جۋرناليستيكاعا جاقىن جۇرگەندىكتەن بە، مەرزىمدى ءباسپاسوزدى قاشاندا قالت جىبەرمەيمىن. قازاقشاسى بار، ورىسشاسى بار، تۇگەل قاراپ شىعامىن. «دات» گازەتىن جۇيەلى تۇردە وقيتىندىقتان مۇنداعى وتكىر دە سىندارلى ماقالالاردى قالت جىبەرمەيمىن.

اندا-ساندا مۇنداعى قازىر مارقۇم بولعان، بەلگىلى جازۋشى گەرولد بەلگەردىڭ «پلەتەن چەپۋحي» دەگەن ساعىزشا سوزىلعان جازباسىنا دا كوز جىبەرىپ قويامىن. نەگىزىنەن وسەك-اياڭعا قۇرىلعان شيماي-شاتپاق  سەكىلدى ء(وزىنىڭ اتى ايتىپ تۇرعانداي) بۇل تاۋسىلمايتىن ءتامسىلدىڭ كەي-كەيدە ءبىرتالاي ويعا جەتەلەيتىنى بار. حالىقتى مازالاپ جۇرگەن جايتتاردى دا قوزعاپ قويادى. الايدا وسى گازەتتىڭ6 وسى جىلدىڭ 29 قازانداعى №37 سانىنداعى (بىزگە بۇل گازەت تىم كەش كەلەدى) «چەپۋحالارداعى» مارقۇمنىڭ پەندەشىلىككە سالىنىپ، كەيبىرەۋلەرگە، ناقتىراق ايتقاندا حالىق وسى بەلگەردەن دە ەرەكشە سىيلايتىن ءابدىجاميل نۇرپەيىسوۆ اعامىزعا دەگەن ىشكى اششى زاپىرانىن وقىپ ازا بويىم قازا بولدى. ابەكەڭنىڭ كەزىندە گەرەكەڭە قانداي جاماندىق ىستەگەندىگىن بىلمەيمىن، الايدا ءبىر كەزدەرى شىنايى دوس بولىپ جۇرگەن ادامنىڭ مىنا قىلىعىنا ءتىپتى دە قايرانمىن. مۇنىڭ اتىن ءوش الۋ دەگەننەن باسقامەن ءتۇسىندىرۋ قيىن.

ءجا، گەرەكەڭنىڭ قاتۋلى قالامىنان تۋعان «دانىشپان» پىكىرىنە قۇلاق تۇرەلىك. «ماعىناسىن بۇزدى» دەمەس ءۇشىن تۇپنۇسقاعا سىلتەمە جاسالىق. كەيبىر جازۋشىلاردىڭ تاريحتى بۇرمالاپ، ەش ۋاقىتتا بولماعان وقيعالارعا اۋەس ەكەندىگىن ايتا كەلە بۇل كىسى: «يا، ك پريمەرۋ، سۆيدەتەل توگو، كاك ودين پروزايك وپيسال ۆ تريلوگي گراجدانسكۋيۋ ۆوينۋ ۆ كازاحستانە نا وسنوۆە كلوچكە كارتى ارالسكوگو موريا» دەپ ءبىر تۇيرەپ وتەدى. سونداعى «كاك ودين پروزايك» دەگەنى ءوزىمىزدىڭ ابەكەڭ ەكەندىگىن بايقاۋ ءۇشىن كورىپكەلدىكتىڭ قاجەتى بولا قويماس. ال ءوزى تۇيرەپ وتكەن شىعارماسى اتاقتى، كەزىندە سسسر مەملەكەتتىك سىيلىعىن العان، تالاي ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ اتىن شىعارىپ، ۇلكەن مارتەبەگە بولەگەن «قان مەن تەر» كىتابى ەمەس پە. سوندا قالاي، قازاقتىڭ قاسىرەتىن كورسەتۋ ءۇشىن كەزىندە  وداققا عانا ەمەس، دۇنيەجۇزىنە تاراپ كەتكەن شىعارمانىڭ ارال تەڭىزىنىڭ ءبىر پۇشپاعىنان جازىلۋى گەرەكەڭنىڭ تاقياسىنا تار كەلگەن بە؟ الدە بۇل كىسى كوركەم شىعارما دەگەننىڭ نە ەكەندىگىن تۇسىنبەي وتكەن بە؟ «بوياۋشى، بوياۋشى دەگەنگە، ساقالىن بويايدى» دەگەندەي «ويباي، قازاقشا جازادى ەكەن، بۇل گەرەكەڭ ناعىز قازاق قوي» دەگەن ماقتاۋدى كوتەرە المادى ما؟ مىقتى بولسا، ءوزى نەگە قازاقتىڭ تالاي-تالاي قيلى تاعدىرىنان ەپيكالىق شىعارما جازىپ، حالقىمىزدى كەڭەس وداعىنا عانا ەمەس،  دۇنيەجۇزىنە تانىتپادى؟ نەمەسە بۇل بىرەۋدىڭ اتاق-داڭقىن كورەالماۋشىلىق پا؟

گەرەكەڭ مۇنىمەن توقتامايدى. ءسىرا، قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى قىڭسىلاپ مازا بەرمەسە كەرەك، بۇل كىسى قاراۋلى قالامىن ودان ءارى سىلتەيدى. اۆتور 82 جاسقا كەلىپ، 90 توم جازعان لەۆ تولستويعا تابىنادى. ودان سوڭ وسىنشا ءومىر سۇرگەن گەتەنىڭ 140 توم جازعانىن اۋزىنان سۋى قۇرا ماقتايدى. 64 جاس جاساپ، 50 توم جازعان اۋەزوۆتى دە تىلگە تيەك ەتە كەتەدى. 60 جاستى ەڭسەرگەن دوستاەۆسكيدىڭ قازىر 42 تومدىق شىعارماسى شىققالى جاتقاندىعىن جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قۋانا جازادى. سوسىن وسىلاردىڭ قاتارىنا ءوزىمىزدىڭ ابەكەڭدى دە قىستىرا كەتەدى. قىستىرعاندا بۇل كىسىڭ قازاقتىڭ كلاسسيك جازۋشىسىنا ءتىلىنىڭ سۇعىن اياماي سۇعاتىندىعىن قايتەرسىز. «نۋرپەيسوۆ ۋسەردنو شكريابال پەروم 70 لەت، ا نامۋرىجيل توموۆ پيات-شەست» دەپ قاتتى ءبىر تۇيرەپ وتەدى. ءبىز ورىس ءتىلىنىڭ مامانى ەمەس شىعارمىز، الايدا وزگە جازۋشىلار «پلودوتۆورنو پيسال» بولادى دا، ءبىزدىڭ ابەكەڭ تەك «شكريابال» ەكەن. سوسىن وزگە ورىسى بار، نەمىسى بار مىقتىلار «تۆوريت» ەتەدى دە، بىزدىكى «نامۋرىجيل» دەگەننەن اسپايدى. ونىسىمەن قويماي، «بەس-التى توم عانا» دەگەن مىسقىلىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ۇقىپتىلىعىمەن تانىلاتىن نەمىس ۇلتى وكىلىنە بەس پەن التى سانىن اجىرىتا الماي نە كورىنىپتى؟ الدە بۇل دا ايتەۋىر «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا» دەپ جاعاعا جارماسا بەرۋدىڭ وزىندىك ءبىر ءتاسىلى مە؟

ءيا، تاريحتا جازۋشى بولىپ قالۋ قيىن شىعار . الايدا دوستىقتى بىلاي قويعاندا ازامات بولىپ قالۋ، قازاقشا ايتقاندا ادەمى قارتايا ءبىلۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن شارۋا ەكەندىگىن مويىنداماسقا بولمايدى-اۋ، ءسىرا. الدە «سەمىزدىكتى تەك قانا قوي كوتەرەدى» دەمەكشى، ابىروي-اتاقتان باسى اينالعان كەيبىر جان ءوزىن، تەك قانا ءوزىن عانا دانىشپان كورەتىن سىرقاتقا ۇشىرايتىندىعى زاڭدى قۇبىلىس پا ەكەن؟

ءبىز بۇل جەردە كەيبىرەۋلەردىڭ شولاق ويلاعانى سەكىلدى مارقۇم بولعان كىسىنىڭ ارۋاعىمەن الىسقالى نەمەسە ايتىسقالى وتىرعان جوقپىز. بىرەۋگە جالا جاباتىن ماقساتتان دا اۋلداقپىز. الايدا كوزىمىز كورگەن، ءوزىمىز وقىعان كەلەڭسىز جايتتاردى، بەلگىلى ادامنىڭ اتقارعان ابىرويلى ىستەرىن، حالىققا جاساعان كوشەلى ەڭبەگىن پەندەشىلىلكە سالىنىپ جوققا شىعارعىسى كەلگەن نەمەسە كورەالماۋشىلىقپەن بالاققا جارماسىپ، اياقتان شالعان دۇشپاندىققا بەرگىسىز دۇنيەلەردى كورە تۇرا ۇندەمەي قالا الماعانىمىزدى جازدىق. بىزگە بىرەۋدىڭ مانسابى ەمەس، شىندىق قىمبات. اباي حاكىم ايتپاقشى، «ساقالىن ساتقان كارىدەن، ەڭبەگىن ساتقان بالا ارتىق». اتامىز قازاق تاعى دا «ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى» دەگەندى بەكەر كەلتىرمەسە كەرەك-ءتى.

 مۇراتبەك داۋرەنۇلى.

قوستاناي.

Abai.kz