ورازبايدىڭ ابايدى جوقتاۋى
«اباي جولى» رومانىنىڭ ءون بويىندا اباي ادiلەتتiك ەتەر جيىن توپ iشiندە، ونىڭ قارسىسىندا جارىپ سويلەر سوزiمەن، ىقتى-جاردى تىڭداماس كەسەك iسiمەن «جالعىز كوزدi, ۇزىن سەلدiر قارا ساقالدى، جال تۇمسىق، جار قاباق، ەر ءجۇزدi ورازباي» وتىرادى. ورازباي «اباي جولى» ەپوپەياسىنىڭ 2-كiتابىنىڭ ءۇشiنشi تاراۋى «ەڭiستەدەن» ءتورتiنشi كiتاپتىڭ سوڭعى تاراۋىنا دەيiن ابايعا قارسى كۇرەسەر پالەلi توپتىڭ باسىندا جۇرەدى. سول ورازبايدى مۇقاڭ تiرiسiندە كورگەن. تۇراعۇل قىزى اقىش ەستەلiگiندە مۇقاڭ ورازباي نەمەرەسi مەدەۋۇلى سانياز ۇيiندە 1918 جىلى ايلاپ جاتىپ، ورازباي اۋلەتiمەن ارالاستا بولعانىن ايتادى.
ورازباي اققۇلىۇلى (1837-1921) – توبىقتى ەلiندەگi بۇعىلى بولىسىنىڭ بايى، قاجى. رۋى – ەسبولات. شەجiرەدە مۇسابايدان تولىمقوجا، شەگiر، شەگiردەن – بورانشى، ودان – ەسبولات. كايىپبەردi – ەسبولاتتىڭ اسىراپ العان بالاسى. قايىپبەردiدەن قوشقار، ودان اققۇلى تۋادى.
ورازباي «ەل كوزi» قىلا ما، يا شىنى ما اباي دۇنيە سالعان سوڭ، اقىن ەسiمiن اۋزىنان تاستاماي ءول-ولگەنiنشە ارداقتاپ وتىرىپتى. اباي دۇنيەدەن قايتقانىن ەستۋ ساتiندەگi ورازباي ارەكەتi ەلگە كەڭ جايىلعان.
ابايدىڭ دۇنيەدەن وتكەنiڭ حابارلاماقشى جانازاشى الدىمەن الىستاعى ەلگە اتتاندىرىلادى عوي. بالاشاقپاقتان دەگەلەڭدەگi قاراكەسەكتەرگە جiبەرiلگەن جانازاشىدان حابار ەستiگەن اعايىندارىنىڭ بiرi كەپ ابايدىڭ ولگەنiن ورازبايعا جايدان-جاي، تiپتi قۋانعانداي بوپ حابارلاي سالىپتى. ورازباي «وي، باۋىرىمداپ» بوزداپ جىلاپ كەتiپ، الگi ءپارۋايسىزدى ساباي جونەلiپتi. ورازباي «ويباي-ويباي، جەتەسiز يت! اباي ولگەنشە، ورازباي قوسا ءولدi, ارىسىڭ قۇلادى. كۇنiڭ ءسونiپ، ايىڭ باتتى! دەمەيسiڭ بە، ويباي! ەندi نە بولدىم! ويباي، اباي، اباي! مەن نەگە ارتىڭدا قالدىم!» – دەپ اڭىراپتى. باي ساباسىنا تۇسكەن سوڭ، جينالعان اعايىندار iشiنەن بiرi:
– ورازەكە، مىناۋىڭىز نە؟ تiرiسiندە ابايمەن سىيلاستىعىڭ جايى التى الاشقا ءمالiم بولدى. ال، ول جارىقتىق دۇنيەدەن كوشكەسiن مىنا جوقتاۋىڭىزدى ءتۇسiندiرiڭiزشi!– دەپتi.
ورازباي: «مەنi اياعى اسپاننان سالبىراپ ءتۇستi دەپ پە ەدiڭدەر؟ شىققان جەرiم بەلگiلi. شوكiمدەي ەسبولاتتان شىقتىم. تiپتi, شىنعا كەلسەك، ونىڭ دا بەل بالاسى ەمەس، اسىراندى قايىپبەردiدەن تۋامىز. كەڭ اللا الدىما مال بiتiردi. ماڭىمدا قارا-قۇرا بولسىن دەپ سەمەي ۋەزiنە شاشىراپ كەتكەن ەسبولاتتىڭ «ويداعى وتىز اربا جىنى مەن قىرداعى قىرىق اربا قۇتىرعانىن» جيناپ، شۇنايدىڭ قوس بيiگiندەگi ەكi ستارشىن ەسبولات ەلi ەتتiم. مەنi «ابايدىڭ كiم ەكەندiگiن بiلمەيدi»، «ونىمەن تەڭمiن دەپ الىستى» دەگەن كiسi قاتالاسادى. اباي «ەل بۇلiگi توبىقتى» دەپ تەگiن ايتقان جوق. مەن «ەل بۇلiگi» دەپ جالپاق توبىقتىنى اتاماي، «ەل بۇلiگi – ولجاي» دەر ەدiم. قاراڭدارشى، كوشبيكەدەگi بۇلiكتەن سوڭ، اباي ءۇش ولجاي — ايدوس، جاندوس، قايدوس باسىن قوسىپ، بiرiكتiرiپ ەدi, بۇلiنگەن توبىقتى بار ما قازiر. مiنە، اباي دۇنيەدەن وتكەن تۇستا، شۇكiر، توبىقتى بiر كiسiنiڭ بالاسىنداي ءبۇتiن ىنتىماقتى ەل. بۇل – اباي iسi. ابايدىڭ ءوزi سابالعاننان كەيiن كەك كۋماعانىن قالاي تۇسiنەسiڭدەر سەندەر؟!. اباي ءوز قاتەسiن ءتۇسiندi. قۇنانباي اۋلەتiنiڭ «قۇدايدان تۋدىق» دەيتiندەي زورلىق، زومبىلىعىن تىيمادى. ءوز باسىندا دا اسقاقتىق بولدى. سونى ۇقتى دا جارىقتىق «كەك ارتىنان كەك تۋادى» دەپ ايماعىنا، اعايىنىنا قۇشاعىن ايقارا اشىپ كەپ جiبەردi. حالىق قۇشاعىنا سىيدى دا كەتتi. ودان سوڭ، تۋىس جۇرتىن ابايدان اجىراتار كۇش جوق ەدi. بۇل، مەنiڭشە، ابايدىڭ ءوز جۇرتىمەن ماڭگiلiك تابىسۋى. ال، سەندەر سونىڭ ءبارiن بiلە تۇرا، سەن نەگە قارسى شىقتىڭ دەپ وتىرسىڭدار عوي. شىنعا كەلسەك، ابايمەن تەڭدەسكiسi كەلگەن مەن ەمەس، ءوز تۋىستارى – ولجايلار. جiگiتەك جۇرتى – كەشەگi كەڭگiرباي جۇرتى، كۇللi توبىقتىنى «ەل ەتتi» دەيتiن ۇلى بي اۋلەتi. ولار بيلiك باسىندا بولماسا دا، بار توبىقتىدان ۇستەم وتىرۋى كەرەك. ايداعىسى كەلسە، مالىن، العىسى كەلسە، جانىن السا دا جiگiتەكتەرگە ەشكiم توقتاۋ سالماۋى كەرەك. وعان كەشە قۇنەكەڭ، بۇگiن اباي جiبەرگەن جوق. ايدوستىڭ ءوزi iشiنەن كوتiباق كوپتiگiنە سەنiپ، قايدوس پىسىقتىعى مەن «پىش-پىش» وسەك، جۇعىمدىلىعىن بۇلداي ينەنiڭ جاسۋىنداي جەردەن ءوتiپ وتىردى.
مەن شە؟!. مەن ابايعا قارسى پارتيا – جiككە ەنiپ، ونىڭ باسىندا بولۋمەن اتىمدى شىعارعىم كەلدi. ويلاسام، ەل ارىسى اتالعان تۇستان، وعان قارسىنىڭ اتى دا ۇمىتىلماي، قاتار اتالادى ەكەن. اباي اتىمەن قاتار اتالعان ادامنىڭ ارمانى نە؟.. مەيلi, كەيiنگiلەر جامانداپ-اق سويلەسiن مەنi. ابايمەن بiرگە اتىم اتالىپ ءجۇرۋدi كiم قانشا مىڭ جىلقىعا ساتىپ الا الاتىنىن ايتسىنشى ماعان!
ءجا، شiرiكتەر شىندى ايتقىزدىڭدار-اۋ! جانازاشى دا كەپ قالار، قامعا كiرiسiڭدەر!»، – دەپ توقتاپتى.
«ۇلىلار مەكەنى» كىتابى الىندى
