ەلىمىزدەگى، اسىرەسە، ءدۇبىرلى وقيعالار تۇسىندا قوزىپ كەتە بەرەتىن پاتريوتتىق سەزىمىمدى قايدا قويارعا بىلمەي، الاسۇرىپ جۇرگەندە، قۇداي ءوزى ءساتىن سالعان ءبىر وقيعا بولدى.

كۇندەگى ۋاقىتتا، كۇندەگى ادەتىممەن جولىمداعى تەاتر عيماراتىنىڭ تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتقانىمدا، تەاتردىڭ ارتقى ەسىگىنەن شىعىپ، ەشكىمگە كورىنبەي، اقىرىن عانا جىلىسىپ بارا جاتقان اباي قۇنانباەۆتى كورىپ قالدىم!.. قولپيعان ۇزىن شاپانىنىڭ ەتەگى جەر سىپىرىپ، اياعىن اسىعا باسادى. سۋرەتىندە شال سياقتى كورىنگەنمەن، ومىردە پىسىق، شيراق ادام ەكەنى كورىنىپ تۇر.

- ابەكە...يبراھيم قۇنانبايۇلى، ءسال ايالداڭىزشى، - دەپ، سوڭىنان تۇرا جۇگىردىم. - ايىپ ەتپەسەڭىز، سىزدەن سۇرايتىن بىرەر ماسەلە بار ەدى...

اباي قۇنانباەۆ جۋان موينىن بۇرىپ، ەنتىگىپ جەتكەن ماعان تاڭىرقاي قاراپ، تۇرىپ قالدى. ۇستىندەگى بۇگىنگى موداعا، تاۋەلسىز زامانىمىزعا ساي كەلمەيتىن كيىمدەرىنەن ىڭعايسىزداندى ما، جان-جاعىنا قاراپ، مازاسى كەتىڭكىرەپ تۇر.

- ساعان نە كەرەك؟..- دەدى، شاپانىنىڭ ۇزىن جەڭىن قايىرىپ، ساعاتىنا ءۇڭىلىپ قويىپ.

- كەشىرەرسىز... اتىڭىزدى كۇندە ەستيمىن... سۋرەتىڭىزدى ءار جەردەن كۇندە كورەم. بۇگىن ءسىزدى... ءوزىڭىزدى... تىرىلەي كورگەنىمە قۋانىشتىمىن!..

- تىرىلەي دەيسىڭ بە... حا-xا-xا!.. جارايدى، ايت شارۋاڭدى.

- ۋاقىتىڭىزدى كوپ المايمىن... ءسىز دانىشپان ادامسىز عوي، ولەڭدەرىڭىزدى مەكتەپتە وقىدىق... كەشە عانا ءبىر كىتابىڭىزدى تاۋىپ الىپ، قاراپ شىقتىم... جاقسى جازىپسىز. بۇرىنعى قازاقتار تۋرالى جازعان ەكەنسىز. ولاردى، نەگىزىنەن...سىناپسىز. سولاي عوي؟.. نادان دەپسىز، ءسوزى كوپ، كاسىپكە جوق دەپسىز. پارتيا قۇرىپ، داۋ قۋعان، ەل قىدىرىپ، بوس سەندەلگەن قىلىپ كورسەتىپسىز. قىمىز ءىشىپ، ەت جەگەنگە ءماز بولعان دەپ سوگىپسىز... ءتىپتى، ورىستى بىلاي قويىپ، نوعايعا ىلەسە المايدى دەپ ءتۇڭىلىپسىز... "ماقتانشاق، بەكەر مال شاشپاق" دەپ مىنەزدەپسىز... ودان دا سوراقىلارى بار... ءتىپتى كوپ!.. ايتۋعا اۋىز بارمايدى...

- ءيا، ءبارى راس، ايتتىم، جازدىم، سىنادىم... - دەپ، ءسوزىمدى ءبولىپ جىبەردى اباي. - نە سۇراعىڭ بار، جارقىنىم، اسىعىسپىن...

- سوندا دەيمىن دە، ابەكە، باس ەرىكسىز بەيشارا ەلىڭىزدى سونشا تۇقىرتقانىڭىز نە؟ بۇلاي بولمايدى عوي... قازاقتىڭ ەشبىر مىنەزىن جاقتىرماپسىز... ەل جاقسىلارىن مىنەپ، قوجا-مولدالاردى شەنەپسىز... قازىر، ءوزىڭىز بىلەسىز، تاۋەلسىز ەلمىز. سونىڭ وزىندە، ءسىز سياقتى سىناعىشتاردىڭ ارتىق-اۋىس ءسوزى جۇيكەمىزگە تيەدى. ولار دا تەك جامان جاعىمىزدى عانا كورەدى... بۇلاي بولمايدى عوي!.. ارقايسىمىز ءوز ەلىمىزدىڭ پاتريوتى بولۋعا ءتيىس ەمەسپىز بە، قالاي ويلايسىز؟..

اباي ماعان تاڭ-تاماشا قالىپ قارادى.

- شىراعىم-اۋ، سوندا، پاتريوت بولساق، باس سالىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى، ودان قالسا، تۇك كورمەگەندەي، باسقالار باياعىدا جاساپ تاستاعان كور-جەرىمىزدى داراقىلانىپ، ماقتاي بەرۋىمىز كەرەك پە... پالەندى قۋىپ جەتتىك، تۇگەننەن وزدىق دەپ؟!.

- نەگە كور-جەر؟.. الەم مويىنداعان قانشاما جەتىستىكتەرگە جەتىپ جاتىرمىز!.. كوسموسقا ۇشتىق... سپورتتان قانشاما ابىروي الدىق... دۇنيەنى ءدۇمپىتىپ قانداي شارالار ۇيىمداستىردىق... سونىڭ ءبارىن قالاي كورمەۋگە بولادى؟!. - دەدىم، پاتريوتتىق ەكپىنمەن قىزىنا سويلەپ. - كورشى ەلدەرگە قاراڭىز... قايسىسى سونداي تابىسقا جەتىپتى؟!.

- ءجا، - دەدى اباي، تاعى دا ءسوزىمدى ءبولىپ. - ايتىپ جاتىرمىز عوي سونىڭ ءبارىن، جاعىمىز تالماي، ايعايلاپ... ءوز ايعايىمىزدان ءوزىمىزدىڭ قۇلاعىمىز تۇنار بولدى!.. قۇلاعىڭ بىتەۋ مە، الدە ساعان بۇل دابىرا-قيقۋ ءالى ازدىق ەتىپ جاتىر ما؟ اپىرماي... كۇندە ءبىر جاڭالىق ويلاپ تاباتىن جاپوندار، ەۋروپا-امەريكالىقتار قالاي جەر باسىپ جۇرەدى ەكەن، وسى... كورشى ەلدەر دەيمىسىڭ؟ مەن ءبىر سوزىمدە ايتىپ ەدىم: جامانمەن سالىسىپ جاقسى بولا ما ەكەن، جاقسىمەن شەندەسىپ جاقسى بولماي ما دەپ... وقىماعان ەكەنسىڭ عوي. الدىمەن، انا باتىس پەن شىعىستىڭ جاقسىلارىنا جاقىندامايمىز با؟ سوسىن ماقتانساق بولماس پا؟ داراقى شۋ، داڭعازانى قويىپ، جۇمىس ىستەۋ كەرەك، باۋىرىم. جامان دەگەنگە، شىن جاماندار عانا شامدانادى. مەن ەلىمنىڭ ادام بولمايتىن جامانى بورداي توزىپ، جاقسىسى شىڭدالىپ، زور بولسىن دەپ سىنادىم. ونىڭ نەسى جامان؟..

مەن دايىن تۇرعان قارسى ءۋاجىمدى ايتپاق بولىپ، اۋزىمدى اشا بەرىپ ەدىم، اباي قايتا سويلەپ كەتتى.

- سوسىن... پاتريوت بولۋ ءۇشىن بىردەڭەگە ماقتانۋ - مىندەت پە؟.. ماقتاناتىن ەشتەڭەڭ بولماي قالسا شە؟.. وندا پاتريوت بولماي قالامىز با؟! وسى سەن...ماسەلەن، اكە-شەشەڭدى مىقتى، باي، اتاقتى بولسا عانا جاقسى كورەسىڭ بە؟ جانى اشۋ، كۇيىنۋ - سۇيگەندىككە جاتپاي ما، سەنىڭشە... اشۋلانساڭ، ىزا بولا الماي، كۇلسەڭ، قۋانا الماي شارشايتىن جاعداي كەشە، باس ەرىكسىز كەزدە دە بولدى. قازىر دە كوپ!.. "كورمەيىن دەسەم، كوزىم بار" دەپ، انە، اقىندارىڭ دا ايتىپ جاتىر...

- جاقسى، سولاي-اق بولسىن. سوندا پاتريوتيزم دەگەن نە، سىزدىڭشە؟! - دەدىم، شىدامىم تاۋسىلىپ.

- مەن ورىستىڭ ءتاۋىر جازۋشىلارىن ءبىراز وقىدىم عوي... اناۋ، كىم ەدى... ءيا، سالتىكوۆ-ششەدرين: "اياق استىنان، پاتريوتيزم تۋرالى ايتا قالىپتى... دەمەك، بىرەۋلەر تاعى بىردەڭەنى ۇرلاعالى جاتىر-اۋ، شاماسى" دەپ جازىپ ەدى. قۇداي ساقتاسىن، بىزدە ولاي ەمەس قوي... بىراق سول ءسوزدى ايتا بەرمەڭدەرشى قۇنىن كەتىرىپ، كوپ جاساعىرلار!.. "ەت-جۇرەكسىز ەرنىڭنىڭ ايتپا ءسوزىن" دەگەنىم بار ەدى، وقىساڭ... تەرەڭ سەزىم، ەل ءسۇيۋ - اۋىزدا ەمەس، جۇرەكتە. داراقى ايعايدا ەمەس - اشىعان، كۇيگەن جانىڭنىڭ ازابىندا، كوزىڭنىڭ ىستىق جاسىندا تۇر مولدىرەپ پاتريوتيزم.... پاتريوتيزم - ەلىڭنىڭ ەرتەڭىنە ءۇمىتىڭدى ساۋلە ەتىپ، قاراي-قاراي، جاساۋراپ، تالعان جانارىڭدا! ال...اندا-ساندا اۋىلىڭنىڭ اتى وزىپ كەلگەندەگى قۋانىشىڭدى ەلىمدى سۇيگەنىم دەپ مالدانا بەرمە، شىراق. ماسەلە وندا ەمەس... ەرتەڭ باسقا بىرەۋ وزادى... ناۋقان مەن دۇرمەك - وتەدى. سەن وزسا دا، وزباسا دا، جەڭسە دە، جەڭىلسە دە، كوشىپ كەتپەي، ماڭگى ورنىندا قالاتىن ەلىڭنىڭ ولقىسىن ويلاپ قايعىر، الدىمەن! اقىلىڭ، قايراتىڭ، بارىنەن بۇرىن، جۇرەگىڭ ءسۇيسىن جۇرتىڭدى! - دەپ، بەلگىسىز ءبىر الىس قيىرعا قىرانشا قاراپ تۇرىپ...- ءما-ءا-اسساعان! - لاعىپ كەتتى اباي! "قۋىپ" كەتتى مۇلدە... وسى، اقىن دەگەن قيالي xالىق، اسپانداماي، قاشان ادامشا سويلەپ ۇيرەنەدى؟!. وسىنى دا ءسوز دەپ ايتىپ تۇر ما؟ جوق، مىنا كىسى...شارشاعان. تۋراسىن ايتايىقشى - الجىعان... وكىنىشتى!.. سوندا دا بولسا، ادامنان ءۇمىت ۇزۋگە بولمايدى، ەندى مەن بار كۇشىمدى جيناپ، ابايدىڭ الدىنا سوڭعى ءۋاجىمدى تارتتىم:

- سىزدىكى دە دۇرىس شىعار... بىراق ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، بۇرىنعى باتىرلارىمىزدى، بيلەرىمىزدى، قازىرگى تۇلعالارىمىزدى ۇلىقتاماساق، تاۋەلسىزدىگىمىزدى جىرلاپ، دارىپتەمەسەك، كەشەگى بوداندىقتا ەزىلگەن ەڭسەمىز، جاسىعان رۋxىمىز قالاي كوتەرىلمەك؟

اباي ماعان شانشىلا قاراپ، مىرس ەتتى. كوزىندەگى مىسقىل ادام ولتىرەردەي ەكەن!.. بەكەر اباي بولدى دەيسىز بە...

- ءاي، شىراعىم، مەن ەسەپتەدىم، قازىر ءار اۋدان، وبلىسقا ونشاقتى باتىر، الدەنەشە اۋليە، بي-بولىستان كەلەدى ەكەن... باس-باسىنا توي جاساپ، ماقتانىپ جاتىرسىڭدار عوي، سودان مۇيىزدەرىڭ شىعار بولسا. قاراشى، انە، ءار اۋىلدا، بار جولدىڭ بويىندا - ات مىنگەن، نايزا ۇستاعان ءبىر-ءبىر باتىردىڭ تاس ءمۇسىنى. قانشاما ابىز-اۋليەنىڭ ەسكەرتكىشى!... كەي جەردە، ءتىپتى، قوس-قوستان! ال، جىرتىل، ماقتان، "رۋxىڭدى كوتەر"... قانشا قالاساڭ، سونشا پۇت بار بىزدە!.. الماتىداعى مەنىڭ ەسكەرتكىشىمنەن دە ۇلكەن كوبى!.. - دەپ، قارقىلداپ كۇلە ءتۇسىپ، ساقالىن ساۋمالاي سيپاپ قالعان... سول كەزدە، و، سايتان... قاۋعاداي ساقالى جالبىراي جۇلىنىپ، قولىندا كەتتى!.. كادىمگىدەي...جاق پەن يەكتەن اجىراپ، ءسىرا، اجەپتاىر سالماقتى ساقال بولسا كەرەك، قاپەلىمدە ابدىراپ قالعان ابايدىڭ ساۋساق ۇشىندا شايقالىپ، ءسال ءىلىنىپ تۇردى دا، سالپ ەتىپ، جەرگە ءتۇستى... ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەدىم!.. قارسى الدىمدا ساقالدى، تاقيالى، ۇيرەنشىكتى موسقال اباي ەمەس، تاقيانىڭ استىنا قايىرىپ تىققان ۇزىن شاشىن جالبىراتا، ساۋساعىمەن تاراقتاپ، قارقىلداي كۇلگەن جاپ-جاس جىگىت تۇر... ساقال كەتكەن سوڭ، تاقيام نە ءسان دەدى مە، قولىنا بۇكتەپ ۇستاپ الىپتى. نە ىستەرىن بىلمەي، ەسەڭگىرەپ قالعان ماعان قاراپ، قايتا-قايتا كۇلەدى... كۇلە تۇرىپ، ەڭكەيىپ، ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا ولگەن قارعاداي ەتپەتىنەن ءتۇسىپ، يلەكتەنىپ جاتقان ساقالىن جەردەن ءىلىپ الدى دا:

- قازىر اباي جوق بۇل ەلدە، - دەدى. - ىزدەپ اۋرە بولماي-اق قوي... مەن - ءارتىسپىن... كوشەنىڭ ارعى بەتىندە تۇرعان اناۋ ءبىر مەكتەپتى كوردىڭ بە؟ وقۋشىلارمەن كەزدەسۋگە شاقىرعان ءبىزدى. قۇر بارعانشا، "اباي" سپەكتاكلىنەن ءۇزىندى ويناپ بەرەيىك دەپ... سەن، داۆاي، باۋىرىم، پاتريوتپىن دەپ، بوس ايعايلاي بەرمەي، ءبىر دۇرىس جەلىم زاۋىتىن اشساڭدارشى!.. ايتپەسە، ابدەن زىقىمىز شىقتى. قاتتىراق سويلەسەك، وسىلاي...ساقالىمىز ءتۇسىپ قالا بەرەدى. ءسويت، براتان، زاۋىت اشىڭدار، "الەمدەگى ەڭ جاقسى جەلىمدى ءوزىمىزدىڭ جىگىتتەر شىعارادى!" دەپ، ماقتانىپ جۇرەيىك ءبىز دە... سوسىن قازاق ونەرىنىڭ پاتريوتى رەتىندە، اندا-ساندا بولسا دا، تەاترعا كەلىپ تۇرساڭدارشى، ازاماتتار!..

وسىنى ايتىپ، ول، ساقالىن دۇرىستاپ جاپسىرىپ الماققا، جاڭاعى شىققان ەسىگىنە اسىعىس قايتا كىرىپ بارا جاتتى... و، سايتان!.. مەن كىممەن سويلەستىم؟ جىن با، جوق، الگى... اباي قۇنانباەۆ پا؟.. مەن ونىمەن ءوزىمدى قاتتى تولعاندىرىپ جۇرگەن اسا ماڭىزدى ماسەلە تۋرالى سويلەسكىم كەلگەن. ال ول... ءارتىسپىسىڭ دەگەن!.. مەنى اقىماق قىلىپ، ويناپ... بۇلاي بولمايدى عوي!.. ال، جالپى، تەاتر... ءيا، ءبىر... كەلىپ، كورۋ كەرەك ەدى، شىنىندا...

تۇرسىنجان شاپاي

azattyq.org