ءسوزى مەن ءىسىنىڭ ءمانى كەم ءماجىلىستىڭ تورىندە ۇيەلەپ جاتاتىن ۇلكەن كىسى – قابيبوللا جاقىپوۆ (سۋرەتتە)  كەشە ابدەن-اق قىرتتى. ۇلى جارىقتا دارەت سىندىرىپ العانىنىن قاتىنىنا ايتىپ ماقتاناتىن اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنداعى جۇمان قىرتتان دا ارمەن قىرتتى. قابيبوللانىڭ قاسىندا «جۇمان قىرت» دەگەنىمىز – بەيكۇنا قىرت ەكەن. ويتكەنى جۇماننىڭ قىرتتىعى – بالاسىنا ءتۇتىن ورگەن تۇڭىلىكتى باقتىرىپ، تۇستىك اڭدىپ، تەكەلەرگە اقىل ايتۋدىڭ اينالاسىنداعى ەزبەلىك قوي. ال، مىنا كىسى... مىنا كىسى مارتەبەسى جوعارى مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ادام. ءماجىلىس توراعاسى. بەيىمبەت ءمايليننىڭ جەلدىباي جىندىباەۆى سياقتى «ناقا بولماسا ماسەلەنى قابىرعاسىنان قويىپ جىبەرەتىن» قۇدىرەتكە يە. سونىمەن قابيبوللا نە دەپ قىرتتى دەيسىز عوي؟ شامامەن بىلاي دەپ قىرتتى:

«-ءبىرتالاي ءبىزدىڭ قازاقستاندىقتار باسقا ەلدەرگە كەتىپ قالدى. گەرمانياعا، روسسياعا، ۋكرايناعا كەتىپ قالدى. ولار دا قايتامىز دەسە، ولارعا دا جاعداي تۋدىرۋىمىز كەرەك» (دەرەك كوزى: 31 ارنا. http://www.31.kz/video/show/id/9626/show/ib) .

بۇگىنگىدەي قيان-كەسكى قيلى زاماندا بۇدان ارتىق نە دەپ قىرتۋعا بولادى؟ بىرىنشىدەن، ء«بىرتالاي ءبىزدىڭ قازاقستاندىقتار باسقا ەلدەرگە كەتىپ قالسا»، مىسالى: رەسەيگە، ۋكرايناعا، گەرمانياعا (ت.ب.) ول ولاردىڭ تاريحي تاڭداۋى ەدى. تاريحي وتاندارىنا ورالۋدىڭ قامى ەدى. 1991 جىلدان بەرى قاراي  حالىقارالىق  قاۋىمداستىقتاردىڭ قاتارىنان ورىن الىپ جاتقان، دەموكراتيا «داڭعىلىنا»  بەل بايلاپ تۇسكەن  قازاقستان ەشكىمنىڭ جولىن كەسىپ، تاڭداۋىنا قارسى تۇرا المايدى. «كەتەمىن» دەيتىن اعايىن كەتەدى، «كەلەمىن»  دەيتىن اعايىن كەلەدى.

ەكىنشىدەن، ء«بىرتالاي ءبىزدىڭ قازاقستاندىقتار باسقا ەلدەرگە كەتىپ قالدى»، - دەپ بۇگىنگى ءماجىلىس توراعاسىنىڭ وكىنىش ءبىلدىرۋى ساياسي قاتە بولىپ تابىلادى. نەگە دەسەڭىز، جاقىپوۆتىڭ «جانايقايى» بىلايعى جۇرتقا «قازاقستان تاۋەلسىزدىك الا سالىسىمەن ەلدەن ورىستاردى، ۋكراينداردى، نەمىستەردى قۋىپتى، ىعىستىرىپ ايداپ شىعىپتى» دەپ ەستىلەدى. تۋراسىنا كوشسەك، قازاقستان بيلىگى قازاقتاردان وزگەلەرگە قىسىم كورسەتىپ، ديسكريميناتسيا جاساعان بولادى.  الگى سوزىمەن ءماجىلىس توراعاسى  قازاق مەملەكەتىنىڭ  شاڭىراعى استىندا تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ مادەنيەتى مەن داستۇرىنە ۇيرەنگەن دياسپورالاردىڭ كوڭىلىنە كۇدىك سالىپ، پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ شيرەك عاسىردان بەرگى ساياساتىن تارك ەتتى.

ۇشىنشىدەن، جاقىپوۆ بارىپ جالبارىنىپ جالىنسا دا، اياعىنا  جىعىلسا دا وتانىن تاۋىپ ورنىعىپ قالعان «قازاقستاندىقتار» قازاقستانعا قايتىپ ورالمايدى. وتانىن تاپقانداردىڭ اراسىندا ازىن-شوعىن (بىرەن-ساران دەگەنىمىز عوي)  بىرەۋلەر كەرى كوشىپ، «قۇتتى مەكەنىم - قازاقستانىم» دەپ ءبىر جولا كوشىپ كەلسە، قۇشاعىمىزدى جايىپ، قۋانا قارسى الامىز. ءبىز قازاق سونداي حالىقپىز.

تورتىنشىدەن، بۇرىنعى «قازاقستاندىقتاردىڭ» قامىن جەپ، قابىرعاسى قايىسىپ، ەڭىرەگەندە ەتەگى جاسقا تولىپ وتىرعان قىرتىمىز قازاقستاندىق بولعىسى كەلەتىن قازاقتاردىڭ الدىنان ەش ويلانباستان ور قازا سالدى. قانداي ور دەيسىز بە؟ قازاقستانعا كەلتىرمەۋدىڭ، قازاقستان ازاماتتىعىن يەلەنۋدىڭ قيىندىعىن «قاماتاماسىز» ەتكەن ور. ناقتىلاي ايتساق، كوشى-قونعا قاتىستى زاڭ جوباسىنىڭ ىشىندە كوشىپ كەلەتىندەردەن سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما تالاپ ەتىلەتىن باپتىڭ ماجىلىستە ەش وزگەرىسسىز ماقۇلدانۋىنا توراعا جاقىپوۆ جاڭاعى سوزىمەن پارمەن تۋدىردى. جالپى، انىقتاما تالاپ ەتۋدەگى جاقىپوۆتاردىڭ جىرى: سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما تالاپ ەتىلمەسە، ەلىمىزگە تەررورشىلار مەن ەكسترەميستەر كىرىپ كەتۋى مۇمكىن دەگەنگە سايادى. سوندا، قازاقستان وكىمەتى قىتايدا تۇراتىن قازاقتاردىڭ ءبارى ەكستەرميست، تەرروريست دەپ كۇدىكتەنە مە؟ دەمەك، قازاقستان بيلىگى ءۇشىن قحر تەررورشىلار مەن ەكستەرميستەردىڭ ەلى بولعانى عوي. بۇل ماسەلە  ەكى ەلدىڭ اراسىندا ۇلكەن اڭگىمەگە اينالىپ كەتپەس ءۇشىن قازاقستان بيلىگى مىنا جايتكە كوڭىل ءبولۋى كەرەك. بۇنى وسىعان دەيىن دە سان مارتە جازدىق، سونى جانە قايتالايىق: قىتاي وكىمەتى قىتاي ازاماتىنىڭ قولىنا تولقۇجات ۇستاتسا، ول ادام قحر زاڭدارى بويىنشا قىلمىس جاساماعان ادام. قىلمىس جاساماعان ادامىنا قحر وكىمەتى «سوتتالماعانى تۋرالى انىقتامانى» "اكە" دەسەڭدە بەرمەيدى. يران يسلام رەسپۋبليكاسى دا سولاي ىستەيدى. «سوتتالمادىڭ با، قىلمىسقا قول بىلعامادىڭ با، مىنە پاسپورتىڭ. بىراق، كوشىپ بارعان جەرىڭنەن «سوتتالماعىنىم جونىندە انىقتاما قاجەت ەدى» دەپ سۇراپ كەلمە». وسىنى قابيبوللانىڭ ءوزىن قوي، نەمەرەلەرى ۇعاتىن ۋاقىت بولدى. بىراق، ۇقتىرماسى ۇقتىرمايدى. ال، بۇنداي اقپاقۇلاق  «ۇعىمسىزدىقتىڭ» شىن اتى – ساتقىندىق!

الا قاعازدىڭ بەتىندەگىنى ەجىكتەپ وقىپ، كۇن وتكەن سايىن ەلتسينگە ۇقساپ بارا جاتقان II دارەجەلى اۋليە دانيل وردەنىنىڭ يەگەرى جاقىپوۆ مىرزا: «-ءبىرتالاي ءبىزدىڭ قازاقستاندىقتار باسقا ەلدەرگە كەتىپ قالدى. گەرمانياعا، روسسياعا، ۋكرايناعا كەتىپ قالدى. ولار دا قايتامىز دەسە، ولارعا دا جاعداي تۋدىرۋىمىز كەرەك»، - دەيدى. قىرتادى،ءا؟.. قىرتپاسا، «باسقا ەلدەردەن» قازاقستاندىق بولۋعا اسىعىپ، الىپ ۇشىپ جەتكەن باۋىرلارىنا ازاماتتىق الۋدىڭ جاعدايىن الدىمەن جاساپ بەرمەي مە؟..

داۋرەن قۋات

Abai.kz