ءبىزدىڭ اۋىلدا ەرەكشە ەكى شال بولدى. ءيا، ءالى ەسىمدە. كوڭىلىمىز ەرتەڭدى-كەش قۇبىلماي، ءوزىمىز اسىر-تۇسىر ويىننان باسقاعا بۇرىلماي جۇرگەن 6 جاستاعى كەزىمىزدە ول ەكى شالدىڭ «سۇحباتىن» كۇندە ءدال ۋاقىتىندا جاسىرىن تىڭدايتىنبىز.

ەكەۋدىڭ ءبىرى – قارشىعا  قارت. ءىرى دەنەلى. ءوزى دە، كيىمى دە، ساقال-مۇرتى دا ساپ-سارى. كۇن جىلىدا قوراسىنىڭ توبەسىندە نە قايىس ءتىلىپ، نە اعاش جونىپ وتىرادى.

ەكىنشىسى – توپاش قارت. قازاقى كوز مولشەرمەن ايتقاندا، قولتوقپاقتاي عانا. ءوزى دە، كيىمى دە، ساقالى دا قاپ-قارا. ساقالىن جالعىزسىراتىپ  ايتۋ سەبەبىم: ونىڭ ءبىر ۋىس بەتىنەن ءبىر تال مۇرت كورگەن ەمەسپىن. 

توپەكەڭ جيىرما ءۇيلى اۋىلدىڭ اربا-شانا عانا جۇرەتىن جالعىز كوشەسىمەن قارەكەڭ جاقتى بەتكە الىپ كەلە جاتادى. اندا-ساندا: «دۇنيە بۇراڭ-بۇراڭ-اي-ي-ي-ي-ي...» دەپ «اندەتىپ» قويادى. «انىندە» باسقا «بوتەن» ءسوز جوق. جەتىنشى رەت «شىرقاپ» بولا بەرە قارەكەڭە جەتىپ توقتايدى دا، ونىڭ جۇمىس تۇرىنە قاراي: «تىلەر كوبەيسىن!» نەمەسە «جونار كوبەيسىن!» دەيدى، ىشقىنا سويلەپ. داۋىسى جىڭىشكە. ماسىسىنە – كەبىسى. قارەكەڭ ءبىر جوتكىرىنىپ الىپ: «كەمدىگى سەنىمەن تولسىن!» دەيدى. داۋىسى جۋان. بىلەگىندە – سويىلى.

– بۇگىن سەن ماعان سالەم بەرمەدىڭ، نە ءبىتىرىپ وتىرسىڭ؟ –دەيدى توپەكەڭ، نارازىلىق نوتاسىن جولداپ.

– بۇگىن ساعان سالەم بەرمەگەنىم – سەنىڭ بەس-التى جايالىقتى مەنەن كەم توزدىرعانىڭ ەسىمە ءتۇستى. سەنىڭ «بۇراڭ-بۇراڭ دۇنيە-اييىڭدى» تۇزەتسەم   دەپ وتىرمىن، – دەيدى قارەكەڭ مىرس ەتىپ.

«ەكەۋى – قۇرداس» دەگەندى ەستىگەنبىز.

– تۇزەلەتىن دۇنيە جوق، كورەرسىڭ، مۇسابەككە كەتتىم، – دەپ توپەكەڭ ارى قاراي جىلجيدى.

– دۇعاي سالەم ايتا بار. داۋىسىڭدى  كوتەرىڭكىرەپ «اندەت!»، – دەپ قارەكەڭ تاعى مىرس ەتەدى.

مەن بۇگىندە  بىزدە: «ەت پەن ءسۇت ەكى پايىز قىمباتتادى»،  «نان مەن شاي ءۇش پايىز قىمباتتادى»، «ىستىق سۋ مەن سۋىق سۋ ءتورت پايىز قىمباتتادى»، «ەلەكتر مەن جىلۋ بەس پايىز قىمباتتادى»، «كۇرىش پەن جايما التى پايىز قىمباتتادى»، «پاتەراقى جەتى پايىز قىمباتتادى»، «كيىم-كەشەك سەگىز پايىز قىمباتتادى»، «تەلەفون توعىز پايىز قىمباتتادى»، «...قىمباتتادى ...باتتادى ... ادى-بادى» دەگەندى ەستىگەن ساتتە سوناۋ توپەكەڭنىڭ قارەكەڭە: «تۇزەلەتىن دۇنيە جوق، كورەرسىڭ» دەگەنى ەسىمە تۇسە قالادى دا، بۇگىندە ءاۋتوماشىنى ىعى-جىعى كوشەمىزگە اتقىپ شىعىپ، سول، مەنىڭشە، ساۋەگەي شالدىڭ اۋەنىمەن: «دۇنيە قىمباتتاي بەرەدى-اي-ي-ي-ي-ي...» دەپ «اندەتكىم» كەلىپ كەتەدى. بىراق، قۇلاق-قۇلىقسىز زامان كىمنىڭ ءانى مەن زارىن تىڭداپ جاتىر، قوي، جالعىز كەڭىردەگىمدى ايايىن، كارى كوزىمدى دە ونى-مۇنى بىردەڭە وقىپ شارشاتپايىن دەپ، قازاقى تەلەارنالارىمىزدى تۇگەندەۋگە كىرىسەمىن. سول-اق دەيىن، كوڭىل شىركىنىم التى قابات اسپاننىڭ بەرى قويعاندا بەسىنشىسىنە قارعىپ كەتە  بارادى. نەگە  قارعىماسىن-اۋ! كورەتىنىم: تەلەارنامىزدىڭ بارىندە سان الۋان سالتاناتتى جيىن، ءار كۇنى ءارتۇرلى جانە قىرىق رۋدان، تويىست، «دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنداعى» ەسەپسىز ەلدەن جينالعان، اعى بار، سارىسى بار، قاراسى بار، قوڭىرى بار، مىناۋسى سىقيىپ، اناۋسى قىزىل-جاسىل كيىنگەن ەركەك-ۇرعاشى جۇرت. كونگرەسس، اسسامبلەيا، كونفەرەنتسيا، سيمپوزيۋم، كەزدەسۋ دەي مە، –  شەتىنەن دۇنيەجۇزىلىك! بايانداما ما-اۋ، ءجارىسسوز بە-اۋ، پىكىرلەسۋ دەي مە-اۋ، ايتەۋىر، ەكى-ءۇش وتار قوي ەركىن سياتىن زالدار سوزگە لىقا تولادى. ءوزىمىزدىڭ قازاعىمىز بەن ورىسىمىزدىڭ سوزدەرىن وزدەرىنەن، وزگەلەردىڭ سوزدەرىن ورىسشاعا سۋداي ء تىلماشتارىنان ەستيمىن.  اسپاننىڭ استىڭعى جاعىندا  قازاقتىڭ استاناسىنان كەڭ قالا جوقتاي، باسقا جۇرتتار جۇمىستان باس الا الماي، قازاقتار جۇمىس تابا الماي ەرىگىپ جۇرگەندەي...  ءاي، بۇل دا ءبىر داۋرەن عوي، «كۇندە جيىن، كۇندە تويعا» نە جەتسىن بۇل كىرپىكتەي قىسقا عۇمىردا، نە بولسا دا، بىردەڭە بولىپ جاتقانى كەرەك تە، ءا؟!. جينالىپ  الىپ،  جىمىڭداپ-قۋتىڭداپ جۇرەتىندەردىڭ اۋىزدارىنا قاراپ وتىرا بەرەيىكشى! ونى-مۇنىعا كەدەيمىز دەسەك تە، ءسوز بەن جيىن-جينالىسقا بايمىز عوي، ۋاقىتىمىز ارتىعىمەن جەتىپ جاتىر، ءبىزدى ءوزى ىزدەپ كەلگەن ءسوزدى «ۇيىرىمەن ءۇش توعىز»   دەپ تىڭداي بەرەيىك تە، كانەكي:

– قازاقستان رەسپۋبليكاسى – شەكسىز باي ەل! ونىڭ بار بايلىعىن بۇل عاسىردا  ەسەپتەپ ءبىتىرۋ مۇمكىن ەمەس!

– قازاقستاننىڭ مۇناي قورى تاۋسىلمايدى! تاۋسىلار بولسا، سوڭعى تامشىسى قاشان تامارى بەلگىسىز!

– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ گازى – دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ساپالى گاز! ۇرلەپ قالساڭ، لاپ ەتە تۇسەدى!

– قازاقستان اسا قۇندى ءتۇستى مەتالدارىنىڭ مولدىعى جاعىنان الەم ەلدەرىنىڭ ەڭ الدىندا! ال گاپ الەم ەلدەرىنىڭ سانىندا ەمەس، سول قازىنادان قۇرالاقان ء ومىر ءسۇرۋشى قازاقتاردىڭ سانىندا!

– قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىك كەلمەي تۇرعان جىلدارى ءوزىنىڭ ەلەكتر قۋاتىن كورشى ەلدەرگە ساتىپ، ءوزى دە قارىق بولاتىن، كورشىلەرىن دە قارىق قىلاتىن! تاۋەلسىزدىك كەلگەننەن كەيىن ەلەكتر قۋاتى، كورشىلەرىن قويشى،  وزىنە دە جەتپەي، ونىڭ ەسەسىنە رەسەي ەكەۋى، ءبىر كۇنى كارەسىنگە قاراپ قالماس ءۇشىن، ءبىزدىڭ بالقاش جاقتا اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالاتىن  بولدى! ءسىرا، اناۋ الگى چەرنوبل اپاتىمەن ايقاسقان  قازاقستاندىقتاردىڭ سانى جىل سايىن كەمىپ بارا جاتسا كەرەك!

– قازاقتىڭ جەرى شەكسىز – كەڭ-بايتاق! مىسالى، جەر شارىن مەكەندەپ جۇرگەن قىتايلار تۇگەل كوشىپ كەلسە دە، ەمىن-ەركىن كەرىلىپ-سوزىلىپ جاتا بەرەدى!

– قازاقستان – وتىز كۇن ويىنى بار قىرىق كۇن تويدىڭ رەسپۋبليكاسى. استانا دەگەن قالاسى – ونىڭ اشتارى جوق، توقتارى كوپ استاناسى. جىلدا مۇندا «قالا كۇنى» الەمدە جوق جومارتتىقپەن تويلانادى، ءار تويىنا جۇزدەگەن ميلليون تەڭگە جۇمسالادى. «دۇرىس!». قالاداعى ءۇيسىز-كۇيسىزدەر «وتريادى»  «شاگوممارشتاپ»  جۇرە تۇرسىن!

– استانا – الەم قالاسى!

– قازاقستان رەسپۋبليكاسى كەلەسى  جىلى دۇنيە جۇزىندە بار دىندەردىڭ دىڭگەگىنە اينالادى! ء دىندار بوزبالالار مەن بويجەتكەندەر جازدا دا ورانىپ-قىمتانىپ، ال ءدىنسىز جىگىتتەر، تويىست، مىگىتتەر مەن سوياۋشاش، بوياۋكوز قىز-قىرقىندار جازدا جالاڭاش جۇرەتىن بولادى! ول كۇنگە، اسىرەسە، قىز-قىرقىن اتاۋلىنىڭ دايىندىعى قىزۋ، قازىردىڭ وزىندە ومىراۋلارى اشىق، بوكسەلەرى شاشىق!

– قازاقستان ەكونوميكالىق دامۋدا باسقا ەلدەردىڭ بارىنە ۇلگى بولۋدا! اقش، قىتاي، جاپونيا، انگليا، فرانتسيا، المانيا، وڭتۇستىك كورەيا، مالايزيا، سينگاپۋر «ەكونوميكالىق دامۋدىڭ قازاقستاندىق جولىن» جانتالاسىپ زەرتتەۋ ءۇشىن ارناۋلى اكادەميا اشۋعا كىرىستى!

– الەم قازاقستاننان ءتالىم الاتىن كەز كەلدى!

– قازاق ەلى – ماڭگى ەل، وعان بۇكىل الەم كوز تىگىپ وتىر! اسىرەسە ونىڭ قۇرىلىستارى كۇندىز-ءتۇنى قىزىپ جاتقان 80-90 قاباتتى عيماراتتارىنا! رەسپۋبليكانىڭ باسپاناسىز ونداعان مىڭ وتباسى سونى ماقتان ەتۋدە!

– قازاقستان رەسپۋبليكاسى الداعى 5 جىلدا بۇكىل جەر شارىنىڭ  حالىقتارىن  دوستاستىرادى! ەشقايسىسى ەسىگىنە قۇلىپ سالمايتىن، تەرەزەسىن تەمىر شارباقپەن تورلامايتىن بولادى!

– قازاقستان – تۇرىك دۇنيەسىنىڭ التىن قازىعى! قازىقتىڭ ۇزىندىعى قىرىق كەز، جۋاندىعى جيىرما كەز بولاتىنى جوبالانىپتى، ەندى ونىڭ سالماعىن  حالىقارالىق ستاندارتقا ساي ەتۋ ءۇشىن حالىقارالىق كونفەرەنتسيا شاقىرىپ، بۇكىلتۇركىلىك كوميسسيا قۇرۋ كەرەك!

– قازاقستان رەسپۋبليكاسى – ورتا ازيانىڭ شاڭىراعى! ونداعى باسقا رەسپۋبليكالار ۋىق  بولادى، ال كەرەگەسى ىزدەستىرىلۋدە!

– قازاقستان الداعى 10 جىلدا جان باسىنا شاققاندا مال ونىمدەرىن وندىرۋدە اناۋ امەريكا قۇراما شتاتتارىن عانا ەمەس، مىناۋ قىرعىزستان مەن بەلورۋسسيانى دا قۋىپ جەتىپ، باسىپ وزاتىن بولادى!

– قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوبىشوڭكى وق وتپەيتىن ءاۋتوماشىن شىعارۋدا الداعى 15 جىلدا  جاپونيا مەن المانيانى كوز جەتپەيتىن الىسقا تاستاپ كەتەدى! ءيا، ءوزى شەتكە ايداپ جاتقان مۇنايىنىڭ ءاربىر ون بوشكەسىنىڭ ءبىر بوشكەسى بەنزين بولىپ قايىرىلىپ  كەلگەن سوڭ!

– قازاقستان الداعى 20 جىلدا ەكى، نە ءۇش عىلىم اكادەمياسىن  اشۋدى جوسپارلاپ وتىر!  

– قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى الداعى 25 جىلدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى مەن يۋنەسكو-نىڭ التىن-كۇمىس مەدالدارىمەن، بىردە-ءبىرى شەت قالماستان، ءتۇپ-تۇگەل ماراتتالادى دەپ كۇتىلۋدە! ال ماراپاتتىڭ كوكەسى    قازاق ەلىندە!

– قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا الداعى 30 جىلدا بالا باقشالارىنا شەيىن ءىس قاعازدارىن اعىلشىن جانە قىتاي تىلدەرىندە جۇرگىزۋگە جەتىسۋ ناۋقانى الداعى جاڭا وقۋ جىلىندا باستالاتىن بولادى! مينيسترلەرى 15-20  اي سايىن اۋىسىپ  جاتاتىن ەلدە ولاي بولماعاندا شە؟!

– قازاقستاندا الداعى 35 جىلدا وي ەركىندىگى مەن ءسوز بوستاندىعىنا شەك قويۋ مۇلدە جويىلادى، ال تاريحي ول شاراعا سەنگىسى كەلمەيتىن جەكە تۇلعالار مەن ۇجىمدار ادام قۇقىعى مەن زايىرلى مەملەكەت ءتارتىبىن تۇسىنبەيتىندەر رەتىندە قازىردىڭ وزىندە قاتاڭ جاۋاپقا تارتىلىپ جاتىر، تارتىلا بەرەدى دە! بارەكەلدى!

– قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا الداعى 40 جىلدا ءاربىر جۇمىسشىنىڭ ايلىق  جالاقىسى ورتا ەسەپپەن نە 60000 دوللار، نە 70000 يۋان بولاتىنى ءسوزسىز! تەڭگەمەن ەسەپتەپ باس قاتىرماعان دۇرىس!

– قىسقاسى: قازاقستان 2050 جىلى ءاربىر ەلۋىنشى ادامىن – ميلليونەر، ء   اربىر ءجۇزىنشى ادامىن – ميللياردەر ەتۋدى  جوسپارلاۋدا!..

ويپىرىم-اۋ، ءاۋتوماشىننىڭ توبەسىنە تاۋىق جۇمىرتقالارى ءسوزسىز سول زاماندى مەن كورە الماي، «...قىمباتتادى ...ادى-بادىدا» قالا بەرسەم دە، ۋا، نەمەرە-شوبەرە-شوپشەكتەرىم كورەتىن بولدى-اۋ!.. ماقتانىشتىڭ ىستىق جەلى ونە-بويىمدى كەۋلەپ، كەرنەپ، بايعۇس باسىم ۇيتىلە جازدادى ما، جانىپ كەتە جازدادى ما، بىلەر جوق، الدە كۇبىرلەپ، الدە سىبىرلاپ، الدە ايقايلاپ پا، ونى دا بىلمەيمىن: «ا، قۇداي! ءبىزدى ء"تىل-كوزدەن" ساقتا!» دەپ جالبارىنا باستادىم...

عابباس قابىشۇلى

Abai.kz