وڭتۇستىك استانامىز قازاقستان مەن ورتا ازيانىڭ عىلىمي، قارجى جانە مادەني ورداسى دەپ ەسەپتەلەدى. بىراق، الماتىنىڭ كوممۋنالدىق قىزمەت سالاسىنداعى جاعدايى كوڭىلدەگىدەي ەمەس. ونىڭ ەلەكتروقۋات، جىلىتۋ مەن ىستىق سۋىنىڭ باعالارى ەلىمىز بويىنشا ەڭ قىمبات تاريفتەرى دەۋگە تۋرا كەلەدى. ءتىپتى، الماتىعا قاراعاندا گەوگرافيالىق ورنالاسۋى كۇردەلىلەۋ، قالتالى مۇنايشىلاردىڭ اتىراۋى مەن ۇلكەن باستىقتارعا تولى، ىزعارلى ايازعا دۋشار استانانىڭ كوممۋنالدىق تاريفتەرى كوپتەگەن جاعدايلاردا ءبىزدىڭ باعالارىمىزدان الدەقايدا تومەن.

سوعان قاراماستان، جەرگىلىكتى مونوپوليستتەرى قاتارداعى تۇتىنۋشىلارعا قوسىمشا اۋىرتپالىق سالۋدان تايىنبايدى. بۇقارا حالقىنىڭ بولماشى تابىسىن وبىرداي وبىپ، مونوپوليستتەر ورىسشا ايتقاندا «جرۋت ۆ تري گورلا». ءتىپتى، الماتى تۇتىنۋشىلارى پايدالاناتىن ىستىق پەن سالقىن سۋدىڭ ساناۋىشتارىن بەس جىل سايىن وزگەرتۋگە ءماجبۇر ەتىپ، جەرگىلىكتى مونوپوليستتەرى قوسىمشا پايداسىن تابۋدا. ال، الەم تاجىريبەسى بويىنشا وسىنداي ساناۋىشتار ىستەن شىعىپ، جارامسىز بولعان جاعدايدا عانا وزگەرتىلۋگە ءتيىس. مىسالى، تەحنيكالىق جاعىنان دامىعان گەرمانياداعى ساناۋىشتار جونىندەگى ءتارتىبى وسىنداي.  

مونوپوليستتەردىڭ ساتۋ مەن ساتىپ الۋ ارەكەتتەرىن ەشقانداي قوعامدىق باقىلاۋى تەكسەرمەيدى. سوندىقتان، قىمبات تاريفتەردەن تۇسەتىن قارجىسى نە ءۇشىن جۇمسالادى تۇتىنۋشىلار انىق بىلمەيدى: ساپالى قۇرال-جابدىقتار الىنا ما، الدە ارزان قۇرىلعىلار ورناتىلا ما؟ «كوممۋنالدىق» دەگەن سىن ەسىمى «قوعامدىق» نەمەسە «قاۋىمدىق» سەكىلدى سىن ەسىمدەرى ارقىلى اۋدارىلادى. دەمەك، كوممۋنالدىق قىزمەت – قوعامعا قىزمەت. بىراق، ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا قىمبات كوممۋنالدىق تاريفتەرىن تولەيتىن قوعامىمىز كىشىگىرىم وليگارحيالىق توبىنا قىزمەت ەتۋدە. تاعى دا شەتەل تاجىريبەسىنە جۇگىنسەك، ارميان تۇتىنۋشىلاردىڭ ەلەكتروقۋات ءتاريفىن قىمباتتانۋىنا قارسى كوتەرىلىسىن تىلگە تيەك ەتسەك، ارتىق بولماس. ارينە، كورشىلەس ءازىربايجان مەن تۇركيامەن قىرعيقاباق، تابيعات بايلىقتارىنا كەندە ارمەنياداعى تاريفتەردىڭ قىمباتتانۋى تۇسىنىكتى جاعداي. سوعان قاراماستان، ارميان بەلسەندىلەرى ءوز قۇقىقتارىن ءۇشىن قۇشتارلانا كۇرەسىپ، ەل ۇكىمەتى تاراپىنان بىرنەشە جەڭىلدىكتەرىن جەڭىپ الدى. بىراق، الەمدەگى شيكىزات جاعىنان ەڭ باي مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى سانالاتىن قازاقستاننىڭ جەتەكشى قالاسى الماتىدا قىمبات كوممۋنالدىق تاريفتەر مۇلدەم ورىنسىز قۇبىلىس. سوعان قاراماستان، قالا تۇرعىندارى باسىن سالبىراپ جۇرەدى، ەشبىر نارازىلىعىن بىلدىرمەيدى.    

الماتىداعى ەلەكتروقۋات ءتاريفى جاعرافيالىق جاعدايى وتە كۇردەلى رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىنداعى ماگادان قالاسىمەن تەپە-تەڭ كەلۋدە. الگى ورىس شاھارى دامىعان ايماقتاردان جىراقتا ورنالاسقان، ەنەرگەتيكا كوزدەرىنە تاپشى ەلدى مەكەن بولىپ تابىلادى. سوعان قاراماستان، ماگادان قالاسىنىڭ ەلەكتروقۋات پەن جىلىتۋ تاريفتەرى جاعرافيالىق جاعدايى ىڭعايلى، ەنەرگەتيكا كوزدەرى مول الماتىدان جوعارى ەمەس. وڭتۇستىك استانامىزدىڭ جانىندا ارزان ەلەكتروقۋاتىن بەرەتىن قاپشاعاي مەن مويناق گيدروەلەكتروستانتسيالارى ىستەيدى. ولاردىڭ مۇمكىنشىلىگى جەتكىلىكسىز بولسا، كورشىلەس قىرعىزستانداعى گيدروەلەكتروستانتسيالار وندىرەتىن ارزان ەلەكتروقۋاتى بارشىلىق. كەرەك بولسا، كۇشتى ەكىباستۇز جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ ارزان ەلەكتروقۋاتىن جەتكىزۋى قيىن ەمەس. ارينە، الماتى قالاسىنا كوبىنەسە وسىنداي، باعاسى قولجەتىمدى ەلەكتروقۋات قامتاماسىز ەتىلەدى. بىراق، جەرگىلىكتى الىپساتارلارى تۇتىنۋشىلاردى قاناۋ ءۇشىن ارزان باعامەن ساتىپ الىنعان ەلەكتروقۋات ءتاريفىن ەكى-ءۇش ەسە قىمباتتاتىپ جىبەرەدى.

قازىرگى تاڭدا، جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ اياسىندا بىرنەشە جوعارى دارەجەلى باستىقتار قاماۋعا الىنعان. الايدا، ولاردىڭ اراسىندا قىمبات تاريفتەرىمەن ەل ەكونوميكامىزدى تۇنشىقتىراتىن كوممۋنالدىق قىزمەتتەر، تەلەكوممۋنيكاتسيا سالاسىنىڭ پاراقور قىلمىسكەرلەرى كورىنبەيدى. دەمەك، مەيىرىمدى قۇقىق قورعاۋ ورىندارىمىز جىرىندى قىمقىرۋشىلاردى ايالاپ، مۇسىركەپ تۇر. حالىق شارۋاشىلىعى مەن قاتارداعى تۇتىنۋشىلارىمىزعا ميللياردتاعان دوللار زيانىن كەلتىرگەن كوممۋنالدىق جانە تەلەكوممۋنيكاتسيالىق الپاۋىتتارعا ميلليونداعان تەڭگەلىك بولماشى ايىپپۇلدار سالۋمەن قاناعات تۇتادى.      

دانيار ناۋرىز

Abai.kz