اسقار التاي. بۇكىر (اڭگمە)
(C. دالي. ماڭگىلىك جۇمباق)
ول بۇكىر ەدى...
تۋادان بۇكىر ەمەس، جۇرە كەلە بۇكىر بولدى. جەتى-سەگىز جاسقا تولعاندا قۋ جاۋىرىن ورتاسى بارماقتاي بولىپ تومپايىپ وسە باستادى. بوزبالا شاققا جەتكەندە قوس جاۋىرىن اراسىنا بىتكەن شەمىرشەك ناردىڭ وركەشىندەي جالقى جالدانىپ الدى.
سول كەزدەن ازان شاقىرىپ قويعان امانبول اتى كومەسكى تارتىپ، بۇكىر اتانا باستادى. بۇكىرلىگىن بىلدىرمەيمىن دەپ، بۇل بەيشارا نە ىستەمەدى؟ بىراق ەشتەڭە شىقپادى. بالا وركەش شەمىرشەك قايىڭداي قاتايىپ، ەتجەڭدى سۇيەككە اينالدى.
مەكتەپتە بۇكىر كيت تۋرالى وقىعاننان كەيىن ءوزىن سول ءبىر سۋ ماقۇلىعى سياقتى سەزىنگەنى دە راس. سىنىپتاس پارتالاستارى مازاعىنا قورلانۋدان گورى تۇڭعىش رەت كوكىرەگىندە ءبىر جاسىرىن تاڭىرقاۋ، كيتكە ۇقساسپىن دەپ تاكاپارسۋ سەزىمى وياندى. وسى ءبىر ءولىارا سەزىم مۇنى نامىستانۋ كۇيىگىنەن، قور سەزىنۋ سۇمدىعىنان ساقتاندىردى دا... قۇداي جاراتقان كەمىستىگىن جاسىرىپ باعۋعا تىرىسىپ، باسىن كەكجيتىپ، كەۋدەسىن اتا قازداي شالقاق ۇستايتىن بولدى. كەلە-كەلە تاكاپپارلانا ادىمداۋ بويىنا ءسىڭىستى، بولمىسىنا جۇعىستى جۇرىسكە ۇلاستى.
امانبول اتى الماتىدا ءبىرجولا ءوشتى. «بۇكىر» اتى مۇنى بىلەتىن ەل-جۇرت اراسىندا قالىپتى ەسىمگە اينالدى. «اسا تالانتى سۋرەتشى» اتاندى.
بۇكىر سۋرەتشى ەدى...
سۋرەتشى بولعاندا دا كلاسسيكالىق ماعىناداعى سۋرەت سالمايدى. قايداعى ءبىر ابستراكتىلى سۋرەتتەر سىزادى. ونىڭ تەرەڭ استارىن ءوزى بولماسا، كەز كەلگەن ادام ءتۇسىنىپ جارىتپايدى. اراسىندا كۋبيزم دە بار... ال سوڭعى ون جىلدا تاريحي پولوتنو سالۋعا تالپىنىپ ءجۇر.
تاريحي تۋىندىلار تۋدىرۋ ءۇشىن گرەك ميفوتاريحىنان باستاپ، الەم تاريحىنا شولۋ جاساپ، ورىس پەن قازاق، قىتاي مەن قالماق تاريحىنا دەيىن اقتارۋعا تىرىسقان. سونىڭ ارقاسىندا قوعامعا دەگەن كوزقاراسى وزگەرىپ، الەمدىك دۇنيەتانىمى كەڭىدى. قازاق قوعامىنا دەگەن قوراش سەزىم پايدا بولىپ، وعان كوڭىلى تولماستىق وي باسىندا بەلەڭ الدى.
قازىر قازاق تاريحى مەن قازاق قوعامىنا كوڭىلى قوڭىلتاقسۋ سەزىمىنەن بە، ۇلكەن تاريحي پولوتنولاردى قالاي سىزسام، قالاي حالىققا جەتكىزسەم دەگەن ۇشقىر ويلارى مازا بەرمەيدى. ونى ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەستەي ەتىپ سۋرەتتەسەم دەپ، ىشتەي شيرىققان ىزدەنىس ۇستىندە ىركىلىپ قالعان.
ال، ىركىلىس – ىشكى جاۋ... قۇداي ىشكى جاۋدان ساقتاسىن! ىشكى جاۋ باس كوتەرسە، جان-دۇنيەڭ جۇتاپ، كوڭىلىڭ قۇلازىپ، ومىردە قۇلشىنىسىڭ توقتاپ، ونەردە توقىراپ قالاسىڭ. توقىرادىم دەگەنشە، ءولدىم دەگەيسىڭ... ءوز-وزىڭە وگەيسىڭ.
ال زيالى ادامنىڭ ءوز-وزىنە وگەي بولعانى – قوعامعا دا وگەي بولعانى، قوعامدى دا وگەيسىنگەنى. وگەيلىك – ىشمەرەزدىك. بۇل بۇكىردىڭ ىشىندە قوعاممەن كەلىسپەس ويلار بىراق تولىپ جاتىر عوي. سول دۇنيەلەردى جارىققا شىعارىپ كەتسە، ارمانى جوق. تەك ءتاڭىرىسى جۇزەگە اسىرسىن، ساندال ساناسى مۇمكىندىك بەرسىن!
* * *
بۇكىر بۇگىن دە ونەر اكادەمياسىنان كوڭىلسىز ورالدى.
كەيىنگى كەزدە ءدارىس بەرۋ دەگەندى تاۋىپ الىپ ەدى. وزىنە دە سول كەرەك. ايتپەسە ءىشتى ينتەلليگەنت كورىنىپ تىنىش جۇرە بەرسە، مۇندا كىمنىڭ كوزعۇنى بار. مايلى بوياۋىن مايلاپ، مايلى سورپاسىن تويلاپ دەگەندەي... زيالى قاۋىم اتاۋلى شەت قاققان ەمەس. بيلىك تىزگىنىن ۇستاعان توپ تا تالانتىن تانىپ، سىرت تەپكەن جەرى جوق. بۇكىر دەگەن اتى بولماسا، «بۇكىردەي دارىن جوق» دەگەن داقپىرت دۇرىلدەپ تۇر. توي-تومالاقتا توردەن ورىن بۇيىرادى.
ءبارىن بۇلدىرگەن – ستۋدەنتتەر.
وسى جاستارعا نە جوق. بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ جۇرگەندەرى.
– ءسىز بىزگە «ونەرتانۋ ەمەس – ءومىرتانۋ» دەيسىز، – دەپ انە بىرەۋ ۇزىن سيراق، قوي كوزدى سۇرشا قىز سىپسىڭ ەتە قالعانى. سولا-اق ەكەن وزگەلەر دە شۋ ەتە ءتۇستى.
– ءيا، ءومىردى تانىڭدار! – دەگەن بۇل. – ءومىردى تانىماي، ونەردى تاني المايسىڭدار. قايتالاپ ايتام، ۇلكەن ونەر ۇلكەن ءومىر سۇرۋدەن، كۇردەلى تاعدىر كەشۋدەن تۋادى... ۇلى سۋرەتشىلەردىڭ ءبارى دە تراگەديا مەن كومەديانى باستان كەشكەن. ونسىز ۇلى شىعارما تۋمايدى، ۇلى تۆورچەستۆو جاسالمايدى.
– ءسىز دە سۇمدىق تاعدىر كەشتىڭىز بە؟
– بىلمەيمىن، – دەدى بۇل ويلانىپ. – مەنىڭ فيزيونوميام ايتىپ تۇرعان جوق پا؟!
– كەشىرىڭىز!
– كەشىرىم سۇراۋدىڭ قاجەتى جوق. وعان مەنىڭ ەتىم ءولىپ كەتكەن. قۇداي بۇكىر قىلىپ جاراتقان سوڭ، وعان تەك رازى بولماسقا امال جوق... سىرتىڭ بۇكىر بولسا – بولسىن، ءىشىڭ بۇكىر بولماسىن، – دەپ ءبىر توقتاعان.
– ءسىز، «ۇلى حالىقتاردا عانا ۇلى ونەر تۋادى» دەيسىز. سوندا قالاي، قازاق سەكىلدى از حالىقتا ۇلى ونەر جوق دەمەكسىز بە؟
– مەن ءداپ سولاي دەگەم جوق... بىراق ۇلى سۋرەتشىلەر ۇلى حالىقتاردا كوپ. ۇلى سۋرەتشىلەر مۇراسىنان، ۇلى حالىقتار ومىرىنەن ۇلگى الىڭدار. ۇيرەنىڭدەر!
– ۇلىلىق پەن ۇلى ونەر قازىر ءىرى حالىقتاردا ءوشىپ جاتىر. ءولىپ بارادى... ونەر دە اۋعا ءتيىس. ۇساق حالىقتارعا ءتۇبى اۋادى، – دەدى ءبىر ستۋدەنت بىلگىشسىنىپ.
– ءبارى مۇمكىن! – دەپ بۇل كەلىسە سالدى.
شاكىرتپەن داۋلاسقىسى دا كەلمەدى. ءتۇبىن قازا بەرسە، مۇنىڭ تۇپكى ويىنا بويلاپ، ارتىن اشۋدان كەتارى ەمەس بۇلار. ەرىكسىز اۋزىن تىيىپ، جيەگىن جيىپ ۇستاۋعا تىرىسقان.
وعان بىراق بۇگىنگى ينتەرنەتپەن قارۋلانعان جاس توقتاي ما؟ توقتامايدى.
– اعاي، – دەگەن ءبىر قىز بالا سىزىلىپ، – بويداق دەيدى عوي ءسىزدى.
سول-اق ەكەن ەكىنشى ءبىر سىلقىم:
– ۇلىڭىزدى دەتدومعا وتكىزىپ جىبەرگەن دەيدى، راس پا؟ – دەپ قالدى.
بۇل قاپەلىمدە نە دەرىن بىلمەي داعداردى...
قۇتقارعاندا – قوڭىراۋ داۋىسى قۇتقاردى. ەسىكتەن قالاي اتا جونەلگەنىن ءوزى دە بىلمەي قالدى. سوڭىندا سىلق-سىلق كۇلىپ، بىلق-بىلق باسىپ ستۋدەنت قىزدار شۋلاپ جاتتى.
بارىنە كىنالى – ماسكەۋدە بىرگە وقىعان بايسارى. ول – ادەبيەتشى. لومونوسوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەن. قازاقستاندىق جەرلەستەر رەتىندە ارالاسىپ تۇرعان. بۇگىندە اكادەميك اتاندى. ەكەۋى تۇيدەي قۇرداس. قىرىقتىڭ قىرقاسىنا ىلىكتى.
سول بۇعان سوڭعى جىلدارى جانى اشىعانسىپ، ۇرپاقسىز وتەمىسىڭ دەپ، قىرشاڭقى تىلىمەن قىرشىپ الىپ جۇرەتىن. اقىرى وكسانا اتتى ورىس ايەلمەن تانىستىرىپ تىندى.
وكسانا وتىزداردان ەندى اسقان، ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي كەلىنشەك ەكەن. ەكى بالانىڭ اناسى. ىشكىش كۇيەۋىنەن ەرتەرەكتە اجىراسىپ كەتىپتى. بايسارى ونىمەن كەلىسىپ تە قويىپتى. ون مىڭ دوللارعا قۇرساق انا بولۋعا كوندىرىپ اكەپتى.
بايسارى:
– قازىر دايىن انالىق ۇرىقتار ساتىلادى، – دەگەن. – الىس اۋىلدان كەلگەن ستۋدەنت قىزدارمەن سويلەس. ولار ەكى-ءۇش ءجۇز دوللارعا انالىق ۇرىعىن ساتادى. ماڭدايىنان شەرتىپ ءجۇرىپ تاڭداپ ال. قازىر تالايلار سونداي وڭاي جولمەن ۇرپاقتى بولىپ جاتىر. بىلتىر جالعىز ۇلى نەمەرە ءسۇيدىرىپ ۇلگەرمەي، قايتىس بولىپ كەتكەن ءبىر پروفەسسور شال تۋرا سونداي جولمەن ۇرپاقتى بولدى. قازىر قۇرساق انا مەن انالىق ۇرىق دەگەن سۋ تەگىن... ەركەككە ۇرپاق كەرەك.
– قازاققا شە؟ – دەپ قالدى بۇل دا.
– قازاققا دا ۇرپاق كەرەك. بىزدەي از حالىققا بۇل ءبىر تاپتىرماس امال بولىپ تۇر. قۇدايدىڭ بەرگەنى.
– قۇدايدىڭ بەرگەنى مە، الدە قۇدايدىڭ ۇرعانى ما؟ ونى دا ۋاقىت كورسەتەدى.
– ۋاقىتقا سىلتەپ كەرەگى جوق. قازىر پروگماتيكتەر زامانى. دۇنيە جاڭالىقتارىنان قالىسپاي، العا تارتا بەرۋ كەرەك. سوندا عانا وركەنيەت كوشىنەن قالمايمىز، – دەپ ءدىلمارسىدى بايسارى.
– ءيا، – دەگەن بۇكىر، – كوشتەن قالساق – قازاق قۇريدى. دۇنيەدە دامىعان تەحنولوگيانىڭ ءبارىن يگەرىپ، پايدالانۋىمىز كەرەك. ال قۇرساق انا جولىن، تەم، بولەە... ءالى قۇرساق اناسىز كۇن جوق دەيتىن ۋاقىت كەلەدى. ەركەك اتاۋلىنىڭ ۇرىقتارىن الىپ، قازاقتى ميداي ارالاستىرۋ قاجەت... قازاق كوبەيسە، مەملەكەت تە كۇشتى بولماي ما؟! جالپى، نەكە-مەكە، نەكە-تەكە دەگەن دالباسانىڭ تۇككە قاجەتى جوق. ادامداردىڭ ءوز تاڭداۋىنا جول بەرۋ كەرەك. كەز كەلگەن سۇلۋ قىزدىڭ، اقىلدى انانىڭ، جىگەرلى ەركەكتىڭ، كۇشتى جىگىتتىڭ ۇرىعىن كولبادا ساقتاي وتىرىپ، قۇرساق انادا قايتا تۇلەتۋ كەرەك... قۇرساق انالاردى مەملەكەت قامقورلىققا الىپ، ولاردىڭ جاتىرىنا مەملەكەتتىك ستراحوۆانيا جاساپ، ءتىپتى ەڭبەكاقى تولەگەن ابزال. مىنە، سوندا دەموگرافيا ماسەلەسى دە وڭاي شەشىلەدى. ۇرىقتى اكەلەردى دە ۇمىتپاۋ كەرەك. ۇرىعىن ولار دا قىمباتقا ساتۋ كەرەك. دۇنيەدەگى ەڭ باعالى، ەڭ قىمبات – دەنى ساۋ ۇرىق... ناعىز دەموكراتيالىق قوعام دەگەن وسى.
– سەن تىپتەن ارىدەن ويلاپ كەتتىڭ، – دەگەن بايسارى. – سوندا جاتىردا جاندانعانمەن، ءسابي مەن انا ءبىر-بىرىنە جات بولىپ شىعادى عوي. جات دەگەن جامان.
– ەي، بايسارى! بۇل كۇندە ءبارى دە ءبىر-بىرىنە جات... بۇكىل الەم مۇحيتتاعى بالىقتاي ارالاسىپ جاتقاندا، قازاقتىڭ جاتتىعى نە، ءتايىرى! جات بولسا دا جان يەسى... ەسەسىنە وزگە ۇلتتاردى، جات مەملەكەت پەن حالىقتاردى جاتسىنبايتىن بولادى. بىزگە كەرەگى دە سول ەمەس پە؟! قازاق ءوزدى-ءوزى جاتباۋىر بولسىن، بىراق جاتقا قۇراق ۇشسىن... دەگەن ۇران ۇرىپ تۇرعان كەزەڭ. ەندەشە، سارىارقانىڭ دالاسىنا جان-جاقتان قۇيىلىپ جاتقان جاتتاردى جاتىرقامايتىن جاتجاندى ۇرپاق كەرەك. ونى تەك قۇرساق انا جاتىرى عانا شەشە الادى.
– جاتباۋىر جاتىر دەشى؟!
– جاتجاتىر... جاتجاتىر قازاق پروبلەماسىن ءبىرجولاتا شەشىپ بەرەدى.
– قوي، قايداعى جوقتى ايتپا، بۇكىر!.. – دەپ، بايسارى ەندى ءوزى شوشىپ قالعان. – جاتجاتىرىڭ نە پالە؟! ودان دا وكسانامەن ويناپ-كۇل. كوردىڭ عوي، وتە سۇلۋ ايەل... ينتەلليگەنتنايا. ول دا سەنى ۇناتىپ قالعان سەكىلدى. «بۇكىر ادامدار كۇدىس جىلقىلار سياقتى بەلدى بولادى» دەيدى. «دوسىڭىز دا قاباعات قۋاتتى شىعار» دەيدى. ۇرعاشىنىڭ اتى – ۇرعاشى، ەمەس پە؟! سەندە ويى بارىن ماعان اشىق سەزدىردى.
– مەن ەمەس، كوكەيىن تەسكەن ون مىڭ دوللار عوي، – دەپ بۇل كىرجىڭ ەتە قالدى.
– ارينە، اقشا دا كەرەك، «بۇكىر ايعىر» دا كەرەك، – دەپ، بايسارى ەمىن-جارقىن كۇلگەن.
بايسارى سۇمنىڭ تىلەگى ورىندالدى...
بۇل وكسانادان ىلىككەن قۇتپانداي ايىرىلا الماي قالدى. اياعى قۇرداي جورعالايتىن بولدى. قولامتاداي قىزۋلى، قىزداي قىلىقتى جاس ايەل ءتانىن تالماۋسىراتىپ، جانىن جايلاندىرىپ جىبەردى. بۇرىن ايەل زاتىمەن اندا-ساندا اقشاعا عانا ەسەپپەن كەزدەسىپ جۇرگەنى جاي عانا تىرلىك ەكەن. وكسانا ەكەۋى ءبىر-بىرىنە ەرلى-زايىپتىلارداي بەرىلە ءسۇيىپ، بەرىلە كۇيدى. ءدۇن-دۇنيە بۇكىر ءۇشىن قازانداي توڭكەرىلىپ ءتۇستى.
بۇكىردىڭ بەلى بوساعان سايىن بەلبەۋى دە بوسادى. وكسانا قۇرساق قۇنىن ون مىڭنان جيىرما بەس مىڭ دوللارعا دەيىن وپ-وڭاي كوتەرىپ، ەكەۋارا نوتاريۋسپەن زاڭدى تۇردە بەكىتىپ تاستادى. كەشىكپەي وكسانانىڭ جاتجاتىرى مۇنىڭ ستۋدەنت قىزدان ەكى ءجۇز كوك قاعازعا ساتىپ العان ۇرىقپەن جاندانعان سارقىندى ەمبريوندى جۇتىپ الدى.
ارادا توعىز اي توعىز كۇندەي بوپ وتە شىقتى...
بۇكىر شەكەسى تورسىقتاي ۇلدى بولدى...
بارلىق قيىندىق ءسابي دۇنيەگە كەلگەن سوڭ باستالدى عوي. جاس ءسابيدىڭ «جۇزىنە دە قارامايمىن» دەگەن سوزىندە وكسانا تۇردى. تۋا سالا تىكسىنىپ، كەشە عانا شەڭبەرەك اتقان قارنى قىسىر جىلانداي تارتىلىسىمەن، ەمحانادان ۇيىنە تايىپ وتىردى. بۇكىر نارەستەنى شىرىلداتىپ ءوزى تاپقانداي، قۇشاقتاپ قالا بەردى. ەل جاقتان تۋعان-تۋىسقا ءسوز سالىپ ەدى، سەكسەننەن اسىپ، سەلكىلدەپ وتىرعان اناسىنان وزگە ەلپ ەتكەن جان جوق. ەكى كۇندە ەگىز بالالى بولعانداي، ەسى شىعىپ-اق كەتتى.
بايسارى دا ات ءىزىن سالماي قويدى...ول بىراق نە ىستەيدى؟ جازىعى – جالپىلداپ ءجۇرىپ ۇرپاقتى قىلعانى ما؟!
ال اقىر دۇنيە بۇكىر ءۇشىن بۇلداندى دا قالدى. جىلاعان جاندى ۋانتاتىن كوكمۇنار الاتاۋ دا، مۇڭايعان جاندى قۋانتاتىن كوكتۇمان الماتى دا مۇنىڭ كوڭىل كۇيىن سەرپىلتە المادى. «جانبولات» دەپ ەسىم قويعان جابىسقاق تا بۇكىردىڭ جانىن جەدى. جالعىزدىقتى جار تۇتقان سۋرەتشىگە ءسابي سور بولدى.
ءارى-ءسارى بولىپ جاتقانىندا اياق استىنان الىستاعى اۋدان ورتالىعىنان ارتىنىپ-تارتىنىپ اناسى كەلگەن ءبىر توپ اداممەن... قۋانىشتارىندا شەك جوق. بۇكىردىڭ قوس بولمەلى پاتەرى ىردۋ-دىردۋ اڭگىمە مەن بۋى بۇرقىراعان اسقا تولدى. شيكوكپەدەن مۇنى كارى اناسى مەن كەنجە ءىنىسى قۇتقاردى عوي. كەلىن بىردەن ءسابي جانبولاتتى باۋىرىنا باستى. ء«بىر جارىم جاسقا جەتكەنشە جەتكىزىپ بەرەيىك» دەپ الىپ كەتتى.
بۇل تاعى دا سوقا باسى سوپيىپ قالا بەردى. ءسابيىن سۇراعاندارعا «دەتدومعا» وتكىزە سالدىم دەپ قيتىعا قالاتىن. بۇگىن ەندى سول سورلى ءۋاج ستۋدەنتتەر اۋزىمەن اينالىپ ءوزىن تاۋىپتى.
سوزگە داۋا جوق.
* * *
قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى شەبەرحاناسىنا كەلدى. شەبەرحانا سۋرەتشىلەر ءۇيىنىڭ جەتىنشى قاباتىندا ەدى.
قابىرعانى تۇتاس الىپ تۇرعان ەسكى اعاش جاقتاۋلى، قوس قابات اينەكتى كىر-كىر تەرەزەنى اشتى. الاتاۋعا قاراعان كۇنگەي بەتتەگى تەرەزەدەن كوكتەمنىڭ سالقىن لەبى لاپ قويدى. بۇكىردىڭ تىنىسى دا اشىلىپ سالا بەردى.
– ءتۇۋح، پاتشاعار! – دەدى ىشتەي: ء«بارى قۇرىپ كەتسىنشى! ءبىر كۇنگى كاۋسار اۋاعا جەتپەيدى عوي... ۇمىتايىنشى! ءامىر تەمىر ءامىرشىنى اياقتايىن!» دەپ ويلادى.
بۇكىر مايلى بوياۋىن ەزىپ، اعاش جاقتاۋعا كەرىلگەن كەنەپتەگى سۋرەتكە كەلىپ ءۇڭىلدى. ۇزىنى ەكى قۇلاشتاي، ەنى قۇلاش جارىم پولوتنو ءبىرشاما اياقتالىپ قالعان ەدى.
سۋرەتتە وتقا ورانعان الەم ورتاسىندا قاپ-قارا ارعىماققا ءمىنىپ، قاراكوك ساۋىت جامىلىپ، ەكى ۇزىن نايزامەن ەكى دۇشپانىن ات ۇستىنەن اۋدارا تۇيرەپ تۇرعان ايگىلى ءامىر بەينەلەنگەن. وڭ قولىمەن حاندار كيەتىن ايىر قالپاقتى ءبىر حاندى، سول قولىمەن سۇلتاندار كيەتىن ەلتىرى بورىكتى ءبىر سۇلتاندى تۇيرەپتى. اق ساپتى نايزا حاندى، جاسىل ساپتى نايزا سۇلتاندى ات ۇستىنەن اۋدارىپ بارادى. حان سارىارقانىڭ سارى دالاسىنا قاراي جانتايسا، سۇلتان كوك تەڭىز شەتىندەگى اي كۇمبەزدى قامال تۇبىنە قيسايا قۇلاپ بارادى.
ۇشەۋى دە سۇستى. كوزدەرى سۋىق. ۇرەي، قورقىنىش دەگەننەن ادا. ۇشەۋىنىڭ دە ەزۋىندە اجالمەن ويناعان ءبىر سۋىق جىميىس بار... قاراكوك ارعىماقپەن تىك شاپتىرتا سەكىرتىپ، ۇزىن ساپتى نايزالارىن قوس دۇشپانىنا تىرەگەن ۇلى قولباسشىنىڭ تۋ سىرتىندا ءورت جالىنى كوكجيەكتى جاۋىپ، كوك اسپانعا شەيىن تورلاپ الىپتى.
بۇكىر ءوزىنىڭ سۋرەتىنە رازى-قوش كوڭىلمەن ماسايراي ءبىر كۇلدى. ەردەن كوتەرىلىپ، ۇزەڭگىگە تابانىن شىرەنە تىرەنىپ، بار سالماعىمەن نايزالارىن ۇمسىنا ەنگىزگەن ءامىر تەمىر دۋلىعاسىنىڭ شاشاعىن قانىقتاۋ قىلىپ بوياي باستادى. سارالا شاشاققا ءار كىرگىزە ءتۇستى.
وسى ءبىر ءسات اقىرىن عانا ەسىك قاعىلدى. بۇكىر سۋرەتىن شىعىر ارقىلى تۇعىر باسىنان تەرىس اينالدىرا سالدى.
بايسارى ەكەن...
ول اسىعىس امان-ساۋلىق سۇراسىپ كىرىپ كەلە جاتقاندا، يىعىمەن ۇلكەن سۋرەت شەتىن قاعىپ كەتىپ، بوياۋى قانىق پولوتنو جانارىنا جارق ەتىپ شاعىلعانى.
– وح! – دەدى ول وقىس تاڭقالىپ: – عاجاپ! عاجاپ!
بۇكىر جاقتىرماي قالدى. ءدال ءبىر ۇرلىعى اشىلىپ قالعانداي قىسىلدى.
– ءالى اياقتالعان جوق، – دەپ سۋرەتىن اينالدىرا بەرگەندە، بايسارى بىلەگىنەن مىتي ۇستاپ، سۋرەتتى تەرىس بۇرعىزبادى.
– توقتا! توقتاشى! – دەپ وزەۋرەدى. – شەدەۆر. ەكى قولىمەن ەكى بىردەي جاۋىن جايراتىپ تۇرعان ءباھادۇردى ءبىرىنشى كورۋىم... كەرەمەت! مۇنداي دا بولادى ەكەن، تۋرا ميفتىك قاھارمان!
– ءجا، بولدى! كوزىڭ تويسا – بولدى...
– ءوي، بۇكىر، دوسىم-اۋ! بۇرىنعى ابستراكت سۋرەتتەرىڭدى بىلمەيمىن، ال مىنا ميفتىك وبرازىڭ شەدەۆر ەكەنى داۋ جوق. كوز تيمەسىن دەپ قورىقپا! مەنىڭ جانارىم جالىنسىز...
– قوي. قايداعى شەدەۆر؟ ميفتىك وبراز دا ەمەس. كادىمگى ءامىر تەمىر عوي.
– و، قۇدىرەت! اقساق تەمىر مە؟ ءيا، ءيا!.. ءدال ءوزى. تەمىردىڭ توقتامىس حاندى ءولتىرىپ جاتقانى... و، اللا! اناۋ تەڭىز شەتىندەگى ايلى قامال تۇبىندە اجال قۇشىپ جاتقان – بايازيت سۇلتان... سونىڭ ءوزى ساقالى قاۋعاداي. ستامبول مەن قاراتەڭىز، سارىارقانىڭ سەلەۋلى دالاسى... قۇداي-اۋ، قالاي ءدال تاپقانسىڭ؟! قالاي ءبىر پولوتنوعا سىيدىرىپ جەبىرگەنسىڭ؟ جو-جوق، سەن گەنيسىڭ، بۇكىر. قىرىق بەستە باق قوندى ساعان، باق!..
بۇكىردى بايسارى قۇشاقتاي الىپ، قارۋلى قۇشاعىنا قىسىپ-قىسىپ قويدى.
– كىلتىن تاۋىپسىڭ، باۋىرىم! – دەپ، بايسارى قايتا-قايتا قاراي بەردى. – كىلتىن تاپقانسىڭ. سۇمدىق! ءۇش قوشقاردىڭ باسىن ءبىر سۋرەتكە قالاي سىيدىرىپ جىبەرگەنسىڭ؟.. سەن تاريحتى دا جاقسى بىلەتىن بوپ شىقتىڭ عوي. مىناۋ سونىڭ دالەلى.
– كىلتىن ءامىر تەمىردىڭ ءوزى تاپتى، – دەدى بۇكىر دە ەندى وكتەمسىپ، بايسارى سوزىنە سەمىرىپ. – شەبەر، مەن ەمەس – ءامىر... ول ەكى دۇشپانىن دا وپ-وڭاي جەر جاستاندىرعان عوي. ءبىرىن – ۇلىتاۋدا، ءبىرىن – ستامبولدا.
– ۇشەۋى دە بىراق ءبىر تۇرىكتىڭ ۇرپاعى... تەك سول اراسى عانا جانعا باتادى، – دەدى بايسارى. – دۇشپاندارىن تاني الماعان... تانىماعان.
– تانىماعان با؟ تانىتپاعان با؟ – بۇكىر قارسى ساۋال تاستاپ، وعان ءوزى جاۋاپ بەردى. – مەنىم شە، ءامىر تەمىر پاديشاھ تانىماعان، ءارى دۇشپاندارى تانىتپاعان... توقتامىس حان دا، بايازيت سۇلتان دا جاۋلىق جاساسام دەپ، جەر جاستانعان.
– بۇكىر، سۋرەتىڭ سۇمدىق ءبىر جايدى اشىپ تۇر، – دەدى بايسارى كوپ بىلەتىنىن بىلدىرگىسى كەلىپ. – بىلە بىلگەن ادامعا ءامىر تەمىر تۇركىلەردىڭ ماقتاناتىن قاھارمانى ەمەس، تۇركىلەردى قاس دۇشپاندارىنىڭ الدىندا جىعىپ، جەر تىزەرلەتىپ بەرگەن انتيقاھارمان...
– مەن ولاي دەپ ويلامايمىن. توقتامىس تا، بايازيت تە سىباعاسىن دۇرىس العان. ەكەۋى دە ۇلى امىرگە قارسى شىعىپ، ەسىرىپ كەتكەن.
– قاتەلەسەسىڭ، – دەدى بايسارى. – ول سوۆەت وداعىنىڭ وتىرىك تاريحشىلارىنىڭ اڭىزى... اقيقاتتى بۇركەگەنى. ورىس، قىتاي جانە ەۋروپانىڭ قىلمىستارىن جاسىرۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان جالعان قاۋەسەتى.
– سوندا سەنىكى قاۋەسەت ەمەس، اقيقات ەكەن عوي، – دەپ كەكەتە قالدى بۇكىر.
– اقيقات دەۋ قيىن. بىراق مەنىڭ قيسىنىم شىندىققا ءبىر تامان جاقىن، – دەپ بايسارى دا دالەلدەمەك بولدى. – ءوزىڭ ويلاشى، التىن وردانى توقتامىس حان، موعولستاندى ءامىر تەمىر، ەۋروپانىڭ تەڭ جارتىسىن بايازيت سۇلتان – ۇشەۋى الەمنىڭ جارتىسىن بيلەپ تۇر. ۇشەۋىن الار جاۋ جوق. ء«بىزدى الاتىن داۋ جوق دەپ، بىزدەن مىقتى جاۋ جوق دەپ» تۇرعان ولاردان ورىسىڭ دا، قىتايىڭ دا، ەۋروپاڭ دا زارەقۇتى قاشىپ ۇرەيلەنگەن... ايگىلى ريم پاپاسى كرەملمەن جالعاسىپ، ماسكەۋ بەجىنمەن ءسوز بايلاسىپ، كوك سەمسەرلى تۇركىلەردەن قۇتىلۋدىڭ جولىن قاراستىرعان. تىڭشى جىبەرىپ، ساتقىنداردى جۇمساپ، ۇشەۋىنىڭ باسىن ءبىر قازانعا سىيماستاي قىلىپ قىرقىستىرعان... دۇنيەنى تىتىرەتكەن تۇركىنىڭ قوس كوكجالىن ارىستان ءامىر تەمىردىڭ قولىمەن جايراتقان دا، ال ونىڭ وزىنە قىتاي تىڭشىلارى ارقىلى ۋ بەرگىزە سالعان. ءسويتىپ، بار ماسەلەنى وپ-وڭاي شەشكەن... مىنە، سودان بەرى تۇركى ۇلىسىنىڭ ۇلى باعى باسىنان تايدى. تايعىزعان – الىس-قيىس جاۋلارى، ءوز قولىمەن تايدىرعان – ءامىر تەمىر. ويتكەنى ول – شىڭعىس قاعانداي شىنار تۇلعا ەمەس ەدى... بولاشاق بۇلدىر زامانعا كورەگەندىك پەن كەمەل ويلىلىق جاساي المادى. اقىرى، اتا-بابالارىمىز ازاپ شەكتى، كەلەشەك ۇرپاقتارى دۇشپاندارىنا كىرىپتار بولدى.
بۇكىر ويلانىپ قالدى.
– ... سەن كىلتىن دۇرىس تاپقانسىڭ، دوستىم، – دەدى بايسارى. – ءامىردىڭ تۇركى قانداستارىن تۇقىرتۋعا كەلگەندە ايلاسى جەتسە دە، ولاردىڭ الەم الدىنداعى بەدەلىنىڭ بيىك بولۋىنا كەلگەندە اقىلى جەتپەگەن.
– تانتىپسىڭ! – دەدى كەنەت بۇكىر ءدۇر سىلكىنىپ. – تانتىپسىڭ! – تاعى قايتالادى. – قىزعانىپ تۇرسىڭ عوي... قىزعانبا! بۇل – ەشكىم سالماعان سۋرەت. الەمدە جوق. ال، ءامىر تەمىر – الەم مويىنداعان تۇلعا.
– الەم قانىشەر دەپ مويىنداعان.
– وتتاما! – دەپ، بۇكىر وقىس قالش-قالش ەتتى.
بايسارى قىزاراقتاپ، ءسوز تابا الماي قالدى. اۋزىنا:
– توقتامىس – سارىارقانىڭ جەرىندە جاتىر. ونىڭ قازاق دالاسىنىڭ قاق تورىندە جاتۋىنىڭ ءوزى بىزگە رۋح بەرەدى... ال قانىشەر تەمىر قايدا؟
– توقتات! ءامىر تەمىر قانىشەر بولسا، ابىلاي حان دا قانىشەر. ول جوڭعار جۇرتىن قىرىپ تاستاعان. ال كەنەسارى – قاراقشى... – دەدى بۇكىر اۋزىنان تۇكىرىگى شاشىراپ. – ... قىرعىزداردى بارىپ شاپقان.
– ول قازاقتى دا شاپقان، – دەدى بايسارى دا تىستەنىپ. – ساتقىن قازاق پەن تورەلەردى دە اياماعان. كىم ءۇشىن؟ ءوزى ءۇشىن بە؟ جوق. ەل ءۇشىن. قازاق حاندىعى – قازاق مەملەكەتى ءۇشىن... سەن الجىما، بۇكىر! ويىڭ قانداي بۇكىر ەدى... ءتىلىڭ دە تىكەن.
– حاندىق... مەملەكەت دەيسىڭ. قايداعى مەملەكەت؟ حاندىق قۇرىپ قانشالىقتى قارق بولدىق. ءبىزدىڭ حاندار حان ەمەس – قانقۇمارلار... ءوزارا قىرقىستى. قىرىلدى. حالىقتى ءۇش جۇزگە ءبولدى... ەل دە قىرىلىپ جويىلدى. توز-توز بولدىق. توپىراق جالادىق. ورىستى پانالادىق. سونىڭ ارقاسىندا امان قالدىق. بىزدە مەملەكەت بولعان جوق...
– وتتاپسىڭ! ورىس وتارلادى. ىرىتكى سالدى. قىتاي قيدالادى. جوڭعاردان ارىلعان جەردى جاۋلاپ الدى. سەنىڭ جاڭاعى ايتقانىڭنىڭ ءبارى – شويىنباەۆ پەن ماسانوۆتىڭ ساندىراعى عوي... ساناڭدى ساندالتىپ تاستاعان ەكەن.
– شويىنىڭدى دا، ماساڭدى دا وقىعان جوقپىن. ورىس پەن الەم تاريحىن اۋدارا-توڭكەرە قاراپ شىققاننان كەيىن تۇيگەنىم... ال ولار ماعان دەيىن سونداي وي تۇيگەن قازاق ازاماتتارى بولسا، مولودەتس! ولار دا قازاقستان ازاماتتارى... وزگەشە ويلاۋعا يمەەت پراۆو. تەم، بولەە، قازاقتار!
– قازاقتان ساداعا كەتسىن! – دەپ بايسارى زىعىردانى قاينادى. – سەن مەكتەپتى ورىسشا وقىعاندىقتان دا وسىنداي مارگينال بوپ شىققانسىڭ.
– مەن تاريحتى وسى تاريحي سۋرەتتى سالۋ ءۇشىن وقىدىم... ءوزىم ءۇشىن وقىدىم، – دەپ قاساردى بۇكىر دە. – ونەر ءۇشىن وقىدىم... مارگينال دا ادام.
– تەرىس وقىعانسىڭ.
– ءامىر تەمىر وقىتتى، – دەدى بۇكىر شىن كوڭىلىمەن.
– ءامىر تەمىر وڭباي قاتەلەسكەنىن قىتايعا جورىققا كەتىپ بارا جاتقاندا بىراق بىلگەن. بارماعىن شايناعان... كەش ەدى. سەنى دە قازىر قاتەلەسۋگە الىپ كەلىپ تۇر.
– جوق. قاتەلەسە قويعام جوق.
– قاسارىسپا! – دەپ بايسارى قاتقىل داۋىس كوتەردى.
– قاسارىسام! ول از دەسەڭ، كەز كەلگەن زيالى ينتەلليگەنت ءوز ۇلتىن، مادەنيەتىن، ونەرى مەن ادەبيەت، تاريحىن جاقسى ءبىلۋ بىلاي تۇرسىن، ونىڭ كەمشىلىگى مەن ارتتا قالعانىن ءبىلۋ كەرەك. سىن كوزبەن قاراۋى ءتيىس. مىنە، مەنىڭ ءپرينتسيپىم.
– وتە جاقسى. بىراق ويىڭ بۇزىق، نيەتىڭ ارام...
– نە دەسەڭ، و دە... قازاق حاندىعىنىڭ بەس ءجۇز ەلۋ جىلدىعىن تويلايمىز دەيمىز. ول بەس ءجۇز ەلۋدەن الدە قايدا ءارى... ال كەرەي مەن جانىبەك حان ەمەس، ابىلقايىر حاننان بولىنگەن سەپاراتيستەر... سەپاراتيست سۇلتاندار.
– جاپ اۋزىڭدى، اقىماق!
– شامىڭا ءتيدى مە؟ حا-حا-حا!.. ولار دا اناۋ دونباستا بۇلىك سالىپ جاتقان ورىس سەپاراتيستەرى سياقتى. ودان دا ابىلقايىر حانمەن تىزە قوسىپ، كوشپەلى وزبەكتەرمەن بىرىگە وتىرىپ، قىرعىز بەن تاجىك، تۇركىمەندى قاناتىنىڭ استىنا الۋ كەرەك ەدى. قازىر وزبەك وتىز ميلليونعا جەتتى... ءبىز شە؟ تۇتاس تۇركىستان بولىپ، رەسەي يمپەرياسى سەكىلدى بۇركىتشە باسىپ وتىرار ەدىك. سوندا بىزگە ورىس تا، قىتاي دا قوقاڭداي الماس ەدى. ەۋروپا مەن اقش-تا بايقاپ سويلەسەر ەدى. بايلىعىڭا باس سۇعا الماس ەدى.
– وي، شىركىن-اي! سەن سۋرەتشى ەمەس، سەناتور بولساڭشى!
– بولسام نەسى بار؟! بولام. بۇكىرلىگىم عانا جول بەرمەي ءجۇر... بۇكىردىڭ دە كۇنى تۋار.
– كۇنىڭ تۋماي-اق قويسىن!
– كۇنىم تۋسا، كۇللى قازاقتى حريستيانعا كىرگىزەر ەم...
– استاپىراللا!
– قورىقپا! قازىر قانشاما قازاق. «يسا ءماسىح نۇرى» دەپ شوقىنىپ كەتكەن... قانشاماسى سالافيت، ۋاحابيت، تاعى تولىپ جاتقان يت-بيت دەگەنگە ەرىپ ءجۇر عوي. ال حريستياندار تۇتاس. قازاق حريستيانعا كىرسە، قىرعىز بەن وزبەك تە ەنەدى. تاجىك پەن تۇركىمەن دە شەت قالمايدى. قازاقتىڭ ارقاسىندا ورتالىق ازيا يسا پايعامبار جولىن «حاق جول» دەپ ۇستانىپ، يسلام فۋندامەنتاليزمى دەگەن ىندەتتەن اۋلاق قونار ەدىك.
– نيەتىڭ قانداي ناس ەدى، – دەپ بايسارى جەيدەسىنىڭ جاعاسىن ۇستاپ، ۇشىن تىستەپ-تىستەپ قويدى.
– تىستە! تىستە! جاعاڭدى ەمەس، جاعىڭدى تىستەيسىڭ ءالى...
– ءتايت، كاپىر!
– قاتەلەسەسىڭ. مەن كاپىر ەمەس، مىنا قاپتاعان شەنەۋنىكتەرىڭ كاپىر... جەمقورلىق – كاپىرلىك. ولار ءوزىنىڭ شۋىن جەگەن قورقاۋلاردان دا اسىپ ءتۇستى قازىر. اقشا دەسە، اناسىن، تۋعان بالاسىن ساتادى. ءدىنىن ساتۋ تۇك ەمەس... شەنەۋنىك حريستيانعا بەت بۇرسا، بيلىكتى پايدالانا وتىرىپ، حالىقتى دا اۋناتا سالۋعا بولادى. كۇنى كەشە ەمەس پە، كوممۋنيست اتاۋلى جالپاق جۇرتتى اتەيست قىلىپ جىبەرگەنى. قىزمەت پەن ءمانساپ ءۇشىن اتقامىنەر اتاۋلى، اتاق پەن ماقتان ءۇشىن عالىم مەن زالىم اتاۋلى قۇداي جوق دەپ قۇلداي جورعالاعانى... ءبارى جابىلىپ ءجۇرىپ قۇدايسىز قوعام ورناتقانى. تاپ بۇگىن دە سولاي. ونداي سويقاندى سالۋ دا وڭاي.
– ارمانىڭ قانداي كاززاپ... – بايسارى بۋلىعىپ قالدى. – اي، بۇكىر، بۇكىر! سەندەي سۇمنان ساقتاسىن!
– ءبىزدىڭ قوعام – قيسىق اينادا ساۋلەلەنگەن سىنىق قوعام...
– قوعامدى قيسىق-قىڭىر قىلىپ جۇرگەن سەن سەكىلدى بۇكىرلەر.
– مەيلى، – دەدى بۇكىر، – بۇكىر قوعام-اق بولسىن. ونى تۇزەۋ ءۇشىن اينانى سىندىرۋ كەرەك. قوعامنىڭ اقيقات سيقىن كورەسىڭ. سوندا جانىڭنان شوشىرسىڭ. قازاق قوعامى مەن قازاق ءومىرىنىڭ جاسىرىلعان قان-جوسا جامالى جالعان دۇنيەدەن تۇڭىلتەر... سوندا كورەر ەدىم، بايسارى، سەنىڭ سورلى كەيىپ-كەسپىرىڭدى! ناعىز بۇكىرلىكتى تانىر ەدىڭ.
– تانىماي-اق قويدىم. قارا اسپاندى سۋعا الدىرماشى... ەل امان، جۇرت تىنىش.
– جۇرتىڭ بەيعام، جۇتتان شىققانداي جۇدەۋ... سونى دا كورمەيمىسىڭ، – دەدى بۇكىر.
– ول ەۋروپا مەن اقش-تا دا بار، – بايسارى باسۋ ءبىلدىردى. – مەن سەنى مومىن، زيالى دەپ جۇرسەم، ىشىڭدە يت ءولىپ جاتىر ەكەن عوي.
– ول يت ءولى ەمەس – ءتىرى... تەك سىرتقا شىعا الماي، قور بولىپ ۇلىپ وتىر. حا-حا! –بۇكىر ارسىزدانا كۇلدى.
– سايتان السىن سەنى، سايتان العىر!
– سايتان مەنى عانا ەمەس، ەلدىڭ اقىل-ەسىن العان، – دەدى بۇكىر. – ءبىز «ەس»-كە ەلىكتەي المايمىز، كورشىگە ەلىكتەيمىز. ەلىكتەمەسكە امالىمىز دا جوق. ەلىكتەتپەي، سوڭىنان ەرتپەي، قاناتىنىڭ استىنا الماي قويمايدى. «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى». ال ءبىز ازبىز... دەمەك، ۇلى ەلدىڭ ۇلى ءتىلىن، ۇلى ءدىنىن دە قابىلداۋعا تۋرا كەلەدى. سوندا عانا ءدىلىمىز تۇزەلەدى... مەن ءتىلىن دە، ءدىنىن دە قابىل الدىم. ەندى ءدىلىم وڭالارى ءسوزسىز. انا ءسابي ۇلىمدى دا ەرتەڭ انامنان الىپ كەلىپ، سولاي تاربيەلەمەكپىن. شوقىندىرامىن!..
– ول ويىڭ جۇزەگە اسپاس، – دەدى بايسارى. – ۇلىڭ قازاق ەكەنى راس بولسا، قازاقتىڭ قالىبىن ساقتاپ قالار.
– سەن قانشاما شامدانساڭ دا، وسى ايتقانىم ايتقان. وسيەت ەتەم ۇرپاعىما! سولاي تاربيەلەيمىن. تاربيەگە كونبەيدى دەگەننىڭ ءتىلىن كەسەم دەگەن اباي دا. تاربيەلەي بەرەم. ۇلى حالىقتاردىڭ ۇلى يدەيالارىن سىڭىرەم. كىشكەنتاي عانا قازاقتىڭ ەمەس، كوپ حالىقتىڭ – ۇلى حالىقتىڭ ۇلى بولعانى ابزال. ءوزىم سياقتى وگەيلىك... بۇكىرلىك... توقالدان تۋعانداي شەتقاقپاي كورمەسە ەكەن دەيمىن. سەن نە بىلەسىڭ؟
– ساعان داۋا جوق ەكەن. ۇلىلىق اۋرۋىنا شالدىعىپسىڭ. ۇرىعىڭ باسىڭا شاۋىپ كەتكەن... بەتىڭنەن اۋلاق! سەن سياقتى كوبەيمەسىن! – دەپ شوشىندى بايسارى.
– ا-ا، ءبىز كوپپىز... كەشەگى كەڭەس زامانى كوبەيتىپ كەتكەن. سەندەر بۇگىن وتاي المايسىڭدار. تامىرى تەرەڭ. ماسكەۋدەن تارتىلىپ جاتىر... ول تامىردى تۇبىمەن سۋىرىپ الا المايسىڭدار. ءيا، ءيا! اناۋ قىتايداعى قازاق جاستارىنىڭ ىشىندە الىپ يمپەريادا ءومىر سۇرگىسى كەلەتىندەر كوپ ەكەن. ولار دا قويدىڭ شاشىلعان ءبىر ۋىس قۇمالاعىنداي قازاقتىڭ ازاماتى بولعانشا، اجداھا تۇرپاتتى الىپ مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعان ارتىق دەسەدى ەكەن. جۋان ەلدە جۋان جەپ، جۋان ءىشىپ، جۋان ادام بولعان ءجون دە عوي... وعان سەن نە ىستەي الاسىڭ، بايسارى؟ حا-حا-حا!
– تفۋ، لاعنەت! ءىشىڭ لاس قوي... اۋلاق! اۋلاق!
بايسارى جەتىنشى قاباتتان ليفتىمەن زۋلاي ءتۇسىپ، سۋرەتشىلەر ءۇيىنىڭ ەسىگى الدىنا قالاي اتىپ شىققانىن تۇسىنبەي قالدى.
كوكەك كۇنى ماي توڭعىسىز. كەۋدەسىن كەرە دەم الدى. الاتاۋعا قارادى.
كوز الدىنا بىراق الىپ الاتاۋدىڭ ايپارا كەلبەتىندە ساۋلەلەنگەن ءامىر تەمىردىڭ ات ۇستىندەگى سۇستى بەينەسى كەلدى. بايسارى وقىس تىكسىنىپ قالدى... اتىشۋلى تۇلعانىڭ تاۋ توسىندەگى كەسەك كەسكىنى مەنمۇندالاپ تۇرسا دا، ويىنا ء«امىر تەمىردىڭ قاتەلىگى» دەگەن دەرەكسىز وي ورالا بەردى.
ال بۇكىر بولسا، بايسارى دوسىنىڭ اۋزىن باقاشا اشتىرعانىنا مىرس-مىرس كۇلىپ، قولىنا ۇستاعان قىلقالامىمەن سالعان سۋرەتىنە ءبىر جاقىنداپ، ءبىر الىستاپ، قىزىعا دا قىزعانا قارايدى. قوس جاۋىرىن ورتاسىنداعى وسكەلەڭ وركەشى شىمىرلاپ، كوڭىل كۇيى كوتەرىلە بەردى. ونىڭ تۇلا بويىنا عايىپتان قۋات قۇيىپ، ساناسىنا سەرپىن بەرگەن قارا ويلى شابىت جەمتىك كورگەن قاراقۇستاي قاناتتاندىرا تۇسكەن ەدى.
Abai.kz
