سۋرەتشى، اقىن، كومپوزيتور ەرسايىن قايىرلىۇلى جاپاقتىڭ قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان «مەنىڭ مەكەنىم – مامىراجاي» اتتى كورمەسى وتەدى. شارا قاراشا ايىنىڭ 6-سىندا الماتى قالاسىنداعى «گرەچەسكايا تاۆەرنا» مەيرامحاناسىندا بولادى، - دەپ حابارلايدى اباي-اقپارات.

مەن، ەرسايىن قايىرلىۇلى جاپاق، دۇنيەگە 1961 جىلى 15 قاڭتاردا كەلدىم. مەكتەپتە 6 سىنىپتىڭ وقۋشىسى بولعان جاسىمدا ولەڭ شىعارۋدى باستاپ، اراسىندا ولاردى قاعازعا ءتۇسىرىپ قوياتىنمىن. ال مۋزىكا تۋىندىلارىن، كوبىنەسە ءان شىعارۋمەن 20 جاسىمنان باستاپ شۇعىلداندىم. قازىرگى تاڭدا نوتاعا تۇسىرىلگەن 100-دەن   استام اندەرىم بار. سۋرەت سالۋ دا سول 20 جاسار كەزىمنەن باستاۋ الادى دەۋگە بولادى. 

ەستونيانىڭ نارۆا قالاسىندا اسكەر قاتارىندا جۇرگەنىمدە (1978-1981) ءوزىم قىزمەت ەتكەن روتانىڭ كازارماسىن موزايكامەن بەزەندىرگەن بولاتىنمىن. ال مۋزىكا مەن بەينەلەۋ ونەرىن تۇبەگەيلى ۇشتاستىرعانىم 1995 جىلدان باستالدى. الماتى قالاسىنداعى «ۆويادجەر»، «ۇلار»، «سۋرەتشىلەر ءۇيى»، دحۆ (كوركەم كورمەلەر ديرەكتسياسى), ء«تاڭىر-ۇماي» اتتى گالەرەيالاردا بىرنەشە جەكە كورمەمدى، سونداي-اق ءوزىم ۇيىمداستىرعان «ۆان-گوگتىڭ قۇلاعىن كەسۋ اكتسياسىنىڭ 111 جىلدىعى» (1999), «اقىن، باتىر ماحامبەت وتەمىسوۆتىڭ 200 جىلدىعى»، كومپوزيتور ءشامشى قالداياقوۆتىڭ 70 جىلدىعى قۇرمەتىنە «لەتنيە مەلودي» اتتى جانە ت.ب. كورمەلەردى وتكىزدىم.

مەنىڭ كورمەلەرىمدە ءارتۇرلى مۋزىكالىق توپتاردىڭ ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالاتىنى وزىندىك ءبىر داستۇرگە اينالدى. كەزىندە اندەرىنە ءوزىم ءسوز جازعان «ۇركەر» توبى قازىر ەۋروپاعا، ءتىپتى، الەمگە تانىمال. ولاردىڭ «ناۋرىز»، ء«ان-مەكەن»، «ساعىنىش سازى»، «تۇران ەلى»، «بەسبارماق»، ت.ب. اندەرىنىڭ ءسوزىن مەن جازعان ەدىم. قازىرگى تاڭدا وسى توپتان ەنشىسىن الىپ، جەكە شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ جۇرگەن داۋرەن سىزدىقوۆتىڭ جوبالارىنا اتسالىسىپ، اندەرىنىڭ ءسوزىن جازىپ بەرىپ ءجۇرمىن. سونداي-اق، كومپوزيتور باقتيار امانجولوۆتىڭ تا كوپتەگەن اندەرىنە ءسوز جازعان بولاتىنمىن. ەكەۋىمىزدىڭ بۇنداي شىعارماشىلىق بايلانىسىمىز ءالى دە جالعاسىپ كەلەدى. ال، ءوزىمنىڭ اندەرىمدى ناقىشىنا كەلتىرە جوعارى كاسىبي دەڭگەيدە ورىنداپ جۇرگەن ءانشى ازامات نادىربەكوۆپەن بىرلەسىپ، ويعا العان جوبالارىمىز تىپتەن كوپ. مىسالى، ول مەنىڭ اندەرىمدى جەكە ءبىر ديسك رەتىندە شىعارعىسى كەلەدى. «مامىراجاي-مۋزىكا» اتتى كونتسەپتسيامنىڭ اياسىندا ەكەۋىمىز بىرلەسىپ، 2009 جىلدىڭ جازىندا لاتۆيادا وتەتىن ونەر جارمەڭكەسىنە اپارساق دەگەن ويىمىز بولعان. سول جەردە ءوزىم شىعارعان اندەردى جانە  ولارعا ۇندەسەتىن كارتينالارىمدى قاتار قويىپ، ەكى ءتۇرلى ونەردىڭ ءوزارا جاراسىمىن پاش ەتپەك بولدىق. ال ازامات نادىربەكوۆ سول اندەردى كورمە اياسىندا ۇلتتىق اسپاپتارمەن (ناقتىراق ايتساق، دومبىرامەن) ورىندايتىن بولعان.

بۇنداي ءۇردىس – الەمگە ايگىلى سۋرەتشىلەردىڭ شىعارماشىلىعىندا بۇرىننان جاراسىمدى ساباقتاستىعىن تاپقان بەلگىلى كورىنىس. ماعان ولاردىڭ ءومىرى، ونەرى، اسىرەسە، شىعارماشىلىق كرەدوسى ۇنايدى. مىسالى، ورىس بەينەلەۋ ونەرىنىڭ مايتالمانى كونستانتين الەكسەەۆيچ كوروۆين ءوزىنىڭ كوپتەگەن تۋىندىلارىن مۋزىكامەن بايلانىستىرادى. اتاقتى كومپوزيتور  پ.ي. چايكوۆسكيدىڭ «فاۋست»، «كونەك-گوربۋنوك»، «ششەلكۋنچيك» اتتى تۋىندىلارى ونىڭ «بۋىرقانعان تەڭىز جاعاسىنداعى راۋشانگۇلدەر»، «پاريج كافەسى»، «پاريج بۋلۆارى» اتتى ايتۋلى كارتينالارىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە سەپ بولعان. ونەرتانۋشىلار بۇل جونىندە بىلاي دەپ پىكىر بىلدىرگەن: «وسى جىلدارى ونىڭ ستانوكتىق سىرشىرايىنىڭ سۋرەتشى شىعارماشىلىعىنا بۇرىننان دا ءتان ايعايلاعان دىبىستارى مەن كەڭ قۇلاشتى جازۋ مانەرى كەيدە شەكتەن شىعىپ كەتىپ جاتى». ونىڭ ريمسكي-كورساكوۆتىڭ «التىن اتەش» وپەراسىن تۋريندىك وپەرا تەاترى ءۇشىن بەزەندىرۋى ورىس مۋزىكاسى مەن ۇلتتىق ءتول مادەنيەتكە دەگەن ىقىلاسىن بىلدىرگەندەي ەدى. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى ول ەۋروپا، امەريكا، ازيا جانە اۆستراليا قۇرلىقتارىنىڭ ءىرى تەاترلارىندا جەمىستى ەڭبەك ەتتى. ونىڭ شىعارماشىلىعى جونىندە ك.ف. يۋون مىنانداي تاماشا پىكىر بىلدىرگەن بولاتىن: «كوروۆيننىڭ سىرشىرايى سۋرەتشىنىڭ باقىتى مەن ءومىر قۋانىشىنىڭ بەينەلى كورىنىسى ىسپەتتەس. الەمنىڭ بارلىق بوياۋلارى ونى قىزىقتىردى ءھام وعان مەيىرلەنە قارادى».

ماعان سونداي-اق ءوزىنىڭ بەينەلەۋ ونەرىن مۋزىكامەن ۇشتاستىرعان ورىس سۋرەتشىلەرى − اندرەي پەتروۆيچ ريابۋشكين، ۆلاديمير ەۆگرافوۆيچ ءتاتليننىڭ ومىرلەرى وتە قىزىقتى دا تاعلىمدى بولىپ كورىنەدى. ۆ.ە. تاتلين − ەجەلگى ترۋبادۋرلار سياقتانىپ كوشپەلى مۋزىكالىق توپتارمەن ەۋروپاعا دەيىن قىدىرىستاپ بارىپ تۇرعان، ونەردىڭ سينتەزدىك باعىتتارىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسقان سۋرەتشى.

ال كوپتەگەن مۋزىكالىق ەتيۋدتەر، سيمفونيالىق شىعارمالار جازعان ليتۆالىق كورنەكتى مۋزىكانت، اتاقتى سۋرەتشى ميحايل كونستانتينوۆيچ چيۋرلەنيستىڭ ءومىرى مەن ونەرى مەنى ەرەكشە تەبىرەنتەدى. ول ايتقان عوي: «الەم ماعان ۇلى سيمفونيا سياقتى بولىپ كورىنەدى، ال ادامدار سونداعى نوتالار ىسپەتتەس». ونىڭ «كوكتەم سوناتاسى»، «جاز»، «الەمدى جاراتۋ»، «رايگارداس» ءتريپتيحى سياقتى سۋرەتتەرى جانە «كۇن سوناتاسى»، «جاز سوناتاسى»، «پيراميدالار سوناتاسى»، «مۇڭ» اتتى مۋزىكالىق تۋىندىلارىمەن ساباقتاس. م.ك. چيۋرلەنيس بىلاي دەيدى: «مەن ءوزىمنىڭ بۇرىنعى جانە بولاشاقتاعى جۇمىستارىمنىڭ ءبارىن ليتۆاعا ارنايمىن دەپ شەشتىم». ا. ساۆيتسكاستىڭ مىناداي ءبىر ءسوزى بار: «حالىق مۋزىكاسى مەن پوەزياسىنان ءنار العان ءوز يدەيالارىن كورسەتۋ ءۇشىن چيۋرلەنيس ءوزىنىڭ وسى، م. گوركيدىڭ سوزىمەن ايتار بولساق، «مۋزىكالىق سىرشىرايىنا» بىردەن ءبىر جارامدى فورمانى تابا ءبىلدى. م. گوركي چيۋرلەنيس ونەرىنىڭ مازمۇنى − ارماندى، قيالدى، رومانتيكانى جانە ونىڭ يىرىمدەرى − ىرعاق پەن سازدىلىقتى ءوز قامقورلىعىنا العان ەدى. «ماعان چيۋرلەنيستىڭ ۇنايتىن جەرى، − دەگەن بولاتىن ول، − بۇل كىسى مەنى ادەبيەتشى رەتىندە ويلانۋعا ماجبۇرلەيدى!»

مەنىڭ جانىما جاقىن، بالكىم، سونىسىمەن دە بولار، ايتەۋىر،  ءوزى دە، ونەرى دە، ەرەكشە ۇنايتىن سۋرەتشىلەر كوپ-اق. مىسالى، قازاق بەينەلەۋ ونەرىنە وزىندىك اۆانگاردتىق باعىتپەن كەلگەن ورال ءوڭىرىنىڭ تۋماسى، بالەت-مۋزىكالىق وقۋدى سانكت-پەتەربۋرگتە بىتىرگەن، اتاقتى سۋرەتشى، مەنىڭ ۇستازىم ساكەن عۇماروۆتىڭ «مۋزىكالىق رەستە» اتتى مۋزىكاعا ارنالعان سۋرەتتەر توپتاماسىنىڭ ءمان-ماعىناسى تۋرالى مەن بىرنەشە مارتە قالام تەربەدىم.

سونداي-اق، ءوز سۋرەتتەرىن مۋزىكالىق شىعارمالار قويىپ سالاتىن، قازاقتىڭ رۋلىق تاڭبالارىنىڭ ساكرالدىق سىرىنا ارنالعان «تاڭبا» اتتى سۋرەتتەر تسيكلىن جازعان سۋرەتشى ابدراشيت سىدىقانوۆتىڭ دا تۋىندىلارى ىرعاق پەن اۋەنگە تۇنىپ تۇرعان دۇنيەلەر.

اتاقتى گرۋزين سۋرەتشىسى نيكولاي پيروسمانيشۆيلي ءوزىنىڭ ء«انشى مارگاريتا» اتتى تۋىندىسىن مۋزىكاعا دەگەن شەكسىز قۇشتارلىقتان تۋعىزعان. ال، اللا پۋگاچەۆانىڭ ورىنداۋىنداعى «ميلليونى الىح روز» ءانى سۋرەتشىنىڭ ومىرىندەگى ءبىر ەپيزودقا ارنالعان.

ماعان ونەردىڭ بىرسارىندىلىعىنان گورى، ونىڭ ەگىزدىگى، سەگىزدىگى، ارجاقتىلىعى ۇنايدى. مىسالى، ءۇندى اقىنى، فيلوسوفى، رومانيست-جازۋشىسى رابيندرانات تاگور سۋرەت سالۋدى 60 جاسىنان باستاپ قولىنا العان. سونىڭ وزىندە ارتىنا بەينەلەۋ ونەرىنىڭ 3000-نان استام باعا جەتپەس تۋىندىلارىن قالدىرىپ كەتتى.

مەنىڭ كارتينالارىم مەن شىعارماشىلىق كونتسەپتسيام تۋرالى ونەرتانۋشى يرينا پەتروۆنا يۋفەروۆا بىلاي دەپ جازعان بولاتىن: «كورنەكى بولمىس كوڭىلدىڭ كوك دونەنىنىڭ كۇشىمەن قۇبىلىپ سالا بەرەدى، سول سەبەپتى ەمىن-ەركىن، تۋرا دجازداعىداي، سىرشىرايلىق سۋىرىپسالماشىلىق تۋىندايدى: سىزىقتار انتەك يرەلەڭدەيدى، جانىپ-وشكەن بوياۋلار قاقتىعىسى ورىن الادى، شىم فاكتۋرا ءدىرىل قاعىپ، تۇردەن تۇرگە باياۋ الماسىپ جاتادى…».

ال، ونەرتانۋشى، سۋرەتشى ءامىر جالىنۇلى جادايباەۆ بىلاي دەپ جازعان ەدى: «ەرسايىن جاپاق 1999 جىلدان بەرى «مامىراجاي» اتتى ءبىر اتاۋمەن بىرىكتىرىلگەن كوپتەگەن كورمەلەردىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى بولدى، ول كورمەلەردە قازىرگى زامانعى قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك سۋرەتشىلەردىڭ تۋىندىلارى كورسەتىلگەن ەدى. وسى كورمەلەردىڭ ورتاق مانيفەستى رەتىندە جاپاق ءوز يدەياسىن بىلاي جەتكىزگەن بولاتىن: «مەنىڭ ارمانىم، ول − بۇكىل ادامزاتتىڭ ارمانى: قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان جەرۇيىق. الەمگە ۇلى ۇيلەسىم − مۋزىكا، سىرشىراي جانە سۇلۋلىق ۇستەمدىك ەتسىن!»

Abai.kz