ءجۇز پايىز قازاقتار تۇراتىن اۋىلداردىڭ نامىسسىز تاكسيلەرىنە دەيىن (قاي اعىلشىننىڭ ريزالىعىن تابايىن دەپ جۇرگەنىن قايدام؟) كولىكتەرىنىڭ توبەسىنە ء«تاحى» دەگەن جازۋى بار شاشكى تاعىپ الىپتى. 

–  تاحي... ەي، نامىسسىز، تەكسىز بولساڭ، جالپاقتاپ ءوت ءومىر باقي!
توبەسىنە «جالداناتىن كولىك» دەپ جازىپ السا شاشكىسىمەن قوسا شاشى ورتەنىپ كەتە مە؟ ءبىر تاكسيست:
–  بۇگىن كليەنت كوپ، نەگە دەسەڭ بۇگىن «ۆالەنتينا» كۇنى،  – دەپ، ىرجالاڭ-ىرجالاڭ ەتەدى. ءماز-مەيرام، ءوزىن شات-شادىمان باقىتتى سەزىنەدى. شىداي الماي:
–  نەمەنەڭە جەتىسىپ تۇرسىڭ، باۋىرىم-اي! –  دەدىم.
دالەلدەپ تۇسىندىرۋگە تىرىسىپ-اق باقتىم، قايتەيىن، ءوز قولىڭدى ءوزىڭ كەسەسىڭ بە، ماڭگۇرت جىگىت ءسوز يەسى ەمەس، ەز يەسى بولىپ شىقتى.

* * *

ارينە، اقىلدان جۇرداي جىگەرسىز جىگىت پەن قانسىز قىزعا اسىعا كۇتكەن قىمبات ءارى قيماس كۇن! بۇل كۇن بۇرىن كۇنتىزبەدە جوق ەدى. قاشان جانە قالايشا ءبىزدىڭ ياعني قازاقتىڭ كۇنتىزبەسىنە ەنىپ، تامىرىن تەرەڭگە، كەڭگە جايىپ، تاپجىلماستاي ورنىعىپ، ويىپ تۇرىپ ورىن العان؟ بۇعان كىم رۇقسات ەتىپ، كىم جول بەردى؟ دەمەۋشىسى كىم جانە كىمنىڭ يدەولوگياسى؟ ماقساتتارى نە جانە قورىتىندىسى قانداي؟ بيلىك، قوعام، زيالىلار، نامىستىلار، ۇلتشىلدار، قانە، قايسى ءبىرىڭ بوگەت بولىپ كۇرەس جاريالادىڭدار؟ كۇرەسكەندەرگە ايتارىم – ىستەرىڭنىڭ جەمىسى، كۇرەستەرىڭنىڭ قورىتىندىسى قانە؟ تىم بولماسا ساۋساقپەن ساناپ بىرەۋىن كورسەتشى؟ اۋىز تولتىرىپ بىرەۋىن ايتشى قانە؟ قولىندا بيلىگى بار قوعام كۇش بەرگەن «شايتاني مەيرامدى» قارۋسىز، جاياۋ، بىرەن-ساراڭ قارا حالىق توقتاتا الا ما؟ ءبىر جازباڭ مەن ءبىر ساعات ۋاعىزىڭا قارسى ينتەرنەتتىڭ «كاتيۋشاسى» 24 ساعات بويىنا شارشاماستان، ۇزدىكسىز ساتىرلاتىپ تويتارىس بەرىپ تۇرعان جوق پا؟ بايلاۋدا تۇرعان يت، نە بوس جۇرسە دە تەك سىلبىر ۇرگەن يت ەشكىمنىڭ جۇرەگىنە قورقىنىش ۇيالاتا المايدى. دەمەك، قۇر بەكەر، نەگىزسىز! ءبىزدىڭ مىسال مىناعان سايادى: قولىمىزداعى باۋىر ەت بالامىزدى اۋزىنان وت شاشقان اجداھا ەرىكسىز، جويقىن كۇشپەن جۇلىپ الىپ، جۇلمالاپ شايناۋدا. قىلقىتۋعا ءسال-اق قالدى. ءالسىز قۇل قىزىل قان، تەك قانا شىرىلداعان داۋىسى عانا ەستىلەدى. سالدەن سوڭ ول دا توقتاماق! ال ءبىزدىڭ قولدان كەلەتىن قايران: ء«اي، جات، قوي، كەت، جىبەر دەيمىن، قۇتقارىڭدار، كومەكتەس» دەۋمەن عانا شەكتەلۋدە. قازاقتا: «مىڭ ەستىگەنشە ءبىر كور»، «مىڭنىڭ ءتۇرىن بىلگەنشە ءبىردىڭ اتىن ءبىل»، «مىڭ ايتقانشا ءبىر ىستە» دەگەن سەكىلدى ماقالدار بار. ياعني بىزگە ءىس كەرەك. ال ءسوز بوستاندىعى شەكتەۋلى قوعامدا بىرنارسە ىستەۋ مۇمكىن بە؟

تۋراسىن ايتايىن، قاقپامىز اشىق، سۇزگى جوق. قاناتى ۇزىن سۇرقيالار ەمىن-ەركىن اعىلۋدا. قاقپا تۇگىلى قاقپاعىمىز اشىلىپ قالعان. «قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى» دەگەندەي، اشىق قالعانعا كەز-كەلگەن بۇرالقى يت سارىپ كەتتى. بىلعانعان ميمەن ەۋروپاشا ويلاي باستادىق. ءجۇن جەپ، جاباعى تىشتىق. حارامدى – حالال، قالعانىن – وبال قىلىپ الدىق. جاستارعا بۇل مەيرامدى ۆالەنتينا قاتىن جاياۋلاپ كەلىپ، قارۋمەن، قورقىتىپ-ۇركىتىپ، زورلاپ بەكىتىپ كەتكەن جوق. بۇل – ءبىزدىڭ ەرمەلىلىگىمىزدىڭ كەسىرى! قوعام مەن بيلىكتىڭ كەيىنگى ۇرپاققا الاڭداماي ەركىنە تايراڭداتقانىنىڭ جەمىسى، ونىمەن قوسا كۇرەسپەگەنىنىڭ بەلگىسى! بۇل كاپىردىڭ، قۇدايسىزدىڭ مەيرامى! ياعني بۇل مەيرام بىزگە كاپىرلەر ارقىلى كەلدى. ەلىمىزدە 130-دىڭ ۇستىندە وزگە دياسپورا وكىلدەرى تۇراتىنى بەلگىلى. بيلىكتىڭ پايىمداۋى بويىنشا بۇل مەيرامعا قارسى شىققانىڭ – ەلىڭدەگى 130 وزگە دياسپوراعا، ونىڭ ۇستانىمى مەن سالت-ساناسىنا، سەنىمىنە قارسى شىققانىڭ بولىپ ەسەپتەلەدى. ءوز قانداسىمىزدى قيناساق تا «اسسامبلەيا» دەپ وزگەلەردى اسىرا سىيلامىز. بيلىكتىڭ بۇل مەيراممەن كۇرەسپەۋىنىڭ سالدارى دا وسى، ول ءبىر. ەكىنشىدەن، كۇنتىزبەدەگى 1-قاڭتار جاڭا جىل بىزگە ۇيرەنشىكتى مەيرام بولىپ قالدى. ونىمەن ءبىز كۇرەسپەك تۇگىلى جاڭالىق ەنگىزىپ ونى دامىتۋمەن الەكپىز. مەيرامدى شىرايلاندىرىپ، شىرشانى شىراينالدىرىپ جۇرگەنىمىز وتىرىك پە؟ ونى ءبىز قالىپتى جاعداي رەتىندە قابىلدايمىز. سەبەبى – پاتشامىزدىڭ ءوزى جاڭا جىلدى شاراپ قۇيىلعان قۇتىمەن تىلەك تىلەپ تۇرىپ اشىپ بەرەدى. كەيىن 8-ناۋرىز، اۆتورى تسەتكينا. بۇل مەيرامدى جاتىرقاماي وزدەرىنە ەتەنە ءسىڭىرسىن دەپ «انالار، ايەلدەر، ارداقتىلار مەيرامى» دەگەن جالاۋمەن بەتپەردەلەپ قويعان. ونىڭ شىعۋ تاريحىن ەل ابدەن ءبىلىپ بولدى. ول دا بىزگە قالىپتى جاعداي بولىپ قالدى. ەندى وسى ەكى ارادان «ۆالەنتينا» كۇنى باسىن قىلتيتىپ اتىپ شىقتى. ياعني «جەردەن شىققان جەلىم باتىر» مەيرامى ەرتەڭگى كۇنى الگى ەكى مەيرام سەكىلدى قالىپتى جاعدايعا اينالادى، اينالىپ تا ۇلگەردى. كەرىسىنشە ەندى قۇلپىرىپ، جايقالا بەرمەك.

ءبىز بۇل مەيرامعا كۇشىمىز كەلمەگەنى سول، بۇنى ەڭ بولماسا قازاقيلاندىرايىق دەپ شۋلاۋدامىز. ياعني ۆالەنتينا كۇنى ەمەس، «قىز جىبەك پەن تولەگەن، ەڭلىك پەن كەبەك، قوزى كورپەش پەن بايان سۇلۋ، ءلايلى مەن ءماجنۇن» كۇنى دەپ اتايىق دەگەن ءپالساپالار ورتاعا تاستالدى. بۇل – سورلى قازاقتىڭ، بولدىق، كوندىك، بەيشارامىز دەگەنىن بىلدىرەتىن يشارا! بۇل مەيرام – بىزگە ىڭ-جىڭسىز جىمىسقى كۇلكىمەن كۇڭىرەنە كىرىپ كەلدى. وپ-وڭاي ۇيا سالىپ، جەپ-جەڭىل جۇمىرتقالادى. ياعني بۇلار ءبىزدىڭ ەڭ ءبىرىنشى ينتەرنەت ارقىلى سانامىزدى جاۋلادى. دامىعان زاماننىڭ كەرى كەتكەن ادامى بولىپ قالدىق. ساپاسىز ادام ساناسىزدان پايدا بولادى. ساف التىندى توت باستى دەگەن وسى.

بۇل مەيرامدى جويۋ ءۇشىن ەندەشە نە ىستەۋ كەرەك؟ قانداي شارا قولدانعان ءجون؟ بۇل كوزگە كورىنىپ تۇرعان دەرت ەمەس. بۇل – اركىمنىڭ ساناسىنا، ميىنا سىڭگەن قۇرت-كەسەل! بۇل – وتا جاساپ سىلىپ الىپ تاستاۋعا كەلمەيتىن جەگىقۇرت! بىزگە ەش بىلدىرمەي قالاي كىرىپ كەلدى، ءدال سولاي بىزدە ەش بىلدىرمەي ىڭ-جىڭسىز قامىردان قىل سۋىرعانداي قىپ بۇل مەيرامدى ميدان جايمەن سۋىرىپ شىعارىپ تاستاۋىمىز كەرەك. شىن جۇرەكتەن، ەلەكتەن وتكىزىپ بارىپ قۇر ايقاي ەمەس، جانايقايعا سالۋىمىز كەرەك. مەيرامىمىز از بولىپ ءدال وسى مەيرامعا جەرىك بولىپ قالدىق پا؟ اينالايىندار-اي! ولاي بولسا اللانىڭ قالاۋىمەن، ءناسىپ ەتكەن ىرىزدىق-نەسىبەسىمەن، بەرگەن دەنساۋلىعىمەن كۇندە امان-ەسەن ءتىرى جۇرگەندەرىڭنىڭ ءوزى مەيرام ەمەس پە؟ ولسەڭ – قازا، قايعى، جىلاپ-سىقتاۋ، جوقتاۋ، قاسىرەت، قارالى كۇن! بۇل مەيرام – جاستار جابىسىپ الىپ ايىرىلمايتىنداي قانداي قاسيەتتەرگە يە؟ ا، ا، ونى ءبارى بىلەدى. بۇل جەردە مەيرامنىڭ ءناپسى قۇمارلىق دارەجەسى ءبىرىنشى ورىندا تۇر. بۇل مەيرام – ءتاتتى، شەكەر جالعان سەزىمدەرمەن بەزەندىرىلگەن، جۇرەكتى مىقتى دۋالاپ تۇر. ەكى سيقىرشى ءبىر-بىرىنە ۇرلانىپ قاراۋ، نۇرلانىپ قىلىمسۋ، قۇمارلانىپ قۇلشىنۋ، ارمانداپ اڭساۋ، تاعاتسىزدانا كۇتۋ، ويلانۋ، تولعانۋ، سەرگەلدەڭگە ءتۇسۋ، مۇڭايۋ، ەرەكشە ەركەلەۋ، نازدانۋ، راحات رومان، ساعىم ىشىندەگى ساعىنىش، بالاۋسا باقىت، شىرىن-ءشاربات، ىنتىق بال سەزىم، سىلانا ءسۇيىسۋ، بالمۇزداقشا ەرىپ قورعاسىنشا بالقۋ، ءارى قاراي جەتىنشى قاتقا كوتەرىلىپ شامادان تىس شالقۋ! ايتا بەرسە كوپ، مىنە، وسىنىڭ ءبارى جاستاردىڭ ءالسىز بۋىنىنا قانجار سۇعىپ تۇر.

بۇل مەيرام – جاستاردى ماڭگىلىك ماحاباتقا ەمەس، ءبىر كۇندىككە، ازعىندىققا جەتەلەيدى. ءبىر كۇنا – ءبىر كۇنانىڭ جارشىسى! كۇنا – كۇنا تۋدىرادى! «گراجدانسكي براك» دەگەندەر – وسى مەيرامنىڭ ءپىسىپ جەتىلگەن جەمىسى! بۇل مەيرامنىڭ توعىستىرار ءمۇيىسى – تۇنگى كلۋبتار، قىزتەكەلەر مەن ەركەكشورالاردىڭ كلۋبى، زيناقور مەن جەزەكشەلەر ءۇيى، جەتىمدەر ءۇيى مەن قارتتار ءۇيى، تىكەنەك سىممەن قورشالعان تۇرمەلەر، سوڭى باقا-شايان، قۇرت-قۇمىرسقا، ابجىلاندار مەكەنى – قورقىنىشتى سۋىق قابىر! تيىن ءۇشىن ءتانىن ساتقان قىزبەن تيىن ءۇشىن ونى تاسىعان تاكسيدىڭ كۇناسى ءبىر. بۇل مەيرامدى پايدالانىپ، سىلتاۋراتىپ كەلىپ دوسى جوقتا دوسىنىڭ كەلىنشەگىنىڭ قولىنان ۇستاپ، قۇتتىقتاپ، بەتىنەن ءسۇيۋ – حارام! زينا جاساعانمەن تەڭ! بۇل مەيراممەن ءبىر-ءبىرىن قۇتتىقتاۋ، گۇل سىيلاۋ، سمس حات جازۋ، ممس سۋرەت جىبەرۋ، الداۋ، ارباۋ – حارام! بۇل مەيرامعا ءۇن قوسىپ، ارلەپ، دامىتىپ، جالعاستىرعان، ناسيحاتتاعان، جىر-شۋماق، ءان شىعارعان، قانداي دا ءبىر ءوز ۇلەسىن قوسقان ادامنىڭ ءبارى – كۇناھار! بۇل كۇندى جەڭىل ويلايتىن، جەڭىل جۇرىستىلەر، زيناقورلىق پەن جەزوكشەلىككە ۇمىتكەرلەر عانا تاعاتسىزدانا كۇتەدى. بۇل مەيرام – قورعاپ الۋعا، بولماسا قانداي دا ءبىر دالەلدەرمەن اقتاپ الۋعا وتە لايىقسىز! شوققاعاردىڭ وققاعارى بولماي-اق قويىڭدار! سوندىقتاندا، تۇسىنە بىلگەن ادامعا دوڭىز بەن مايمىلدىڭ حارەكەتى كىمگە ۇلگى؟ ويلانىڭدار، باۋىرلار!

* * *

– ايتپاقشى، بۇل مەيرامنىڭ ءبىزدىڭ سانامىزعا سىڭۋىنە سەبەپ بولعان ناقتى كۇناھار ۇستالدى!
–  كىم ول، ايتشى بىزگە، كورسەتشى قانە، سازايىنىن تارتتىرايىق!
–  قولدارىڭنان كەلە مە؟
–  نەگە كەلمەيدى!
–  ول – ينتەرنەت!
– ء وي، قويشى، ازىلدەپ تۇرسىڭ با؟ ءبىز شىن كورىپ قالدىق قوي؟
–  ەندى، شىن ەمەي نەمەنە؟ قىلمىسكەر ۇستالدى، ەندى ونى تەك قانا ءولىم جازاسىنا كەسۋ كەرەك. وعان باسقا جازا قولدانۋ لايىقسىز!
–  قالايشا؟ ينتەرنەتتىڭ ءتۇبى بار ما ەدى؟
– ء تۇپسىز تەرەڭ بولسا نەگە كىرەسىڭدەر، جالعىز كوزدى ءديۋدىڭ كوزىنە نەگە تۇسەسىڭدەر!
– نە دەيدى؟ ينتەرنەتتىڭ دە يەسى بار ما؟
–  ارينە!
— ول كىم؟
– ءىبىلىس شايتان! الدە شايتاننىڭ ۇستىنەن ارىز جازىپ ونى سوتتاتا المايسىڭدار ما؟ تانىس-تىرەكتەرى، ەرۋشى جاماعاتتارى كوپ پە؟ ءبىر نارسەنى ۇق، باۋىرىم! ينتەرنەت – ەرتەڭگى كۇنى ءبىر كوزدى تادجالعا ەرەتىن اسكەرلەرىن دايىنداۋدا. ينتەرنەتكە بايلانعانىڭ – وسى باستان تادجالعا اسكەر بولىپ سايلانعانىڭ! سارباز بولىپ سانالعانىڭ!
–  ونى قالاي سوتتايدى، ونىمەن ءبىز قالاي كۇرەسەمىز؟ قىزىق ەكەن، ادام كوزگە كورىنبەيتىن زاتپەن كۇرەسە الا ما؟
–  كوزگە كورىنبەيتىن كۇنا جاساپ باتپاققا بەلشەلەرىڭنەن باتىپ جاتقان جوقسىڭدار ما؟ الدە جاساعان ساۋاپتارىڭدى قولدارىڭمەن ۇستاپ كوردىڭدەر مە؟ ونى كوزگە كورىنبەيتىن ءبىر عانا كۇشتىڭ كومەگىمەن عانا جەڭۋگە بولادى.
–  ول كىم؟
–  ول، جاراتقان يەڭ اللا-تاعالا! اركىم اللاسىن تىڭداپ، ونىڭ كورسەتكەن جولدارىمەن ءجۇرىپ، ايتقانىن ىستەپ، شايتانعا قارسى شىقسا، البەتتە ءىبىلىس-شايتان جەڭىلىس تابادى. ول ءۇشىن بيلىك باسىنداعىلاردىڭ ءوزى قۇدايىن ءبىلۋ كەرەك. بۇل مەيرامدى جويۋدىڭ جانە ءبىر ساياسي جولى بار. ونى تەك قانا «سول مايداندا قان توگەم» دەگەن ناعىز ساربازدىڭ وزىنە ايتام!
– ء ىم، ەندى تۇسىنىكتى بولدى.

ۆالەنتيناعا جول جوق!

اتاڭا نالەت، كاپىردىڭ ۆالەنتينى!
كۇنتىزبەگە جانە ءبىر پالە ءتيدى.
اقىلى تاياز، جاستارىمدى جاستايىنان،
جالعان عاشىق سەزىمدەرمەن الەكتەيدى.
قاۋقارسىز قوعام، بەتسىز بيلىك، زاڭىڭ ءالسىز،
ال ءبىزدىڭ ارنالارعا نە جەتپەيدى؟
«ماحاببات، عاشىقتاردىڭ مەيرامى» دەپ،
راديو، جۋرنال، تەلەديدار بەزەكتەيدى.
مەكتەپ پەن اتا-انا سوزىنە ەرسەڭ:
«مەيرام عوي، قۋانىش قوي، دىم ەتپەيدى،
ارينە جارنامانىڭ سالدارىنان،
شايتاننىڭ ارباۋىنا سىن وتپەيدى.
بەسىكتەن بۇگىن شىققان ءسابي قىزدار،
شىعا الماي جالعان سەزىم قۇرساۋىنان،
ەرتەڭىنە قويانشا كوجەكتەيدى.
«ودينوچنىي مات» دەگەن وردەن بەرىپ،
قوعام ونى «مۇنداي قىزدار وجەت» دەيدى.
نەكەسىز ۇل، جەتەسىز قىز، شاتا ۇرپاققا،
ميلارىن وزگەرتسەڭدە ءسوز وتپەيدى.

* * *

ادامزاتتى تايدىرۋ، كۇناھار قىپ،
ءىبىلىستىڭ، شايتاننىڭ باستى ارمانى.
ۆالەنتينا – ەسى كەتكەن ەسسىزدىكى،
زيناقور مەن جەزوكشەنىڭ باسپالداعى،

* * *

«جىلىنا ءبىر كەلەد» دەپ پايدالانىپ،
وزگە بىرەۋ عاشىعىن قۇشايىن با؟
الدە جاس، اڭعال قىزبەن، سەزىمىن ۇرلاپ،
تەك ۋاقىتشا، جىلى جاققا ۇشايىن با؟
زيناعا جول سالاتىن بۇل مەيرامدار،
جىل اينالىپ كەلىپ تۇرار قىس ايىندا.

* * *

بۇل كۇنى ساتىلادى تاۋارلارى،
بازار، دۇكەن، كوشە-كوشە، ءار ءبىر تۇستا.
جۇرەكشە، تىلەك قاعاز، اققۋ ءمۇسىن،
قىزىقتىرىپ وي سالار ءتۇرلى نۇسقا.
«قىزدى تىي، 40 ۇيدەن» دەگەن قازاق،
راسىندا دا دانىشپان، نەتكەن ۇستا!
قىزدىڭ جولى – جىڭىشكە، قىلكوپىر دەپ،
تۇساۋ سالىپ، بەكىتكەن كەيبىر تۇستا.
سوندىقتاندا جاستارىم، كۇرەسىپ ءوت،
كۇرەسىپ ءول، ۆالەنتينمەن ءاربىر قىستا!

تۇرار شاپقارا، قۇلسارى قالاسى

Abai.kz