ساز الەمiنiڭ سۇڭقارى، قازاق مۋزىكا ونەرiنiڭ شىڭعا بiتكەن شىنارى ءشامشi قالداياقوۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 15 تامىزدا 85 جىل تولدى. قاراپايىم ۇستانىڭ كيەلi وتىرار جەرiندە دۇنيە ەسiگiن اشقان ۇلى ۇلتتىق ءان الەمiنiڭ ۇستازىنا اينالىپ، مەملەكەتiمiزدiڭ ءانۇرانىن الەمگە ايگiلەدi. وسىنداي دارا تالانتتىڭ تiرشiلiكتەگi بiزگە بەيمالiم قىرلارى، ايتىلماعان سىرلارى ءالi دە از ەمەس. ونىڭ ادامي كەلبەتiن جاقسى بiلەتiن ەڭ جاقىن ادامدارى جانىمىزدا ءجۇر. سونداي جاقىن ادامداردىڭ بiرi – شاكەڭنiڭ تۋعان باۋىرى قادىر دومباەۆپەن از-كەم سىرلاسۋدىڭ ءساتi تۇسكەن ەدi دەپ جازادى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ارىپتەسىمىز اسحان مايلىباەۆا. ءبىز اسحاننىڭ قادىر اعامەن سۇحباتىن قاز-قالپىندا جاريا ەتكەندى ءجون كوردىك.

– قادىر اعا، فاميليالارىڭىزعا قاراساق، ءشامشi اعا ەكەۋiڭiزدi بiر اكە-شەشەدەن تۋعان باۋىرلار دەپ ويلاماس ەدiك. سiز –دومباەۆ، شاكەڭ – قالداياقوۆ؟

– ءيا، بىلايعى جۇرت راسىندا بiزدi بiر-بiرiنە قاتىسى جوق بوتەن جاندار دەپ ويلاۋى مۇمكiن. سەبەبi, فاميليامىز عانا ەمەس، سىرت كەلبەت، پiشiنiمiز دە بولەكتەۋ. بiراق باستاپقىدا ەكەۋمiزدiڭ دە تەگiمiز بiر ەدi. شاكەڭ دە قۇجاتىندا دومباەۆ بولاتىن. كەيiن وزگەرتiپ الدى.

– نەگە؟

– ە-ە، ول بiر قىزىق اڭگiمە. شاكەڭدi مەكتەپ بiتiرگەن سوڭ 1947 جىلى كەنتاۋعا فزو-عا وقۋعا جiبەرگەن عوي. ارينە، ءوزiنiڭ قالاۋ-قۇلقىمەن ەمەس، ماجبۇرلەۋمەن بارعان ەمەس پە؟! وندا وقىعىسى كەلمەگەن اعامىز بiر كۇنi جاياۋلاتىپ اۋىلعا قاشىپ كەلەدi. ول كەزدەگi تالاپ پەن ءتارتiپ قاتال ەكەنi بەلگiلi. «پارتيانىڭ تاپسىرماسىن ورىنداماي قاشقان ادامدى سوتتايدى» دەيدi قايتىپ كەلگەن وعان. سودان شىنىمەن ۇرەي تۋادى. زاڭمەن قۋدالاسا سولاي بولۋى دا مۇمكiن بە ەدi? اكەمiزدiڭ پاسپورت ستولىندا iستەيتiن بiر جولداسى بولعان ەكەن. سول كiسi بiر كۇندە فاميلياسىن وزگەرتiپ، باسقا قۇجات جاساپ بەرەدi. سونىمەن تەگi قالداياقوۆ بولىپ وزگەرiپ شىعا كەلگەن شاكەڭ اۋىلدا كوپ ايالداماي تاشكەنتكە تارتىپ كەتەدi. تاشكەن جاقتا شەشەمنiڭ سiڭلiسi زياكۇل دەگەن اپامىز تۇراتىن ەدi. سول كiسiنiڭ ۇيiندە بiراز تۇراقتاعان ءشامشi اعامىز اكەمنiڭ «امiرiمەن» سارىاعاش اۋدانىنداعى قاپلانبەك زووۆەتتەحنيكۋمىنا مال دارiگەرi وكۋىنا ءتۇستi.

– تاعى دا ءوز قالاۋى ەمەس، اكەلەرiڭiزدiڭ «امiرiمەن»...

– ءيا، سولاي. ول كەزدiڭ بالالارى اكە-شەشەنiڭ قالاۋىنان، ايتقانىنان اسا الماي، كوڭiلدەرiنە قاراپ ءوستi عوي. شاكەڭ دە سول رايدان شىعا الماعان بولار. كەڭەستiك كەزەڭدە اۋىلدا شارۋاشىلىق سالاسىنىڭ ماماندارى اسا بەدەلدi سانالاتىن. اكەمiزدiڭ «مالدىڭ ماڭىندا جۇرسەڭ جامان بولمايسىڭ. ەڭ بولماسا ەتiمiزدi اكەپ بەرiپ تۇرارسىڭ» دەپ ءازiل-شىنى ارالاس ايتىپ وتىراتىنى بالا بولسام دا ەمiس–ەمiس جادىمدا قالىپتى. «كاپلانبەكتi» تامامداعان سوڭ جولدامامەن اقتوبە وبلىسىنىڭ مۇعالجار اۋدانىندا زووتەحنيك بولىپ iستەپ جۇرگەنiندە اسكەرگە شاقىرىلىپ، ارمياعا كەتتi. قيىر شىعىس – وڭتۇستiك ساحاليندە ءۇش جىل اسكەري بورىشىن وتەپ، 1953 جىلى وفيتسەر شەنiمەن قايتقان شاكەڭ اۋىلعا سوقپاستان ماسكەۋگە ءوتiپ كەتكەن عوي.

– اسكەري قىزمەتكە مە؟

– جوق. وقۋعا. ماسكەۋدەگi پ.ي.چايكوۆسكي اتىنداعى مەملەكەتتiك كونسەرۆاتوريا جانىنداعى اكادەميالىق مۋزىكالىق ۋچيليششەگە بارىپ ءتۇسiپ، سول جاقتا بiر جىل وقىدى.

– قىزىق ەكەن. بۇرىن ەستiمەگەن جاڭالىعىمىز سياقتى. سوسىن؟ ونى بiتiردi مە؟

– بiتiرە المادى. تۋراسىن ايتقاندا، بiتiرۋگە مۇرسات بەرمەدi. ۇيدەگiلەر. شەشەمiز «ويباي، انا بالا ورىستىڭ iشiندە ءجۇرiپ ورىس بولىپ شوقىنىپ كەتەتiن بولدى، قايتسىن، قايتارىڭدار» دەپ قان قاقساپ، جىلاي بەردi. سودان ءۇستi-ۇستiنە اتتانداپ تەلەگرامما سالىپ، «شەشەڭ ءبۇيتiپ قالدى، اناۋ ءويتiپ قالدى» دەپ قارا اسپاندى ءتوندiرiپ حات جازا بەرiپ، قايتارىپ الدىق. ماسكەۋدە وقىپ جۇرگەندە سكريپكا ۇستاپ تۇسكەن سۋرەتi دە بار.

– ول كiسi ورىسشاعا جۇيرiك بولىپتى. ول تiلدi سول سىرتتا ءجۇرiپ ۇيرەنگەن عوي؟

– ءيا، ءۇش جىل ارمياسى بار، بiر جىل ماسكەۋدە جۇرگەنi بار، ورىسشاعا جەتiك بولىپ ورالدى. تiپتi, اۋىلعا كەلگەندە ونى «ويباي-اۋ، قالداياقتىڭ بالاسى شالا قازاق بولىپ كەتiپتi» دەپ تاڭدانعاندار دا از بولمادى. نەگiزi ول كiسi قاي نارسەگە دە قاعىلەز، قابiلەتتi ەدi. ايتپەسە، قالىڭ قازاق قونىستانعان اۋىلدا ورىسشاعا تiل سىندىرماي وسكەن شاكەڭنiڭ ورىس تiلiنiڭ ءتۇبiن ءتۇسiرiپ سويلەۋگە از ۋاقىت ارالىعىندا ماشىقتانىپ كەتكەنi تەگiن ەمەس.

– سونىمەن كەلگەن سوڭ زووتەحنيكتiگiن جالعاستىردى ما، نە iستەدi?

– جوق. ول ماماندىقپەن سول بويى قوشتاستى. ارميادان ورالعان سوڭ اۋىلدا ەكسپەديتور بولىپ iستەدi. «تەمiر» كەڭشارىنىڭ سول كەزدەگi ديرەكتورى شەرiم ەرمانوۆ دەگەن كiسi ەدi. وسى شارۋاشىلىقتى 20 جىلعا جۋىق باسقارىپ، سوتسياليستiك ەڭبەك ەرi اتاعىن العان ادام. ونىڭ ايەلi ءساليما دەگەن اپاي سوۆحوزدىڭ مادەني شارالارىن ۇيىمداستىرۋشى بولدى. وتە iسكەر، جۇمىستى جاندىرىپ جiبەرەتiن، ويىن-ساۋىق، مادەني شارالاردى قىزدىرىپ ۇيىمداستىرىپ، اۋىل جاستارىن ءۇيiرiپ اكەتەتiن. شاكەڭ سول كiسiنiڭ قىزىقتى شارالارىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرەتiن بەلسەندi ونەرپازداردىڭ بiرi بولدى. بويىنداعى ونەرگە دەگەن قۇشتارلىق ونى وسى جولعا بiرجولا بەت بۇرعىزىپ، ول 1955 جىلى تاشكەنتتەگi حامزا اتىنداعى مۋزىكا ۋچيليششەسiنە وقۋعا كەتتi. ول وندا مۋزىكا تەورياسى فاكۋلتەتiنە پروفەسسور ۆ.ۆ.ۆەليكانوۆتىڭ كلاسىنا قابىلدانعان ەدi. وسىندا وقىپ جۇرگەنiندە بiردە شاكەڭ حالىق ءارتiسi جامال وماروۆاعا جولىعادى. ول كiسi «سەن الماتىداعى قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتورياعا بار، وقۋعا تۇسۋiڭە جاردەم بەرەمiن» دەپ كەڭەس ايتادى. ءانشi اپامىزدىڭ كومەگiمەن اعام كونسەرۆاتورياعا قابىلدانىپ، 1956–62 جىلدارى ونىڭ بارلىق كۋرسىن تامامداعانىمەن، ديپلوم الا الماي قالىپتى.

– سەبەپ؟

– ونىڭ سەبەبiن شاكەڭ اشىپ ايتقان ەمەس. مەندە ول كiسiنiڭ 1990 جىلى قازاق راديوسىنا بەرگەن سۇحباتىنىڭ كوشiرمەسi بار. «باقىت قۇشاعىندا» دەگەن سول حاباردا قارلىعاش وڭالوۆا دەگەن جۋرناليست قىزعا بەرگەن جاۋابىندا شاكەڭ كونسەرۆاتوريانىڭ ديپلومىن الا الماعانىن بiر-اق اۋىز سوزبەن «وزiمنەن دە بولعان شىعار، وزگەدەن دە بولعان شىعار» دەپ جۇمباقتاپ قانا ايتقان دا قويعان. تەگiندە ول كiسi بiرەۋدi جامانداپ، بiرەۋ جايلى جاعىمسىز اڭگiمە ايتپايتىن ادام ەدi.

– ءشامشi اعامىزدىڭ بويىنداعى ونەردiڭ بۇلاعى باستاۋىن قايدان الدى ەكەن؟ ادەتتە قازاق «قانمەن بەرiلەدi» دەپ تە جاتادى. ارعى-بەرگi تەكتەرiڭiزدەن تاراعان بiر تامىر بار ما الدە؟

– مۇمكiن سولاي دا شىعار. بiزدiڭ ناعاشى جۇرتىمىز ءشادi تورەنiڭ iنiسi بۇحارباي تورە بولىپ كەلەدi. بiر انادان تۋعان شەشەمiز ساقىپجامال مەن زياكۇل وسى بۇحاربايدىڭ قىزدارى. شەشەلەرi قايتىس بولىپ، انامىز بەن سiڭلiسi جەتiم قالعان ەكەن. اكەمنiڭ دiلداگۇل دەگەن قارىنداسى بولدى. تۇرمىس قۇرماي وڭ جاقتا وتىرىپ قالعان قىز ەكەن. سول اپامىزدى بۇحاربايعا قوسىپتى.

تەگiندە تورەلەر قاراعا قىز بەرە بەرمەيتiنi بار. بiراق بiزدiڭ اكەمiز قالداياق ءشادi تورەنiڭ شاكiرتi بولعان ادام. ءشادi جاڭگiرۇلى اقىندىعىمەن قاتار تەمiر ۇستالىعىمەن دە ايگiلi ەكەنi بەلگiلi. اكەمiز زەرگەرلiك ونەردi سول كiسiدەن ۇيرەنiپتi. ۇستالىققا باتا بەرگەن دە سول ءشادi تورە ەكەن. ءشادi اقىننىڭ جازعاندارىن قاعازعا كوشiرiپ، تۇگەندەپ، ۇنەمi قاسىندا جۇرگەن كورiنەدi. اكەمiز ول كiسiنiڭ iنiسi بۇحاربايدىڭ قىزىن الىپ، قارىنداسىن بۇحارباي تورە الىپ، الماسىپ، جالعاسىپ جاتقانى دا سودان. سوندا بiر قىزىعى – ناعاشى اتامىز اكەمiزگە ءارi قايىن اتا، ءارi كۇيەۋ بولىپ كەلەدi.

انامىز ساقىپجامال دا، اكەمiز قالداياق تا ونەردەن قاراجاياۋ ەمەس ەدi. ەكەۋi انمەن ايتىسىپ تابىسقان ەكەن. اكەمiز قىزداردىڭ ورتاسىندا تۇرعان شەشەمiزدiڭ تۇسىنا كەلiپ: «ساقىپجامال، بiر وزiڭدە ەكi ادامنىڭ ەسiمi بار، جۇرەگiمنiڭ ساعان دەگەن شەشiمi بار» دەپ اندەتiپ قويا بەرەتiن دەيدi. انامىز دا قاراپ قالمايتىن كورiنەدi. «مىنا جۇرت سiزدi تەگi «ۇستا» دەيدi, ءسوزiڭiزدi قايىمداپ ۇشتا مەيلi. اتىمىز ەكi ەسiمنەن تۇرادى راس، سiزدەيگە بiزدەي سۇلۋ سىر الدىرماس» دەپ تاكاپپارسي تiل قاتىپ، ولەڭiنە ولەڭمەن جاۋاپتاسادى ەكەن. نەگiزi اقىندىق جاعىنان شەشەمiز باسىم ءتۇسiپ، اكەمiزدi سوزبەن تۇقىرتىپ تاستايتىن بولىپتى. ايتكەنمەن، اكەم قىزدىڭ قاسىنداعى جەڭگەلەرiنiڭ اۋزىن ءوزi سوققان بiلەزiك، ساقينالارمەن «مايلاپ» قويىپ، جەڭگەلەرi «قالداياق جەڭدi» دەپ قىزدارىن انتەك جىعىپ بەرەدi ەكەن. اپام اكەمدi سول ولەڭiندە ايتقانىنداي ءومiر بويى اتىن اتاماي، «ۇستا» دەپ كەتتi. ال، ءوزi راسىندا سوزگە شەشەن، انگە قۇمار ادام ەدi. قاتتى اۋىرىپ وتىرعانىندا دا ءوزi ولەڭ قۇراستىرىپ، ىڭىلداپ ءان ايتىپ وتىراتىن. اكەمiز قالداياقتىڭ بويىنان دا ونەردiڭ ءتۇر-ءتۇرi تابىلاتىن. گارمون، دومبىرا تارتاتىن، ءاۋ باستان مۋزىكاعا اۋەستiگi بولەك ادام ەدi.

اتامىز – اكەمiزدiڭ اكەسi ارىستانبەك تە ەل iشiندە ءسوز بەن iسكە ۇستا بولعان دەسەدi. اۋزى دۋالى، ءسوزi ءۋالi كiسiلەرمەن، ءشادi تورەمەن ارالاس-قۇرالاس بولعان ادام. شاكەڭنiڭ تالانتىنىڭ تامىرىن iزدەسەڭiز، مiنە، وسىلاردىڭ ءوزi-اق جەتكiلiكتi ەمەس پە؟

– الگiندە فاميليالارىڭىز، اۋەلi ءشامشi اعانىڭ دا فاميلياسى دومباەۆ بولعان دەدiڭiز. سوندا ارعى بابالارىڭىزدىڭ اتىن العانسىزدار عوي، سولاي ما؟

– بۇل دا بiر بولەكشە اڭگiمە ءوزi... دومباي دەگەن نەگiزi اتامىزدىڭ لاقاپ اتى. قالداياقتىڭ اكەسi ارىستانبەك دومالانعان iرi كiسi بولعان ەكەن. سول تۇرقىنا قاراپ جەڭگەلەرi دومالاق دەپ ات قويعان دا، ونى قىسقارتىپ دومباي اتاپ العان. ەلگە دە سولاي دومباي اتانىپ كەتiپتi. سونىمەن ءوزiنiڭ ازان شاقىرىپ قويعان ارىستانبەك اتى ۇمىتىلىپ، بiزدiڭ فاميليامىز دا دومباەۆ بولىپ شىعا كەلگەن عوي.

اكەمiز قالداياق تا اتامىز سياقتى ورتا بويلى تورتباق كiسi بولاتىن. ال، شەشەمiز شۇيكەدەي قارا كەمپiر ەدi. اكەي 1976 جىلى قاراشادا، 85 جاسىندا قايتىس بولدى. ال، انامىز ساقىپجامال شەشەكتەن قالعان بوزوكپە اۋرۋىنان ەرتەرەك، 1959 جىلدىڭ قاراشاسىندا دۇنيە سالعان بولاتىن. شەشەم جارىقتىق 11 قۇرساق كوتەرگەن ەكەن، سولاردان بەسەۋمiز – تۇماركۇل، شاكەڭ، راۋشان، مەن جانە رايحان عانا قالىپپىز. قازiر رايحان ەكەۋمiز عانا بارمىز.

– نەگە، ەكiنشi انالارىڭىزدان دا باۋىرلارىڭىز بار ەمەس پە؟

– ءيا، ارينە... مەن ساقىپجامالدان تۋىلعانداردى عانا ايتىپ وتىرمىن عوي. ءوزi ۇزاق اۋىرعان سوڭ شەشەم اكەمە جۇماش ەسiمدi قىزدى الىپ بەرگەن. ول كiسiدەن كۇلايحان، كوشەرباي، كلارا، قىدىر، سابىر، باقىت ەسiمدi باۋىرلارىمىز بار، اللاعا شۇكiر. ولار دا – قالداياقوۆ. كوشەرباي iنiم وقمۋ- دا شەت تiلدەرi كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشiسi. ايەلi قالداياقوۆا عايشا پەدينستيتۋتتا (وقمپي) شەت تiلiنەن ساباق بەرەدi. كوشەرباي الماتىدا شاكەڭنiڭ قولىندا ءجۇرiپ وقىدى. بiز ەشقاشان انالارىمىز بولەك دەپ بولiنگەن ەمەسپiز.

– انالارعا ارنالعان گيمن سياقتى بولىپ كەتكەن «انا تۋرالى جىرىن» كومپوزيتور اعامىز ساقىپجامال اپا ومiردەن وتكەندە جازعان دەيدi?

– شەشەمiز قايتىس بولعاندا شاكەڭ الماتىدا تۇراتىن. ول ۋاقتا باسىندا تۇراقتى باسپاناسى جوق، پاتەردەن پاتەرگە كوشiپ قينالىپ جۇرگەن كەزi. سالعان تەلەگراممامىز قولىنا ۋاقىتىندا تيمەي، قارالى حاباردى بiر جارىم ايدان كەيiن ەستiپتi. قازiرگiدەي تەلەفون بايلانىسى دەگەن قايدا ول كەزدە؟! شەشەمiزدiڭ قازاسى، وعان ۋاقىتىندا جەتە الماعانى، توپىراق سالا الماعانى شاكەڭدi قاتتى قايعىعا سالدى. انامىزدى ازا تۇتىپ، ەزiلiپ، ەڭiرەگەن ول 40 كۇن بويى بiر ورنىنان تاپجىلماي، دۇرىستاپ تاماق تا iشپەي، تۇڭعيىق مۇڭعا باتىپ، وتىردى دا قويدى. Iشتەي ءوزiن دە جەپ، وتىرعان كورپەسi ويىلىپ كەتكەنشە ورنىن دا وزگەرتپەدi. اناعا دەگەن ماحاببات، اناعا دەگەن ساعىنىش پەن مۇڭ كوكiرەگiنەن ءان بولىپ توگiلدi. شەشەمiزدiڭ قازاسىنان كەيiن كوپ ۇزاماي سول ءان دۇنيەگە كەلدi. ءسوزiن عافۋ قايىربەكوۆ جازدى. «انا تۋرالى جىردىڭ» تولعاعى كۇشتi بولدى، بۇل ءاندi دۇنيەگە كەلتiرۋ ءۇشiن ونىڭ 30 ءتۇرلi ۆاريانتىن جازدىم» دەيتiن ەدi شاكەڭ. بۇل ءان بۇكiل انالارعا قويىلعان ەسكەرتكiش بولىپ قالدى.

– بۇكiل قازاق ەلiنiڭ كوگiندە ءانi شالقىعان ءشامشi اعانىڭ قازاقستان كومپوزيتورلار وداعىنا مۇشە بولۋىنا كونسەرۆاتوريانى بiتiرگەن ديپلومىنىڭ جوقتىعى عانا سەبەپ بولدى ما، جوق وعان كەدەرگi كەلتiرگەن، قىساستىق جاساعان جاندار بولدى ما؟ بۇل تۋرالى اعانىڭ ءوزi ايتاتىن با ەدi?

– شاكەڭ كiسiنiڭ جاساعان جاقسىلىعىن اسىرا ايتۋعا بار، بiراق بiرەۋدiڭ جاساعان قيانات، قىساستىعىن جۇرتقا جاريا ەتiپ، جامانداعان جان ەمەس. ول كiسiگە جاسالعان قياناتتى قاسىندا جاقىن جۇرگەن جاندار كورiپ، بiلگەن بولار. سولاردىڭ بiرi – مۇحتار شاحانوۆ. ول كiسi شاكەڭ جايلى سوڭعى جازعان ء«شامشiنiڭ عۇمىرلىق گەومەترياسى» دەگەن ەسسەلار جيناعىندا بiراز شىندىقتى اشىپ ايتىپتى. وندا قازاقستان كومپوزيتورلار وداعىن 28 جىل باسقارعان ەركەعالي راحماديەۆتiڭ شاكەڭدi وداققا مۇشەلiككە قابىلداماي، قيانپۇرىستىق پيعىل تانىتقانىن، ونىڭ بۇل قىلىعىن مۇحاڭ بiرنەشە رەت بەتiنە باسىپ ايتقانىن جاسىرماي جازىپتى. بiراق كۇننiڭ كوزiن الاقانىڭمەن كولەگەيلەپ جابا المايتىنىڭ سەكiلدi شاكەڭدەي دارا تالانتتى جەكەلەگەن بiر باسشىلار مويىنداعىسى كەلمەگەنiمەن ونىڭ باعاسىن حالىق بەرiپ، ەلi مويىندادى. ارينە، ومiردە ءارتۇرلi پەندەشiلiكتەر بولادى. ەركەعالي اعامىز دا ءوزiنiڭ كەزiندەگi اعاتتىقتارىن كەش تە بولسا سەزiنگەن بولار، شاكەڭ قايتىس بولعاندا ول كiسi مادەنيەت مينيسترi رەتiندە جەرلەۋ ءراسiمiنiڭ بار شارۋاسىن ءوز موينىنا الىپ، قارالى جيىندا ء«شامشi قازاقتىڭ ۇلى كومپوزيتورى»، «حالىقتىڭ دارا ماقتانىشى» دەگەن سوزدەردi بiرنەشە رەت قايتالاپ ايتقانىن ءدۇيiم جۇرت ەستiدi. اتتەڭ، بiراق جاقسىلار تiرiسiندە باعالانىپ، لايىقتى قوشەمەتiن كورسە عوي...

– ءشامشi اعانىڭ تۋعان باۋىرىسىز. بiرگە وستiڭiزدەر. ول كiسiنiڭ ونەرگە جاقىندىعى بالا كۇنiنەن بايقالۋشى ما ەدi?

– شاكەڭ مەنەن 12 جاس ۇلكەن. ارامىز الشاقتاۋ بولعاسىن ول كiسiنiڭ بالا كۇنiنەن ەستەلiك ايتا المايمىن. بiراق ءسال ەسەيگەن شاعىنداعى كەيبiر كورiنiستەر ەسiمدە قالىپتى. شاۋiلدiردە ومان ارىق بار ەدi. بiزدiڭ ءۇي سونىڭ جاعاسىنا قاۋىن ەكتi. ەل ول كەزدە نەگiزiنەن ماقتا ەگەتiن. جاز بويى سول ارىقتىڭ جاعاسىندا ويناپ، شومىلامىز. ارىقتىڭ قاسىندا ۇلكەن تال بولاتىن. سونىڭ بۇتاعىنا شىعىپ الىپ، سۋعا سەكiرەمiز. وسى ارىقتىڭ جاعاسىنداعى سول تالدىڭ كولەڭكەسiندە ءشامشi اعام دا وتىراتىن. مەكتەپتiڭ جوعارى سىنىبىنداعى كەزi بولسا كەرەك، قاسىندا ماكەن دەگەن نەمەرە اپكەمiز، قالتاي دەگەن دوسى بولاتىن كوبiنە. ەسiمدە قالعانى – ۇشەۋi «بiر بالا» دەگەن ءاندi ايتىپ وتىرۋشى ەدi. شاكەڭ ماندولمەن سۇيەمەلدەپ، انگە قوسىلاتىن. ال، «قۇسني-قورلان» ءانiن اعام ماحابباتتىڭ گيمنi سانايتىن.

– سول ومان ارىقتىڭ جاعاسىنان ارنا العان ءان تەڭiزi بۇگiندە بۇكiل قازاق ەلiن ۆالس تولقىنىمەن تەربەپ، ءشامشi اعامىز قازاقتىڭ قالداياقوۆىنا اينالدى. ارتىنداعى باۋىرى رەتiندە كوكەيiڭiزدi نە تەربەيدi, نە تولعاندىرادى؟

– كوزi تiرiسiندە ءوزi كوپ قۇرمەت كورە الماعانىمەن ونىڭ ولمەيتiن اسەم اندەرi ءومiرiن جالعاپ كەلەدi. «مەنiڭ قازاقستانىمى» ەلiمiزدiڭ گيمنiنە اينالدى. ءان كوگiندە اندەرiمەن بiرگە ەسiمi دە ماڭگiگە قالىقتاپ قالدى. سونى ويلاسام، باۋىرلىق سەزiممەن ەت-جۇرەگiم ەلجiرەپ، كوكiرەگiمدi ماقتانىش سەزiمi كەرنەيدi.

قۇدايعا شۇكiر، ءشامشi قالداياقوۆ اتىنداعى ءان فەستيۆالiن تۇراقتى وتكiزۋ داستۇرگە اينالدى. بىلتىر 14-شi رەت ءوتتi. اندەرiن تىڭداپ، قاناتتانىپ قايتامىز. بiراق ءسوز رەتi كەلگەندە كوڭiلدەگi وكپە-نازىمىزدى ايتساق، ايىپ ەتپەڭiزدەر. بiز، شاكەڭنiڭ باۋىرلارى قاراپايىم ادامدارمىز. قازiر قاراپايىم ادامداردى كوزگە iلمەيتiن زامان بولدى عوي. ەگەر بiز مىقتى بiر قىزمەتتەگi نەمەسە اقشاسى قالىڭ باي بiرەۋ بولساق، «شاكەڭنiڭ تۋىستارى» دەپ قۇراق ۇشىپ، قول-اياعىمىزدى جەرگە تيگiزبەي قوشەمەتتەپ جاتار ەدi. اعامىزدىڭ ءان كەشتەرiنە رايحان ەكەۋمiز شاقىرىلامىز. راۋشان باردا ول دا كەلەتiن. بiراق بiزدi كەلدiڭ بە، كەتتiڭ بە دەپ جاتقان جان بولمايدى. ايتەۋiر، بiر شەتتەن ورىن تيiپ، قاتىسقانىمىزدى قاناعات ەتiپ قايتامىز. بiزدiڭ كوشەرباي باستاعان باسقا باۋىرلارىمىزعا نەگە شاقىرۋ بەرiلمەيدi? سوستيىپ رايحان ەكەۋمiز عانا بارامىز. قانشاما كەشتەرi ءوتiپ جاتسا دا تيiستi مەكەمەدەگiلەر، ۇيىمداستىرۋ القاسىنداعىلار «مىنا كiسiلەر شاكەڭنiڭ باۋىرلارى» دەپ حالىققا بiراۋىز تانىستىرىپ، iلتيپات بiلدiرسە دە توبەمiز كوككە جەتiپ قالار ەدi. تiپتi, «وسى كەشتەن ءشامشi اعامىزدىڭ باۋىرلارىنا ەستەلiك» دەپ بiر قالامساپ سىيلاعان ەمەس. مۇنى بiر سىيلىق دامەتكەننەن ايتىپ وتىر دەمەڭiزدەر. كورiپ وتىرامىز، كەيدە الگi ۇيىمداستىرۋشىلار مەن باسقارما باسىنداعىلار شاكەڭدi ءومiرi كورمەگەن بiرەۋلەردi قولپاشتاپ، قولتىقتاپ، ءشات-شالەكەيلەرi شىعىپ جاتادى. نەگە؟ ويتكەنi, ولار دوكەيلەر، ابىرويى قالتاسىمەن ولشەنەتiندەر. سوندايدا جەتiم بالاداي بiر بۇرىشتا قالعانىڭا قاپالاناسىڭ. شاكەڭنiڭ ارۋاعى ءۇشiن بولسا دا بiزدiڭ ول جەردە ءوز ورنىمىز بار دەپ ويلايمىن. كەيدە كوڭiلدi سونداي جاعدايلار مۇنارلاندىرادى.

بiراق ءشامشiنiڭ ەسiمiن ەشكiم تومەندەتە المايدى. ول حالقىنىڭ جۇرەگiندە، ءان الەمiنiڭ بيiگiندە شولپان جۇلدىزداي جارقىراپ ماڭگiگە قالدى. ەڭ ۇلكەن باقىت – سول!

– اعىڭىزدان جارىلعان اڭگiمەڭiزگە راحمەت، قادىر اعا!

سۇحباتتاسقان اسحان مايلىباەۆا. 

Abai.kz