستاي سۋى شەكەدەن
باستاۋ، بۇلاق – قايناپ، شىعىپ جاتادى...
كوز ۇشىندا قاراقۇيرىق بارادى،
سۇم اڭشىعا جەتكىزبەسە جارادى.
سۋ بويىنىڭ قىمىزدىعى - حوش ءيىستى
بال قىمىزداي تاناۋىڭدى جارادى.
ورلەي وسكەن اناۋ ءمولدىر تۇمانى،
قارا، قىزىل... قاراقاتتار تۇنادى.
شاق-شاق ەتىپ سۋىرلاردىڭ ايعىرى
انادايدان ايبات شەگىپ تۇرادى.
بۇل ولكەنىڭ قازاعىنىڭ باعى بار،
نە ىزدەسە دە، ءبارى مۇننان تابىلار...
قالىڭ توعاي، بەلۋاردان كوك شالعىن،
شىلىك، تەرەك، اق قايىڭى تاعى بار.
ساي-قولاتتا الۋان ءتۇرلى اڭى بار،،
ءار اۋىلدا جەر قايىسقان مالى بار.
جۇدىرىقتاي ەشكىشەگى – ەشكىدەي
الدە قايدان ۇزدىك-ۇزدىك ماڭىرار.
تالىپ جەتەر ارىندى وزەن شۋىلى،
قانداي ءتاتتى جاس ءسابيدىڭ ءۋىلى...
توعاي ءىشى، ساڭىراۋ قۇر – قۇرىلداپ،
ەستىلەدى شەگىرتكەنىڭ شىرىلى...
ءساتى كەلسە، جاستىق شاق پا، ىركىلەر،
شاتتىق ويناپ، جانارلارعا نۇر تۇنەر.
ۇشىراسقان جاس جىگىت پەن سۇلۋ قىز،
قىلتىڭ-سىلتىڭ، سىڭعىر-سىڭعىر كۇلكىلەر...
2. «الاش» ارىستارى - قالعۇتىدا
...ۇلتىمىزدىڭ بەتكە شىعار قايماعى،
قىزىق-دۋمان قالعۇتىنىڭ ايماعى،
كەرەمەت ءبىر كەز ەدى عوي ول جىلى
بۇزىلماعان قازاعىمنىڭ قايماعى.
وكىنىشتەن وكسىك كەتپەي كومەيدەن،
تۇزگە شىعىپ، تىنىستارى كەڭەيگەن،
ءتۇن جامىلا جولعا شىققان كىلەڭ ەر –
«قىزىل» كەلىپ، ويران بولعان سەمەيدەن...
باعىتتارى – قالىڭ قونعان ەل ەدى،
وسىنداعى اعايىنعا سەنەدى...
قالعۇتىنى العان تىكە ماڭدايعا
سالت اتتىلار - جەلە جورتىپ كەلەدى.
ارتقا تاستاپ، كونە سەمەي شاھارىن،
تاڭداپ العان ولار وسى ساپارىن.
سەرىكتەرى: احاڭ، جاقاڭ، جۇسىپبەك،
جولباستاۋشى – ابىز قاجى شاكارىم.
قونعان بولەك قالىڭ قازاق اۋىلى،
جەتپەگەن جاق «قىزىلداردىڭ» داۋىلى...
بارار باعىت – قالعۇتىدا وتىرعان
تۇرعان اۋىل - كەنەبايدىڭ سادىعى.
ساكەڭدى مە، ولار جاقسى بىلەدى،
وزدەرىنە دوس-جار ساناپ ءجۇر ەدى.
دەمەۋ بولعان ساربازىنا «الاشتىڭ»
سادىق باستان جۇرەك جۇتقان ۇل ەدى.
كوكەيىنە كوپ ارمانىن توقىعان،
وسى سادىق- ادام ەدى وقىعان.
بالا جاستان كەنەبايدىڭ سادىعى
قۋات العان قالعۇتىنىڭ وتىنان.
قۇدا-جەكجات، الىس-بەرىس تالايمەن،،
تاتۋ تۇرعان توبىقتىداي ماڭايمەن.
تەكتى ۇلى ەدى - نايمانداعى سىباننىڭ
قۇدا بولعان قۇنانبايمەن، ابايمەن.
امان شىققان نەبىر شايقاس، تۇزاقتان،
تەز سەزەتىن جات ءدۇبىرىن ۇزاقتان.
دالا ارۋى – كۇڭكەدەيىن اپكەسىن
بۇل سىباندار - قۇنانبايعا ۇزاتقان.
بۇل قالعۇتى – جاڭگوبەكتىڭ ەلى ەدى،
ەگىن ەگىپ، جەر ەمشەگىن ەمەدى.
سول كۇڭكەدەن: قۇدايبەردى، شاكارىم -
سادىقتارعا - جيەن بولىپ كەلەدى.
اشىق ادام كوكىرەگى، سارايى،
تەك تەكتىلەر - وقىعاندار ماڭايى.
بۇل سادىقتى قۇرمەتتەگەن ەرەكشە
الىس-جاقىن،كۇڭ، قۇلدارى، ماڭايى.
قىستا – مالمەن، وسىرەتىن جاز – ەگىن،
ەڭبەگىمەن اسىراعان تازا ەلىن.
كوكجال ءبورى سوعىپ العان ءبىر ءوزى
ەلگە تىرەك – ايسامانداي اجە بۇل.
تازا ەڭبەكپەن بايلىق، ىرىس اعىلعان،
ادام ەمەس سارا جولدان جاڭىلعان.
تۋعان دەيدى ايساماننان ءتورت بالا
بۇل وڭىرگە - ء«تورت ءبورى» بوپ تانىلعان.
قاراتوعاي – قالىڭ جىنىس، ورمان-دى،
تىڭ وڭىرگە سادىق سوقا قولداندى.
جاڭگوبەكتىڭ سەيتەنىنەن تاراعان
ءتورت ءبورىنىڭ ءبىرى - سادىق بولعان-دى.
جاۋلارىنا اشقان تالاي مايداندى،
بۇل كۇندەرى ءوزى دە ەرگە اينالدى.
كوكبورىدەي - باتىر ەدى، ارلى ەدى،
كوكبورىدەي – ازۋلى ەدى ايبارلى.
ءبىزدىڭ ساكەڭ – ءبىلىمدى ەدى وقىعان،
ساڭلاۋلى ەدى وقىعانىن توقىعان
تەكتى ۇل ەدى ءتۇز تاعىسى - قىرانداي
العان جەمىن ءبىر-اق رەت شوقىعان...
سادىق جاققا جاقسى-جايساڭ اعىلعان،
ءجيى كەلەر قۇدالار دا ساعىنعان.
انا جىلى «الاش» ۇلى سەمەيدە
تۋ تىككەندە - سادىق سوننان تابىلعان.
ول قازاعىن جان-تانىمەن سۇيەدى،
كۇيەر بولسا – ول ۇلتىمەن كۇيەدى.
ءمۇلت كەتپەستەن قۇرالايدى كوزگە اتقان
سادىق مەرگەن قوشەمەتكە يە ەدى.
بىلگەن ادام الماقتىڭ دا سالماعىن،
تۇسىنگەن جان - ازاتتىقتىڭ بار ءمانىن.
انا جىلى اقتار شاۋىپ جاتقاندا
وسى سادىق – قاداپ اتقان جاۋلارىن.
ول جاسىنان بەس قارۋىن قولعا الدى،
دوڭبەكشۋمەن تالاي تۇندەر تولعاندى.
ويران سالىپ، «اقتان» كەيىن «قىزىلدار»
شاپقان كەزدە سادىق قورعان بولعان-دى.
جامان يتتەي قوناقتارىن تالاعان
قالىڭ ورىس - شيەبورى، قاماعان.
بۇل سادىقتى – «اق» تا، سوسىن «قىزىل» دا
سەرگەوپولگە تالاي رەت قاماعان.
ورتا بويلى، تىعىرشىقتاي دەنەلى،
اعايىنعا اسىپ تۋعان بەدەلى،
تالاي رەت اياگوزدىڭ تۇرمەسىن
بۇزىپ شىققان - وسى سادىق ەر ەدى.
ول قىراعى – جاۋدى الىستان شولاتىن،
تۇزدە جورتىپ، تۇندە تاۋدا قوناتىن،
وسى سادىق – قان قاقساتقان ورىستى
اياگوزدىڭ قاھارمانى بولاتىن.
ناعىز مەرگەن - قۇتىلدىرماس قاشقاندى،
«اق شكول»-دەپ جاڭا مەكتەپ اشقان-دى،
وسى سادىق – قالعۇتىعا مەكتەپ ساپ،
ۇرپاعىنا ۇلگى-ونەگە شاشقان-دى.
نەشە ءتۇرلى جىرلار ارناپ شاشۋعا،
جۇيرىك اتپەن قارش-قارش جەردى باسۋدا.
مىنە، «الاشتىڭ» سەركەلەرى مارقاسقا
كەلە جاتىر - «اق شكولدى» اشۋعا.
قۋىپ شىعىپ سول اياگوز «اقتاردى»،
«قىزىلداردى» گۇمپىلدەتىپ اتقان-دى.
سادىق جاقتان - اياگوزدىڭ حالقى دا
وسى كەزدە حابار الىپ جاتقان-دى.
باسى تالاي بايگەگە دە تىگىلگەن،
ول ازامات – اقيقاتقا جۇگىنگەن،
اياگوزگە اتى شىققان سادىقتىڭ
ەرلىگىمەن جانە بىلىك، بىلىممەن.
جاۋلارىنا ول نامىسىن بەرمەگەن،
قاس دۇشپانىن جەكسەن ەتكەن جەرمەنەن.
«سادىق – باتىر»، «سادىق – مەرگەن» دەسە جۇرت،
ەندى سادىق - مەكتەپ اشىپ ەرلەگەن.
بىلايعى جۇرت اق-قاراسىن بىلەدى،
سادىق ەرىن ماقتان ەتىپ جۇرەدى.
اياگوزدى مەكەن ەتكەن ەجەلدەن
وسى سادىق – جاڭگوبەكتىڭ تۋ ەدى.
جەردە وسكەن وي-شۇقىرلى، قىرقالى،
وسى سادىق جۇرتتان بولەك تۇر تاعى.
قاراكەرەي قابانبايدىڭ جانە دە
اقتامبەردى، دۋلاتتاردىڭ ۇرپاعى.
ءبىزدىڭ سادىق – باس يمەگەن ورىسقا،
ءبىزدىڭ سادىق – قورعان بولعان قونىسقا.
وعان تۋىس – اقتايلاقتاي ابىز دا،
وعان تۋىس – سەرىكبايداي ابىز دا.
ىستىق كەلەر – بۇل اياگوز جازى دا،
قيىن ساتتە كىمگە جۇرەر بازىنا...
وعان تۋىس – ءارىپ اقىن اقتاڭگەر،
وعان تۋىس – سول سەرىكباي قاجى دا.
تۋعان جەردىڭ تاس ەمشەگىن ەمەدى،
بويدا بارىن تۋعان جۇرتقا بەرەدى.
اقتايلاق پەن ءارىپ اقىن شىققان جەر
سادىقتىڭ دا ءورىسى ءبىر ەلى ەدى.
سادىق ء–دايىم جاقىن ءجۇردى حالىققا
ول شىعاردى قاراڭعى ەلدى جارىققا.
جاقىن ەدى اباي ءوزى سىيلاعان
قۋاندىقتاي اقىن قىز دا – سادىققا...
ۇرپاعىنا ايدى اسپاننان اپەرگەن،
سول جايلاردى ەستىگەن ەم اكەمنەن.
وسى سادىق - مەكتەپ اشىپ ەڭ العاش
اقشاتاۋعا زور جاڭالىق اكەلگەن.
قۇلاق ءتۇردى ول ءتول ۇلتىنىڭ زارىنا،
كىلەڭ ەردى سايلاپ العان جانىنا.
بۇل سادىقتىڭ جارى – بيشان ارۋ-دى
بارلىق ساتتە دەمەۋ بولعان جارىنا.
دەگەن شاعى – بويدا قايرات بۇلقىنىپ،
جاۋعا شاپقان - «قاپتاعايلاپ!»، جۇلقىنىپ...
ال بۇاردىڭ ايتجۇمان-دى – تۇڭعىشى
ءالى جاپ-جاس – ءبىر قۇلاعان، ءبىر تۇرىپ...
***
...ۇلت ۇلدارىن اللا، قۇداي ساقتاسىن!
ارتقا تاستاپ اقشاتاۋدىڭ اق تاسىن،
سيىر تۇستە سەركەلەرى «الاشتىڭ»
قالعۇتىعا تىرەگەن-ءدى ات باسىن.
قوناقتارعا ۇمىتتىرىپ شارشاۋدى،
ساتتەر تۋعان: ساعىنىشتى، اڭساۋلى...
سال جىگىتتەر، قىز-كەلىنشەك، اۋىلدىڭ
ۇلكەندەرى قوناقتارىن قارسى الدى.
ءوتىپ جاتتى اسىل ساتتەر ارمان-دى،
ءسوز باستاعان اقساقالدار اڭعارلى.
احاڭ، جاقاڭ، جۇسىپبەك پەن شاكارىم -
اق وتاۋدا توردەن ورىن العان-دى.
تەكتىلەردى كورىپ حالىق تاڭ قالعان،
كوپشىلىك تە ءشولىن باسىپ، جان قالعان.
التىن كۇزدىڭ التىن سارى قىمىزى
تورگە قاراي قوناقتارعا جالعانعان.
جاس كەلىنشەك شاي قۇيادى مايىسىپ،
تەك قاباقپەن بۇيرىق-راي الىسىپ،
باداناداي باۋىرساقتار شاشىلعان
داستارقاننىڭ ءۇستى تۇردى قايىسىپ.
نە جوق دەيسىز، داستارقاندا ءبارى بار،
تومىرىلعان قازى-قارتا تاعى بار.
قانت-شەكەر، ورىك-مەيىز، سارى ماي،
جەنت قوسقان سارى التىنداي تارى بار.
جاراسىمدى ساتتەر ەدى ءاي، قانداي،
ارۋلارعا كوز تۇسەدى اي ماڭداي.
بەل بوساتىپ، تەرلەپ-تەپشىپ ىشەتىن
قىمىزدان سوڭ قىزىل-كۇرەڭ شاي قانداي!
ءتۇس مەزگىلى، وينار دالا ساعىمى،
دەگەن ۋاقىت – بەينە «بيە ساۋىمى» -
قىمىز-شايدان الىپ ىشكەن مولىنان
باسىلعانداي قوناقتاردىڭ سارىعى.
بۇل عاجاپ ءسات، ۇمىتىلعان مۇڭ-قايعى،
اسپان اشىق، بولىپ تۇردى كۇن جايلى.
بۇگىن سادىق – قوناقتارمەن مەرەيلى،
سيرەك سويلەپ، كەلگەندەردى تىڭدايدى.
قانداي عاجاپ، احاڭ، جاقاڭ سوزدەرى،
قانداي مۇڭلى، ۇلىلاردىڭ كوزدەرى...
ءتىپتى، ەرەكشە ۇستاۋلارى وزدەرىن
قاراپايىم مامىرا-جاي كەزدەگى.
كىلەڭ توردە تەكتى تۋعان باتالى ۇل،
ءبىر اقساقال ساۋمالايدى ساقالىن...
سادىق جاققا كوزىن قىسىپ، كۇلىمدەپ،
جيەندىگىن جاساپ جاتىر شاكارىم...
جاڭگوبەكتى - بۇگىن قۇداي وڭدادى،
جاقسى حالىق – جاقسىلارىن قولدادى.
قالىڭ ويدا «الاش» ۇلى جۇسىپبەك
مازالاۋدا مۇمكىن ولەڭ جولدارى...
قوناقجايلى جۇرت پەيىلى ۇنادى،
بارلىعى دا داستارقاننان تۇرادى.
مەكتەپ ءۇيى - اسقاقتاپ تۇر اق شاڭقان،
ءشولىن باسقان جۇرت دالاعا شىعادى.
وسى جاقتا بار نازارى قاۋىمنىڭ،
(سول كۇندەردى مەن دە بۇگىن ساعىندىم...)
اق شاڭقان ءۇي - قيىپ سالعان اعاشتان
ورتاسىندا اسقاقتايدى اۋىلدىڭ.
مۇنداي جيىن بولماعان-دى تالايدان،
اتتتى-جاياۋ اعىلۋدا ماڭايدان.
ءبىر شەتىندە – قاراتوعاي سىڭسىعان،
ءبىر شەتىندە – قاراشوقى قارايعان.
اقساقالدار ماڭ-ماڭ، ماڭ-ماڭ باسادى،
بۇگىن كوڭىل شالقىپ، ەسىپ تاسادى.
كوك قوزىنىڭ بۇيراسىنداي بۇپ-بۇيرا
ارشالى ساي قوش ءيىسىن شاشادى...
ورتا كوڭىل اسىپ-تاسىپ تولماقشى،
بۇل اۋىلعا بۇگىن قىدىر قونباقشى.
وسى ءوڭىردىڭ مەكتەپ ءۇيى العاشقى
سونىڭ قازىر اشىلۋى بولماقشى...
تورگە وزعان قۇتتى قوناق بار مۇندا،
شوشايادى سالت اتتىلار ءار قىردا.
الدا – سادىق، مۇساعي مەن مۇساباي،
قالىڭ قاۋىم – مەكتەپ ءۇيى الدىندا.
بۇكىل ءوڭىر شاتتىق تويعا بولەندى،
ەڭسەرىلدى سولاي قاراي ەل ەندى.
قايىس بەلبەۋ، سۇر كيتەلى جاراسقان
شوقشا ساقال سادىق سويلەي جونەلدى:
-ارمىسىڭدار، نايمان اتا بالاسى،
ارمىسىڭدار، قازاعىمنىڭ «الاشى»!
ۇلدارى تۇر ۇلتىمىزدىڭ بەتكە ۇستار
اينالايىن، قالىڭ ەلىم، قاراشى!
احاڭ، جاقاڭ، جۇسىپبەك پەن شاكارىم،
بىزگە ارناعان وسى جولعى ساپارىن.
جەلكىلدەگەن تۇلىمدارى ۇل-قىزدىڭ
بۇل مەكتەپتە كوبەيتەيىك قاتارىن.
ناعىز ءبىلىم قۇدىرەتىن بىلەيىك،
قاي كەزدە دە تاتۋ-ءتاتتى جۇرەيىك.
اۋىر جول تۇر حالقىمىزدىڭ الدىندا
بۇگىن كىمبىز، كەشە جانە كىم ەدىك؟..
ءومىر دەگەن – ءتورت ەسەپتىڭ امالى،
ءبىلىم السا – سوندا ۇرپاعىڭ سانالى.
قاشان داعى ەل بىرلىگىن ساقتايىق،
ەل باسىنا كۇن تۋسا دا قارالى...
جاس ۇرپاقپەن بىرگە كۇيىپ، جانايىق،
ۇلت كوشىمەن بولاشاققا بارايىق.
نەبىر جايساڭ ارداگەرى «الاشتىڭ»
كەلگەن كۇندى جاقسىلىققا بالايىق!
...ويلى سادىق جان-جاعىنا قارادى،
بۇيرا شاشىن ساۋساعىمەن تارادى.
-ال، حالايىق، باتا-ءسوزىن العاشقى
بايتۇرسىننىڭ احىمەتى الادى.
دەگەندى ايتىپ، قوناقتارعا قارادى،
وت شاشقانداي الاۋلاپ تۇر جانارى.
قادىرلىسىن سىيلاي بىلگەن اعايىن
ۇيىپ قالعان: ۇلكەن، كىشى، بالالى...
قاسيەتتى «الاشىمنىڭ» اتاعى،
وزىپ العا بايتۇرسىننىڭ احاڭى،
قوڭىر ۇنمەن كەنەت سويلەي جونەلدى
اعىتىلىپ، دۋالى ءسوز - باتالى:
-ۋا، حالقىم! سۋسىنداعان ىلىمگە،
قيىندىقتى ءبىلىم جەڭەر تۇبىندە،
-بايتۇرسىننىڭ احىمەتى سويلەپ تۇر،
ءبىر كەرەمەت قۇدىرەت بار ۇنىندە:
-ءبارىن تاستاپ، كورگەن قورلىق، ازاپتىڭ،
ءبارىن تاستاپ، قاعاجۋ مەن مازاقتىڭ،
اتتان، ەلىم، ۇلى جورىق – بىلىمگە،
ءساتى كەلدى كۇنى تۋار قازاقتىڭ!
تەك بىلىمدە – بولاشاعى ۇلتىمنىڭ،
ءىلىم ءۇشىن ۇلتىم، العا ۇمتىلعىل!
مىنە، اشىلدى قالعۇتىنىڭ مەكتەبى،
ورنى ەرەكشە ۇمىتىلماس بۇل كۇننىڭ!
بۇگىن حالقىم، ۇلى كۇنى ۇلىستىڭ
اشىلاتىن ءساتى جانە تىنىستىڭ.
كەنەبايدىڭ سادىعىنا راحمەت،
باستاۋشىسى بولعان مىناۋ ۇلى ءىستىڭ!
بۇل مەكتەپتە تالاي ۇرپاق وسەدى،
وزىپ شىعار تالاي ۇرپاق كوشەلى.
ەستەۋىمشە، بۇل مەكتەپتى وزدەرىڭ:
«اق شكول» دەپ قويىپ العان دەسەدى.
قاشان داعى قاسيەتتى «اق» ءسوزى،
«اق» دەگەنىڭ – باسقا قونعان «باق» ءسوزى.
تەك، بىلىمدە – بولاشاعى قازاقتىڭ
جاقسىلىقتار – جاقسىلىقپەن جاقسى ءوزى!
ورىستار دا ءوسىپ-ونگەن ەل ەدى،
ولار كوپتەن ءبىلىم ءنارىن ەمەدى.
«شكول» - دەگەن ورىس ءسوزى، قازاقشا:
«مەكتەپ» دەگەن ماعىنانى بەرەدى.
جاس جەتكىنشەك، تۋدى سەنىڭ زامانىڭ،
نۇرعا تولسىن، جابىرقاعان جامالىڭ!
قۇتتى بولسىن، اپپاق ارداي - اق مەكتەپ،
قۇتتى بولسىن، جاس ۇرپاعىم، قادامىڭ!
ال، جاس ۇرپاق، مەن بەرەمىن باتامدى،
ۇلت بولايىق، وزىق ەلدەر قاتارلى!
ەرەكشە ءسۇي، ءوز ۇلتىڭدى – قازاقتى،
قادىر تۇتقىن، اناڭ مەنەن اتاڭدى!
ءار قاشان دا تەك بىلىممەن – تولىڭدار،
تاپتاتپاستان ۇلت نامىسىن قورىڭدار!
جۇرەتىندەي ۇلى كوشتىڭ باسىندا
«الاشىڭنىڭ» ارداگەرى بولىڭدار!
لايىم مىناۋ ساپارلارىڭ اق بولسىن!
ءبىلىم بولىپ، باستارىڭا باق قونسىن!
اينالايىن، جەتكىنشەگى ۇلتىمنىڭ،
العان ماقسات، مىندەت، مۇددە ناق بولسىن! ءاۋميىن!..
ءدۇر سىلكىنتىپ، ۇيقىداعى عاسىردى،
جۇرت دۇركىرەپ بارىپ، قايتا باسىلدى...
اق جاۋلىقتى اجەلەردىڭ قولىمەن
ورىك، مەيىز، قۇرت، ىرىمشىك شاشىلدى!
-و حالايىق، جاقسى-جايساڭ، اق سارباس!
-تەك ءبىلىمدى، توپاس ءبىزدى باسقارماس!
-و، اق سارباس، اق سارباس!
-ءبىلىم بولماي، ۇلت ەرتەڭى جاقسارماس!
بويدا قايرات – اسىپ، تاسىپ بۇلقىندى،
ۇمىتاتىن جان بولمايدى بۇل كۇندى!
بۇدان كەيىن ءسوز الادى مىرجاقىپ:
-ويان، قازاق! وياناتىن كۇن تۋدى!..
-ويان، ۇلتىم! ءدۇر سىلكىنشى، قىرانداي!
باقىتتى ءسات تۋا بەرمەس مىنانداي!
قۇرمەتتەڭدەر، جاۋعا اتتانار ۇرانداي!
ارداقتاڭدار، «الاش» ءسوزىن قۇرانداي!
ارمانىمەن ۇندەسىڭدەر «الاشتىڭ»،
جاۋ جوق دەمە، ابايلاپ كور، جار استىن...
بار قازاقتى باستار جولدىڭ العاشقى
بىرەۋىنەن قايران حالقىم، جاڭا استىڭ!
ءبىلىم عانا ءبىزدى اسۋدان اسىرار،
سەنەن حالقىم، ەشتەڭەم جوق جاسىرار!
ءالى تالاي جاۋلار ءبىزدى باسىنار،
جاۋدى كورىپ ۇلتىم قاتتى اشىنار!
توپاس مالعۇن – بايلىعىمەن ماسايدى،
قانىشەرلەر - جىلى-جۇمساق اسايدى.
قىزىل ورىس - قان-قاقساتىپ ۇلتىمدى،
قىزىل ورىس – تالاي سويقان جاسايدى.
«سولاي ەكەن»-دەپ، كۇدەردى ۇزبەيىك!
ء«بىز ءبىرىنشى!»، «قاي مايداندا ءبىز!»-دەيىك!
قانداي قيىن كۇن تۋسا دا قازاعىم،
تىعىرىقتان شىعار جولدى ىزدەيىك!!!
جاس جەتكىنشەك، ءبىر بەلەستەن جاڭا استىڭ،
ىشىنە كىر، وسى جولدا تالاستىڭ!
وسكىندەرى قازاعىمنىڭ جاس وركەن -
تۋى ءدايىم بيىك بولسىن «الاشتىڭ!»
-جالعاسىن تاپ، بۇل جاڭالىق ەلدەگى،
ساعان ۇرپاق، بار بىلىگىم مەندەگى! –
تەڭدەسى جوق ابىز، قاجى شاكارىم
اللا جولىن، «الاش» جولىن سويلەدى:
-جاسا! جاسا! جاس وركەنى «الاشتىڭ»!
سەن تۇلپارسىڭ، تالاي رەت تاڭ استىڭ!
مىناۋ اپپاق مەكتەبىڭە كىرگەن سوڭ
ۇستازىڭمەن قانداي عاجاپ جاراستىڭ!
سەن ءبىلىمسىز - ايازداردا توڭعانسىڭ،
كۇيىپ، ءپىسىپ، سەن ىستىقتا بولعانسىڭ;
ۇمىتپاڭدار، اللا جولى – حاق جولى،
جاراتۋشىم، جولدارىڭدى وڭعارسىن!
ۇلت سەركەسى ۇلتىن ەرەن سۇيگەن-ءدى،
ۇلت ۇلدارى – ۇلتپەن جانىپ، كۇيگەن-ءدى...
قالعۇتىنىڭ قالىڭ حالقى تىم-تىرىس،
ءسوز كەزەگى جۇسىپبەككە تيگەن-ءدى:
-ۋا، حالقىم! قالىڭ ەلىم، قازاعىم!
تەك بىلىمگە اۋعان ەكەن نازارىڭ،
قول بۇلعاپ تۇر، الدا جارقىن بولاشاق،
ۇمىت بولسىن، كورگەن بارلىق ازابىڭ!
كوركەيەمىز تەك ءبىلىمنىڭ كۇشىمەن،
جاقسى شىعار بۇل بالعىندار ىشىنەن.
بىزبەن ۇندەس كەنەبايدىڭ سادىعىن
قۇتتىقتايمىز، بۇل تاماشا ىسىمەن!
جاس جەتكىنشەك، قانداي ءايبات جاراسقان،
شەتتەرىنەن تۇلپارلارداي تاڭ اسقان.
وعان سەرىك – مۇساعي مەن مۇساباي،
ءبىلىم ورنى - «اق شكولدى» قالاسقان.
وسىلارعا شەكسىز العىس ءامان دا،
ءبىلىم كەرەك – ساعان جانە ماعان دا،
قايران حالقىم، تەك اماندىق تىلەيمىز،
دۇربەلەڭدى مىناۋ اۋىر زامان دا.
گۇر-گۇر ەتىپ جولبارىستاي جارالى،
دەپ، جۇسەكەڭ جان-جاعىنا قارادى،
اسقاق تۇرىپ، كەنەپ الىپ تاماعىن
ءبىر كەرەمەت انگە سوسىن سالادى:
«-ارعى اتام – ەر تۇرىك،
ءبىز – قازاق ەلىمىز.
سامال تاۋ، شالقار كول،
سارى ارقا جەرىمىز...»
قۇدىرەت كۇش – كۇڭىرەندى ءان عىلىپ،
ءومىر جايلى سىر شەرتەدى ماڭگىلىك.
قالعۇتىنىڭ ساي-سالاسى وسى ءسات
«الاش مارشىن» قايتالايدى جاڭعىرىپ...
جاڭعىرىعىپ، تارباعاتاي تاۋلارى،
جاڭعىرىعىپ، اياگوزدىڭ اڭعارى،
جاڭعىرىعىپ، «قوزى-كورپەش» مازارى،
جاڭعىرىعىپ،بۇكىل قازاق ارمانى،
جاڭعىرىعىپ،شىڭعىس تاۋ مەن حان تاۋى،
قۇدىرەتتى ءان ءدۇر سىلكىنتتى ارقانى،
قالعۇتىدان باستاۋ العان بۇل ۇران
بولاشاققا، زاماناعا تارتادى،
جاڭعىرىعىپ، اقشاتاۋدىڭ اسقارى،
جاڭعىرىعىپ،قالعۇتىنىڭ اسپانى،
«الاش مارشى» قۋات بەرىپ بۇلارعا
ۇلت ەڭسەسىن ءبىر كوتەرىپ تاستادى.
قۇدىرەتتى «مارش» تەربەيدى بۇل ماڭدى،،
ۇلت سىلكىنەر سونداي كۇن دە تۋعان-دى.
وسى جولى كەنەبايدىڭ سادىعى
قۋانىشتان تولقىپ، جىلاپ تۇرعان-دى...
يىقتاعى جۇكتەر ءتۇسىپ باتپانداي،
قازاعىمنىڭ تاڭى جاڭا اتقانداي،
كوز الدىندا مىناۋ ۇلى تۇلعالار
ءبىر ءسات ەدى شىڭعا اينالىپ جاتقانداي!
ۇزاق جىلدار كۇتكەن ەدى بۇل كۇندى،
جانارتاۋداي قايرات-جىگەر سىلكىندى!
سادىق تولقىپ، قۇدىرەتتى اۋەننەن
بويعا كۇشى سىيماعانداي بۇلقىندى...
كۇي دە بولەك - بۇل كەرەمەت شاقتاعى،
قازاعىما قونعان ەدى باق تاعى...
وسى «مارشپەن» جاس جەتكىنشەك، بالالار
«اق شكولدىڭ» بوساعاسىن اتتادى...
ۇلت كوگىنەن تاڭ اتقانداي ارايلى،
كۇن ساۋلەسى شۋاق شاشىپ، تارايدى...
سادىق اتام – كەنەبايدىڭ بالاسى
ءوزى سالعان مەكتەبىنە قارايدى.
كەرەمەت ءسات، تۋار جالعىز عاسىردا،
كۇن كۇركىرەپ، جارقىلدايدى جاسىن دا.
مۇساعي مەن مۇساباي تۇر قاسقايىپ،
ارقالانعان سادىق اتام قاسىندا.
ۇلى جورىق - «اق شكولدان» باس العان،
ۇلت اتتانعان قالىڭ جاۋعا جاسانعان.
احاڭ، جاقاڭ، جۇسىپبەك پەن شاكارىم،
قاتتى تولقىپ، كوزدەرىنە جاس العان...
قايتقان جانداي جەڭىسپەنەن مايداننان،
جارىق-جۇرىق ەتىپ، الماس قىلىش قايرالعان!
قالعۇتىنىڭ بۇكىل حالقى وسى ءسات
ۇلىلارمەن – ۇلىلارعا اينالعان.
كىلەڭ تۇلپار - كوز ۇشىندا بارادى،
شوق جۇلدىزدار - كوكتەن جەرگە اعادى...
قۋانىشتان تۇرعان ەدى تەڭسەلىپ،
وسى ساتتە بارشا اياگوز الابى...
وسى ساتتە تارباعاتاي تاۋلارى
ۇلىلارىن جوقتاپ نەگە زارلادى؟
ورتاسىنان قاق بولىنگەن سياقتى
اسقاقتاعان قازاعىمنىڭ ارمانى...
مەكتەپكە اۋعان ۇلىلاردىڭ نازارى،
ۇمىتىلىپ، وتكەن كۇندەر ازابى...
سان مىڭ جىلدان حابار بەرىپ تۇرعانداي
«قوزى-كورپەش – بايان سۇلۋ» مازارى...
3.«اق شكول» جانە ارۋاقتار
...سودان بەرى قانشاما ايلار، جىل ءوتتى،
كەزدەر ءوتتى، قانسىراتقان جۇرەكتى...
«اق» پەن «قىزىل»، اشتىق، قىرعىن... ۇلاسىپ،
ۇلتىمىزدى قىرىپ-جويىپ، جۇدەتتى.
جەگى قۇرتتاي ءمۇجىپ، جەگەن ءىشىمدى،
جاسىتتى عوي جىگەرىمدى، كۇشىمدى،
سول «اق شكول» - سادىق اتام سالدىرعان
ۇلتتىڭ نەبىر تۇلعالارىن ۇشىردى...
ءبارى دە وتكەن: انام جانە اكەم دە،
سول كۇندەردى تاعدىر قايتا اكەل مە؟!
سادىق اتام – «قىزىل جەندەت» قولىنان
قاشىپ ءجۇرىپ، وققا ۇشقان-دى جات ەلدە.
ءبىزدىڭ الەت: «اق»، «قىزىلدى» جەك كوردى،
ءبىزدىڭ اۋلەت: ازاپ، مەحنات كوپ كوردى،
بىزدەر ءۇشىن وتكەن كۇننەن – كوپ بەلگى...
ءبيشان اجەم – ول دا ومىردەن وتكەن-ءدى...
بۇل قالعۇتى – كورمەگەندى كورەدى،
قايران قازاق – جانى ءسىرى ەل ەدى...
سادىق اتام سەرىكتەرى: مۇساعي،
مۇساباي دا جاۋ قولىنان ولەدى.
تايعان ەمەس «الاشتىقتار» جولىنان،
ۇلتقا ارنادى بار كۇشتەرىن مولىنان.
بىزگە جيەن – شاكارىمدەي قاجى دا
اجال قۇشقان قاراسارتوۆ قولىنان.
قوجايىنى سۇيەكتەرى جەگەندەر،
ال بۇگىندە ۇرى-قارى - «كەمەڭگەر».
قازاق ەلى بيلىگىنەن كەتكەن جوق،
ءالى كۇنگە «قاراسارتوۆ» دەگەندەر...
جاسقا تولدى - تالاي ارۋ قۇشاعى،
تالاي بوزداق - توپىراقتى قۇشادى.
ءاليحان مەن احاڭ، جاقاڭ، جۇسىپبەك -
ۇلت جولىندا ولار دا وققا ۇشادى.
ونى ويلاسام، كوزىمە جاس كەلەدى،
بابالارىم – شەتتەرىنەن ەر ەدى...
ايتجۇمانداي – اكەم، قاينىش – انام دا
تالاي بوسىپ، قۋعىن-سۇرگىن كورەدى...
قىر سوڭىندا ءجۇرمىن ءالى ەلەستىڭ،
ءومىرىمدى تەككە وتكەن دەمەسپىن.
ناعاشى اتام – جۇماتايۇلى اقىمەت
قاس دۇشپانى بولعان ول دا كەڭەستىڭ.
سول كىسى ەدى ۇلى تۇلعا مەن كورگەن،
سول اتامدى اسقار شىڭعا تەڭگەرگەم...
ول ۇستالىپ، مەنىڭ ەكى جاسىمدا
اياگوزدە ءبىر جىل بويى تەرگەلگەن...
ءبىزدىڭ اۋلەت ارىلمادى سورىنان،
سان اداستى تۋرا جۇرگەن جولىنان.
ءبىر جىلدان سوڭ ول اتاقتى «كارلاگ»-تا
ولتىرىلگەن «قىزىل جەندەت» قولىنان.
وندا جاسپىن، شەرىم قالىڭ مەنىڭ دە،
وگەي بولدىق بوتەندەردىڭ ەلىندە.
وندا داعى قان تىلەگەن قىزىلدار،
نە كورمەدىك، انا قىتاي جەرىندە...
جاتىرقاماي كەڭ قۇشاعىن اشتى ەلىم،
ءبىر جۇتاتىن اۋاسىنا اش تا ەدىم...
اتامەكەن – اياگوزگە كەلگەندە
ەس بىلەتىن مەن ون ەكى جاستا ەدىم.
اياگوزدەن – اقشاتاۋعا كەلگەمىز،
قالعۇتىنى، «اق شكولدى» كورگەمىز.
اتا-انامنىڭ جىلاعانى-اي، سول جولعى،
كوز جاسىنا بىزدەر دە ەرىك بەرگەمىز....
ءالى ەسىمدە مامىرا-جاي كوكتەمدە،
تاماشا شاق، كوك قاۋلاعان كوك بەلگە.
قالعۇتىعا، «اق شكولعا» ارادا
ءبىز كەلگەمىز تۋرا 30 جىل وتكەندە.
سول قالپىندا اتام جۇرگەن جول مۇندا،
تىتىركەندىم، ىستىق كۇندە توڭدىم با؟..
شاكىرتتەرىن تاربيەلەپ 30 جىل
تۇرعان امان سول «اق شكول» ورنىندا.
كەنەبايدىڭ قىستاۋىن دا كوز كورگەن،
قۇل-قۇتاننىڭ كوزدەرىنەن بەز كورگەم...
جامان-جاۋتىك كىلەڭ قۇلدار باسقارعان
بىراق، حالقى تانىماستاي وزگەرگەن...
«اق شكولدىڭ» - ەسىگىنە جاناستىم،
بويىم تۇزەپ، شاتىرىنا تالاستىم.
وتىز جىلداي بۇرىن اشقان مەكتەپتى
بۇل ارادا ءىزى دە جوق «الاشتىڭ».
سول قالپىندا - جەلكىلدەگەن قۇراق تا،
سول قالپىندا - سىلدىرلاعان بۇلاق تا،
احاڭ، جاقاڭ، جۇسىپبەك پەن شاكارىم
داۋىستارى تالىپ جەتتى قۇلاققا.
ەڭسە باسقان قيىن ەدى شاق قانداي،
اۋىر قايعى جۇرەگىمە باتقانداي.
بەس قارۋى، جەتىاتارى قولىندا
سادىق اتام اتىن ەرتتەپ جاتقانداي...
كوزىم شالدى كەنەبايداي اتانى،
ايسامانداي - اجەم دە ءتىل قاتادى...
بيشان اپام – قالعۇتىدان سۋ الىپ،
اقبوز ۇيگە كىرىپ بارا جاتادى...
قيقۋلاعان «قىزىلدارى»، «اقتارى»،
قۇلاپ تۇسكەن باستان تايىپ، باق تاعى...
تەربەلەدى التىباقان ۇستىندە
كۇڭكە اپكەم دە قاراتوعاي جاقتاعى...
ويانعانداي ادام ەدىم تۇسىنەن،
دۇعا وقيدى اكەم، انە، ىشىنەن...
كۇمبىرلەگەن ەستىلەدى كۇلكىلەر
اپپاق شاڭقان «اق شكولدىڭ» ىشىنەن...
قانداي وكپە، ارتا الاسىڭ زامانعا،
قانداي وكپە، ارتا الاسىڭ «جامانعا»؟
وندا مەنىڭ تولەۋعايشا اپكەم بار،
ورتادا ەدى - جۇماعازى اعام دا...
مۇنداي كۇيدە كىم قارعايدى قۇدايدى،
اكە – ايتجۇمان ىشتەن تىنىپ، شىدايدى...
قاينىش انام – اق جاۋلىعى جەلبىرەپ،
كوزدىڭ جاسىن تيا الماستان جىلايدى.
قانداي قيىن، وتكەن كۇندەر ول ارمان،
جەر دە، ەل دە - تۇگى قالماي تونالعان.
جەرمەن-جەكسەن - كەنەبايدىڭ قىستاۋى،
جەرمەن-جەكسەن - «اق شكول دا» جوعالعان...
ارمانىم جوق: ۇتىلايىن، ۇتايىن،
تۋدى وڭىنان تالاي رەت قۇت - ايىم.
ۇلى اتامنىڭ جولىن قۋعان ءوزىم دە
كوردىم تالاي - بۇل بيلىكتىڭ قۇقايىن...
مەن ەشكىمگە تاپتاتپادىم ارىمدى،
قۇرمەتتەدىم: بالا-شاعا، جارىمدى...
ۇلى جولدان ءالى بىراق قايتقام جوق،
ارناعانمىن وسى جولعا بارىمدى.
كىلەڭ قۇلدار – ەل بايلىعىن بۇلاعان،
سونى كورىپ، تالاي رەت جىلاعام.
اتام سالعان سول «اق شكول» بۇگىندە
جەرمەن-جەكسەن، تۇگى قالماي قۇلاعان...
«كەڭەس» دەگەن جالعان بيلىك ورناعان،
كىلەڭ تەكتى – قۇل-قۇتاننان سورلاعان.
كىلەڭ تەكسىز، شاش ال دەسە – باس العان،
قۇل-قۇتاندار - وندا ۇلتىمدى قورلاعان.
كەلەدى ۇلتىم - ءالى كۇنگە سورلاۋمەن،
جىلىناتىن باسپانا جوق، توڭعانمەن.
قۇل-قۇتاندار – ءالى داعى بيلىكتە،
قازاقستان – تاۋەلسىز ەل بولعانمەن.
شۇلدىرلەگەن كىلەڭ تەكسىز قىرتادى،
نامىسىمدى سوندا كىمدەر جىرتادى؟
تەكتىلەردى - اتىپ-اسقان كەشەگى
جاۋىزداردىڭ - بيلىكتە وتىر ۇرپاعى.
وندا مەن دە جايباراقات جۇرگەمىن،
ءماز-مايراممىن، كۇلمەس جەردە – كۇلگەمىن...
قارلى بوران - جەلتوقسان دا ايگىلى
سادىق اتام بولىپ، اتقا مىنگەمىن.
بۇل شايقاستا تالاي تۇرىپ، قۇلاعام،
جالعىز كىنام – ۇلت تەڭدىگىن سۇراعام.
احاڭ، جاقاڭ، جۇسىپبەك پەن شاكارىم
بولىپ وندا ۇلتىم ءۇشىن جىلاعام.
كۇلە مە ءوزى – جەتەسىزدەر «تارقىلداپ»،
ماسايرايدى اۋلەكىلەر «قارقىلداپ»،
قولداعان-اۋ، ۇلى اتامنىڭ ارۋاعى-
«ازات» بولىپ، اتقا قونعام جارقىلداپ.
اتا جولىن قۋعان مەن دە ۇل ەدىم،
ازاتتىقتىڭ – جولى اۋىرىن بىلەمىن.
«ازات» بولىپ، ول جىلدارى ەسەيدىم،
«ازات» بولىپ، ازاتتىقتى تىلەدىم.
سول كۇرەسكەر اتا جولىن جالعادىم،
سول اتامداي – قيىن جولدى تاڭدادىم.
سول ازاتتىق – اياق-استى كەلگەندە
قۋانىشتان ەسەڭگىرەپ قالعامىن.
تۇسكەن سولاي ۇلتىم كۇنى ايارعا،
ونىڭ بارلىق ءىس-قيمىلى ايان دا...
بيلىكتەگى كىلەڭ «قىزىل» باسشىلار –
زامان ەدى-اۋ، دايار بولعان – مايارعا.
بيلىكتەگى – سول باياعى - قۇل بولعان،
بيلىكتەگى سول باياعى – كۇڭ بولعان...
سولاي مەنىڭ ازاتتىعىم اڭساعان
اياق استى تاپتاتىلىپ، قۇم بولعان...
ساراي سالعان وزدەرىنە مولادان،
قاپرپىپ اساپ: التىن، كۇمىس، قولادان...
سودان بەرى وتسە داعى 20 جىل –
قۇل-قۇتاندار – بايلىعىمدى توناعان.
تالاي بيلىك اۋىسادى، كەتەدى،
باياعىشا جىلدار جىلجىپ وتەدى.
قازاق ەلى – ءالى كۇنگە سورلاعان
ءتىلسىز، ءدىنسىز - «شالاقازاق» مەكەنى.
جاتقا كەتكەن - بارلىق بايلىق، كەنىمىز،
جاتقا كەتكەن - قاسيەتتى جەرىمىز.
ءبىر سۇمدىعى، «اق شكولدى» قۇلاتقان
تاۋەلسىزدىك العان جىلى ءوزىمىز.
مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
بۇدان كەيىن باقىت قالاي قونادى؟
جاڭا عانا ءبۇرىن جارعان ۇلتىمنىڭ
وسكىندەرى – وسپەي جاتىپ، سولادى...
شىققىر كوزىم – تاعى نەنى كورەدى،
كور سوقىرلار – بارىپ تۇرعان كور ەدى.
بوزتاەۆ پەن قارعاجانوۆ، لكەكروۆ
«اق شكولدىڭ» بولعان ەدى تۇلەگى.
كوز سۇزەتىن مول بايلىققا تامسانا،
تەكسىزدەردى – ءتىرى ولىككە ءتان سانا،
بۇل – بەر جاعى، مەن بىلەتىن جانداردان،
ءبىلىم العان بەلگىسىزدەر – قانشا ما؟
تەكسىزدەردى كوردەگى ارۋاق قارعايدى،
وندايلارعا: قۋ جانى مەن مال قايعى.
بۇگىنگىلەر – كەنەبايدىڭ سادىعىن
ەشقاشان دا ەستەرىنە المايدى.
دارمەنسىزبىن، كىمنەن كومەك سۇرايمىن؟
اعىل-تەگىل كوزىم جاسىن بۇلايمىن.
قولمەن اشقان ۇلىلارى «الاشتىڭ»
«اق شكولدىڭ» ورنىن جوقتاپ، جىلايمىن...
اششى شىندىق، نە ايتاسىڭ بىلگەنگە،
كورەتىنىم – ءىسىپ-كەپكەن قۇر كەۋدە.
بۇل قالعۇتى – قىز ۇزاتقان كۇڭكەدەي،
جونەلتىپتى - «اق شكولىن» مۇردەمگە.
بولعان تالاي: «قىزىل شىندىق»، «اق شىندىق»،
قايران ۇلتتى: قىرىپ-جويدىق، اش قىلدىق.
قۇنانبايعا - بەرسەك ارۋ كۇڭكەنى،
«اق شكولدى» - سوندا كىمگە تاپسىردىق؟
ءوز ۇلتىمدى جان-تانىممەن سۇيەم دە،
وسىنى ويلاپ، كۇڭىرەنىپ، كۇيەم دە...
باۋىرى ەدى سادىق اتام - كۇڭكەنىڭ
اجە بولعان شاكارىمدەي جيەنگە.
اياگوزگە، اقشاتاۋعا كەلگەندە،
قاڭىراعان قالعۇتىنى كورگەندە،
«اق شكولدىڭ» ءوزىن قويىپ، ورنى جوق،
بۇگىندەرى مەن ءبىر جانمىن شەرمەندە.
اقشاتاۋدان ەرتە كەتكەم جىراققا،
ارمان قۋىپ، جەتەم دەدىم مۇراتقا.
كەلمەپتى عوي، وسى جاعى باسىما،
«اق شكولدى» جوعالتام دەپ بىراق تا؟
ءبارى كەتكەن: اتام، اجەم، اتا-انام،
مۇنى كورىپ، قالاي ءۇنسىز جاتا الام؟
ءبىر قىزىعى، ءبىزدىڭ حالىق نەلىكتەن
تۇسىنىكسىز، «اق شكول» دەپ اتاعان؟
«اعى» - قازاق، ال ورىسشا – «شكولى»،
ات قويعانعا ءبىزدىڭ قازاق كۇشتى ەدى.
وسى جىرمەن بۇگىن ازەر جەتكىزدىم،
كوپ ساقتاعان شەمەن-شەردى ىشتەگى.
اق نيەتپەن - «اق شكولدى» جىرلادىم،
سوققان جەلدەن ۇلتتىڭ زارىن تىڭدادىم.
قايران حالقىم، سەن، امان بول، قاشان دا،
قاجەت بولسا، مەن بولايىن قۇربانىڭ.
اپپاق، اپپاق! اپپاق، اپپاقى - «اق شكول»،
سەنى قالاي ۇمىتادى نامىستى ەل؟
ول جاقتاعى ارۋاقتارعا نە ايتام،
مەنى وزىنە شاقىرادى الىس بەل؟
قايران حالقىم، سەن قاشان دا بول، امان!
كەلەر ۇرپاق، «الاشتارداي» - بول، ادام!
اتام سالعان «اق شكولدىڭ» ورنىنا
ۋاقىت بولسا، ءالى تالاي ورالام...
ء بىزدىڭ اۋلەت - جوعالعان جوق، بار سانا،
بۇل ماعۇلىم - ءبىزدى بىلگەن بارشاعا.
بەيسەن، سارسەن، جەڭىس، سوۆەت، كەنجە بار،
اتا-انامنان ىنىلەرىم قانشاما؟
تۇياق جوق قوي، جازا باسىپ جاڭىلماس،
جەتكىلىكتى اعايىندار اۋىلداس.
بەكجان – ءىنىم، ءلاززات – ءبىر تال قارىنداس،
ءبىز قامالمىز - جاۋىڭا وڭاي الىنباس.
«اق شكولدىڭ» بوس ورنىنا قارايمىن،
وتكەن كۇندى ساناممەنەن سانايمىن.
شولپان – جارىم، بىزدەن تۋعان ۇل-قىزىم:
بولاتقازى، ەركەبۇلان، ارايلىم.
مەن جىرلادىم – اتا-بابام قاقىندا،
قىستاۋ جەر بار كەنەبايدىڭ اتىندا.
ەڭ ۇلكەنى نەمەرەمنىڭ - تولعاناي،
ودان كەيىن: توميريس پەن اتيللا.
تاعى دا بار – جاڭا تۋعان نەمەرەم،
دەپ ويلايمىن: «باقىتتى ەدىم، نە دەگەن!»
ءبىر تال قىزىم – ارايلىمنان تاراعان
ماعان جيەن: رۋسلان، زەرەمەن.
نە تۇرلەرىن كوزبەن كورگەن ساۋلەتتىڭ،
ءدامىن تاتقان بايلىق پەنەن داۋلەتتىڭ،
ءبىر زاماندا - قاندى قىرعىن كورگەنمەن،
بۇل ۋاقىتتا - ءوسىپ-ونگەن اۋلەتپىن!
اتا-بابا جولىن قۋعان ۇل ەدىم،
ءار قاشان دا ۇلت تىلەگى – تىلەگىم.
ادال وتەم «الاشىمنىڭ» سەرتىنە،
توقتاعانشا جۇدىرىقتاي جۇرەگىم.
مەندەگى ارمان – قازاعىمنىڭ ارمانى،
قازاعىممەن - تىرشىلىكتىڭ بار ءمانى
ءتۇپتىڭ-ءتۇبى - ەل بولادى قازاعىم،.
مەن سەنەمىن، بولاشاققا الداعى!
شيەبورى – كوردە جاتىپ ۇليدى،
سونى كورىپ، قۇرعىر كوڭىل سۋيدى.
قازاعىمدى - قورلاپ كەلگەن ۇزاق جىل
قۇل-قۇتاندار - جەر بەتىنەن قۇريدى.
ەل بولعان سوڭ كۇپتى كوڭىل جايلانار،
شاڭىراققا ءبورى-بايراق بايلانار.
قارا شاڭىراق - كوك تۇرىككە بۇيىرعان
بولاشاقتا اق ورداعا اينالار.
تاعى قانشا جىلدار جىلجىپ وتەدى،
قۇل-قۇتاندار ساحنادان كەتەدى.
ەل بولادى ءسان-سالتانات جاراسقان
قازاق جەرى – كوپ تۇرىكتىڭ مەكەنى.
بىرلىك – دەيدى - تىرشىلىكتىڭ بار ءمانىن،
ەل بولادى اسپەتتەگەن ارداعىن.
سونداي كۇندى كورىپ ولسەم، ارمان جوق،
وسى اعايىن، مىنە، مەنىڭ ارمانىم!
ءوتتى ءومىرىم – الاڭداۋمەن جولىما،
سولاي بولدىم باقىتىم مەن سورىما.
ارمانىمدى اق قاعازعا تۇسىرگەن
قالام الدىم تىم كەشىرەك قولىما...
بالا بولدىم – ايىرا الماس وڭىمدى،
جىگىت بولدىم – باعالاماس سولىمدى،
ەشتەن - كەشتى جاقسى كورگەن ۇلت ەدىك،
«مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم قولىمدى».
اناۋ جاقتان ەستىلگەندەي اسقاق ءۇن،
ۇستىمدەگى اۋىر جۇكتى تاستادىم.
«سولاي عوي...»-دەپ، وكىنگەننەن نە پايدا،
ال سوڭىما قالار وسى داستانىم:
كەيىنگىلەر – مۇمكىن مەنى باعالار،
كورە الماعان - مۇمكىن مەنى تابالار،
ارمانىم جوق، ءبىر كادەگە جاراسام،
جۇرەكتەرگە ءۇمىت وتىن جاعا الار.
سوكپە، اعايىن، شارشادى دەپ نەسىنە،
بۇل داستانىم – تاڭىرىمنەن نەسىبە.
«وسىنداي ءبىر اقىن وتكەن ەكەن...»-دەپ،
كەيىنگى ۇرپاق الار مۇمكىن ەسىنە؟..
بۇل –اقيقات، بەرمەك بار دا، الماق بار،
ۇلىلاردىڭ ايتقانىندا سالماق بار.
دەر كەزىندە قولعا المادىم بۇل ءىستى،
كەشىر مەنى، ۇلى بابا، ارۋاقتار؟..
جۇماش كەنەباي
09.06.2011 جىل
