«اركىمدى زامان سۇيرەمەك».

اباي

 ...ساعىم بۋىپ، ساعىنىش كوتەرگەن الاتاۋعا قاراپ تەلجان ويلانىپ تۇر. «قانشا جىل ءوتتى... ءيا، ءيا، باقانداي ون جىل زىرلاپ وتە شىعىپتى-اۋ. جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ جيىنىنا كەلگەندەرىنە... الماتىعا سوناۋ التايدىڭ ءبىر قولتىعىندا جاتقان اۋىلدان كەلگەن ول باس-اياعى ءبىر اپتادا رەسپۋبليكاعا تانىمال بوپ شىعا كەلەمىن دەپ  مۇلدەم ويلاماعان... گازەتتەر كۇن قۇرعاتپاي سۋرەتتەرىن باسىپ، راديو، تەلەۆيدەنيە دەگەنىڭ كەزەكپەن-كەزەك تىكەلەي ەفيرگە شىعارىپ، ءاپ-ساتتە «جۇلدىز» بوپ شىعا كەلدى... اۋىلعا تەلەفون سوققاندا كەلىنشەگى وكپەلەي سويلەگەن: «سەن نەمەنە ۇلىڭ ەكەۋمىزدى ۇمىتتىڭ با؟! تەلەۆيزورعا تۇسكەندە ىلعي جانىڭدا ءموليىپ تۇراتىن قىز كىم؟» دەمەسى بار ما. اق كوڭىل اق كويلەك تەلجاننىڭ ۇيلەنگەننەن بەرى كەلىنشەگىنەن ەستىگەن اۋىر ءسوزى وسى بولدى.

ەركەك ەمەس پە. اشۋلانعان.

ء«وزىڭ ەمەس پە ەدىڭ تالانتىڭدى وشىرمەي، الماتىعا ۇمتىل، اياعىڭا بايلاۋ بولمايمىن» دەپ سالعان. ايەلىنىڭ جەڭىلە قويۋ ەكىتالاي.

«ەتەگىڭە جارماستىم با... بارامىن دەدىڭ – بار دەدىم. تەك اناۋ بالاعىڭا وشاعانداي جابىسقان قىزىل كويلەكتى قىز كىم دەگەنىم بە، «سەزىكتى سەكىرەر» دەگەندەي شەگىرتكەدەي ىرشىعانىڭ نە؟» – دەدى داۋىسىن كوتەرىپ.

ەنەسى جارىقتىق ايتۋشى ەدى ۇلى دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىن: «قاراعىم تەلجانىم، مىنا مەنىڭ قىزىممەن ايتىسىپ-تارتىسىپ جەڭبەيسىڭ. و زامان دا بۇ زامان، كەرەيدىڭ قىزدارى ەشكىمنەن جەڭىلمەگەن «اكە-كوكە» دەپ الداي سال» دەيتىن... سول ەسىنە تۇسە قالدى. تەز بويىن جينادى.

– جانىم-اۋ، كۇنىم-اۋ، قاتىن بوپ قىزعانعانىڭنان اينالايىن. سەنى تۇندە تۇسىمدە كورىپ ەدىم، ەرتىستىڭ اعىسىنا قارسى يتەرىپ جاتىرسىڭ، وسىعان كورىنگەن ەكەن عوي... بارامىن عوي ەكى-ءۇش كۇندە ۇلدارىمدى ەرەكشە ساعىندىم»، – دەپ وتىرىك-شىنى ارالاس سوزدەردى ايتىپ ايتىپ جىبەرىپ ەدى، رايحاننىڭ داۋىسى دىرىلدەپ، ەرىپ سالا بەردى.

– سەن ءوزى ءۇش مەزگىل تاماعىڭدى ءىشىپ ءجۇرسىڭ بە؟ – دەپ سۇرادى. تەلجان سوڭعى بەس جىلدا كۇندىز-ءتۇنى قاعاز شيمايلاپ، قيلى-قيلى مىنەزدى كەيىپكەرلەردى باسىنان وتكىزگەن ءبىر ايەلدىڭ كوڭىلىن اۋلاي بىلەتىن جاعدايعا جەتكەن كەزى ەدى...

– باياعىدا ستۋدەنت كەزدە سەنىڭ بولمەڭنەن جەگەن روجكيدىڭ ءدامى اۋىزعا كەلدى عوي، – دەپ ءبىردى تاستادى.

– قاشان؟ ەسىمدە جوق، مۇمكىن انا ۇرجاردىڭ قىزىنىڭ بولمەسىنەن جەگەن شىعارسىڭ، – دەگەن كەزدە  تەلجاننىڭ ءۇنى ءوشتى.

– ؟...

– اللو! – دەدى رايحان داۋىسى اپ-انىق شىعىپ، – قايداسىڭ؟

– ءيا، ءيا. تىڭداپ تۇرمىن عوي.

– سەن كەتەر كۇنى «تاڭەرتەڭ ءبىر جاڭالىق بار سياقتى ما» دەپ ەدىم عوي سول راس-اۋ دەيمىن... كەشەدەن بەرى الگى گرانات دەگەندى جەگىم كەپ اڭسارىم اۋىپ كەتەدى. قىزىق، ءا...

– ؟...

– اللو، پاپاسى، تىڭداپ تۇرسىڭ با، اقشاڭ بولسا ءبىر-ەكى كيلوسىن الا سالشى. سونداي قيىن جەگىم كەپ تۇر.

– نەگە؟ – دەپ سۇرادى تەلجان.

– نەگە دەپ مەنەن سۇراپ تۇرسىڭ با؟ – دەپ كەلىنشەگى كۇلدى. – جارايدى، قاشان قايتاسىڭ، «شالقار» راديوسىنان سويلەپسىڭ عوي. ايەلىم، ۇلىم بار دەپ ايتتىڭ با؟

– راديونى تىڭداعان ەكەنسىڭ عوي...

– جوعا، ءبىزدىڭ ۇيدە راديونى جوندەيتىن ەركەك بار ما؟ دۇكەنگە بارعانمىن، ساتۋشى ايەل ايتتى. «جاڭا عانا جىگىتىڭ سويلەدى. «ادەبيەت»، «ادەبيەت» دەپ ءبىر ايەلدىڭ اتىن ءۇش رەت ايتتى. ءتىپتى سەنىڭ اتىڭدى اتامادى دا. «تۋعان جەرىم – جەر جاناتى» دەگەنىنە سوعان  دە شۇكىر» دەپ سوعەەپ وتىر. مەن قاراپ تۇرامىن با: «جەڭەشە، ءسىز بىلمەيدى ەكەنسىز عوي، مەنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتىم «ادەبيەت» قوي» دەدىم. «مادەنيەت بولەمنىڭ اتىنا ۇقساستىرىپ قويعان» دەپ پەرىپ جىبەردىم. كوزى بانكا بولدى عوي.

– «جاپ-جاس بوپ قاتىنشىلىن قاراشى قاينىمنىڭ» دەپ بەتىن شىمشىپ قالدى. مەنى ۇمىتقان جوقسىڭ عوي، ءيا.

– ەسىڭ دۇرىس پا؟ ۇمىتقانى نەسى، سەندەردى ساعىنىپ ولگەلى جۇرسەم. ۇيدەن شىققانىما بەس كۇن ەمەس، بەس اي بولعان سياقتى، – دەپ شىنىن ايتىپ ەدى، كەلىنشەگى قورعاسىنداي ەرىپ كەتتى.

– سەنىڭ تىلەۋىڭدى تىلەيمىز عوي. امان-ەسەن ورالساڭ بولدى. كەشە كەشكىسىن احمەت ناعاشىمنىڭ ۇيىنە زۆانداعانمىن. ناعاشىم داچاعا كەتىپتى، جەڭگەم ساعان ريزا بوپ وتىر. ءجۇز گرامم ىشپەيدى ەكەن دەپ. دۇرىس سەن كۇيەۋ بالاسىڭ، باسقا جەردە ىشسەڭ ىشەرسىڭ، تۋىستاردىڭ ۇيىندە سول قۇرعىردى تاتىپ الماشى، سەن ىشە دە المايسىڭ عوي، ەكى ستوپكىدەن كەيىن قىلجيىپ قالاسىڭ عوي. ايتپاقشى قايتاردا گراناتتان ءبىر كيلو الا كەلشى، سەن كەلگەسىن  ۇيگە كىسىلەر كەلەدى عوي، ورىك... مەيىز...

وسى كەزدە «ۋاقىتتارىڭ بىتتى»دەپ تەلەفونيسكا ءۇزىپ تاستادى.

تەلجان وكىنىپ قالدى. بولەمىڭ ءىشىن ءارى كەزىپ، بەرى كەزىپ ءبىراز ءجۇردى دە قويدى. كەنەت تەرەزەنىڭ الدىنا كەپ توقتاعاندا كوزى اقباس الاتاۋعا ءتۇستى... ء«بىزدىڭ مۇزتاۋعا قاتتى ۇقسايدى ەكەن. ءتىپتى ەگىز سياقتى بىراق مىنا دۇنيەنىڭ ەكى بۇرىشىندا» دەپ ويلادى. «كەلگەلى كوكتوبەگە ءبىر شىقپاپپىز عوي». اياعىنا كروسسوۆكاسىن كيدى دە، دالاعا بەتتەدى. قوناق ءۇيدىڭ الدىندا شىققاندا شاشى جالبىراپ سەمەيدەن كەلگەن پروزايك جىگىت تۇر ەكەن.

– اسسالاۋماعالەيكۋم، باۋىرىم! – دەدى كوز تانىس بوپ قالعان جىگىت.

– نەعىپ تۇرسىڭ تاڭ اتپاي؟

– قوناق ءۇيدىڭ كۇزەتشىسى قۋىپ شىقتى، اكەڭنىڭ... ەرتەڭ قورىتىندى عوي ءبىر كۇننىڭ ءارى نە بەرىسىنە شىدارمىن. ءبىر پوۆەستپەن قاتىستىم، ىلىگەمىن بە، بىلمەيمىن، قاي سەكتسياعا تۇسكەنىمدى دە بىلمەيمىن. وبكوم كومسومولدىڭ جولداماسىن الا المادىم، – دەپ كۇرسىنىپ قويدى. – حوللدا تۇرعان ديۆاندارىن اياي ما، اكەڭنىڭ...

تەلجاننىڭ ەسىنە احمەت اعاسىنىڭ «اناۋ سەمەيدەن كەلگەن جىگىتتەن بىردەڭە شىعادى. ءستيلى جاقسى» دەگەن ءسوزى ەسىنە ءتۇستى.

– ؟...

– باۋىرىم، بولمەڭە كىرىپ جۋىنىپ الۋعا بولا ما؟

– و نە دەگەنىڭ؟! تۇندە كەلسەڭ عوي حوللعا تۇنەگەنشە ديۆان بوس تۇر. اۋىلعا تەلەفونمەن سويلەسەمىن دەپ زاكاز بەرگەنمىن كرەسلودا ۇيىقتاپ قاپپىن. تاڭەرتەڭ تەلەفوننىڭ بەزىلدەگەن داۋىسىنان شوشىپ وياندىم، – دەپ كۇلدى...

– دۇرىس بولعان سويلەسكەنىڭ. ءۇي ءىشىڭ امان با ەكەن؟

– شۇكىر، راحمەت. مەن كوكتوبەگە بارا جاتىر ەدىم. ءجۇر، «كوكتوبەگە» بارىپ كەلەيىك. اسپالى كوپىر ارقىلى كوتەرىلەمىز.

– وي، قىمبات شىعار. ءوزىڭ بارا بەر، مەن وسى جەردە توسا تۇرايىن.

– توسا تۇرامىڭ نە، ءما، كىلت، بولمەگە كىرىپ جۋىنىپ شايىنىپ، دەمالا بەر.

– جو...جوق،  يەسى جوق ۇيگە كىرمەيتىن ادەتىم ەدى.

تەلجان شارشاپ تۇرعان جىگىتتى اياپ كەتتى دە:

– قوي، بۇل نە تۇرىس جۇر، قىسىلما، – دەدى. ەكەۋى بەسىنشى قاباتتاعى تەلجاننىڭ بولمەسىنە كەلدى. سەمەيلىك جىگىتتىڭ بوقشا دورباسىنان ورامالىن سابىن مەن ساقال قىرعىشىن الىپ شىقتى دا، جۋىناتىن بولمەگە كەتكەن كەزدە ەسىك قاعىلدى. اشسا فەستيۆالگە كەلگەن تارازدىڭ اساۋ اقىنى باۋىرجان ەكەن.

– و، باۋكە، جوعارى شىق.

– ەرەكە، سەمەيدىڭ پروزايگىن كوردىڭ بە؟

– مىندا، – دەدى تەلجان ۆاننا جاقتى  يەگىمەن نۇسقاپ.

– ۋھ، – دەپ باۋىرجان ورىندىققا وتىرا كەتتى. – قىزىق  جىگىت ءوزى. كىلتتى دەجۋرنىيدان الاسىڭ دەپ ايتىپ كەتكەنمىن. كەشە كەشكىسىن كوسەمالى ەكەۋمىزدى سايىن اعاي تاۋداعى داچاسىنا شاقىرعان، وتە كەش كەلدىك. كەلسەم، بولمەدە جوق. دەجۋرنىيدان سۇرايمىن، «كىلتتى تاستاپ» كەتىپ قالدى» دەيدى. ۇيات بولدى. سەندە تۇنەدى مە؟

– جوق، ەسىكتىڭ الدىنان كەزدەستىردىم. سايىن اعا «جابايى المانى» جازعان جازۋشى ما؟

– ءيا، كەرەمەت اعامىز عوي. ۇيات بولدى-اۋ، ا. مەن بۋفەتكە بارىپ بىردەڭە الىپ كەلەيىن.

– مەن دە بارايىن، – دەپ تەلجان وعان ىلەسە شىقتى.

– نۋ، مالچيكي! – دەپ كۇلە قارسى العان  ۇيعىر ايەلى باۋىرجانعا كوزى ءتۇسىپ ويلانىپ قالدى دا، – نە قالايسىڭدار؟ – دەدى.

– مانتىدان ۇشەۋ، ءۇش پروجكي، لاعمانعا زاكاز بەرسەك، بولمەگە اپارۋعا بولا ما؟

– بولمەگە اپارتىنداي نە بولدى سەندەرگە، اۋىرىپ قالدىڭدار ما؟ وسى جەردە وتىرىپ-اق ىشسەڭدەرشى. «تار جەردە وتىرىپ تاماق ىشكەنشە كەڭ جەردە وتىرىپ تاياق جەگەن جاقسى» دەگەن ءسوز بار عوي.

– راس، ەي، – دەدى باۋىرجان، – ەرتاعانى شاقىرىپ كەلەيىك.

– ونى قاسقىر جەي مە، بىرەۋىڭ بارساڭ دا بولادى عوي، ال سەن – ساكەن سەيفۋللينگە ۇقسايتىن جاس جىگىت، قالا تۇر، – دەپ التىن تىستەرىن جارقىراتا كۇلگەن ۇيعىر كەلىنشەك باۋىرجانعا سۇيسىنە قارادى.

تەلجان بولمەسىنە كەلسە، ەرتاعا تاناۋى پىسىلداپ ۇيقىعا كەتىپتى.

«اعاي».

«اعاي». جەلكە تۇسىنان شىققان داۋىستان سەلك ەتە ءتۇستى. جالت بۇرىلىپ قاراسا حاتشى قىز ەكەن «نەگە تەلەفوندى كوتەرمەيسىز... ءسىزدى سروچنو باستىق شاقىرىپ جاتىر».

– ااا.

– نا كوۆەر.

ەسىك تارس جابىلدى دا، ءتۋفليدىڭ وكشەسى تاق-تۇق ەتىپ ۇزاي بەردى.

«تەلەفونىڭ داۋىسىن قالاي عانا ەستىمەدىم؟!»

كابينەتىنەن شىعىپ بارا جاتىپ كەڭ تەرەزەدەن انىق كورىنىپ تۇرعان الاتاۋعا تاعى دا كوزى ءتۇستى، ۇشار باسىنان بۇلتتتار ءۇزىلىپ-ءۇزىلىپ كوشىپ جاتىر ەكەن..

بۇلتتار كوشىپ.

نازىك.

بالاڭ اقىننىڭ بارماعى مايىسىپ وتىرىپ جازعان العاشقى شۋماقتارى  سياقتى...

ءسال-ءپال  تۇسىنىكسىزدەۋ.

 

***

 

ۇزىن دالىزبەن قابىلداۋ بولمەسىنە قاراي كەلە جاتىپ، الدىعا باسقان اياعى كەرى كەتتى، مىڭ-ميلليون قۇمىرىسقا يلەۋىنەن قاشىپ، بۇنىڭ ارقاسىن پانالاعانداي جاۋىرىنى جىبىرلاپ جىنىنا تيمەسى بار ما؟!

ورىندىققا ەلەۋسىز وتىرا كەتتى. «كوپپەن كورگەن – ۇلى توي، جىگىتتەرمەن بىرگە اقمولاعا تارتىپ كەتۋ كەرەك ەدى»، – دەپ ويلادى. وعان كەلىنشەگى قويدى ما، «وسى مينيسترلىكتە ىستەگەنىڭە ءۇش-ءتورت جىل بولدى، سەنەن كەيىن كەلگەندەر «سامالدان»، «مامىردان» ءۇي الىپ جاتىر. سەن بولساڭ ىنجىقسىڭ، نە جارىعى، نە سۋى جوق «شاڭىراقتا» وتىرا بەرەمىز بە؟ مىنا ەكى ۇلىڭ ەرتەڭ-اق ۇيلەنەدى، سوندا ەلگە نە بەتىڭمەن قارايسىڭ؟» – دەپ، ۇلكەنى ءۇشىنشى كلاسس، كىشىسى بەس جاستاعى ەكى ۇلىن كوز الدىندا «ۇيلەندىرىپ» تە تاستادى. قويشى ايتەۋىر، تاڭەرتەڭ باستىعىنىڭ الدىنان ءبىر-اق شىققان. ءسوزىن ارىدەن باستاعان: سوناۋ وسكەمەننەن ارمان قۋىپ الماتىعا كەلگەنى، كەلىپ العان سوڭ پاتەردەن پاتەر اۋىستىرىپ، جەر الىپ، شاعىن ءۇي سالىپ العانىن، ازىرگە جارىق پەن سۋ ماسەلەسى عانا شەشىلمەي تۇرعانىنا دەيىن قوزعاعان. وسىنشاما ۋاقىت سويلەگەنىندە باستىعى تىڭدادى دا، ءۇن-ءتۇنسىز شىعارىپ سالعان.

سودان بەرى ءبىر اپتا وتسە دە باستىعىنىڭ «ۇنسىزدىگى» جانىن جەگىدەي جەگەن. «مەكەمە اقمولاعا كوشىپ جاتقاندا الماتىدا قالايىن، ءۇي بەرىڭىز» دەگەنى ورىنسىز بولعانىن ءوزى دە سەزەدى. باستىعى نە ويلادى ەكەن؟! نە ويلاۋشى ەدى؟! «ناشار جىگىت ەكەن، كومانداما الىپ ەدىم، قيىنشىلىقتان قاشىپ كەتتى».

– تەلجان التاەۆيچ، نەگە وتىرسىز، باستىققا كىرمەيسىز بە؟ – دەگەن حاتشى قىزدىڭ داۋىسىن ەستىگەندە سەلك ەتە ءتۇستى.

بۋىن-بۋىنىنان ءال كەتىپ، باستىعىنىڭ الدىنا باردى.

– جاعداي قالاي؟

– جا-اقسى.

– مىنە، ءبىز جولعا دايىندالىپ جاتقان، – دەپ باستىعى كابينەت ىشىندەگى ۇقىپتى جيناقتالعان قوراپتارعا كوز جۇگىرتىپ ءوتتى. – ەرتەڭ كونتەينەرگە تيەيمىز دە، اقمولا قايداسىڭ دەپ تارتىپ وتىرامىز.

– ەرتەڭ ەرتەرەك كەلەمىن، تىم قۇرىسا جۇكتەردى تيەسىپ جىبەرەيىن، كوشكە ەرە الماعانىما رەنجىمەڭىز، – دەدى بار كۇشىن جيناپ.

– جوق، اۋرە بولما! بۇگىننەن باستاپ سەنىڭ ءوز شارۋاڭ باسىڭنان اساتىن بولادى.

ء«وز شارۋاڭ» دەيدى. باستىعى «مەنەن اۋلاق ءجۇر» دەگەنى عوي. ءىشى ۋداي اشىدى. «نە دە بولسا جىگىتتەرمەن بىرگە كەتۋ كەرەك ەدى».

– ەكى ايدان سوڭ، باسپاعا قىزمەتكە ورنالاساسىڭ، ەكى جىل بويى كەزەكتى دەمالىسىڭدى الماپسىڭ.

– رەنجىمەڭىز ماعان، – دەدى باسىن كوتەرمەگەن بويى.

– ا، ايتپاقشى، – دەپ باستىعى كۇلىپ الدى. – ۇمىتىپ بارامىن، انا جولى ايتقانىڭ جاقسى بولدى. كەشە اكىمشىلىكتەن الاشاق ۇيلەرىمىز بار ەدى، ساعان ءۇش بولمەلى پاتەر بەرەتىن بولدىق.

– نە؟

ورنىنان اتىپ تۇردى. ەسى شىققانى سونشالىق، ۇستەلدى اينالىپ، باستىعىنىڭ الدىنا جەتىپ بارعان.

– راس پا؟

باستىعى كۇلدى. قولىنا ءبىر جاپىراق ءۇيدىڭ قاعازىن ۇستاتىپ، ارقاسىنان قاقتى. اۋزىنا ءسوز تۇسپەي كابينەتتەن شىعىپ بارا جاتىپ، قايتا كىردى.

– راحمەت! – دەدى كوزىنە جاس الىپ. بۇل جاقسىلىعىڭىزدى ۇمىتپايمىن، قۇدايدان قايتسىن!

– وتىر، – دەدى باستىعى ورىندىقتى نۇسقاپ. – ەكەۋىمىز ۇياتقا قالا جازداپپىز.

– قالاي؟

– سەنىڭ مەندە جۇمىس ىستەگەنىڭدى ەلدىڭ ءبارى دە بىلەدى. «جانىندا جۇرگەن جىگىتكە ءۇي بەرمەي كەتتى» دەگەن جامان اتقا قالدىرا جازدادىڭ! ءوزىڭ شەشىلىپ ەشتەڭە ايتپايسىڭ، قايدان بىلەيىن ساعان پاتەر كەرەگىن. ال قازىر، مىنا قاعازعا مەنىڭ اتىما ءوتىنىش جازىپ بەر، – دەدى باستىعى كۇلىپ.

– التەكە، ءبىر بولمە بولسا دا جەتەر ەدى عوي، – دەدى داۋىسى دىرىلدەپ.

– قازاققا ءۇيدىڭ كوپتىگى جوق، – دەدى باستىعى. – تەزىرەك جاز ءوتىنىشىڭدى، ۋاقىتىم جوق، «شاڭىراقتاعى» ءۇيىڭدى ساياجاي قىلىپ ال.

تەلجان ءوتىنىشتى ارەڭ جازدى. باستىعى قونجيتىپ قولىن قويدى. بار بولعانى وسى.

ايالداماعا كەلىپ ءۇيدىڭ قاعازىن مۇقيات وقىپ شىقتى دا، ورامالىنا وراپ، ءتوس قالتاسىنا سالىپ الدى.

اۆتوبۋستىڭ توبەسى كورىنەر ەمەس. تاكسي ۇستاماق بولىپ قول كوتەرگەنى سول ەدى، «شيق» ەتىپ «وپەل» كەپ توقتادى.

– شاڭىراققا».

– «شاڭىراق» دەگەن قاي جەر؟..

– رىسكۋلوۆا-پەتروۆا ي دالشە، – دەدى. ءوزىنىڭ قولى ارەڭ جەتكەن «شاڭىراقتى» بىلمەگەنىنە ىزا بولىپ.

– قانشا تولەيسىڭ؟

– ءوزىڭىز ءبىلىڭىز، – دەدى مارتتىك تانىتىپ.

– 200?

– كەتتىك.

«وپەلگە» ءمىنىپ تۇرعانى وسى. ءىشى كىشىگىرىم ءۇي سياقتى. ءبىر ءتۇرلى جىلى، ءبىر ءتۇرلى قىزىق. قارعا ادىم جۇرگەننەن كەيىن، جۇرگىزۋشى شال جانار-جاعارمايدىڭ قىمباتتاعانىن ايتىپ زار جىلاي باستادى. شوپىردىڭ ءسوزىن ءبولىپ تاستاپ، ءوزىنىڭ تالاي جىلعى ارمانىنىڭ ورىندالعانىن، باستىعىنان جومارتتىعىن جايىپ سالدى.

– قۇتتى بولسىن! – دەدى باعانادان شارشاپ سويلەپ وتىرعان شوفەر كوڭىلدەنىپ. – ابرام يۆانوۆيچ.

– تەلجان، – دەپ قولىن ۇسىندا.

تانىسىپ العاسىن ءوزىن ەركىن سەزىندى.

– ابرام يۆانوۆيچ، ءسىز دە بىزدەي كەزىڭىزدە پاتەردەن پاتەرگە كوشىپ جۇرگەن شىعارسىز؟

ورىستىڭ شالىنا سۇراعى ۇناماي قالدى ما، جىلدامدىقتى ۇدەتىپ جىبەردى. – ۆەرنىي – ناش گورود.

وسى شالدىڭ «ليچنىي ءجيزنىن» سۇراپ نەم بار؟ سەمەيدەگى دوسىم – ەرتاعا بولسا، مىنا شالدى شىرق ءۇيىرىپ، ماشينەسىن ماقتاپ، «وپەلدە» نەشە ءۇيىر جىلقىنىڭ كۇشى بارىن، جەتى اتاسىنان باستاپ جىلىكتەگەن كەزدە شال بۇلاردى ءجۇز تەڭگەگە «شاڭىراققا» قالاي اپارىپ تاستاعانىن ءوزى دە بىلمەي قالار ەدى. «وپەل» زۋىلدادى. تەلجاننىڭ كوز الدىنا قۇمىرسقاشا قىبىرلاپ، باسپانا سالىپ جاتقان قازاقتىڭ بالالارىنىڭ تىرلىگى كينو لەنتاسىنداي زىرىلداپ وتە شىقتى.

ءوزىنىڭ قورجىن ءۇيىنىڭ اۋلاسىنا كەلىپ تۇمسىق تىرەگەن كەزدە:

– وسى ءۇي سەنىكى مە؟ – دەدى ابرام يۆانوۆيچ.

– ءيا.

– شىركىن، وسوبنياكقا نە جەتسىن!

ءىشى جىلىپ سالا بەردى. قالتاسىنان ءجۇز تەڭگەلىكتىڭ تورتەۋىن سۋىرىپ «وپەلدىڭ» يەسىنىڭ الاقانىنا سالدى.

– ۇيگە كىرىپ، ءشاي ءىشىڭىز؟

– راحمەت، تەلجان باۋىرىم.

تەرەزەدەن ءبارىن كورىپ تۇرعان كەلىنشەگى:

– نەمەنەگە جەتىسىپ، تاكسيلەتىپ ءجۇرسىڭ؟ – دەدى وكپەلەپ.

– ەندى، ەندى...

– ءجۇر، ءسويتىپ، بالالارعا ودان دا پەچەنە الا سالساڭ قايتەر ەدى.

– بالالارعا ءۇي اكەلدىم! – دەپ، جىلدام-جىلدام بۇگىنگى كۇنگى «ۇلى جاڭالىعىن» جەتكىزگەن. كەلىنشەگى پاتەردىڭ قاعازدارىن كەۋدەسىنە باسىپ، ال جىلاسىن كەلىپ. دالادان جۇگىرىپ كەلگەن ەكى ۇل ءۇرپيىسىپ، اكە-شەشەسىنە قاراپ تۇر.

– اكەلەرىڭدى قۇشاقتاپ، بەتتەرىنەن سۇيىڭدەر.

ۇلدارى جاقىنداعان بولدى. وزدەرى بىردەڭەدەن قورقىپ تۇر. شەشەلەرىنە تىعىلا بەرەدى.

– سەن قازىر بازارعا بارىپ كەل، – دەدى سۋىق سۋمەن بەتىن جۋىپ جاتقان كەلىنشەگى.

– مەندە ءۇش ءجۇز تەڭگە بار.

– ينوماركامەن جۇرگەندى بىلەسىڭ، – دەپ كەلىنشەگى ساندىقتىڭ تۇبىنەن ءجۇز دوللار الىپ شىقتى. – بالالارعا اياق كيىم الامىز با دەپ ساقتاپ ءجۇر ەدىم. تاكسيلەتپەي، امانجولدىڭ ماشيناسىمەن بارىپ كەلسەڭشى.

– ۇيىندە مە؟

– ءيا، جاڭا جامال كەلىپ كەتكەن. ءبىراز بەنزين قۇيىپ بەر، ۇيات بولماسىن.

– كەتتىم وندا، – دەدى تەلجان.

– توقتاي تۇر. كۋرستاستارىڭا ايتارسىڭ. كەلگەنى كەلەر، كەلمەسە وكپە جوق...

– كەتە بەرەيىن بە؟ سەمەيگە ەرتاعاعا زۆوندايىن.

– تۇرا تۇر. شىمىلدىعىڭ جەلبىرەپ تۇر ما؟ ايگەرىمگە ايتساڭ ايتارسىڭ، اناۋىڭدى قويا تۇر. ايتپاقشى، «وبمەننىي پۋنكتىڭ» الدىندا جالعان اقشاعا ايىرباستايتىن جىلپوستاردان بايقا!

– قيىن قىزىقسىڭ عوي. بالا ەمەسپىن عوي.

– كەشكە ۇرتتاپ الىپ، «التايداي جەر قايدا؟» دەپ جۇرمە! ۇيات بولادى.

– رايحان، بولدى عوي ەندى.

– تۇرا تۇر، الاتىن تاماقتاردىڭ ءتىزىمىن جازىپ بەرەيىن. ۇلدارىڭدى الا بار.

– ۋرا! – دەپ قۋاندى ەكى ۇلى. – قالاعا بارامىز.

– بوگەت قىلىپ قايتەمىن بۇلاردى؟

– ەرتىپ جۇرۋگە ۇيالاسىڭ با؟ – دەدى كەلىنشەگى. – كۇلگە اۋناپ تاپتى عوي دەيسىڭ بە. ءوز ۇلدارىڭ!

كورشىسىنىڭ «موسكۆيچىمەن» داستارحانعا كەرەكتىنىڭ ءبارىن جەتكىزىپ الدى. قازان كوتەرىلىپ، ەت پىسكەن كەزدە كورشىلەر مەن قالاداعى تۋىستار دا كەلىپ قالدى. ءبارى ءماز. پاتەردىڭ قۇجاتىن قولدان-قولعا وتكىزىپ كورىپ جاتىر. ول قاتتى قوبالجىدى. ەت پەن سورپا ءىشىپ وتىرعان قوناقتاردىڭ بىرەۋىنىڭ ماي بارماعى «تەلجان التاەۆ» دەگەن جازۋدى باسىپ قالسا قايتپەك.

قوناقتار ءۇيدى-ۇيىنە تاراسىپ، ىدىس-اياقتى جيناستىرىپ جاتقان كەزدە، جالپ ەتىپ جارىق ءوشتى. «شاڭىراقتىڭ» تۇرعىندارى ءۇشىن بۇل ۇيرەنشىكتى جاعداي بولسا دا، ءدال وسى ساتتە قاراڭعىلىق ورناعانىنا ىزا بولدى.

– بۇلار وستەدى، ەندى.

– سەنىمەن ەرەگەسىپ ءجۇر مە ەدى، وشىرگىسى كەلسە، وشىرەدى. ودان دا پەشتىڭ اۋزىن اش تا، وتتىڭ جارىعىمەن بالالاردى توسەگىنە جاتقىز.

بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداپ كەلسە، رايحان پەردەنى ىسىرىپ، ءۇي ىشىنە اي جارىعىن مولىنان ءتۇسىرىپ قويىپتى.

– پاپاسى، ءۇيدىڭ قۇجاتارىن اكەلشى، كورەيىن.

ساندىقتان پاتەردىڭ قاعازىن الىپ كەلدى.

– وي، جىلاعانىڭ نە؟

كەلىنشەگى يىعى سەلكىلدەپ، ءۇنسىز جىلادى. قاپسىرا قۇشاقتاپ الدى. «اقىلدىم مەنىڭ، سەن بولماساڭ قايتەر ەدىم. وسكەمەندە پاتەردەن پاتەرگە كوشىپ جۇرگەندە سىر بەرمەدىڭ». شاشىنان يىسكەدى.

– سەنى سۇيەم، رايحان، سەنەن باسقا ەشكىمنىڭ كەرەگى جوق.

– راس پا؟ – دەدى كەلىنشەگى كەمسەڭدەپ.

– راس، جانىم، سەنەن باسقا ەشكىمنىڭ كەرەگى جوق ماعان.

– ساعان مەنەن باسقا قاتىن ءبىر كۇن دە شىدامايدى. ايتىپ-نۇقىپ وتىرماسا، اياعىڭدى باسپايسىڭ عوي.

– ءيا، جانىم، سەن بولماساڭ...

ەكەۋى قۇشاقتاسىپ، كۇبىرلەي باستادى. اقساۋمال ساۋلە ءۇيدىڭ ىشىنەن شىققىسى كەلمەي شىر اينالدى.

 

***

 

پاتەر دەگەن اتى بولماسا، ون ەكىدە ءبىر نۇسقاسى جوق بولىپ شىقتى. قۇرىلىسشىلار باستاعان دا تاستاعان. سۋىق سۋىنان باسقا ەشتەڭەسى دايىن ەمەس. جارىق تارتىلماعان. تەلجان قاتتى قوبالجىدى.

– «كوپپەن كورگەن ۇلى توي»، ەپتەپ جوندەپ الامىز عوي، – دەپ كەلىنشەگى كوڭىلىن ءوسىرىپ قويدى.

ەكى جۇما تىرباڭداپ، قابىرعالارىن اكتەپ، سىرتقى قوس ەسىكتى سالدىردى. ىستىق سۋ مەن گازدى قوسسا كوشىپ كەلمەك.

ءبىر كۇنى ابدەن شارشاپ، اي جارىعىمەن ۇيگە كەلسە، شام تۇبىندە كەلىنشەگى حات وقىپ وتىر.

– تاماعىڭ دايىن تۇر، – دەدى كۇلىمسىرەپ. – پاپاسى، مەن ەرتەڭ بالالاردى ەرتىپ اۋىلعا قاراي ءجۇرىپ كەتسەم، وزدەرى كەلە المايدى ەكەن. جامال پروۆودنيكتەرمەن كەلىسەم دەپ وتىر.

– دۇر-رى-ىس، – دەدى ەسىنەپ. – بارساڭ بار، مەنى قايتەسىڭ، سكورو اللەرگيام باستالادى عوي. مەن دە سەندەرمەن بىرگە بارايىن دا؟

– ەشتەڭە ەتپەيدى، ون شاقتى كۇندە قايتىپ كەلەمىز، جولدا سەمەيگە ايگەرىمگە ءبىر كۇنگە سوقسام بولادى.

– ەرتاعالارعا دەپ ايتساڭشى. ەر ادامنىڭ ەسىمىن ءبىرىنشى ايتۋ كەرەك، – دەپ تۇزەتتى.

– ءاي، سونىڭدى قويشى. اينالايىن ايگەرىم بولماسا... – دەپ كەلىنشەگى قۇربىسىن ماقتاپ جاتىر.

 

***

 

سونىمەن تەلجان ءۇش بولمەلى پاتەردە جالعىز ءوزى. «شاڭىراقتاعى» ۇيگە الاڭدامايدى. كورشىلەرى سەنىمدى. جالعىز سەرىگى – راديوقابىلداعىش. كەشكىسىن بىلتە شامنىڭ جارىعىمەن كىتاپ وقىعان بولادى. ابدەن زەرىكتى. جۇمىستى قايناتىپ جىبەرۋگە بولار ەدى، وعان اقشا قايدا؟ ءبارى ۋداي قىمبات. «كيتايسكي» دۇنيە الماڭدار» دەپ اناۋ كۇنى قوناقتار ساناسىنا پاتريوتتىق سەزىمدى مىقتاپ قۇيعان. باسقاعا شاما قايدا؟ جوق! اۋىلعا ەرتىپ كەتپەگەن رايحانعا وكپەلى.

ەسىك قاعىلدى. ورنىنان سۇيرەتىلە تۇرىپ، قۇلىپتىڭ قۇلاعىن بۇرادى. ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەيدى. بوساعادا باياعى «وپەلدىڭ» يەسى تۇر.

– ابرام يۆانوۆيچ!

– دا، وتكۋدا ۆى مەنيا زناەتە؟

– پومنيتە «شاڭىراق»؟

– كاكوي ەششە «شانىراح»؟ لادنو، – دەپ قارقىلداپ كۇلىپ الدى دا، – چەرت س ۆامي، ءسىز بەن ءبىز كورشى بولدىق، – دەدى.

– قۇتتى بولسىن!

– جاعداي بىلاي، باۋىرىم، قازاقتارمەن كورشى بولعان قانداي جاقسى، – دەدى ىرجالاقتاپ. – جاڭادان ەسىك قويعىزىپ ەدىم. قاراي سالارسىڭ. ۇيدە بالالار بار ما؟

– قۇدايعا شۇكىر، ەكى ۇل.

– ءجون ەكەن، ءبىز قالادا كوپ بولمايمىز، ايەلدىڭ توركىنى گەرمانيادا ەدى، ەكى-ءۇش اي سول جاقتا بولامىز با دەپ ءجۇرمىز. بالارىڭا دا ەسكەرتىپ قوي، ەسىكتى قولدارىمەن ۇستاپ جۇرمەسىن.

– ؟

وسى كەزدە كورشىنىڭ جىلتىر ەسىگىن تالپاق تاناۋىمەن يتەرىپ بۋلدوگ شىقتى دا، تەڭسەلىپ جاقىنداي بەردى.

– كومۋ گوۆوريات – لوجيس نا مەستو! – دەپ يەسى زەكىگەن كەزدە، زىپ بەرىپ ىشكە قايتادان كىرىپ كەتتى.

– وتە اقىلدى يت، – دەدى ابرام يۆانوۆيچ، – بۇل ءۇيدى شىنىن ايتساق، وسى ءۇشىن الدىق. انا جاقتا كورشىلەر مازاسىز.

ەسىكتى شالدىڭ تۇمسىعىنا تىرەپ تۇرىپ جاپتى. «جەتپىس جەتى اكەڭدى، ابرام يۆانوۆيچ، يتكە بولا ءۇي العان، قاق اكەڭنىڭ...» تاماعىنا وكسىك تىعىلىپ، ءۇش بولمەلى پاتەردىڭ ىشىندە شىعىرشىققا اينالعان تيىندەي شىر اينالدى.

«شاڭىراقتان» جەر الىپ، قانشا قازاقتىڭ اش-جالاڭاش بالالارى كۇنى ءۇشىن، كۇركە سوعىپ، كۇنگە قاقتالىپ ءجۇر. كورشىلەرىن جاماندايدى ەششە، قاراشى، تالاي رەت جىگىتتەر «ناتسيونالنىي ۆوپروستاردى» قوزعاعان كەزدە اڭگىمەدەن قاشقاقتاپ كەتۋشى ەدى. ەندى، مىنە، الدىنان شىقتى. «ەرتەڭ گازەتتەگى جىگىتتەرگە ايتىپ، جازۋ كەرەك، بۇل ابرام ءيۆانوۆيچتىڭ تىرلىگىن...»

ەسىك قاعىلدى. «اكەڭنىڭ... ابرام يۆانوۆيچ، كورسەتەم مەن ساعان». جۇلقىپ اشتى. ىرجيىپ امانجول تۇر.

– اسسالاۋماعالايكۋم! – دەپ قولىن ۇسىنعان كورشىسىن قاپسىرا قۇشاقتادى.

– كەلگەنىڭ قانداي...

– ءاي، تاسباۋىر بولىپ كەتتىڭ بە، ەي، ساعىندىق قوي، بارسىڭ با؟

– ءجۇرمىز عوي، وزدەرىڭ قالايسىڭدار؟

– ءۇش كۇن بولدى تەلەۆيزور جانىپ كەتكەن، سەندەردىكىن كورىپ ءجۇرمىز.

– ە، جارايدى، نە عىپ بوساعادا تۇرسىڭ، جوعارىلا!

– جوق، داۆاي كيىن، قاتىن جىبەردى ساعان. رايحان جوق، قارنى اشىپ جۇرگەن شىعار دەپ تاڭەرتەڭ ءبىر اتەشتىڭ باسىن شاپقىزدى. كوجە دايىنداپ جاتىر.

– نەسىنە اۋرە بولدىڭدار.

– ونى انا قۇرداسىڭا ايت. جولدان ەكى كيلو كارتوپ الۋىم كەرەك، ءوزى بەنزينگە اقشا جوقتا ءبىزدىڭ قاتىن دا كىسىگە تاپسىرمانى ءۇيىپ بەرەتىن ادەتى.

كولىكتەرىنە وتىرا بەرگەنى سول ەدى، جاندارىنا سومكە كوتەرگەن ادەمى كەلىنشەك جەتىپ كەلدى.

– وسى ۇيدە تۇراسىزدار ما؟

– ءيا، – دەدى تەلجان.

– ءسىزدىڭ كورشىڭىزبىن، مىنا ۇيدە تۇرامىن، – دەپ كەلىنشەك قاتار تۇرعان بەس قاباتتى ءۇيدى كورسەتتى.

– بىرەۋدى ىزدەپ ءجۇرسىز بە؟

– ورتالىق بازارعا اپارىپ تاستامايسىزدار ما؟

ول ىڭعايسىزدانىپ، امانجولعا قاراپ ەدى، سابازىڭ قامشى سالدىرمادى.

– سىزدەي ادەمى جان ايعا اپار دەسە دە اپارامىز.

– يا تاكايا نەۆەزۋچايا. مۋج بروسيل. داجە نومەر موەي كۆارتيرى ترينادتساتىي، – دەدى كەلىنشەك كولىككە وتىرىپ جاتىپ.

بازارعا قالاي جەتكەندەرىن بىلمەي قالدى. ادەمى كەلىنشەك ءۇش ءجۇز تەڭگەنى شىتىرلاتىپ تۇرىپ امانجولدىڭ قولىنا ۇستاتتى.

– جوق، المايمىز، – دەدى تەلجان.

– سىزدەر بولماساڭىزدار، باسقا بىرەۋگە بۇدان دا كوپ تولەيمىن عوي، – دەپ كەلىنشەك كوزىن توڭكەردى. ءماشىن ىشىندە فرانتسۋز ءاتىرىنىڭ ءيىسى قالدى. كوڭىلدى قىتىقتايتىن جۇمساق يىستە امانجولدىڭ جۇمىسى جوق، اقشانى الىپ، ماشينانىڭ رۋلىنە، و جەر، بۇ جەرىنە سوعىپ، «ۇشىقتاپ» جاتىر.

– ءاي، سەن مايلىاياق بولدىڭ، بەنزين دە، ءبىر بوتەلكە «تاراز» دا بولاتىن بولدى.

قالا ىشىندە ولار ەكى ساعاتتاي اينالدى. «اقسايعا» بارىپ، ودان «ساياحاتقا» ەكى جولاۋشىنى اپارىپ، ەسەپتەسىپ بولعان امانجولعا:

– ءاي، سەن مەنى ۇيىڭە اپاراسىڭ با، جوق پا؟ الدە الماتىنى التى اينالدىرىپ اشتان ولتىرەيىن دەپ پە ەدىڭ؟ – دەدى.

– كەتشى، ەي، مەن سەن ءۇشىن جانتالاسىپ جۇرسەم، كەشكە جاقسىلاپ ءبىر وتىرايىق تا، ءبىزدىڭ قاتىندى بىلەسىڭ، ۇستەلدىڭ ۇستىنە ءومىرى ەكىنشى بوتەلكەنى قويمايتىنىن. ءوزىمىز الا بارساق ەركىن وتىرامىز عوي.

امانجول «ستسەناريدى» قۇرىپ جاتىر. ول ۇندەگەن جوق. باعاناعى كورشى كەلىنشەكتەن اقشا الىپ، ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرعانىن ايتتى.

– كەتشى، ەي، يتاك كونكۋرەنتوۆ منوگو، – دەدى امانجول. – كورمەيسىڭ بە، كوشەدە قانشاما تاكسي قاڭتارىلىپ تۇر.

 

***

 

كولىكتەن تۇسكەننەن كەيىن امانجولعا ەرمەي اۋلادا تۇرىپ قالدى. ءوزىنىڭ ۇيىنە قارادى. قارا قۇلىپتى كورىپ، جۇرەگى بۇلقىندى. اۋلادا سارى ساماۋىر مۇرجاسىنان ءتۇتىن شىعىپ تۇرۋشى ەدى. «شاڭىراق، شاڭىراق، قانشاما قازاقتىڭ بالاسىنا پانا بولدىڭ؟»

– ءاي،  گورودسكوي قۇرداس، ءبىزدى مەنسىنبەي تۇرسىڭ با؟ – دەگەن جامالدىڭ داۋسىنان ويى ءبولىنىپ كەتتى.

– جوعا...

– ءا، بايبىشەڭدى ساعىنىپ ءجۇرسىڭ-اۋ، – دەپ كۇلىپ الدى دا، – ۇيگە كىرسەڭشى، – دەدى.

داستارحاننىڭ تورىنە شىققانان كەيىن جۇرەگىن باستى. ءسۇت قاتقان قويۋ كۇرەڭ شايدىڭ ەكى كەسەسىن ىشكەننەن سوڭ، ماڭدايىنان تەر بۇرق ەتتى.

– ءتۇۋ، سەنىڭ شايىڭ نە دەگەن تاماشا!

– بىزگە بىردەڭە بەرمەۋشى مە ەدىڭ؟ – دەدى امانجول كەلىنشەگىنە قاراتا.

– ءوزىڭ نەگە الا كەلمەدىڭ؟ – دەدى جامال.

ءۇن-ءتۇنسىز ۇشەۋى شاي ءىشىپ ءبىراز وتىرعان سوڭ، جامال جارقىلداپ كۇلىپ الدى دا،  – تاكەڭ كەپ قالدى عوي، – دەپ ءبىر بوتەلكە اكەپ ورتاعا قويدى، – وسىدان باسقا جوق، سۇراماڭدار.

ەكى ەركەك ءاپ-ساتتە تۇلەپ شىعا كەلدى. وزدەرى دە، كوزدەرى دە جايناپ، باعاناعى بويكۇيەزدىكتىڭ بۇعاۋىنان شىعىپ، بۋىن-بۋىندارى بوساپ، «تاڭەرتەڭمەن ءبىر سۇلۋ قىز سۋعا كەلەدى»، «بويىندا ارىستىڭ وزىڭمەن تانىستىم» دەپ انگە باسا باستادى.

– ءاي، قاتىن، تاعى بىردەڭەڭ جوق پا؟ – دەدى ءبىرازدان سوڭ امانجول.

– قايدان بولسىن، تاماق الىڭدار، – دەدى جامال ەكەۋىنە كەزەك-كەزەك قاراپ.

– وي، ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي، مىناۋ «كالىمنان» تۇسكەن اقشا، – دەپ بەس ءجۇز تەڭگەنى كەلىنشەگىنە بەردى.

– بەنزينىڭە قالدىردىڭ با؟

– تاكەڭ امان بولسا، بەنزين تابىلار.

– كورشىدەن قارىزعا العان ءبىر بوتەلكە بار ەدى، – دەپ جامال ءبىر شولمەكتى الىپ كەلدى. – وسىدان كەيىن «كوكە» دەسەڭدەر دە جوق.

– وي، ءبىزدىڭ قاتىن مالادەس-ا؟!

– قۇرداس-اۋ، راحمەت ساعان، ءبىزدى سىيلاساڭ، قۇداي سەنى سىيلاسىن! – دەدى تەلجان.

– قۇدايى كورشى، تاكە، سەن ءۇشىن عوي.

– بۇل ەندى، ءوزىمىز بارىپ الىپ كەلمەسەك، ءبىزدى مەنسىنە مە؟ – دەدى امانجول.

– ايتاسىڭ-اۋ، اكىري.

– ءجا، بولدى، قويىڭدار. الىپ قويساڭدارشى.

– وي، ءبىزدىڭ قاتىن مالادەس، كەل، تاكە، سەنىڭ ءۇيىڭ قۇتتى بولسىن، سول ءۇشىن!

قىرلى ستاكاندار سارت-سارت سوعىلدى.

– قۇرداس-اۋ، – دەدى جامال داۋىسىن وزگەرتىپ. – وزىڭە ءبىر ءوتىنىشىم بار، سەندەر كومەكتەسپەگەندە كىم كومەكتەسەدى ماعان. كەنجە ءسىڭىلىم بىلتىر تۇرمىسقا شىعىپ ەدى عوي، اۋىلدا ءوزىڭ بىلەسىڭ، جۇمىس جوق. ابدەن قيىن بولدى. سەندەر ۇيلەرىڭدى ءبىر جىلعا بەرە تۇرىڭدار. بازارعا شىعىپ، نان-شايلارىن ايىرسىن دەگەنىم عوي.

– ءاي، قاتىن، سەن نە ايتىپ تۇرسىڭ، ەسىڭ دۇرىس پا؟ – دەپ امانجول باسىن كوتەرىپ الدى.

– سەن تىنىش وتىر.

– بالا-شاعانى ارەڭ اسىراپ وتىرعاندا ءسىڭىلىڭدى شاقىرىپ.

– وسىعان-اق مەنىڭ توركىنىم جاقپاي-اق قويدى.

– پوشلا تى، وسى ءۇيدى سالعاندا كىم كومەكتەستى؟! بىرەۋى ءبىر شەگە اكەپ بەردى مە؟ ۇلىم امان بولسىن، سول ءۇشىن قابىرعام قايىسىپ ەڭبەك ەتىپ ءجۇرمىن. بىلەسىڭ بە، ەي، سەن قاتىن؟ قۇداي بار بولسا، وسى ۇيدە قىزىق كورىپ، ۇرپاق وسىرسەم دەيمىن.

– وي، شىركىن-اي، – دەپ، جامال ەرنىن سىلپ ەتكىزدى. – قورلىق كورىپ ءجۇرسىڭ عوي، بەيشارا.

– قويىڭدار، – دەدى تەلجان.

– ءاي، قاتىن، – دەدى امانجول وزەۋرەپ. – سەن مەنىمەن نەگە اقىلداسپايسىڭ ا؟

قىرلى ستاكاندار سارت-سارت سوعىلدى.

– كورسەتەمىن مەن ساعان كوماندوۆات ەتكەندى، كوزىڭە كوك شىبىن ۇيمەلەتەم، – دەپ امانجول ءتىسىن شىقىرلاتتى.

– ۇيمەلەتىپ ءجۇرسىڭ عوي، سەنىڭ ارقاڭدا قىتايدىڭ الا قابىن ارقالاپ بازاردا ءجۇرمىن.

– ءاي، قويساڭدارشى! – دەپ تەلجان ەكەۋىنىڭ اراسىنا ءتۇستى.

– قوناق وتىر دەمەيدى، قاتىن سياقتى مەنىمەن سالعىلاسىپ وتىرعانىن قاراشى. وسى دوسىڭا ايتشى، نە جازىعىم بار، مەنىڭ توركىنىمنىڭ اتى ەستىلسە توبە شاشى تىك تۇرادى. نە جازىعىم بار ساعان، مىنا دوسىڭنىڭ كوزىنشە ايتشى. ۇلىڭ ەكەۋىڭ ءۇشىن ديپلومدى ساندىقتىڭ تۇبىنە تاستاپ، قاپ ارقالاپ ءجۇرمىن عوي. كوك ماشينانى ءمىنىپ الىپ كەتەدى «كالىم، كالىم» دەپ. «كالىمعا» بارىپ ءجۇرسىڭ بە، قاتىنعا بارىپ ءجۇرسىڭ بە، مەن قايدان بىلەيىن؟!

– جاڭا عانا مەن ساعان اقشا بەردىم عوي.

– ءپىشتۋ، ءبىزدىڭ بازاردا اربا سۇيرەتكەندەر ونى جارتى-اق ساعاتتا تابادى.

قىرلى ستاكاندار سارت-سارت سوعىلدى.

– مەن ساعان باسىنعاندى كورسەتەمىن، بۇل ءۇيدىڭ يەسى مەنمىن! – دەپ، امانجول كەۋدەسىن جۇدىرىقپەن سوعىپ-سوعىپ قويدى. – مەن ۇناماسام ساعان، انا بازاردىڭ باستىعىنا ءتيىپ ال، قارق بولارسىڭ.

– وي، ۇياتسىز، ارام! ساعان داۋا جوق ەكەن عوي. ايتىپ تۇرعان ءسوزىنىڭ سيقىن قاراشى! جاقسىلىقتى بىلمەگەن قايىرشى، انا استىڭداعى كوك ماشينانى كىم بەردى ساعان؟ مەنىڭ اكەم بەردى.

– ءاي، بۇلداپ جۇرگەندەرىڭ ون جىل بولعان «موسكۆيچ» پە؟ الا بەرىڭدەر يتاياقتارىڭدى، ۇلىم ەكەۋمىز «جيگۋلي» الامىز.

– اتاڭنىڭ قاق باسى، ءبىرىنشى بۇتىڭا دەنى دۇرىس شالبار الىپ الساڭشى.

– ءاي، اكەڭنىڭ...

– ءاي، ءاي، قوي ەندى جىندانباي، كوزىمدى كوگەرتەسىڭ. ەرتەڭ بازارعا شىعا الماي قالامىن.

– ساعان قولىمدى بىلعاپ قايتەم، – دەدى قالش-قالش ەتكەن كۇيەۋى. – بەرى كەل، ۇلىم.

باعانادان ديۆان ۇستىندە كوزى باقىرايىپ وتىرعان ارمان قورعانا باسىپ اكەسىنە كەلدى.

– ۇلىم، مەنىڭ، سەنىڭ اتاڭ ۆەليكي ادام بولعان. ارينە، سەنى كورە الماي كەتتى... اپارام سەنى اتامەكەنگە، سەن ءۇشىن سالدىم وسى ءۇيدى. مەن سەنى تۇركيادا وقىتامىن. ءالى «شاڭىراقتى» پانالاعان تالاي قازاقتىڭ ۇل-قىزى ءوسىپ-ونەدى. جەتىمى جەتىلەدى، جەتپەگەنى بايدى، قالادان بلاگوۋستروەننايا كۆارتيرا الادى، ءالى قول باستايتىن باتىر ۇل دا، ەل باستايتىن كوسەم ۇل دا وسى شاڭىراقتان.

امانجول ۇلىن قۇشاقتاپ ۇيىقتاپ كەتتى. اندا-ساندا بىلدىرلايدى، «ۇلىم مەنىڭ، ەكەۋمىز اتاعا بارامىز...»

– قۇداي-اۋ، وسى دوسىڭا نە جازىعىم بارىن بىلمەيمىن، اۋزىنا بىردەڭە تيسە بولدى مەنىڭ توركىنىمە تيىسەدى.

تەلجان ۇندەمەدى.

– سەنى شاقىرىپ الىپ، كونتسەرت كورسەتتىك، رەنجىمەشى. ءوزىمىزسىڭ عوي، قازىر كورشى اپايىمىزدى شاقىرىپ، ۇشەۋىمىز تاماق ىشەمىز.

تەلجان دالاعا شىقتى. ءوزىنىڭ ۇيىنە قارادى. شاپ-شاعىن. جەتىمسىرەپ تۇر. ەكى جىل بەينەتتەنىپ سالعان ءۇيى. كەش بولسا دا ەكى ۇلى ۇيگە كىرمەي ويناپ ءجۇرۋشى ەدى.

تەرەڭ كۇرسىندى. جۇرەگى بار ەكەنىن سەزدىرىپ شىم-شىم ەتتى. ء«اي، رايحان-اي، مەنى دە اۋىلعا الا كەتسەڭ قايتەر ەدى... ءشوپ شاۋىپ راحاتتانىپ قالار ەدىم عوي...»

...كورشى اپاي قالادان كەلگەن جيەنىن قوسا ەرتىپ كەلدى. اسىعىس ەكەن. قوناقتار ءبىر-ەكى كەسە شاي ىشكەن سوڭ قوزعالا باستادى. تەلجان دا رۇقسات سۇراپ، سولارمەن بىرگە قايتپاقشى بولدى. امانجول ۇلىن قۇشاقتاعان بويى ۇيىقتاپ جاىر.

– قۇرداس، رەنجىمە بىزگە، ەر ازاماتسىڭ، باعاناعى ءوتىنىشىمدى اياقاستى ەتپە، ءسىڭىلىمدى كوشىرىپ السام، بازارعا شىعىپ، ءوز كۇندەرىن وزدەرى كورسە جارار ەدى، – دەپ جامال نىعارلاپ قويدى. – كۆارتيرالارىڭدى تولەيمىز عوي.

– ماسەلە شەشىلدى، – دەپ تەلجان كەلتە قايىردى.

قالاعا كىرگەن كەزدە جازعى كەش ءتۇستى. كوز بايلانباسا دا كوشە شامدارى جانا باستادى. تەلجان پاتەرىنە كىرمەي، پودەزدىڭ الدىنداعى ورىندىققا بارىپ وتىردى. شارشاعان با، بۋىن-بۋىنىنان ءال كەتىپ، باسى اينالدى.

قارسى ۇيدەگى ءتورتىنشى قاباتتا، بالكوندا تۇرعان باعاناعى كەلىنشەكتى كوردى. «اقشاسىن قايتارىپ بەرۋ كەرەك، ءبىز كورشى تۇرامىز. دۇنيەقوڭىز امانجول ءۇش ءجۇز تەڭگەسىن قاعىپ الدى. ماعان ۇيات». سۇيرەتىلىپ ورنىنان تۇردى. «مەنىڭ ءۇي العانىمدى كورە المايدى. قوناققا شاقىرعاندارى وسى ما؟ قاتىنى ەكەۋى ۇرسىسىپ...» باسى اينالدى. بويىن تۇزەگەن بولدى. ەكىنشى قابات. ءۇشىنشى... قالتاسىن اقتارىپ، ءۇش ءجۇز تەڭگەنى مىعىمداپ قولىنا ۇستادى. «قايتارىپ بەرۋ كەرەك، ۇيات بولادى».

ءتورتىنشى قابات. ون ءۇشىنشى پاتەر. ادەمى ەسىك. قورىقپاي قوڭىراۋدى باستى. قىزىل حالات كيگەن سۇيكىمدى كەلىنشەكپەن سويلەسىپ تۇر. «باعاناعى اقشانى جىگىت سىزدەن اقشانى العاندا «اقشانى قايتارىپ بەر، قايتارماساڭ ءوزىم قايتارام»  دەدىم».

«بۇنىڭىز نە، مەنى كىم دەپ ءجۇرسىز؟!»

«سىزدەي ايەلدى سىيلاۋ كەرەك. ماشينام بولسا، ءسىزدى شىمبۇلاققا الىپ بارار ەدىم. مىنە اكەلدىم».

«وي، راحمەت، ناعىز دجەنتەلمەن ەكەنسىز عوي».

«مەن قايتايىن».

«ۇيگە كىرىڭىز، كوفە ىشەيىك».

«كەش بولىپ كەتتى، راحمەت».

«مەنى كىم دەپ ويلايسىز؟»

كەلىنشەك جورتا بۇرتيىپ وكپەلەدى. رەنجىتكىسى كەلمەدى. ۇيگە كىردى. كەرەمەت... كوفە.

«مۇمكىن، ەپتەپ ۆيسكي ىشەرسىز. ءوزىم ءىشىپ كورگەن ەمەسپىن، بىراق سىزدەي دجەنتەلمەن ءۇشىن...»

كەلىنشەك زىر جۇگىردى. جۇگىرىپ ءجۇرىپ مۋزىكا قويدى. جۇگىرىپ ءجۇرىپ بالكوندى جاپتى.

«ماسا كىرمەسىن» دەپ جارىقتى ءوشىردى.

«ەنەرگيا ۇنەمدەۋ كەرەك». ءدالىزدىڭ جارىعىن ءوشىرىپ، ماي شام جاقتى.

«ۆيشنيا، ۆيشنيا،

زيمنيايا ۆيشنيا...»

...قاتتى شولدەپ وياندى. ءدىر-ءدىر ەتەدى. كوزىن جۇمىپ، قايتا اشتى. ماسقارا! و جەر، بۇ جەرى اشىق ادەمى كەلىنشەك ءسال ەزۋ تارتىپ ۇيىقتاپ جاتىر. ورنىنان اتىپ تۇرىپ، تەرەزەدەن دالاعا قارادى. تاڭ اتىپ قالىپتى. قۇدايى كورشىسى ابرام يۆانوۆيچ بۋلدوگىن قىدىردىپ ءجۇر. جۋرنال ستولىنىڭ ۇستىندە تۇرعان ۆيسكيدى بوكالعا تولتىرا قۇيىپ تارتىپ جىبەردى.

«ۆيشنيا، ۆيشنيا،

زيمنيايا ۆيشنيا...»

ەكى كۇن دالاعا شىقپاي، ۇيىندە جاتىپ الدى. ءۇستى باسىن كىر-كىر سەزىنەدى. كورشى كەلىنشەكتى ويلاسا، اتىپ تۇرىپ ۆانناعا بارادى. جۋىنادى. سابىندانادى. ءبارىبىر. كيىنەدى. قايتا اۋىستىرادى. كىر. ءۇش كۇنگى توزاق.

ءۇشىنشى كۇنى بۇرىنعى جۇمىس ورنىنا باردى. باستىقتىڭ قابىلداۋ بولمەسىنەن باسقا كابينەت بىت-شىت. باسقا مەكەمە قونىستانىپ جاتىر ەكەن. ءوز كابينەتىنە كەلدى. ەشكىم دە، ەشتەڭە دە جوق. بوس. تەك باياعى قىزىل تەلەفون ەدەندە تۇر. يەسى كەلگەنىن سەزدى مە، كىسىنەپ جىبەردى. كوتەردى.

– تى، گدە حوديش؟ يا پياتسوت ۆوسەمنادتساتايا.

تاستاي سالدى. «ەركەلەگەنى».

ەرتاعا-اي!

قۋانعانى سونشالىق، «قازاقستان» قوناق ۇيىنە قاراي قۇستاي ۇشتى. سەمەيدەگى دوسى. كەلگەن سايىن وسى قوناق ۇيگە جاتادى. بۇنداي قۋانداس. كۇيزەلىپ جۇرگەندە كەلە قالعانىن قاراشى. ءار كەلگەندە جىگىتتەردىڭ باسىن قوسىپ، ەركەلەتەتىن ادەتى. قايىربولاتتار دا وسىندا شىعار. «ەرتاعا كەلدى» دەي سالۋدى دا بىلمەيدى.

كەشكە ساۋنا. رەستوران. بيلليارد. ەرتاعانىڭ ءجۇرىسى وسى. قۇداي بىلەدى. قۇرداسى دوسىمحاننىڭ ماشينەسى قوناق ءۇيدىڭ الدىندا قاڭتارىلىپ تۇرعان شىعار. بىراق كورىنبەدى.  

«№518-بولمە...»

تىك ۇشاقپەن بەسىنشى قاباتقا كوتەرىلگەندەي سەزىندى. پىسىلداپ ءليفتىنىڭ ەسىگى اشىلعاندا، بىرەۋ راديونى بار داۋىسىمەن قويعان ەكەن دەپ قالدى.

بولسا داعى قاتالدىقتىڭ، كاسكويلىكتىڭ بەينەسى،

قاسقىر بولىپ ويلانامىن كەيدە وسى.

قاقپان قاۋىپ، سيراعىمدى شورت كەسىپ،

جۇرسەم ەگەر تاعدىرىممەن كەكتەسىپ –

ۇلىر ەدىم ۇزاق-ۇزاق اسپانعا،

جالعىز عانا جاۋىز ايمەن بەتتەسىپ.

«بەس ءجۇز سەگىز، بەس ءجۇز توعىز...» دەپ  بولمەلەردى جاعالاي ساناپ كەلە جاتىر.

قاسقىرلارىم قاسقىرلىققا قۇنىقسىن،

ال ادامدار قاسقىرلىقتى ۇمىتسىن.

مەن دە جەدىم ادام جەگەن ءتاتتى استى، –

نەگە ولار مەنىمەنەن قاستاستى؟

ايت ولارعا،

قاقپاندارىن... قاقپاندارىن اكەتسىن.

ادامدىعىن وزدەرىنە باس ەتسىن،

ادالدىعىش قاسقىرلارعا پاش ەتسىن!

داۋىسقا جاقىنداي ءتۇستى.  «بەس ءجۇز...»

...مەن – قاسقىرمىن

قاقپان كەسكەن سيراعىن،

قاسقىر بولىپ، قاسقىرلىقتى سىيلادىم.

قاسقىر بولىپ ۇلىپ تۇرىپ ادامعا،

وسى جىردى، وسى سىردى سىيلادىم.

«پەرەداچا ءتۇسىرىپ جاتىر ما؟» – دەپ ويلادى.

– وي، ابە، مولودەتس. جارايسىڭ!

– مىنە، پوەزيا...

مىنە، «518» دەپ ىشىنەن ويلادى دا ەسىكتى قاقتى.

– ءسىز  تەلجان اعاسىز با؟ – دەپ سۇلۋ قىز بەتىنەن سۇيگەندە ىڭعايسىزدانىپ قالدى.

– ەرەكەڭ وسىندا ما؟

– ارينە، جوعارىلاڭىز، ءۇش كۇن بولدى ءسىزدى قايدان تابارىن بىلمەدى دوسىڭىز، – دەپ كۇلگەندە دۇرديگەن ەرنىنىڭ اراسىنان اپپاق مارجانداي تىستەرى جارق ەتتى. قاز مويىن، مويىل كوز، قارا شاشى يىعىنا توگىلگەن سۇلۋ قىزدىڭ وقتاۋداي ءتۇزۋ اياقتارىنا كوزى ءتۇسىپ كەتكەنىن ءوزى بايقاماي دا قالدى.

– و، تاكەبايچيك، كەلدىڭ بە؟ – قۇشاعىن ايقارا  اشىپ، ەرتاعا قارسى ءجۇردى.

– اسسالاۋماعالەيكۋم، دوسىم؟!

ەكەۋى ءتوس قاعىستىرعان سوڭ، تەلجان توردە وتىرعان اق شاشى جالبىراعان، قاباعى قاتۋلى ادامعا قوس قولداپ امانداستى:

– اعاسى، ءسىزدىڭ قولىڭىزدى الىپ قويايىق.

 – امانسىڭ با، باۋىرىم، ءتۇسىڭ جىلى ەكەن، سەندەي ازاماتتىڭ قولىن الۋعا بولادى.

 – تانىسىپ قويىڭدار، مىنا توردە وتىرعان ارلان قاسقىرداي ازۋلى الديار ويشوعىر دەگەن مەنىڭ جەزدەم، ۇلتىمىزدىڭ ۇلى اقىنى. مىنا جىگىت «قازاقتىڭ شۋكشينى» – تەلجان التاەۆ دەگەن ازامات، مەنىڭ جان دوسىم، ال، داۋكەن، قۇي مىنانى...

اقسارى، جۇقالاۋ جىگىت شيراق قيمىلداپ، ۆيسكيدى قۇيىپ شىقتى. الديار ستاكاندى كەرى يتەردى. 

– وسى ۆيسكيدى ۇناتپايمىن، قاندالانىڭ ءيىسى شىعادى، – دەپ تىجىرىندى.

– الديار كوكە، شەتەلدەن كەلگەن ۆيسكي جامان بولماس. ويباي، ءوزىمدى تانىستىرماپپىن عوي، اتاقتى شۇبارتاۋ كوتەرىلىسىندە حان سايلانعان مىرزاش اتانىڭ  ۇرپاعى – داۋلەت بولامىن.

– داۋلەسكەر كۇيشى، اقىن مەنىڭ باۋىرىم كاراتيست، – دەدى الديار قالىڭ قاباعىن اشىپ كۇلدى. – الىپ قويىڭدار.

تەلجان ستاكانعا ەرنىن دە تيگىزگەن جوق، ۇستەلدىڭ شەتىنە قويا سالدى.

– وۋ، دوستىم بۇنىڭ نە؟ – دەدى ەرتاعا.

تەلجان باسىن شايقادى. ەرتاعا بوتەلكەنى قولىنا الىپ ستاكاندارعا  تولتىرىپ قۇيدى دا، ورنىنان تۇرىپ  ءسوزىن باستادى. – الديار اعا، ءسىز قازاقتىڭ ۇلى اقىنىسىز.

– ءاي، وسى ءسوزدى قوي دەدىم عوي ساعان، قازاقتا ۇلى اقىندار كوپ، باس اقىنىمىز – اباي، جاڭاشىل اقىن – ماعجان، ال سەندەر اۋىزعا كەلگەندى وتتاي  بەرمەسەڭدەرشى.

– ءاي، اعاتايىم-اي، دۇرىس ايتاسىز، ات-شاپانىم، مىنە! – دەپ الدياردىڭ الدىنا ءبىر پاچكا اقشا قويدى.

الديار سول كەزدە توماعاسىن سىپىرعان قىرانداي وتكىر كوزدەرىمەن جالت-جۇلت ەتىپ، ەرتاعاعا قارادى.

– اكەت، مىناۋىڭدى!

ەرتاعا  ونىڭ ءسوزىن ەستىمەگەندەي، ءسوزىن جالعاي بەردى.

– «ارپا ىشىندە ءبىر بيداي» دەمەكشى، ورتامىزداعى گۇلىمىز كۇلچەتاي ءۇشىن ىشەيىك، – دەگەن كەزدە  الديار ورنىنان اتىپ تۇرىپ، الدىنداعى ۇستەلدى ءبىر-اق  توڭكەردى.

– وڭباعان، تەكسىز دەيىن دەسەم جاقسى اتانىڭ بالاسىسىڭ. نە دەگەن ازعىنسىڭ-ەي، ا-ا، كەت جوعال، كوزىمە كورىنبەي، ءما، اقشاڭ، مىنا قاتىنىڭنىڭ ىشقىرىنا  تىعارسىڭ، – دەپ  لاقتىرىپ  جىبەرگەندە بولمەنىڭ ىشىنە جاپىراق جاۋعانداي بولدى.

 – ءجۇر كەتتىك، داۋكەن!

– ابەكە، ءبىر اشۋىڭدى بەرشى ماعان، – دەدى ەرتاعا جالىنىپ.

– ءاي، يديوت، ەل امان، جۇرت تىنىشتا ءاپ-ادەمى كەلىنشەگىڭدى تاستاپ، مىنا جالەپتى مياۋلاتىپ، جانىڭا نەگە ەرتىپ ءجۇرسىڭ، ا؟ سەن جازۋشى ەدىڭ عوي. قۇداي-اۋ، نە بوپ باراسىڭ سەن...

– وي، اعاشكا، ۆى چتو يا ۆسەگو دۆاجدى بىلا  زامۋجەم، وب ەتوم ەرۋحا حوروشا زناەت...

– بۇيىرسا دەڭىز، – دەپ داۋلەت  ءبىر تۇيرەپ ءوتتى. – داي بوگ نە پوسلەدني راز.  – ونىڭ  كەكەپ تۇرعانىن تۇسىنبەگەن كۇلچەتاي ونى باس ساپ ءسۇيدى.

– شىركىن، زاوچنىي جەڭگەيدىڭ سۇيگەنى-اي، – دەپ داۋلەت  اندەتتى.

– ەسىڭ بار دا، ەلىڭدى تاپ، ەرتاعا! – دەپ الديار ەسىكتى تارس جاپتى.

داۋلەت كەشىرىم سۇراپ، ونىڭ سوڭىنان كەتتى.

ەكى دوس  ءبىر-بىرىنە ءۇنسىز قاراپ تۇر. ەكەۋىنىڭ  كەۋدەسىندە ەكى بەلگىسىز سۇراق. كۇلچەتاي توڭقاڭداپ اقشا جيناپ ءجۇر. ەرتاعا  ونىڭ بوكسەسىنەن ءبىر تەپتى.

– تى چتو؟ – دەپ كۇلچەتاي كۇلدى. – مەن ساعان دوپپىن با؟ كۇلچەتاي اشۋلانعان جوق – كۇلدى.

– اراق بار ما؟

– قازىر، قازىر دوروگوي، قازىر، – دەپ جينالعان اقشانى ونسىز دا تىرسىلداپ تۇرعان ومىراۋىنا تىعا سالدى. كوزى جايناپ كۇلىمدەي قاراعان كەزدە ەرتاعا ەرىپ تۇسكەنى انىق ەدى.

– كەلشى، جانىم...

كۇلچەتاي ەرتاعانىڭ قۇشاعىنا قويىپ كەتتى.

– جانىم سول، سەن بولماساڭ قايتەر ەدىم...

– اشۋلانباشى، جۇرەگىڭ اۋىرادى عوي. قازىر ءبارىن جاسايمىن، – دەگەن كەزىندە ءمولدىر كوزدەرىنە جاس تولدى. تەلجانىڭ جۇرەگى جىلىدى.

كۇلچەتاي بەتىن جۋعا كەتكەندە ەرتاعا اشۋلانا سويلەدى.

– سەندەر مەنى تۇسىنبەيسىڭدەر، ماعان ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. ولمەۋىم كەرەك، سول ءۇشىن كۇلچەتاي سياقتىلار كەرەك ماعان...

– ؟..

– مەنى جازۋدى تاستاپ كەتتىڭ دەپ جازعىراتىندار كوپ. ولار وتىرىك جاناشىرلار. مەن اتاقتى بولعىم كەلمەيدى، تۇسىنەسىڭ بە؟ كەلمەيدى... مەن جازبايمىن، ديكتوفونعا وقيمىن...

– نۋ... نۋ، قويشى، جانىم، – دەپ كۇلچەتاي ونى قۇشاقتادى. – اۋىرىپ قالاسىڭ، اعاڭ بولعاسىن ايتادى، ول كىسى اقىن عوي.

– قولىڭ سۋ عوي، جانىم، سۇرتسەڭشى، – دەدى.

– داۋىسىڭ قاتتى شىقتى، اۋىرىپ قالدى ما دەپ شوشىپ كەتتىم عوي.

– جانىم سول، مىنا جەردى جيناستىرىپ بىزگە اراق بەرشى.

– قازىر، قازىر، – دەپ كۋلچەتاي زىر جۇگىردى. قيمىلىنا  كوز ىلەسپەيدى. ءاپ-ساتتە ءبارى دايىن بولدى.

– مەن ىشپەيمىن، – دەدى تەلجان – ماعان ۆووبششە ىشۋگە بولمايدى. كوتەرە المايمىن، وسى قۇرعىردى ىشپەي-اق قويسام دەيمىن.

– الديار سياقتى ۇستەلدى توڭكەرىپ كەتىپ جۇرمە! – دەدى ەرتاعا كۇلىپ.

– ؟..

– كانى، مەن باعىمدى سىناپ كورەيىن، – دەدى  كۋلچەتاي قارقىلداي كۇلىپ – اعامىز  مەنى سىيلايتىن شىعار... كانە... كانە، مولودەتس!

– كەزدەسۋىمىز ءۇشىن!

– سەن ءۇشىن!

– كۋلچەتاي ءۇشىن!

– دوستىعىمىز ءۇشىن!

– سەمەي ءۇشىن، – دەپ ەرتاعانىڭ كوزى جاساۋراپ ەشكىممەن قاعىستىرماي-اق تارتىپ جىبەردى. – قايران سەمەي، ساعان نە دەيىن، كوزدەن بۇل-بۇل ۇشتىڭ عوي.

تەلجان قاتتى قىسىلدى. ەكى وبلىس بىرىگىپ، ورتالىق – وسكەمەنگە كەتكەن. ەرتاعانىڭ وكپەلەپ وتىرعانى وسى جاعداي.

– ەرتاعا، تەبە نەلزيا پەرەجيۆات، – دەپ كۋلچەتاي موينىنا اسىلدى، – جۇرەگىڭ اۋىرىپ قالادى. قويشى، جانىم؟!

– كۋلچەتاي دۇرىس ايتادى. ەرتاعا، قويشى وسى ساياساتقا جولامايىقشى، ساعان جانى اشىپ وتىرعان قارىنداسىمىز ءۇشىن.

– قارتايعاندا كورگەن قىزىعىم عوي، كانە، كانە، ورنىڭنان تۇرشى، اينالشى بىلاي. قالاي، تەلجان دوسىم، قانە، فيگۋراسىن قاراشى...

بوكالدار سىڭعىر-سىڭعىر ەتتى.

ءبىر كەزدە دالاعا شىققان. بەت الىستارى – كوكتوبە. تۇنگى اسپانعا قاراپ ەرتاعا قايتادان انگە باستى.

«سەمەيىم مەنىڭ، سەمەيىم،

اح، ساعان ەندى نە دەيىن؟»

– ەرتاعا-اۋ، مەن كۆارتيرا الدىم عوي، قوناق ۇيگە جاتپاي ۇيگە ءجۇر؟ – دەپ باعاناداعى ايتپاعان ەڭ باستى جاڭالىعىن ايتتى.

– قۇتتى بولسىن! ءسۇيىنشىڭ، مىنە.

دوسى قالتاسىنان ادەمى بىلعارى ءاميانىن الىپ شىقتى دا، بەس ءجۇز دوللار ساناپ بەردى.

– وي، ەرتاعا-اي، مىناۋىڭ نە؟ سەن نەمەنە وسى ءۇشىن كەلەدى عوي دەيسىڭ بە؟ ءوزىڭ جولاۋشى ءجۇرسىڭ... عوي...

– ءسىز، ەرەكەڭدى رەنجىتپەڭىزشى، جۇرەگى اۋىرادى عوي، – دەپ قالدى كۋلچەتاي. – قازاقتىڭ سالتى ەمەسپە، الىڭىز.

– ازىرقانىپ تۇرسىڭ با؟ – دەدى دوسى.

– ەرتاعا، قويشى ەندى.

تەلەفون شىرىلدادى. ەرتاعا الدەكىممەن وڭاشا سويلەسە باستادى.

– تەلجان اعا، – دەدى كوزىن توڭكەرىپ. – ءسىز ماعان رەنجىمەڭىزشى. ءبىز كوكتوبەگە ءوزىمىز كوتەرىلەيىك دەپ ەدىك. ءسىز بارساڭىز ءوزىڭىز بىلەسىز، سەمەيدى ايتىپ جۇرەگىن اۋىرتادى. تەك ماعان رەنجىمەڭىزشى.

– قالاي، تاكسي الامىز با؟

– ەرتاعا، رەنجىمە، مەن قايتايىن. ەرتەڭ ۇيدە توسامىن.

– كۋلچەتاي ەكەۋمىزدى مە؟

– ارينە.

– اقىلدىم مەنىڭ، مىنە ناعىز دوس. كۋلچەتاي، قالاي، ا، تەلجان اعاڭ؟!

ادەمى قىز ءمولدىر كوزىن توڭكەرىپ «مىناۋ» دەگەندەي باس بارماعىن كورسەتىپ قويدى دا:

– يا ۋديۆلەنا، پوچەمۋ ۋ نەگو نەت پودرۋگي؟

تەلجان ىزا بولعان. نامىستان. «پودرۋگا... كورسەتەيىن مەن ساعان پودرۋگانى، كورشى كەلىنشەكتى كورىپ تاڭ قالارسىڭ». اسىعىس قوشتاسقان.

ەشتەڭە ويلاعان جوق. ويلاۋعا مۇرشاسى دا بولمادى. «رامستورعا» سوعىپ، «ۆيسكيدىڭ» بىرەۋىن قولتىعىنا قىستىرا شىققان. بەت الىسى – بەلگىلى ون ءۇشىنشى پاتەر. كورشى كەلىنشەك...

«ارعى جاعىن ايتپايمىن، ءىشىڭ ءبىلسىن، ءالۋ-اي...»

 

***

 

ءۇشىنشى كۇنى قارعا ادىم جەردەگى ءوز ۇيىنە سۇيرەتىلىپ ارەڭ جەتكەن. كۇندىز-ءتۇنى «ۆيشنيا، ۆيشنيا». جالىعىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە كەربەز كەلىنشەك «زا توۆاروم» باسقا قالاعا بارۋ كەرەك بولىپ قالدى.

– ءاي، قايدا ءجۇرسىڭ؟

سەلك ەتە ءتۇستى. كىلتتى بۇراپ تۇرعان قولى دىرىلدەدى. جالت بۇرىلسا، امانجول.

– سەن ءوزىڭ قايدان ءجۇرسىڭ؟ – دەدى بويىن تەز جيناپ الىپ.

– قىدىرىپ ءجۇرمىن. قايدان ءجۇرسىڭ دەيدى عوي. قاتىنىڭ كەلە جاتىر توركىنىنەن، بۇگىن ساعات ون سەگىز ءنول-نولدە. ەكى كۇن سەنى ىزدەپ ءجۇرمىن. ۇشتى-كۇيلى جوقسىڭ. «ايتتىڭدار ما كەلەتىنىمدى» دەپ سەنىڭ قاتىنىڭ مەنىڭ قاتىنىمنىڭ پودرۋگاسىنىڭ جۇمىسىنا كۇندە زۆاندايدى ەكەن. ءبىز نە ايتامىز. قانشا بەنزين جاقتىم. كليەنتتەر جوق، قازىر...

ونە بويىن توك سوعىپ وتكەندەي بولدى. بۋىن-بۋىنىنان ءال كەتتى. ەسىكتى اشىپ، ىشكە كىرە بەرگەندە قايدان كەلگەنى بەلگىسىز، قارعىباۋىن سۇيرەتىپ بۋلدوگ جەتىپ كەلدى دە، وكشەسىن جالاي باستادى.

– وي، شەشەڭدى...

بۋلدوگتى بۇيىردەن ءبىر تەپكەن كەزدە، باسپالداقتان تومەن قاراي دومالادى.

– داۋىسى قانداي جامان، – دەدى امانجول تىجىرىنىپ. – قىڭسىلاعانىن قاراشى كاپىردىڭ.

– ارعى اتاسى قاسقىر ەمەس، يت قوي.

تەلجان ءۇش بولمەنى ءارى-بەرى كەزىپ ءجۇرىپ الدى. قالاي بولدى، سولاي. وزگەرىس جوق. «اتتەگەن-اي، ەرتاعا بەرگەن بەس ءجۇز دوللارعا تىم قۇرىماعاندا ۆاننا مەن ءدالىزدى جوندەپ الۋعا بولاتىن ەدى. وعان...»

– شىبىنداعان جىلقىداي ءوستىپ جۇرەسىڭ بە؟ – دەدى امانجول. – بار ۆوكزالعا. جىندى ما-ەي مىناۋ؟ قاتىنىڭ مەن بالا-شاعاڭ كەلە جاتىر عوي.

جۇرەگى شانشىپ-شانشىپ كەتتى. «نە ىستەسەم ەكەن، نە ىستەسەم؟...»

– اقشا بار ما سەندە؟ – دەدى امانجول تىزىلداپ.

قالتالارىن اقتارىپ ءجۇرىپ، ابدەن شيىرشىقتالعان ءجۇز دوللار تاۋىپ العاندا، بەتىنە قان جۇگىردى. كەربەز كەلىنشەكتەن ەسىن ءبىر جيعاندا جاسىرعان بولۋى كەرەك. جاقسى ساقتالىپتى.

– امانجول، سەنىڭ وسىندايدا ويلاپ تاباتىن ستراتەگياڭ بار ەدى عوي.

– اكەل، دوللارىڭا قازىر بىلاي ىستەيمىز: ءبىراز بەنزين قۇيىپ الامىز دا، گازەتتەن جارناما ارقىلى ءۇي جينايتىن ادامداردى تاۋىپ الامىز. ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە پاتەرىڭدى ايناداي جارقىراتادى.

– وي، سەن...

– ءسوزدى بولمە، قازىر سەنى مونشاعا اپارىپ تاستايمىن، سىپىرتقى الىپ، ءبىراز سابالانىپ ال، سوسىن ۇيعىرلاردىڭ كافەسىنە بارىپ لاعمان جەيمىز دە، ۆوكزالعا بارامىز. بەنزين قۇيامىز.

– وي، سەن ءوزىڭ...

– نەمەنە، قاتىنىڭنان ءسوز ەستىگىڭ كەلىپ تۇر ما؟

– ءما، مىنانى الىپ، نە ىستەسەڭ ونى ىستە، – دەدى كوك قاعازدى بەرىپ جاتىپ. – كىلتتى ساعان بەرەمىن، مەنى مونشاعا اپارىپ تاستا.

– ۇيدە ەت بار ما؟

– مازاق قىلىپ تۇرسىڭ با؟

– ءبارى تۇسىنىكتى، - دەدى امانجول ويلانىپ. – ۋاقىتتى وتكىزبەي كىرىسەيىك ەندەشە.

مونشاعا بارا جاتىپ كولىكتەرىنە بەنزين تولتىرىپ الدى. گازەت ساتىپ الىپ، ەكى-ءۇش جەرگە تەلەفون شالىپ، باعالارىنا كەلىستى. وسىنىڭ ءبارى تەلجان ءۇشىن ازاپ، ونە بويى تىرىسىپ، شولدەي بەرەدى.

– قازىر بازارعا بارىپ، ءبىر-ەكى پاچكا «كيتايسكي كافەل» ساتىپ الايىق.

– ءاي، اكەڭنىڭ، سەن ءوزى مەنى مونشاعا ەمەس...

تەلجان قاتتى اشۋلاندى.

 

***

 

– سىزگە ەكى ساعات بولدى، – دەدى مونشاشى.

– تاعى ءبىر ساعاتقا جالعايىن، – دەدى تەلجان، – ەسىمدى جاڭا جيىپ كەلە جاتىرمىن.

– مەيلىڭىز.

تەلجاننىڭ باسىنا وي كەلدى. جامان. قورقىنىشتى. سۇمدىق. «مۇمكىن، ول ايەل... قازىر نە كوپ، جامان اۋرۋ كوپ».

تاستاردى قايناتىپ تۇرعان ساۋناعا كىرىپ باردى. ويدان قۇتىلماق.

وي. وي. وي. سول ويمەن ءبىر ساعات ءجۇرىپ، سۇيرەتىلىپ دالاعا شىقسا، امانجول كۇتىپ تۇر ەكەن.

– ءاي، ولتىرمەسەڭ ءبىر ساپتاياق سىرا بەرشى.

– ءجۇر، ۇيعىرلاردىڭ كافەسىنە بارامىز، سىرا نە بولادى...

تەلجان ەسىن جينادى. كوڭىلدى. سورپاسى بەتىنە شىققان ۇلكەن ەكى كەسە لاعمان مەن ءبىر قىرلى ستاكان اراقتى تاستاپ العان. تەرلەپ... باپتى قويۋ كۇرەڭ شاي ءىشىپ وتىر.

– بەتىڭ بەرى قاراپ، كىسى بولىپ قالدىڭ-اۋ.

– ايتپا دەيمىن، تاعى ءبىر ءجۇز...

– كەت، ەي، ءجۇز گرامىڭ بار بولسىن، باعاسى قانداي قىمبات، ءۇش ليتر بەنزيننىڭ اقشاسى.

...ۆوكزالعا جارتى ساعات بۇرىن كەلىپ الدى. كولىكتەرىنەن تۇسە بەرگەندە ماي-ماي شۇبەرەكتى قولىنا ۇستاتقان كورشىسى:

– بەتى-قولىڭدى جاقسىلاپ ىسقىلاپ جىبەر.

– ەسىڭ دۇرىس پا، جاڭا عانا مونشادان شىقتىم عوي.

– ءاي، قاتىنىڭ كەلە جاتىر ما؟

– كەلە جاتىر.

– تۇرىڭە قاراشى، ارشىعان جۇمىرتقادايسىڭ. ايەل دەگەن ەركەگىنىڭ ءوزى جوقتا جۇدەپ-جاداپ جۇرگەنىن جاقسى كورەدى. سوندا سەزىكتەنبەيدى. شالبارىڭ ۇتىكتەلمەپتى، وعان دا شۇكىر.

تەلجان ونىڭ ايتقانىن ىستەدى.

– مىنە، جاقسى بولدى، «دجون نەگر بالاسىنا» ۇقساماساڭ دا، ءۇي سالىپ جۇرگەن كەزىڭدەگى قالپىڭا ءتۇستىڭ.

– كەتشى، ەي.

پويىز ءدال ۋاقىتىنان جاڭىلماي، ءىى الماتى ۆوكزالىنا ەنتىگە جەتتى. ەكى ۇلى ساعىنىپ قالىپتى. قۇشاقتاپ الىپ پاپالاپ جاتىر.

– ساعىندىم عوي سەندەردى.

– ءبىزدى ۇمىتقان جوقسىڭ با؟ – دەدى رايحان.

تەلجاندا ءۇن جوق.

بالالارىن باۋىرىنا باسىپ، ءبىر كەزدە جان بىتكەندەي:

– سەندەردەن كۇننىڭ ءيىسى شىعادى عوي، – دەپ قويدى. رايحان الدەبىردەمەنى ايتپاق بولىپ قوزعالا باستاپ ەدى، امانجول دا ءبىر قۋ ەمەس پە، «زاپراۆكا جاساپ الايىق، ءا» دەپ قويىپ قالدى. ءسوزدى قۋسا، ءسوز شىعاتىنىن بىلگەن تەلجان ءارى قاراي جاق اشپادى. ۇيلەرىنە دە كەلدى. زاتتارىن كوتەرىپ جوعارىعا كوتەرىلدى. تەلجاننىڭ قۇلاعى، ەكى بەتى دۋ-دۋ ەتەدى. ەسىك اشىلدى. ەكى بالا كىردى. رايحان ءۇش بولمەلى ءۇيدى ارالاپ شىقتى دا، ۇزىن ءدالىزدىڭ ءدال ورتاسىنا كەلىپ جالپ ەتىپ وتىرا قالدى.

– ماما، ماما نە بولدى؟ – دەپ، ەكى بالا شەشەلەرىن اينالسوقتاپ ءجۇر. بۇل ايەلىنىڭ جانىنا بارۋعا باتا المادى. سالدەن سوڭ رايحان ورنىنان تۇردى. كوڭىلدى. ەشتەڭە بولماعان سياقتى. بۇعان جىميىپ قارادى.

– پاپاسى، «شاڭىراققا» بارايىق.

– ءۇيدى بىزدەن تارتىپ الدى ما؟ – دەپ ۇلكەن ۇل جىلاپ جىبەردى. – كەتكىم كەلمەيدى بۇل ۇيدەن ون ميليتسيا كەلسە دە شىقپايمىن. مەنىڭ ۇلكەن اتام مايدانگەر بولعان ەكەن.

– قوي، بەكوش، جىلاما...

كىشى ۇل سومكەدەن قامشى الىپ شىقتى دا:

– بەكوش، قورىقپا، مىنامەن اتام قاسقىر سوققان ەكەن. ەرجان كوكەم بەردى، – ليۋبوي مەليسانى سابايمىز، ءۇيىمىزدى بەرمەيمىز.

رايحان كۇلدى. ەكى ۇلىن باۋىرىنا باسىپ:

– قورعاندارىم! – دەدى.

– بەكوش، مىنا ءۇيدى سەنىڭ اتىڭا جازىپ بەرەيىن.

– مەنىڭ اتىمنا شاڭىراقتاعى ءۇيدى، – دەپ كىشى ۇل تاناۋىن كوتەردى.

رايحان ويلانىپ ءبىراز تۇردى دا،

– كەتتىك ناتورۋيسقا! – دەدى.

«كۇناھار» جىگىتتە نە ءسوز بولسىن، تەلجان ءۇن-ءتۇنسىز كەلىسكەن..

«سەنىم حاتقا» تەلجان قول قويعاندا رايحان «ەندى ءۇيدى قاتىرىپ جوندەيمىن» دەدى.

رايحان اياق استىنان كوڭىلدەنىپ سالا بەردى.

جولدان امانجولدىڭ ماشيناسىنا بەنزين قۇيىپ، قۇتتى مەكەن – «شاڭىراققا» قاراي تارتىپ وتىردى.

 

***

شاڭىراققا كەلگەننەن كەيىن رايحاننىڭ ۇنسىزدىگى ونى ارباعا جەككەننەن دە اۋىر بولدى. كۇن ۇزاق ۇلكەن ۇلدى ەرتىپ، قالاداعى ۇيگە كەتەدى. شىعىرشىقتىڭ ىشىندە شىر اينالعان ءتيىن قۇساپ ءۇي اينالاسىندا اينالسوقتاپ ءجۇرىپ، ماڭايداعىلارعا تەلجاننىڭ دا قادىرى كەتىپ ەدى. ونى ءوزى سەزگەن.

سول كۇنى رايحان قاتتى شارشاعان، ءتىپتى اۋىرىپ كەلگەن سياقتى كورىندى. بۇنىڭ قايناتىپ قويعان شايىنا دا قاراعان جوق، ءبىر ساعاتتاي توسەكتە سۇلىق جاتىپ الدى. قايتا-قايتا «ماماڭا نە بولعان؟» دەپ ۇلكەن ۇلىنان سۇراي بەرەدى. بالا بولسا يىعىن قيقاڭ ەتكىزەدى دە قويادى. جاۋاپ جوق.

– ماماسى، تۇرىپ شايىڭدى ىشسەڭشى، – دەدى ءبىر كەزدە جانىنا بارىپ. – مونشا جاعىپ قويدىم. ءتۇسىپ الساڭشى.

ايەلى باسىن كوتەردى. قاتتى ءبىر ۋھلەدى دەرسىڭ.

– ولتىرەمىن ول قاتىندى! – دەدى تىستەنىپ.

شاي ءىشىپ وتىرىپ، اقكوڭىل تەلجان ويلادى: «ە-ە، اۋىلعا بارىپ انا ۇلكەن ابىسىنىمەن تاعى دا ۇرسىسىپ كەلگەن ەكەن عوي، باياعى. اعام بالالارعا اتاعان مالدارىن ساتىپ، اقشا قىلىپ بەرەيىك دەگەن بولار. جەڭگەم سىرى بەلگىلى عوي، قاسقىر جەپ قويدى دەگەن شىعار».

– سەن اۋىلعا بارىپ، ءبىر-ەكى اپتا دەمالىپ، ءششوپ شاۋىپ كەلسەڭشى، قايناعامنىڭ دەنساۋلىعى بولماي جۇرگەن كورىنەدى، – دەدى رايحان اقىرىن عانا.

«باسە، ايتتىم عوي، بار بالە سول جەڭگەمنەن كەلدى. بىلتىر ۇلكەن ۇلدارىن وقۋعا تۇسىرۋگە كومەكتەسە الماپ ەدىك، سوعان وكپەلەپ ءجۇر عوي. ءبىزدىڭ قولدا نە تۇر ەكەن؟ ءاي، جەڭگەم-اي! وسى جولى مىنەز كورسەتپەي-اق قويساڭ قايتەر ەدى؟!» سونىمەن، ەرتەڭىنە ءتۇس قايتا تەلجان تۇركسيب باعىتى بويىنشا جۇرەتىن پويىزبەن وسكەمەن قايداسىڭ دەپ كەتىپ بارا جاتتى.

 

***

 

قاراكوك اسپان ۇلكەن كول سياقتى. اي بولسا   قول اياعىن باۋىرىنا تىققان ۇلۋ سياقتى ەدى. سۇيكىمدى. بەيكۇنا. قوزعالمايدى ورنىنان. بۇك ءتۇسىپ جاتىر. مومىن.

كەشكى تاماقتارىن ءىشىپ العان سوڭ  اعايىندى ەكەۋى اڭگىمەلەسىپ وتىر. اقىرىنداپ. ەستەلىك. ساعىنىش. اعايىندىلىقتىڭ اق كولەگىنىڭ تۇيمەسى اعىتىپ ەدى عوي...

– باۋىرىم، – دەدى  اعاسى قۇشاقتاپ تەلجانعا، – مىنە ەكەۋمىز  ەكى ءۇي بولدىق. مەنى باعىپ-قاققان  اتام مەن اپام دا بۇل كۇندەرى  جوق.

– مەنىڭ دە  اكە-شەشەم  دە جوق، – دەدى تەلجان داۋىسى وزگەرىپ. – بيىل التى جىل بولىپتى. بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەتتى. ەندىگى كەلەتىنىمىز سەنىڭ ءۇيىڭ، ەرجان اعا.

– مەنىڭ سەنەن باسقا باۋىرىم جوق، – دەدى ەرجان جانىپ جاتقان وتقا كوزى جاساۋراي قاراپ. – كىشكەنتاي كەزىمدە قولىم تيگەنى راس، ونى كەك ساناماي ۇيگە كەلگەنىڭە راحمەت. ارتىمنان ەرگەن باۋىرىم ەمەسسىڭ بە، اتامنان قالعان، اعامنان قالعان مالدى ءوسىرىپ جاتىرمىن. ساعان تيەسىلى جيىرما قوي، وتىز ەكى قوزى، ساتامىن دەسەڭ ءوزىڭ ءبىل، ۋاقىتىمەن قىرقىپ، كۋپكەگە ءتۇسىرىپ وتىرامىن. يت-قۇستان  امانبىز. تاتەم ورىستىڭ ەكى سيىرىن ساۋشى ەدى عوي، سەن اۋداندىق گازەتكە ورنالاسقاندا بىرەۋىن سويىپ، بازارعا وتكىزگەن. قارالا سيىر ابدەن قارتايعان سوڭ، ونى  ارزانعا  ساتىپ جىبەرگەنمىن. بۇزاۋىنىڭ ءوزى قازىر  ءمۇيىزى قاراعاداي  بولدى. مالىڭ تۇگەل، باۋىرىم.

 – مال تۇگەندەۋگە كەلگەن جوقپىن. مەن  ماعان تيەسىلى دۇنيە بار دەپ ويلاعان دا ەمەسپىن. سونشا مالدى قايدا ۇستاپ وتىرسىڭ؟

 – قايداسى نەسى، وسىندا اۋىلدىڭ شەتىندەگى اتامداردىڭ ەسكى ءۇيى بار ەدى عوي. سونى ورالمان اعايىندار سۇراپ  العان. ءبىر جاقسى ادامدار. ساۋىنعا سۇراپ العان ۇساق مالدى سولارعا قوسىپ قويعانمىن. ءبىر جاقسى ادامدار.

– ول ءۇي جاقسى ەدى عوي. اتامنىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋعا، اپامنىڭ قۇرت-مايىن جەۋگە باراتىنمىن، سەن بولساڭ مەنى قۋاتىن ەدىڭ عوي. مەنىڭ ۇيلەرىڭە كەلە جاتقانىمدى انانداي جەردەن توبەم كورىنىسىمەن، اقباقايدى ايتاقتاپ قورقىتاتىنسىڭ. اقباقاي دا ابالاپ ۇرگەنمەن، مەنى بىردە-ءبىر رەت قاۋىپ كورگەن ەمەس.

– اعايىننىڭ اراسىنا يت بولسا دا تۇسپەيىن دەگەن عوي.

– ءاي، سەن نە ايتىپ وتىرسىڭ، ەكەۋىڭنىڭ ارالارىڭا تۇسكەن يتتەرىڭ سوندا مەن بولعانىم با؟ – دەپ ەكى شەلەك سۋدى ۇيگە الىپ بارا جاتقان جەڭگەسى دولداندى.

– سەن تۋرالى اڭگىمە جوق، – دەدى ەرجان.

– قايدان بىلەيىن، جازۋشى باۋىرىڭا وتىرىكتى شىنداي قىلىپ، اقساقتى تىڭداي قىلىپ اڭگىمە سوعىپ وتىرسىڭ عوي. مەنىڭ قاينىما سەنىڭ مالىڭ نە كەرەك، ءبىر كىتاپ جازادى، ءبىر ءۇي الادى، ءبىز اۋىلدا كۇندىز-ءتۇنى شاپقىلاساق تا مىنا تۇرعان وسكەمەننەن ءۇي تۇگىلى، تاۋىق قورا الا المايمىز.

– جەڭەشە، باياعىدا «شاڭىراقتاعى»  مونشاسىنا تۇسەتىن ءۇي سىزدەردىكى.

جەڭگەسى  ەستىمەگەن ادامداي ۇيگە كىرىپ كەتتى.

– ەرتەڭ اتامنىڭ ۇيىنە بارايىقشى.

– ارينە، بارامىز. ساعان وتباسىلىق جوسپار قۇرۋ كەرەك. مەن قازان ايىندا ەكى تورپاعىڭدى وتكىزىپ اقشاسىن جىبەرىپ وتىرايىن، سەن الماتىنىڭ ماڭىنان سەمىز ءبىر بۇزاۋ ساتىپ الىپ وتىر. كەمىندە توقسان كەلى ەت شىعارادى. قولىڭا تيىن-تەبەن تۇسە قالسا، جىلقىنىڭ قازى-قارتاسىنان ەپتەپ الىپ توڭازىتقىشقا سالىپ تاستاڭدار. ۇنەم بولادى. كەلىمدى-كەتىمدى كىسىلەرىڭ بولادى. سەن ەركەك ادامسىڭ، وتباسىڭ جۇدەپ قالماس ءۇشىن داستارحانىڭ مول بولۋ كەرەك. بالا-شاعانىڭ ءىشىپ-جەمى، كيىم-كەشەگى سەنىڭ موينىڭدا. كەلىن – تۇسىنىگى مول بالا. انا جولى اۋىلعا كەلە سالا ءوز ۇيىنە بارماي، وسىندا كەلدى. «اتا-ەنەم سىزدەرسىزدەر» دەگەن كەلىننىڭ ءسوزىن ەستىگەندە...»، – دەپ ەرجان كوزىنە جاس الدى.

جەل سوعىپ ءوتىپ ەدى وت ۇشقىن شاشىپ، لاۋلاپ جانا باستادى. تەلجان اعاسىنىڭ كوڭىل-كۇيى بۇزىلعانىنا ءوزىن كىنالى ساناعانداي.

– ەرجان، سەن ماعان رەنجۋلىسىڭ بە؟ – دەدى.

– ە، جوعا، اعا-تاتەمنىڭ بالاسىنا قالاي رەنجيىن. سەنىڭ كومانديروۆكاعا  كەتكەنىڭدى پايدالانىپ قۇجاتتارىن دا تاپسىرماعان ەكەن. ول ينجەنەر بولعىسى كەلمەيدى ەكەن. انەۋگۇنى اقمولاعا بارىپ كەلدى. اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋتىنا تۇسەم دەيدى. فاكۋلتەتىن ايتىپ ەدى، ءتىلىم دە كەلمەيدى. جەر تەلىمىن وڭدەۋ سياقتى  اگرونوم ەمەس، ايتىپ ەدى، ۇمىتىپ قالدىم.

– قازىر  وقۋدىڭ ءتۇرى كوپ قوي...

– ايتەۋىر، ءتىل-كوزدەن امان بولسىن، ەكى قارىنداسىڭ ءالى كىشكەنتاي، ءوزىڭ كورىپ وتىرسىڭ؟

– ءيا، ءتاتتى بالالار. سەن دە كىشكەنتاي كەزىڭدە بۇزىق ەدىڭ عوي، اتامنىڭ ساقالىن تارتىپ تالاي جۇلقىلادىڭ عوي، اتاڭ دا قانداي سالماقتى ادام ەدى. ايتپاقشى، – دەپ كۇلدى ەرجان، – سەنىڭ كىشى ۇلىڭ كەرەمەت، مەنىڭ قوينىمدا جاتتى. – «اتا، ساسىقسىز عوي، بىراق، مەنىڭ اتامسىز، ساقالىڭ نەگە جوق» دەي مە؟ مەنىمەن ويناپ، باۋىر باسىپ قالىپ ەدى.

– كەلەر جىلى سوڭعى قوڭىراۋ سوعىلىسىمەن، ۇلداردى وزىڭە جىبەرەمىن.

– قۇداي تىلەۋىڭدى بەرسىن. جانىمنان تاستامايمىن. ءشوپ شاپقىزىپ  ۇيرەتەيىن.

– ءالى وتىرسىڭدار ما؟ اعايىندى قوڭىر قاز قۇساپ، – دەپ شىلاپشىن تولى كىردىڭ سۋىن جانىپ تۇرعان وتتىڭ ۇستىنە توگە سالدى.

شالا وت...

بىقسىعان ءتۇتىن...

اعايىندى ەكەۋى اڭ-تاڭ.

ءتۇتىن...

اسپاندا...

اسپاندا...

اسپانداعى بۇك تۇسكەن ۇلۋ اي بوي تاسالادى.

 

***

 

ەكى اپتا دەگەن نە، ءتايىرى، وتە شىقتى. ءاي، ءبىر ارمانسىز ءشوپ شاپتى-اۋ. اعا-جەڭگەسى دە قۇراق ۇشىپ مۇنى كۇتىپ الەك. جەڭگەسى، ءتىپتى، «قايىنىم، شارشاپ ءجۇرسىڭ عوي» دەپ ىشكى جاقتان ءبىر «مەدوۋحا» العىزدى. كۇنى بويى جەرتولەدە سۋىپ تۇرعان «مەدوۋحانىڭ» ءبىر ساپتىاياعىن تاستاپ الساڭ، تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتايسىڭ.

شىعىس جاقتىڭ قازاقتارى قوناقجاي، باۋىرمال، مەيىرىمدى بولىپ كەلەدى. تۋىس ءۇشىن ەتىنەن ەت كەسىپ بەرەدى. تەلجانداي باۋىرىنان نەسىن اياسىن، جاقسىلاپ-اق كۇتتى. ەكى اپتا وسىلاي وتە شىقتى.

– جەڭەشە، – دەگەن تەلجان كۇيگەن كارتوپيانى جەپ وتىرىپ. – وسى رايحان نەگە انا جولى رەنجىپ كەلدى؟

– ويباي، كوتەك، نە دەيدى؟ رەنجىگەنى نەسى؟ ءوي، كەت ءارى، جاپ-جاس بولىپ قاتىنجاندىسىن قاراشى، مىنانىڭ!

جەڭگەسى وسىلاي دەدى. وسىلاي دەپ قانا قويعان جوق، كىر جايىپ جۇرگەن كورشى كەرجاقتىڭ كەمپىرى – تەتيا مارۋسيانى شاقىرتتى، ماگازينگە بارا جاتقان ءبىر-ەكى ايەلدى قول بۇلعاپ شاقىرىپ الدى. كۇيگەن كارتوشكانى ورتالارىنا قويىپ، ءاي جينالىستى اشتى دەرسىڭ. قاينىسىنىڭ ەكى ۇلىنا وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن اتاعان ەكى تايدى قۇلىنداتقانىن، ءسويتىپ ءتورت مال عىپ بەرىپ، ونى ساتىپ، اقشاسىن بەرگەنىن، وسى جولى رايحان كەلگەندە سۇيىنشىگە قۇلاعىنداعى قۇيما سىرعاسىن شەشىپ بەرگەنىن، مىنا قاينىسىنىڭ ءۇي الدىق دەپ ءبىر اۋىز اعاسىنا تەلەگرامما جىبەرمەگەنىن، ۇلكەن ۇلىن الماتىعا وقۋعا تۇسىرمەي جەرگە قاراتىپ جىبەرگەنىن، وقۋعا تۇسىرمەگەنىن قويشى، اعالاپ ارتىنان ەرگەن ىنىسىنە ءبىر كاستيۋم-شالبار كيگىزبەگەنىن، قويشى ايتەۋىر، جەڭگەسى جارتى ساعات «التاي راديوسىنىڭ تىكەلەي ەفيرىنە شىققان».

كەرجاق كەمپىردى بىلمەيمىن، قالعان ەكى-ءۇش ايەل كۇڭكىلدەسىپ، بەتتەرىن ءبىر-ءبىر شىمشىپ، اۋەلگى باعىتتارىن وزگەرتىپ، كوشە-كوشەنى بويلاپ كەتكەن.

جەڭگەسىنە تاعى بىردەڭە ايتايىن دەپ ەدى، ۇيدەن قاتتى-قاتتى جوتەلىپ، اعاسى شىقتى. كۇيەۋىنىڭ توبەسى كورىنە سالا قازان-وشاققا قاراي سىرعىپ بارا جاتقان جەڭگەسىن ىمداپ شاقىرىپ الدى. ءبىر اۋىز ءسوز ايتقان جوق. بىراق، شاپالاقپەن وڭدىرماي ءبىر تارتقان كەزدە جەڭگەسى جەرگە دومالاپ ءتۇستى. تەلجاننىڭ زارەسى ۇشىپ كەتتى.

– سەن ەرتەڭ ۇيگە قايت! – دەدى اعاسى تەلجانعا اقىرىن عانا.

ەرتەڭىندە وسكەمەننەن تەلجان اتتىڭ باسىن سەمەيگە بۇردى. قازىر دەگەنىڭ اقشاسىن تولەسەڭ كەز كەلگەن ينوماركامەن سەمەيگە جەتىپ بارادى ەكەنسىڭ. اينالاسى ەكى ساعاتتا «اۋدي-100»-گە ەكى ءجۇز جيىرما شاقىرىم دەگەن نە، دوسى ەرتاعانىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا بارىپ، ءبىر-اق توقتاعان. ءتورتىنشى قاباتقا ليفتىمەن كوتەرىلدى. وزىنە تانىس، بىراق كوپتەن كەلمەگەن وتىز جەتىنشى پاتەردىڭ ەسىگىنىڭ قوڭىراۋىن باستى.

– پاپا، سەن بە؟ – دەدى قىز بالانىڭ داۋىسى. ىلە ەسىكتى اشىپ جىبەردى.

– و-و-و، ايجانكا، ۇلكەن بوپ ءوسىپ قالىپسىڭ عوي!

قىز بالا تومسىرايىپ قالدى. ىشكى بولمەدەن شەشەسى شىقتى.

– بالە، ءبىزدىڭ ۇيگە دە ەرەكەڭنىڭ كەلەتىن ۋاقىتى بولادى ەكەن-اۋ. جوعارىلا، جوعارىلا. قايدان ءجۇرسىڭ؟ الاكولدەن كەلە جاتىرسىڭ با، كۇنگە كەرەمەت كۇيىپسىڭ عوي؟

– جوق، التايدان كەلە جاتىرمىن. ءبىزدىڭ ەرتاعا مىرزا قايدا؟ – دەدى. ايگەرىم ەكى يىعىن بىردەي كوتەردى.

– ؟

– مىنا ءۇيدى ساتايىق دەپ... كورۋگە كىسىلەر كەلەمىز دەگەن ەدى، سولار ما دەسەم، ءوزىڭ ەكەنسىڭ عوي. كەل، جوعارىلا، شاي ىشەيىك، – دەپ اس ۇيگە شاقىردى.

قۋىرشاعىن قۇشاقتاعان ايجان ءوز بولمەسىنە كىرىپ كەتتى.

اس ۇيدە ەكەۋدەن-ەكەۋ وتىر.

– ۇيلەرىڭ قۇتتى بولسىن! – دەدى ايگەرىم كۇلىپ. – جاقسى بولدى، قالادان ءۇي العاندارىڭ. بالالار ءوسىپ كەلە جاتىر. ەرتەڭ كەمپىر-شال بولعاندا «شاڭىراقتا» ەكەۋىڭ عانا قالاسىڭدار عوي، ايتپاقشى، باعانا رايحان زۆونداعان، كەشكە سەن كەلەدى دەپ كورشى-قولاڭدى شاقىرىپ قويىپتى عوي، ال سەن بولساڭ سەمەيدە ءجۇرسىڭ، – دەپ قويدى.

– تۇستەن كەيىن وسى جەردەن سامولەتپەن ۇشامىن. ەرتاعا مىرزا قايدا؟

– ماحاببات مايدانىندا جارالى بولىپ، اۋرۋحانادا جاتىر دەيدى.

– اۋرۋحانادا جاتقانى قالاي؟ تاعى دا جۇرەگى اۋىرىپ قالدى ما؟

– ءاي، بىلمەيمىن سونى، قاي جەرى اۋىرىپ جاتقانىن. ءبىر جۇما بولىپتى عوي، ايتەۋىر. ونى قايتەسىڭ، شايىڭدى ءىش. ءوزىڭنىڭ ەل-جۇرتىڭ امان با؟

– ءيا، ەندى، ەرتاعا...

وسى كەزدە قوڭىراۋ شىلدىرلادى. ۇيگە ورىستىڭ ايەلى مەن ەكى ەركەك كىردى.

– مى پو وبياۆلەني.

الگى ۇشەۋى ءتورت بولمەلى ءۇيدى جارتى ساعات قارادى.

– سەم تىسياچ داەم، – دەدى ورىستىڭ ايەلى.

– دا ۆى چتو؟ مى كۋپيلي ەتۋ كۆارتيرۋ زا پياتنادتسات.

– نۋ ي چتو، سەيچاس سەميپالاتينسك – نە وبلاستنوي تسەنتر.

ءۇي ساتىپ الماق بولعان ۇشەۋ كەتكەسىن تەلجان تىقىرشي باستادى. ايگەرىمنىڭ قاباعى ءتۇسىپ كەتكەن.

– ەرتاعا قايدا جاتىر؟ – دەپ قايتا-قايتا سۇراعاننان كەيىن بە، «قايدا-قايدا بولۋشى ەدى، گورودسكويدا» دەي سالدى.

تەلجان اياق كيىمىن كيىپ جاتىر. جانىنا ايجان كەلدى.

– اعا، مىنانى پاپاما بارساڭىز مەن بەردى دەپ ايتىڭىزشى، ونىڭ اياعى اۋىرادى عوي، - دەپ قولىنا بايپاقتى ۇستاتتى.

ول قوشتاسىپ ۇيدەن شىعىسىمەن قالالىق ەمحاناعا جاياۋ تارتقان. اندا-ساندا دۇرىس كەلە جاتىرمىن با دەپ سۇراپ قويادى.

– قازىر تيحي چاس، ەكى ساعاتتان كەيىن كەلىڭىز، – دەدى ءبىر شەلەك سۋ كوتەرگەن ايەل.

– ەكى ساعاتتان كەيىن سامولەتىم ەدى، اينالايىن.

– كىمگە كەلىپ ەدىڭىز؟

تەلجان دوسىن مىقتاپ تانىستىرىپ شىقتى.

– ا-ا، بىلەمىز ول كىسىنى. دارگەرلەر ايتەۋىر، كلينيچەسكي سمەرتتەن الىپ قالدى عوي. ەكىنشى قاباتتا، بەسىنشى پالاتا. پلاتنىيدا جاتىر. ءسىزدى وتكىزبەيدى، قازىر تۇرا تۇرىڭىز، مەن مىنا سۋدى اپارىپ تاستاپ ءوزىم كىرگىزىپ جىبەرەيىن.

تەلجان پالاتاعا كىرىپ، تۇرىپ قالدى. اۋەلى دوسىن تانىماي قالعان. ەكى جاعى سۋالىپ، شۇڭىرەيىپ كوزى عانا قالىپتى.

– ەرتاعا، ساعان نە بولعان؟ – دەدى كەرەۋەتتە جاتقان دوسىن قۇشاقتاپ. – اۋىرىپ قالدىڭ با؟

ەرتاعا باسىن عانا يزەدى. جىميىپ ءبىراز جاتتى دا:

– تى وتكۋدا؟

تەلجان قىسقاشا ءوزىنىڭ قايدان كەلە جاتقانىن، سامولەتتىڭ رەتى سەمەيدەن كەلىپ تۇرعانسىن، وسىلاي قاراي بۇرىلعانىن ايتتى.

– باسە، – دەدى نە قۋانارىن، نە رەنجيتىنىن بىلمەي.

قوس جاستىقتى ءسال كوتەرىپ، شالقالاي جاتقان ەرتاعا ەرىندەرى دىرىلدەپ، كەمسەڭ-كەمسەڭ ەتىپ جىلادى.

– تەلجان، سەن ماعان رەنجىمەشى. مەنىڭ ەشقانداي كىنام جوق. بار ويلاعانىم ارتىمنان ەرەتىن ءبىر ۇل بولسىن دەدىم. اتادان جالعىز ەدىم. اكەم مارقۇم دا جالعىز ءوسىپ ەدى. ۇرپاق جەلىسى ءۇزىلىپ قالماسىن دەگەن ەدىم عوي. مەن ولسەم، ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ شەجىرەسى دە ءارى قاراي دامىماي قالادى ەكەن. قاتەلەسپەدىم دەمەيمىن، قاتەلەستىم. تەك مەن ولگەسىن دەتدومنان ءبىر ۇلدى الىپ، مەنىڭ فاميلياما جازدىرشى. مەنىڭ ۇلىم دەپ قامقور بولشى...

تەلجاننىڭ تاماعىنا وكسىك تىعىلدى. ءومىر مەن ءولىمنىڭ اراسىندا جاتقان دوسىن قاتتى ايادى. ايجان بەرگەن بايپاقتى الىپ، بىلدىرتپەي جاستىعىنىڭ استىنا تىعىپ قويدى.

– ەرەكە، ءويتىپ ايتپاشى، جازىلىپ كەتەسىڭ ءالى.

ەرتاعا باسىن شايقادى. – بولمايدى ەندى، ەندى بولمايدى.

وسى كەزدە ەسىكتى اقىرىن اشىپ ءبىر جاس قىز كىردى.

– سالەمەتسىز بە؟ – دەدى تەلجانعا قاراپ.

– ءسالاماتسىز با، اينالايىن!

– ەرتاعا اعا، مىنا كويلەكتەرىڭىزدى جۋىپ، ۇتىكتەپ اكەلدىم. قازىر سۋ ىسىتىپ قويدىم، باسىڭىزدى جۋىپ الىڭىزشى.

– كەشكە قاراي جۋسام دەپ ەدىم.

– اعا، كەشكى اۆتوبۋسپەن اۋىلعا كەتەمىن. مامام الپىسقا تولىپ، تۋعان-تۋىستاردى شاقىرىپ جاتىر ەكەن. كۇنى بويى بۋحگالتەرياعا باردىم، اقشا بەرە مە دەپ. ەندى پوداركاسىز قالاي بارامىن دەپ تۇرمىن، – دەدى.

پەيدجەر شىلدىرلادى. ەرتاعا ارەڭ كوتەردى.

كوزى شاتىناپ، تەرەزەگە قاراپ تۇردى دا:

– سۋكا! – دەدى تىستەنىپ.

جاس قىز بەتى دۋ ەتىپ قىزاردى دا، شىعىپ كەتتى.

ءبىرازدان سوڭ ساتىر-سۇتىر ەتىپ، ەسىكتى القىن-جۇلقىن اشىپ كۋلچەتاي كىرىپ كەلدى.

– چو، لەجيش، دا؟ نۋ، لەجي! سەن بىلەسىڭ بە؟ – دەپ بىردەڭەنى ايتىپ كەلە جاتتى دا، بۇعان جالت بۇرىلىپ قاراپ: – ا-ا، ءسىز بە، قالىڭىز قالاي؟ قاشان كەلدىڭىز؟ – دەدى.

– جاڭا كەلدىم.

– سەن بىلەسىڭ بە؟ – دەدى كۋلچەتاي ەرتاعاعا سۇرلانىپ. – سەنىڭ اپەرگەن مىنا تونىڭ، وكازىۆاەتسيا، نە ناستوياششايا نوركا. كاسپيدە قىرىلعان يتبالىقتىڭ تەرىسى ەكەن، قىتايدا جاسالعان پرەدستاۆلياەش، پودرۋگالارىمنىڭ الدىندا ماسقارا بولدىم! – دەپ پاكەتتەگى سالىنعان توندى ەدەنگە ءبىر-اق تاستادى دا، شىعىپ كەتتى.

جۇپ-جۇمساق، ءاپ-ادەمى، قوڭىر كۇرەڭ توندى تەلجان جەردەن كوتەردى. ەكى دوس ءۇنسىز، ءبىر-بىرىنە نە ايتارىن بىلمەيدى.

– رۇقسات پا، اعا؟ – دەپ جاڭاعى سارى قىز كەلدى.

– كىرە عوي، اينالايىن.

قىز بالا لەگەن مەن ىستىق سۋ قۇيىلعان ىدىستى كەرەۋەتتىڭ باسىنا قويدى دا:

– وي، قانداي جاقسى تون، – دەپ قىزىعا قارادى، بىراق قولىمەن ۇستاعان جوق.

ەرتاعانىڭ شاشىن ءۇش قايتارا سابىنداپ جۋىپ، سۇرتە باستادى.

– ەرتاعا اعا، ءسىز قىسىلماڭىزشى، ءالى-اق اياعىڭىزدان تۇرىپ كەتەسىز. مەنىڭ دە ءسىز سياقتى اعام بار، قازىر اسكەردە. ساعىنىپ ءجۇرمىن. مامام ەكەۋىمىزگە حات جازباي، درۋجيت ەتىپ جۇرگەن قىزىنا عانا حات جازادى.

– قالىڭدىعى ادەمى شىعار، ءا؟ – دەپ كۇلىپ قويدى تەلجان.

– قايدان بىلەيىن، اعا. ءبىر-ەكى رەت كوردىم. كوپ بويانادى ەكەن. بىردەڭە ايتايىن دەدىم دە، اعاتايىم رەنجىپ قالا ما دەپ ويلادىم. وزىنە ۇناسا بولادى دا، ايتەۋىر مامامدى كۇتسە بولدى. ماعان ءبارى ءبىر، مەن ايتەۋىر ۇيدەن كەتەتىن اداممىن عوي.

ەرتاعا ورنىنان ءۇش ۇمتىلىپ تۇرا المادى.

– تەلجان، انا توندى اپەرىپ جىبەرشى، – دەدى تەلجانعا قاراپ. – ال، اينالايىن، سەنىڭ ماماڭنىڭ تويىنا دەگەن تەلجان اعاڭ ەكەۋمىزدىڭ سىيىمىز بولسىن، مىنا توندى الا عوي، – دەدى.

– جو-جوق، اعا، مىناداي قىمبات نارسەنى المايمىن. اۋىلعا الىپ بارسام كورشىلەر نە دەپ ويلايدى؟ قالاعا كەتكەن قىزداردىڭ ءبارى بۇزىلعان، تەرىس جولمەن اقشا تابادى دەپ ويلايدى. جو-جوق، اتاماڭىز، كەرەگى جوق ماعان. ماماما ءبىر ورامال، ءبىر-ەكى كيلوگرامم ينديسكي شاي بولسا بولادى.

– وندا بىلاي بولسىن، اقزەر. مىنا توندى ال، سەندەر ءتورت قىز پاتەر جالداپ تۇراسىڭدار عوي.

– ءيا.

– وسىنى ساتىڭدار دا، تورتەۋىڭ كەرەكتەرىڭدى الىڭدار. قازىر الىپ كەت، ال ازىرگە مىنانى ماماڭا اپارارسىڭ، – دەپ بەس مىڭ تەڭگە بەردى.

– راحمەت، اعا، دۇيسەنبى كۇنى ايلىق الامىن، بىردەن قايتارىپ بەرەمىن سىزگە، – دەدى كۇلىپ. – ال توندى بەرگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت، ءتورت قىزعا دەدىڭىز عوي، مەن جالعىز كەلىپ المايمىن، تورتەۋىمىز كەلىپ الايىق. ءوزىڭىز بەرىڭىز. ولار مەن تۋرالى نە ويلاپ قالادى؟ ازىرگە ءسىزدىڭ پالاتادا تۇرسىن، – دەپ، ءوزى شكافقا ءىلىپ قويدى.

– جولىڭ بولسىن، اقزەر، ماماڭا سالەم ايت.

– ساۋ بولىڭىزدار. ەرتاعا اعا، راحمەت سىزگە، دۇيسەنبى كۇنى قايتارىپ تاستايمىن اقشاڭىزدى.

اقزەر بۇلارمەن قوشتاسىپ شىعىپ كەتتى.

– شىركىن، – دەدى ەرتاعا شالقاسىنان جاتقان كۇيى. – قازاقتىڭ قىزدارىنىڭ ءبارى وسى بالاداي بولسا عوي، شىركىن! حالقىمىز الدەقاشان ىلگەرى باسىپ كەتەر ەدى عوي.

تەلجان ءۇن-ءتۇنسىز.

ۇلكەن تەرەزەنى تەلجان ايقارا اشتى. ءبىر كەزدە بولمەنىڭ ءىشىن قوڭىرسىعان ءتۇتىن ءيىسى الىپ كەتتى.

– جاپ، ويباي! – دەدى جوتەلىپ. – مىنا ورمان ورتەنگەلى ءبىر جۇما بولدى. كوز الدىمدا قاراعايلار ەمەس، كىتاپحانالار جانىپ جاتقانداي ەلەستەيدى ماعان، – دەدى ەرتاعا.

تەلجان ءۇن-ءتۇنسىز.

– ەكى ۇلىڭدى سپورتپەن شۇعىلداندىر. قازىر بالاعا كومپيۋتەر ۇيرەتۋ كەرەك، سول جاعىن ەسكەرەرسىڭ. مەنىڭ كىشكەنتاي ايجانكاما دا كوز قىرىڭدى سالارسىڭ. بالامنىڭ مەكتەپ بىتىرگەنىن كورسەم دەپ ەدىم. وعان ەندى قايدا... – دەپ كۇرسىندى.

تەلجان ءۇن-ءتۇنسىز.

– ال ەندى، سەن اەروپورتقا ۇلگەرمەيسىڭ، ۆوكزالعا قاراي زىمىرا. پويىزدان قالىپ قويارسىڭ. ساۋ بول. قايدا جۇرسەڭ، امان بول، – دەپ قولدارى دىرىلدەپ، موينىنداعى تۇمارىن شەشتى دە:

– مىنا قاسيەتتى تۇماردى اتام مارقۇم موينىما ءبىرىنشى كلاسقا بارعاندا تاعىپ بەرىپ ەدى. ايجانكام مەكتەپ بىتىرگەندە، بۇل باباڭنان قالعان تۇمار ەدى دەپ موينىنا تاعارسىڭ، ساعان امانات...

– ەرتاعا، ولاي دەمەشى، ءالى-اق جازىلاسىڭ عوي.

ەكەۋى ءۇنسىز قوشتاستى. الاي-دۇلەي كوڭىلمەن ۆوكزالعا جەتتى.

ۆاگونىڭ  ەسىگى جابىلار-جابىلماستان قارعىپ مىنگەن كەزدە ونى كەۋدەسىنەن  يتەرىپ جەرگە تۇسىرمەك بولعان جولسەرىكتىڭ  يىعىن قاپسىرا قۇشاقتاي العاندا تەمىر اربا تانۋى پىسىلداپ، وكشەسى تاق-تۇق ەتىپ ورنىنان قوزعالا باستاپ ەدى. «بىلاي تۇر، قۇلايمىز ەسىكتى جابايىن» دەدى قاراتورى جىگىت كۇلگەن بولىپ.

تەلجان اقىرىن جىلىستاپ تەرەزەنىڭ الدىنا باردى. سەمەيدىڭ  ءتوسىن قاق جارىپ اعىپ جاتقان ەرتىسكە قاراپ ەدى، جۇرەگى بۇلقىندى. «قايران، اق كوڭىل دوسىم، سەنىڭ تاعدىرىڭ نە بولار ەكەن؟» تاماعىنا وكسىك تىعىلدى. «قايران، ەرتاعا دوسىم، دالادا قالدىڭ-اۋ... سەن نەگە الاسۇردىڭ؟ نەگە؟ نەگە؟...»

«جاڭاسەمەيگە» كەپ ايىلىن ءبىر تارتىپ العان  پويىز سار جەلىسكە باستى. كوز الدىنان ءوتىپ جاتقان باعانالار.

«قايران، ەرتاعا، دوسىم-اي»...

– ورنالاستىڭىز با، كوكە؟ – دەپ جانىنا كەلگەن  جىگىت جىميىپ كۇلىپ. – شارشايسىز عوي.

تەلجاننىڭ باسى اينالعانداي بولدى. كوز الدى قاراۋىتىپ بارىپ اشىلدى. «ماعان نە بولعان، شارشاعانمىن-اۋ...»

وسى كەزدە تۋ سىرتىنان ءان سالعان قىز بالانىڭ نازىك داۋىسى ەستىلدى. قانداي تاماشا ءان...

ء«بىزدىڭ اۋىل بارلىقتىڭ بوكتەرىندە، ەليگاي.

ۇزاق بولدى اۋىلدان كەتكەنىمە، ەليگاي،

قوڭىر تاۋدا قوي باعىپ انگە سالدىم ەليگاي،

قۇلاعىڭا جەل بولىپ جەتپەدى مە، ەليگاي...

 

         قوش، ەسەن بول كورگەنشە،

         ءدام-تۇز ايداپ كەلگەنشە،

         انمەن ايتىپ كەتەيىن،

         ىشكە بۇگە بەرگەنشە...

تەلجانىڭ باسى اينالعانى توقتادى. جانى جاي تاپقانداي. تاماشا داۋىس. بالاڭ داۋىس.

تاۋدىڭ قىزىل ءپىستى دەپ بۇلدىرگەنى، ەليگاي،

ساعىندىڭ با اۋىلىڭدى بۇل كۇندەرى ەليگاي،

الىس اۋلى قاراعىم قالعان كەزدە ەليگاي...

 

ء«وي باراكەلدى، وركەنىڭ ءوسسىن...»

«ناعاشىلىرىنا تارتقان...»

«ساداعاڭ كەتەيىن، قۇلىنىم...»

«استانادا ءان سالۋعا جەتكىزسىن قۇداي...»

«ايتقانىڭىز كەلسىن».

قازاقي باۋىرمالدىق. سىرت كوز  قىزىعارلىقتاي، جىلى قارىم-قاتىناس. سارت ەتىپ ەسىك اشىلعاندا جاۋلىق تارتقان ەگدە ايەل مەن ساقالى شوشايعان قارت ادامدى جاڭاعى ءان سالعان كىشكەنە قىزدى، تاعى دا ەكى ادامدى بايقادى. كۋپەنىڭ بوساعاسىنان  كۇلىپ شىققان جاس جىگىتتىڭ ءجۇزى جىلى ەكەن.

– اسسالاۋماعالەيكۋم، اعا! – دەدى قوس قولداپ امانداسقان ول تەلجانعا سۇراۋلى جۇزبەن قارادى.

– ۋاعالەيكۋم! – دەدى تەلجان تانىماعان سىڭاي تانىتىپ.

– جولاۋشىمىز، اعاسى جارما، سەمەيدەن كەلە جاتىرمىز. وسىدان ون شاقتى كۇن  بۇرىن تارباعاتايدان شىققانبىز. الماتى كەلدىك. سودان جولدامىز. قازاقتىڭ دالاسى كەڭ ەكەن عوي، – دەپ تەلجاننىڭ بىلەگىنەن ۇستاپ از تۇردى.

– نە بولدى، باۋىرىم؟

– اعا، قان قىسىمىز جوعارىلاپ تۇر عوي. كانە، بىزگە كىرىڭىز.

-جو-جوق، اۋرە بولما.

بەيتانىس جىگىت كۋپەسىنە كىرىپ شىعىپ كىشكەنە قول قوبديشاسىن الىپ شىقتى.

– اعاسى، ءسىزدىڭ قان قىسىمىڭىز جوعارىلاپ كەتكەن سياقتى، كانە ولشەيىك.

تەلجان ءۇنسىز كەلىستى. جولسەرىكتىڭ كۋپەسىنە بارىپ، قان قىسىمىن ولشەتتى.

-و، اعا، مىناۋ  بولمايدى عوي. جاتىڭىزشى مىنا جەرگە. كانى، كانى، – دەپ ينە سالدى.

– جاتا تۇرىڭىز. قان قىسىمىڭىز كوتەرىلىپ تۇر. – تەلجاننىڭ ءاپ-ساتتە بويى مۇزداپ ءوتتى دە، كوز الدى اشىلىپ سالا بەردى.

– وي، راحمەت، اتىڭ كىم، باۋىرىم؟

– حان – تولقىن كەرەي دەگەن باۋىرىڭىزبىن. جوعارعى سىنىپتى دارىگەرمىن. ءۇرىمشىنىڭ دوگدىرلىق وقۋىن بىتىرگەنمىن. سەمەيگە جارما دەگەن  جەردە  جاتقان كەرەي جانىبەك باتىردىڭ باسىنا بارىپ زيارات قىلىپ كەلە جاتىرمىز.

– و! – دەدى تاڭىرقاپ تەلجان. – سوناۋ قىتاي ەلىنەن اتاڭىزعا بولا كەلگەن ەكەنسىز عوي.

– ءبىز اۋەلى ۇرىمشىدەن الماتىعا كەلدىك. سودان اقمولاعا جەتتىك. جۇدەۋ   قالا  ەكەن. جاڭا ەلىمىزدىڭ استاناسى بولىپ جاتىر. ءبىزدىڭ قازاق نە كورمەگەن. «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» قازاقپىز عوي. دەربەستىك الدىق، وعان دا قۇدايعا شۇكىر.

  پويىز زۋلاپ كەلەدى. جولسەرىك جىگىت ءۇش ادامى بار. قازاننىڭ قارا كۇيەسىندەي ءداۋ جىگىت ورىسشالاپ بوقتىق ارالاستىرىپ سويلەي باستادى.

– نا حرەنا سيديتە زدەس مى سوۆەششاەمسيا يديتە ۆى وتسيۋدا.

تەلجان كۇمىلجىپ ەشتەڭە ايتا الماي قالدى. ورالمان جىگىت اعىلشىن تىلىندە

– Excuse me, but I am measuring pressure of this man and going to give him injection, – دەپ ەدى ۇشەۋى بىردەي اڭ-تاڭ بولىپ قالدى.  

ەكەۋى تامبۋرعا شىققان كەزدە:

– اكەشىم، انام شاقىرادى، – دەدى كۋپەدەن قىز باسىن شىعارىپ.

– اعاسى «بىلمەگەن جەردىڭ وي شۇڭقىرى كوپ»دەگەن كەلىنىڭىز الاڭداپ جاتىر. اياگوزدە قان قىسىمىڭىزدى ءبىر ولشەشەم. ءبىز باقتىدان وتەمىز عوي. مۇقان بۋىرشىنىڭ باتىر جىگىتى قارسى الادى، ول دا بىزبەن كەدەنەن بىرگە وتەدى. تاڭەرتەڭ ۇلگەرۋىمىز كەرەك. كەشىرەرسىز.

تەرەزەدەن كەڭ دالاعا قاراپ تۇرعاندا جانىنا جولسەرىك كەلدى.

– بايەكە ورنالاستىڭىز با؟

– اعاڭا ورىن تاۋىپ بەرمەيسىڭ بە، جانىڭ اشىسا، – دەدى تەلجان.

– اشۋلانباڭىز، بايكە، امان بولساق تابامىز. پلاسكارت پويدەت؟

– ارينە، – دەدى تەلجان سەلقوس قانا.

– بازار جوق، بايكە. قازاقشا جاقسى سويلەي الاسىز با؟

– مەن نە ورىسقا ۇقسايمىن با؟ جوق، الدە...

– اشۋلانباڭىز، بايكە. ابايدى وقىعانسىز با، قازاقشا ماقال-ماتەل بىلەسىز بە؟

– ءبىر كىسىدەي.

– و، بايكە، جاقسى ءسىزدى كنيازدىڭ كۋپەسىنە اپارايىن. سويلەسىپ كورىڭىز، چوڭ قازاق مۇمكىن قابىلداپ قالار ءسىزدى.

– كنياز؟ ول  كىم؟  مافيانىڭ سەركەسى ما؟

– سولاي دەسە دە بولادى. بيىلعا وسىمەن ءۇشىنشى مارتە مەنىڭ سمەناما ءدوپ كەلدى. ءوزى شاتاق شال. ءبىر كۋپەنى بىراق الادى ەشكىمدى كىرگىزبەيدى. بىۆشىي زوگوتاۆيتەل. وسى جولى بايبىشەسى جانىندا ەكەن، انا جولى نەمەرەسى رۋستەم بولعان ەدى، وي، كەرەمەت بالا ۋمنىي پاتسان.

– تۇسىنىكتى، – دەدى شارشاعانىن سەزە باستاعان تەلجان، – مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟

– سالەم بەرسەڭىز بولدى، ارگى جاعىن كنياز ءوزى شەشەدى، ورىن بەرە مە، جوق الدە يت قوسىپ قۋا ما؟! – دەپ قىرعىز جىگىت ىرجالاقتاپ كۇلدى. – ون موششنىي پسيحگولوگ.

– تونىمىزدى شەشىپ الماس، بارايىن. باستا جولدى، باۋىرىم.

ەكەۋى بەسىنشى كۋپەنىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا بارىپ ءبىراز بوگەلدى. تەلجان قىمىزدىڭ ءيىسى سەزگەندەي بولدى.

جولسەرىك ەسىكتى قاقتى دا، كەيىن شەگىنىپ كەتتى.

«كىرە بەر دەگەن» گۇرىلدەگەن داۋىس شىقتى. يمەنە باسىپ تەلجان ىشكە كىردى.

– اسسالاۋماعالەيكۋم، اقساقال.

– ۋاعالەيكۋم، بىزدە ورىن جوق ساعان...

– «ۇيگە كىرگەن جىلانعا دا اق قۇيىپ شىعارادى» دەگەن اتام قازاق. تاڭدايىم كەۋىپ قالدى، – دەپ كۇلدى...

– وي، ەنەڭدى ۇرايىن. ءسوزدى تاۋىپ كەتتىڭ، كەل، وتىر. بايبىشە، باسىڭدى كوتەر، قوناق كەلدى.

قالعىپ كەتكەن ايەل ادام باسىن كوتەردى دە، تەلجانعا:

– امانسىڭ با، اكەم؟ – دەپ جىلى امانداستى.

– سالەمەتسىز بە، تاتە؟ – دەپ بيداي ءوڭدى اق سامايلى ايەل ادامعا امانداسقان تەلجان دوڭگەلەك جۇزىنە اي بار بىتكەن شەگىر كوزدەرى وت شاشىپ تۇرعان شالعا   قارادى:

– اعا...

– تۇرا تۇر، – دەدى، – ءاي،زۇلقاش مىنا ۇلعا قىمىز قۇي.

ايەل ادام ىدىس اياقتى رەتتەپ شەتى كەرتىلمەگەن تازا كەسەگە تولتىرىپ بەتىنىڭ مايى كوبىكتەنگەن قىمىز قۇيىپ:

– اس بولسىن، اكەم، مىنا قۇرتتان دا الا  وتىر، – دەدى.

تەلجان بەت اۋزىن شىمىرلاتقان قىمىز تولى كەسەنى بىراق  قوتاردى.

– ۆوت بال قىمىز ەكەن.

– بۇل – سارجالدىڭ قىمىزى.

– كەرەمەت ەكەن.

– اكەم، كەسەڭدى بەر، ءشولىڭدى باسىپ ال، اينالايىن، – دەپ ايەل تاعى دا تولتىرىپ قىمىز قۇيدى. شال بولسا داستارحان  ۇستىندە بەتى جابۋلى تاباقتان ءبىر تىلىمنەن قازى-قارتانى الىپ تەلجانعا بەردى:

– اس بولسىن، بالام....

– راحمەت، اعا، سىزدەردى اۋرەلەدىم عوي.

– كوپ سويلەمەي، قىمىز ءىش...

تەلجان كەسە تولى قىمىزدى تاعى دا توڭكەرىپ تاستاپ، شال ۇسىنعان ەتتى جەگەن كەزدە تەلجاننىڭ  ماڭدايىنان شىپ-شىپ تەر شىقتى. – راحمەت سىزدەرگە.

– اس بولسىن، قاراعىم. دەمىڭدى الىپ تاعىدا ءسىڭىرىپ ءىش. سارجالدىڭ قىمىزى بال عوي، اعاڭنىڭ شاباق دەگەن باۋىرى بار، سول باپتايدى بۇل قىمىزدى.

– دا، – دەدى تەلجان تاڭىرقاپ، – سارجالدىڭ شاباعى مىنانداي بولسا شورتانى قانداي بولادى ەكەن.

– ەلدىڭ ءبارى سولاي ايتادى، – دەپ ايەل ادام كۇلدى.

– شاباعىم مىقتى ازامات بوپ ءوستى، بالا كەزىندە تەنتەك بولعان شىعار. قازىر كەرەمەت جىگىت بولدى. ءۇيىر-ءۇيىر جىلقى باعىپ وتىر. قايتسە تەكتى اتانىڭ بالاسى عوي. ونىڭ  يكە اتاسى الاشوردانىڭ قامقورشىسى بولعان. قىتايدا مەنىڭ اكەممەن جاقسى ارالاسىپ ەدى. يكەنىڭ وبالىنا قالعان سوۆەت وكىمەتى عوي. قىتاي قازاقتارى شاكەرىم اتامنىڭ ۇلى زيات اعامدى دا ەرەكشە قۇرمەت تۇتاتىن ەدى.

– ءسىز قىتايدا تۋعان ورالمانسىز با؟

– جوق، مەن ماقانشى دەگەن جەردە تۋعانمىن. اكەم تۋركسيب جولىندا بريگادير بولعان. سۇيەگىمىز توبىقتى ونىڭ ىشىندە كوكشە دەگەن تارماعىنان. اتامەكەنىم شىڭعىستاۋدا.

– ا-ا، ءتۇسىندىم، كەشىرىڭىز.

– كەشىرىم سۇراعانىڭ نە؟ سەنىكى دۇرىس. شاۋەشەككە اكەم مارقۇم نكۆد-نىڭ ءبىر ورىسىن اتىپ تاستاپ بىراق تۇندە قاشىپ بارعان. شاعانتوعايدا وسى جاقتان بارعان توبىقتىلار بارشىلىق ەكەن. جاقسى ءومىر سۇردىك. شىعىس تۇركىستان ەجەلدەن قازاقتىڭ اتا قونىسى عوي. ەسىڭدە بولسىن قىتاي قازاقتارى ءۇش ايماققا ءبولىنىپ ايتىلادى. ىلە، التاي، تارباعاتاي.

شال ءۇش ساۋساعىن بۇكتى دە ءسال ويلانىپ بارىپ ءسوزىن جالعادى. – مەن كەڭەسجان قىلىشۇلى دەگەن اعاڭ بولامىن.

– ا-ا، – دەپ جەلكەسىن قاسىعان تەلجان. ءوزىن قىسقاشا تانىستىردى.

– و، جاقسى ۇلكەن اتانىڭ بالاسى ەكەنسىڭ. قاراتايدىڭ ىشىندە قايسىسىڭ؟

– سارعالداق...

– سەن ءوزىمىزدىڭ بالا بوپ شىقتىڭ، كەل، قىمىز ءىش، – دەپ  شال ءوز قولىمەن تولتىرىپ قىمىز قۇيىپ بەردى. – سارجالدىڭ قىمىزىن ءبىر تارتشى...

– ؟

– قالاي ەكەن؟

– تاماشا، سارجالدىڭ قىمىزىنا نە جەتسىن.

– راحمەت، بالام. ادەتتە وسكەمەن جاقتان كەلەتىندەر شاردان ءمىنۋشى ەدى، سەن سەمەيدەن وتىردىڭ؟

– دوسىم اۋىرىپ جاتىر ەدى، سونىڭ كوڭىلىن سۇرايىن دەپ سەمەيگە بۇرىلعانمىن.

– سولاي دە. دوسىڭنىڭ كوڭىلىن سۇراۋعا سوناۋ جەردەن بۇرىلساڭ تەگىن جىگىت بولمادىڭ؟ شىلىم شەگەمىسىڭ؟

– جوق، اعا.

– اراق ىشەسىڭ بە؟

– ؟

– تۇسىنىكتى. ءوزىڭ نە قىزمەت جاسايسىڭ؟

–  مەن جازۋشىمىن، – دەدى اتى-ءجونىن قايتالاپ.

– وسى التاي تەك جازۋشىلاردى عانا دۇنيەگە اكەلە مە؟ شىركىن، ورالحان  كەرەمەت ەدى عوي.

– ول مەنىڭ باۋىرىم ەدى عوي، – دەپ ايەل ادام اۋىر كۇرسىندى.

كۋپەنىڭ ىشىندە از ۋاقىت ۇنسىزدىك ورنادى. پويىز جۇيتكىپ كەلە جاتىر.

– ال، جارايدى، اعا، مازالارىڭىزدى المايىن، – دەپ ورىنان تۇرا بەرگەنى سول ەدى، شال جەڭىنەن باسا تارتقاندا ورنىنا قالاي وتىرعانىن بىلمەي دە قالدى.

– وتىر! – دەدى شال ءامىرلى داۋىسىن قاتتى شىعارىپ. – مەن سەنىمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرمىن عوي،وشاقتان سەكىرگەن سيىر ەمەس شىعارسىڭ، الدە دامنەن ۇلكەنسىڭ بە؟

– اتاسى-اۋ، قويساڭشى، بالا ەمەسپە؟

– ءاي، جەنششينا، زامالچي، ا. قايداعى بالا؟ مەن بۇنىڭ جاسىندا ءبىر اۋداننىڭ زاگوتكونتورانى ۇرشىقشا يىرگەنمىن.

– ءيا، بىلەمىن عوي نەنى يىرگەنىڭدى، نەنى يلەگەنىڭدى. قوناققا نەگە ۇرساسىڭ؟ ءبىزدىڭ ەرلانىمىزداي جاس بالا نە بولدى سونشا.

بايبىشەسىنىڭ سىرىن بىلەتىن شال داۋىسى دا ءاپ-ساتتە وزگەرىپ شىعا كەلدى.

– ءاي، بالام-اي، تاتەڭ دۇرىس ايتادى سەن جوعارىدا تۇرعان زاتتاردى مىنا جەرگە قوي. مەن ساعان توسەك ورىن اكەلتكىزەيىن. شال ورنىنان تۇرىپ ەسىكتى اشىپ:

– ءاي، ابدىلدابەك قايداسىڭ؟ – دەپ ايقايلادى.

– نە بولدى، بايكە؟ – دەپ جولسەرىك جىگىت جۇگىرىپ كەلدى. – بايكە.

– سەن قىمىز ىشپەۋشى مە ەدىڭ؟

ابدىلدابەك جەلكەسىن قاسىدى.

– بار، قوناعىمىزعا توسەك ورىن اكەپ بەر.

– ەست توۆاريشش گەنارال، – دەپ  قولىن شەكەسىنە اپارعان جولسەرىك كەرى بۇرىلدى.

تەلجان اڭ-تاڭ.

– بالام، اكەڭنىڭ كەيدە اياق استىنان ارتيست بوپ كەتەتىنى بار. رەنجىمە، ورنالاسىپ ال، قازىر جاقسىلاپ شاي ىشەمىز.

– بايبىشە، قولىمدى جۋىپ كەلەيىن. باۋىرىڭدى ورنالاستىرا بەر.

– جارايدى، اتاسى.

تەلجان  اڭ-تاڭ. ەسىنە اپاسىنىڭ ۇيلەنىپ ءۇي بولعاندا وڭاشادا «بالام، ايەلىڭە قول تيگىزىپ اشىندىرما. ونىمەن قاتىندى تاربيەلەي المايسىڭ، ءجون-جوسىقسىز قازىمىرلانا بەرمە، ءوزىنىڭ ميىندا بار ادام بولسا ەرىن سيلاپ وتەدى» دەپ ايتقان  ءسوزى ەسىنە ءتۇستى.

– گەنارال قايدا؟ – دەپ توسەك ورىندى الىپ كەلگەن جولسەرىك.

– قولىن جۋعا كەتتى. كەل، تىزە بۇك، – دەپ ۇلكەن كەسەگە تولتىرىپ  قىمىز قۇيىپ بەردى. جولسەرىك جىگىت تۇرەگەپ تۇرىپ بىراق توڭكەردى دە تۇشكىرىپ جىبەردى.

– جاراكىماللا! – دەپ كەڭەسجان كۋپەگە كىردى.

– بايكە، ەجە سىزدەر دەمالا بەرىڭىزدەر. پويىزدا بريگادير مەن پروۆەرايۋششيلەر ارالاپ ءجۇر، – دەپ قىرعىز جىگىت ورنىنان تۇرۋعا ىڭعايلاندى.

– سەن ولارعا ايت، ەسىكتى توقىلداتا بەرمەسىن. سارجالدىڭ قىمىزىن ولار ءۇشىن اكەلە جاتقان جوقپىن. قىرعىز – ۇلى حالىق. ابدىلدابەك، سونى سەن سەزىنەسىڭ بە؟ – دەدى كەڭەسجان.

– راحمات، بايكە.

ۋلۋتچىل دەيت بيلبەگەن،

ۋلۋتۋن كيمدەر سۇيبوگون،

كىرگىز دەپ كەلىپ دۇينوگو،

كىرگىز دەپ كەتەم دۇينودەن.

– وي، جارايسىڭ، ابدىلدابەك!

– مەنين ۋلۋتم كىرگىز، ۋلۋ داڭازالۋ ايكول ماناس بااتىردىن ۋرپاگىمىن، قۋرمانجان داتكانىن ۋلۋمۋن، قازاققا كۇيوو  بالامىن. ايالىم نۇرگۋل  قوردايدان...

– وي، بارەكەلدى، قىزدارىمىز قىتايمەن شۇرشىتكە كەتكەنشە سەندەي ادال قىرعىزعا بارعانى دۇرىس بولعان. قىزىمىز جامان جەرگە بارماپتى.

– راحمات، بايكە، مەن كەتتىم.

– تانىسقانىما قۋانىشتىمىن، كۇيەۋ بالا، – دەپ تەلجان قولىن قىستى. – ساعان دا راحمەت.

– تەلجان بالام، قولىڭدى جۋىپ كەل. شاي ىشەيىك. مىنا جەرگە تاتەڭ شاعىن داستارحان جاساپ جىبەرسىن.

– مەن دە كومەكتەسىپ جىبەرەيىن.

– ءاي، – دەدى كەڭەسجان داۋىسىن كوتەرىپ. – سەن نە ۇيىڭدە قازان-وشاقتىڭ باسىندا جۇرگەن ەركەكسىڭ بە، كوپ وتتاماي بار، قولىڭدى جۋىپ كەل.

تەلجان  كۇلىپ شىعىپ كەتتى. قولىن جۋىپ تۇرىپ ويلاندى. ء«بىر كەرەمەت كەيىپكەر تاپتىم. ءبىر پوۆەست جازباسام» دەپ ويلادى. تامبۋرعا شىعىپ قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنا ۇزاق قاراپ تۇردى. «قايران، ەرتاعا، قانداي اق كوڭىل جاناشىر دوسىم، بۇل جاعدايعا قالاي ۇرىندىڭ؟ وتباسىڭ دا كەرەمەت ەدى. نەگە بىت-شىت بولدىڭدار؟ نەگە؟ نەگە؟ ەندىگى تاعدىرىڭ نە بولماق؟ كۋلچەتايعا قايدان عانا ۇرىندىڭ ەكەن؟ دوسىم-اي، ساعان ەندى قالاي عانا كومەكتەسسەم ەكەن؟ ەمى بار ما سەنىڭ دەرتىڭنىڭ؟ دوسىم-اۋ...» تاماعىنا وكسىك كەپتەلىپ كەلە جاتقاندا «تەلجان» دەگەن داۋىسقا سەلك ەتە ءتۇستى. جالت بۇرىلىپ قاراسا، شال ەكەن...

– قازىر، اعا.

قايتادان  بارىپ بەتى-قولىن جۋىپ كەپ، كۋپەگە كىرىپ تاڭىرقاپ تۇرىپ قالدى. توردەگى پويىزدىڭ شاعىن ۇستەلىنە اڭشىلاردىڭ كىشكەنتاي وشاعى تۇر. ونىڭ ىشىنە مايشامدى كەسىپ بىلتەسىن جاعىپ ۇلكەن شاينەكتى تاناۋىن شۋىلداتىپ  قويىپتى.

– كەل، كەل، باۋىرىم، جوعارىلا، – دەپ الدىدا تۇرعان شاحمات تاقتاسى سياقتى شاعىن داستارحاندى جەڭىل كوتەرىپ الدى. – جوعارى ءوتىپ كەت. تەز، تەز.

تەلجان جايعاسىپ وتىردى.

– نە بولدى، اكەم، ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ تۇر ما، ءتۇرىڭ بوزارىپ كەتىپتى عوي، – دەدى زۇلقاش.

– جوق، تاتە، جول شارشاتتى عوي. قايتا سىزدەرگە كەزدەسىپ جولىم بولدى.

– جاس ادام شارشاي ما ەكەن؟ سەندەي كەزىمىزدە...

– ءيا، بىلەمىز بۇنىڭ جاسىندا نە ىستەگەنىڭدى، – دەدى ءتۇسىن سالقىنداتىپ زۇلقاش.

– مىنا شاعىن داستارحاندى، – دەدى اڭگىمەنىڭ اۋانىن باسقا جاققا بۇرىپ جىبەرگەن كەڭەسجان، – ەرلانىمنىڭ دوسى جۇماعالي بالام ارنايى جاساتىپ بەردى. «باتيا، دويبىنى شەبەر وينايسىز، ءارى جول جۇرسەڭىز داستارحانىڭىز ەنى جەتپىس ۇزىندىعى مىنا تاياقشالارىن قوسقاندا ءجۇز توقسانعا بارادى. وتە قولايلى» دەپ ەدى، راحات بولدى وسىندايدا.

– باۋىرىما شاي ىشكىزسەڭشى.

– ويباي، كەشىر، باۋىرىم، تاتەڭ احمەتبۇلاقتا تۋعان. قوجان رۋىنان. ەكەۋمىز قىتاي ەلىنەن شاڭىراق كوتەرىپ كەلدىك اتامەكەنگە.

– و، ءسىز جەزدە بولدىڭىز، اقساقال.

– وسى ۇلكەن اتانىڭ بالالارى ءبىر-ءبىرىڭدى سوناۋ جەردەن تانيسىڭدار عوي. قازاقتا «باي بايعا، ساي سايعا قۇيادى» دەگەن ءسوز بار. مەن  وسى  ماقالعا «نايمان نايمانعا قۇيادى» دەگەن ءسوزدى قوستىم...

تەلجان  كۇلىپ جىبەردى دە، تەڭسەلڭپ كەلە جاتقان پويىزدىڭ تەرەزەسىنەن دالاعا قارادى.

ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ باسىنداعى قىپ-قىزىل تاقياسى قاي سايدا قالاتىنىنا قاراماي، ءار شۇرەگەي توبەنىڭ باسىنان ءبىر-ءبىر سەكىرىپ جانۇشىرا جۇگىرگەن باۋىرمال بالاداي باتىپ بارا جاتقان كۇن جيرەن كەكىلىن جەلبىرەتىپ بۇلاردان  قالىسار ەمەس.

پويىز جەر اپشىسىن قۋىرىپ كەلەدى.

زۋلاپ كەلەدى.

– قوي بالا، قىمىز ىشتىك، شايعا قاندىق، ەندى اياگوزگە ءتورت ساعات بار، كىشكەنە دەمالىپ الايىق. سوسىن ءبىر-ءبىر كەسە قىمىز ىشەمىز دە، جاقسىلاپ ۇيىقتايمىز. اياگوزدە جارتى ساعات تۇرادى. وياتسام رەنجىمە. ءبىز كارى ادامبىز، تىزە سىرقىرايدى، بەل اۋىرادى، ءبىر جەردە قۇلاپ جاتسام، ەلدەن ۇيات.

– وي، قويىڭىزشى، جەزدە، اۋىرا قالادى ەكەنسىز. سۇلۋ ايەل كورسەڭىز، كوزىڭىز جايناپ جاس جىگىت بوپ كەتەسىز عوي.

– ءوي، ەنەڭدى ۇرايىن قىزتالاق!

– ال،بالاڭمەن جاستى ادامنان ءسوز ەستى. راحمەت، باۋىرىم، سەنىڭ ايتقانىڭ دۇرىس. ال، ەندى دەم الا عوي.

– وي، ەنەڭدى ۇرايىن، مىناۋ قايتەدى، ەي، ا.

كەڭەسجاننىڭ داۋىسىندا رەنىش جوق ەدى.

تەلجان باسى جاستىققا تيىسىمەن قور ەتە ءتۇستى.

 

***

 

«تەلجان قالايسىڭ، باۋىرىم سەنى ساعىندىم عوي» دەدى اقكويلەك كيگەن ەرتاعا  كۇلىمسىرەپ. ءوزى ابدەن جۇدەگەن. كوپتەن ساقال-مۇرتىن، شاشىن الدىرماعان سياقتى.

«امانسىڭ با، ساعان نە بولدى؟ مىنا كۇيگە قالاي ءتۇستىڭ؟ نە بولعان ساعان؟ نە بولعان؟»

– ؟ – ەرتاعا ءۇنسىز.

«مودى قۋىپ ءجۇرسىڭ بە؟ ەرتاعا-اۋ، بالا بوپ كەتتىڭ بە؟»

«ۇلىمدى ساعىندىم، – دەپ جىلاپ جىبەردى، – ساعىندىم ول قايدا كورگەن جوقسىڭ با؟»

«سەن دە ۇل جوق ەدى عوي. قايداعى ۇلدى ايتىپ تۇرسىڭ؟» – دەدى تەلجان.

ء«وزىمنىڭ ۇلىم... ۇلىم مەنىڭ. مەن ودان اداسىپ قالدىم كىشكەنتاي ەدى عوي باشپايلارى قانداي سۇيكىمدى ەدى».

«بىلمەيمىن عوي...»

«سەن مەنى بىلمەيدى ەكەنسىڭ عوي، – دەدى ەرتاعا، – سەن بىلمەيسىڭ عوي راسىندا مەنى».

«ابدەن بىلەمىن، سەرىسىڭ، مىرزاسىڭ، قولىڭ اشىق بىراق كورىنگەن جالەپتەرگە جەم بولدىڭ؟ اقشاڭ كوپ ەكەنىنىنە ماقتانىپ وڭدى-سولدى شاشتىڭ».

«دوسىم-اۋ، تابالاماشى مەنى»، – دەپ جالت قاراعاندا تەلجان شەگىنىپ كەتكەنىن بايقاماي قالدى.

«رەنجىپ قالدىڭ با، ءوزىڭ ايتشى مىنا كۋلچەتايدى قايدان تاۋىپ الدىڭ؟»

«ول مەنىڭ ءومىرىمدى ۇزارتادى. ۇل تاۋىپ بەرەدى ماعان. ول مەنى بايىتادى».

«انا كوزى باقىرايعان ءجالاپ قاتىن با؟»

ء«يا، ول سونداي قاتىن بىراق ول ماعان ءومىرىمدى ۇزارتاتىن ادام. ءوزى سۇلۋ».

ء«اي، يت دوسىم-اۋ، ابدەن ميىڭدى اينالدىرىپ جىبەرىپتى عوي. وقىتىپ قويعان عوي سەنى».

«حا-حا-حا». ەرتاعا كۇلدى كۇلگەن سايىن كىشىرەيە بەردى، كىشىرەيە بەردى. ءبىر كەزدە كۇلكىسىن توقتاتىپ، كەمسەڭ-كەمسەڭ ەتىپ جىلاي باستادى. «مىنانى قاراشى دوسىم، تىرناقتارىم ءوسىپ كەتتى. قازىر الامىن. سودان سوڭ انا ءدوڭنىڭ استىندا بۇلاق بار، ەگەر تارتىلىپ قالماسا سەنى شاقىرامىن. ءۇش  رەت اتىڭدى  ايتىپ داۋىستاپ شاقىرامىن. كەلمەسەڭ ءارى قاراي ۇلىمدى ىزدەۋگە كەتەمىن».

كۇن شىمىلدىق ىشىنە كىردى. قاپ-قاراڭعى. قاراڭعى. قاراڭعى.

بويى توڭازىپ ۇرەيلەنە باستادى.

«تەلجان...»

«ە، باسە دوسىم-اۋ، مەنى قالدىرماۋشى ەدىڭ».

«تەلجان» دەيمىن.

بوتەن داۋىس.

«تەلجان-اۋ».

تاسىرلاتىپ جانىنان ءبىر ءۇيىر جىلقى شاۋىپ ءوتتى.

ول كوزىن اشىپ الدى دا، ەشتەڭە تۇسىنبەي ءسال جاتتى.

«سەمەي-قىزىلوردا پويىزى اياگوز قالاسىنا كەپ...»

ورىنىنان تۇرىپ تومەنگە ءتۇسىپ ەسىنەدى كەپ. كەڭەسجان باسىنا تەلپەك كيىپ دالاعا شىعۋعا دايىندالىپ اپتى. مىرس ەتىپ كۇلدى.

– كۇلسەڭ كارىگە كۇل، ايدا، الدىعا ءتۇس، – دەدى كەڭەسجان، – نە بولدى سونشا ۇيىقتاپ جاس جىگىت ەمەسسىڭ بە، شيراق بولۋ كەرەك.

– ءسىز سولدات سياقتىسىز، جەزدە.

– باۋىرىم، رەنجىمە ءوزىڭنىڭ اعاڭ عوي، – دەدى زۇلقاش، – ءبىر جەردە ءسۇرىنىپ قۇلاپ قالمايىن دەگەنى عوي.

– وي، تاتە، اعامىز قۇلايتىن ادامعا ۇقسامايدى. بىرەۋدى ءبىر ۇرىپ قۇلاتپاسا...

– وي، ەنەڭدى... ءسوزدى كوبەيتپە. ءتۇس الدىعا.

– اسسالاۋماعالەيكۋم، اعا – دەپ ءتۇسىپ كەلە جاتقان كەڭەسجاندى قولتىقتاپ الدى.

– بۇ قاي بالا؟

– اعا، بۇل بالاڭىز – دارىگەر، – دەدى تەلجان.

– اسسالاۋماعالەيكۋم، – دەپ جاندارىنا شويىنان قۇيعانداي قول-اياعى بالعاداي ەڭسەلى جىگىت جىلى جۇزىمەن امانداستى.

– مەنىڭ باۋىرىم مۇقان. بۋىرشىننان.

– ەلىڭ كىم؟ – دەدى كەڭەسجان.

– كەرەي. جادىك، ودان بايعارا، – دەدى مۇقان.

– و، قۋاندىق باتىر ەر جانىبەكتىڭ سەنىمدى سەرىگى بولعان. قاناس وزەنى وتكەل بەرمەي جاتقان شىعار، – دەدى كەڭەسجان.

– كەشىرەرسىز، ءسىزدىڭ قان قىسىمىڭىزدى ولشەيىن، ءبىز اسىعىسپىز باقتىدان ءوتۋ كەرەكپىز، «ىقتيار حاتتى» الىپ، قازاق ەلىنە كوشىپ كەلەمىن-دەدى.

مۇقان مەن كەڭەسجان سويلەسىپ تۇر. حان-تولقىن تەز-تەز ونىڭ قان قىسىمىن ولشەپ بولعان سوڭ:

– ال، اعايىن ساۋ بولىڭىزدار، امان بولىڭىز اقساقال  تۇنىمەن ءجۇرىپ بارىپ باقتىدان ەرتەسىمەن ءوتىپ كەتسەك. تالاي جىگىتتەر بەرى قاراي كوشپەك بىزدە ىلىگۋمىز كەرەك.

– ال، جولدارىڭ بولسىن! – دەدى كەڭەسجان.

– امان بولىڭىزدار...

ولار جىلى قوشتاستى.

پەرروندا ىعى-جىعى حالىق. قولدارىنا ءبىر-ءبىر پاكەت ۇستاپ العان ساۋداگەرلەر تاۋارلارىن ۇسىنا باستادى.

«كولباسا الىڭىز».

«سىرا الىڭىز سەرگوپولسكي».

«قىمىز سارجالسكي».

«شاشىلىك...شاشىلىك بارانسكي».

«لايباران ەمەس پە؟»

«جاعىڭ قارىسسىن كاپىر، – دەدى شاڭ-شۇڭ ەتكەن ايەل داۋىسى. – ءوزىڭ لايبارانسىڭ».

«اعا، چيستىي ساماپال الىڭىزدار».

– بىلاي تۇرايىقشى، – دەدى شال ونى قولتىقتاپ الدى. ەكەۋى ءسال   ۆوكزالدىڭ ادام قاراسى ازداۋ بۇرىشىنا بارىپ تۇردى.

– اعا، مىنا جاڭبىر پو زاكازۋ جاۋدى عوي.

– سەنىڭ نيەتىڭ عوي، باۋىرىم. الگى جاستاردى ويلاپ تۇرمىن دا، ءبىز كوشكەندە زامان جاقسى ەكەن-اۋ.

– ءسىزدىڭ كۋپەگە كىرگەنشە تانىسقانمىن حان-تولقىنمەن ال، مۇقانمەن جاڭا تانىستىم. جاقسى جىگىتتەر ەكەن.

– اتام مارقۇم دا، اكەم جارىقتىق تا وسى تۇركسىبتى سالىسقان ادامدار. اياگوزدىڭ تاريحى تەرەڭدە عوي. بۇل – قاسيەتتى جەر. ە-ە، شىركىن، اياگوز قازاقتىڭ التىن قازىناسى عوي. سەندەر جازۋشىلار اسىرەسە جاستار قىز-قىرقىن تۋرالى جازعانعا ۇيىرسىڭدەر. ول دا كەرەك تاقىرىپ شىعار. بىراق تاريحتى كەشەگى اشارشىلىقتى... قازاقتىڭ باسىنان وتكەن زۇلمات زاماندى نەگە جازبايسىڭدار؟ جاڭاعى ەكى جىگىت تۋرالى جازۋعا بولادى عوي.

– اعا، ول كۇردەلى تاقىرىپ قوي.

– مىسالى سەن اۋىلىڭنان كەلە جاتىرسىڭ. سول ەلدە قاريالار بار شىعار سولارمەن اڭگىمەلەستىڭ بە؟

– جوق، ول جاعىن ويلاماپپىن دا.

– انە، كوردىڭ بە؟ ميىڭا دا  كىرىپ شىقپادى. سەنەن كەيىنگى جاستار  ءتىپتى دە ويلامايدى.

– بايقايمىن،ادەبيەتتەن حابارىڭىز بار سياقتى.

– ءاۋ دەمەيتىن قازاق جوق  قوي، بالا كەزىمنەن  «باتىرلار  جىرىن» جاتتاپ وسكەنمىن، ونىڭ ۇستىنە شاۋەشەكتىڭ  گيمنازياسىندا  تولەۋبەك جاقىپبايۇلى ەكەۋمىز بىرگە وقىدىق.

– و، ول كىسى موششنىي جازۋشى عوي. «قىران» تۋرالى  كوركەم  تۋىندىسىن وقىعانمىن. ناعىز كلاسسيكا. كەرەمەت جازۋشى.

– وي، اينالايىن بالام-اۋ، زەردەلى ازامات ەكەنسىڭ عوي دۇرىس ايتاسىڭ. كەرەمەت ەدى عوي. انا ءبىر جىلى الاكولگە بارعانىمىن. سۋدان شىعىپ جاعالاۋدا وتىرسام اقباس شال ءوتىپ بارادى. ء«اي، امانجان» دەپ ايتىپ قالعانىمدى بىلمەي قالدىم. كوزدەرى كۇلىمدەپ جانىما كەلدى دە، از-كەم  ويلاندى دا، «داۋىسىڭدى تانىپ تۇرمىن»، – دەيدى.

«ال تاپ، كىممىن؟» – دەدىم تاماعىما وكسىك تىعىلىپ.

ءبىر كەزدە امانجان  ءبىر ورىنىندا سىلەيىپ تۇردى دا قالدى. كوزىنەن جاس پارلاپ تۇر. «كەڭەس-اۋ، بۇل سەنبىسىڭ، ءتىرى مە ەدىڭ؟» «مەنمىن». ەكى شال ەلۋ جىل وتكەن سوڭ الاكولدىڭ جاعالاۋىندا وسىلاي تابىستىق. قىتايدا جۇرگەندە  تولەۋبەك ۇشەۋمىز ويىن-ساۋىقتا دومبىرا تارتىپ ءان سالاتىن ەدىك. تولەۋبەكتىڭ كەيىنگى  تاعدىرىن سودان ەستىدىم.

– ءسىزدىڭ اكەڭىز تۇركسىبتىڭ جول بريگاديرى بولعان ەكەن. ءوزىڭىز ماقانشىدا ومىرگە كەلىپسىز. سوندا قىتايعا بارا جاتقاندا جولدا تۋعانسىز با؟

– ءاي، سەن دە ءبىر جۋرناليست سياقتى تەرگەيسىڭ عوي. مەنىڭ شەشەم وتە مەيىرىمدى ادام ەدى، جارىقتىق كىشكەنتاي بالعا ء«اي» دەپ سويلەمەيتىن ەدى. داۋىسى سونداي جۇمساق ەدى. بوسانا الماي قينالعان ايەلدى تابانىن قىزدىرىپ بۋلاپ بوساندىرىپ الاتىن ەرەكشە قاسيەتى بولعان. سوۆەت وكىمەتى قازاقتىڭ بار مالىن قىرىپ، ەلدە جوقشىلىق جايلاپ العان. بالا-شاعا، كارى-قۇرتاڭ  اۋرۋدان قىرىلىپ جاتادى. وكىمەت ارنايى «مەدبريگادا» جابدىقتاپ اۋىل-اۋىلعا جىبەرەدى. مەنىڭ شەشەم دە سولاردى قاتارىندا بولادى. اۋىل-اۋىلدى ارالاپ ءجۇرىپ ەكى اي دەگەندە ماقانشىعا جەتكەن كۇنى تولعاق قىسىپ، قاتىنسۋدىڭ جاعاسىندا بوسانادى. كىندىگىمدى بالتامەن ءوزى كەسەدى. ءسويتىپ ومىرگە كەلگەن جامان اعاڭ.

– مەن جازايىنشى وسى وقيعانى...

– ە، باياعىدا ءبىر باۋىرىم قىرام-جويامىن جازامىن دەپ كەتكەن ەدى. كورمەدىم سودان. ال، سەنىڭ ەرتاعا دوسىڭ «بامبۋك تاياعى» دەگەن اڭگىمەسىنىڭ وقيعاسىن مەن ايتىپ بەرگەنمىن. ونى ول ءتىپتى اسپەتتەپ بامبۋك تاياعىنىڭ ىشىنە اپيىن تىققىزىپ الىپ شىققان شەكارادان، ودان ماسكەۋدىڭ بانديتتەرىمەن بايلانىستىرىپ ابدەن  بىلىقتىرىپتى.

– اعا، ەرتاعانىڭ ول شىعارماسى جوعارى باعالاندى. وقىرماندار ىزدەپ ءجۇرىپ وقيدى...

– ونىڭ «ىستىقكولدىڭ سالقىنى» دەگەن پوۆەسى كەرەمەت ەدى. بامبۋكتا شىندىققا جاناسپايتىن بوس قيالدان تۋعان نارسەلەر كوپ. شىنىندىعىندا ول  ۇيعىردىڭ جىگىتى اقسۋاتتا ءبىر بايدىڭ بالاسىن ولتىرۋگە قىتايدان تاپسىرما العان ادام ەدى عوي. بازار وزەنىندە جۋىنىپ جاتقاندا اياعى تايىپ قۇلاپ مەرت بولعان. ونى سەنىڭ ەرتاعا دوسىڭ  كوتەرىپ الدەقانداي قىلىپ اسپانداتتى. شەكارادان قولىندا تاياعى عانا بار بولعانى بولماسا، ەشتەڭە ەرەكشەلىگى جوق، ول جاي عانا وقيعا. بامبۋك تاياعىنىڭ ىشىندە «نيكولايدىڭ باسى» دەگەن ورىستىڭ التىن تيىندارى  بولعان.

– كوركەمدىك شەشىم عوي، اعا.

– ءاي، وتتاماشى سەن دە. ءجۇر مىنەيىك، پويىز جۇرگەلى تۇر.

شالدىڭ داۋىسىمەن قاتار كۇن كۇركىرەپ شاتىرلاتىپ نايزاعاي وينادى

ء«بىسىمىللا».

ەكەۋى ءبىر-ءبىر كەسە قىمىز ءىشىپ جاتۋعا ىڭعايلاندى. جوعارىعا شىعىپ العان تەلجاننىڭ ۇيقىسى كەلە قويمادى. كەڭەسجان ودان ونى-مۇنى سۇراپ جاتىر. الگىندە شىعىپ كەتكەن زۇلقاش جىلى سۋ اكەپ، شالىنىڭ اياعىن مۇقيات جۋدى دا  جاقسىلاپ ءسۇرتىپ قايتادان شاعىن پلاسماست لەگەندى  توگۋگە شىعىپ كەتتى.

– اعا،باياعىنىڭ بايلارى سياقتىسىز عوي، – دەدى تەلجان كۇلىپ.

– ءاي، بالامىسىڭ دەگەن، مەنىڭ شەشەم جارىقتىق تا اكەمنىڭ اياعىن جۋعان، وندا تۇرعان نە بار، كوپ وتتاماي، ۇيىقتا.

پويىز جۇيتكىپ بەردى دەرسىڭ. كۇن كۇركىرەپ نايزاعاي ويناپ جاتىر.

جارق-جۇرق. كۋپە ىشىندە بىرەۋ شاقپاق شاعىپ جاتقان سياقتى.

ء«بىسىمىللا».

 تەلجان سەمەيدە اۋرۋحانادا جاتقان دوسىن ويلادى. «نە بولدىڭ، ەرتاعا-اۋ، نە بولدىڭ؟ سەن نە ىستەدىڭ ءوز-وزىڭە. مەن سەنەن اقشا سۇرادىم با؟ كىتابىڭدى شىعارامىن. قالعان اقشانى ءوز قىزىڭنىڭ اتىنا بانكىگە سالىپ قويامىن. تەك امان بولشى، دوسىم. تەز جازىلىپ كەتشى».

...اپپاق الەم. قاپالاقتاپ قار جاۋىپ تۇر. زۋلاپ كەلەدى. جوق، ۇشىپ كەلەدى. سونشاما اسىعىس. تاۋ تاسقا قارايتىن ەمەس. اەروشانا بيىك توبەنىڭ باسىنا ىقىنىپ شىقتى دا تەرەڭ سايعا ۇزاااق ۇشىپ بارىپ دىك ەتە ءتۇستى. قار بۇرق ەتتى. شاڭنان تەلجان ەشتەڭە كورە الار ەمەس.

«دوسىم قايداسىڭ؟» – ەرتاعانىڭ داۋىسى.

«مەن مۇندامىن. ەشتەڭە كورىنبەيدى».

«قوزعالما، ءار جاعىڭ قۇز، سەن بايقاماي تۇرسىڭ»، – دەدى ەرتاعا.

قانشا ۋاقىت  تۇرعانىن بىلمەيدى، اينالاسى جارقىراپ جىلىپ قار ەرىپ كول-كوسىر سۋعا اينالدى.

«ەرتاعا قايداسىڭ؟»

«مەن مۇندامىن. اۋۋ، مەن مۇندامىن».

قاراسا، دوسى كوكتوبەنىڭ باسىنان قول بۇلعاپ تۇر.

«سەن كوكتوبەگە قالاي شىقتىڭ، سەمەيدە اۋرۋحانادا جاتىر ەدىڭ عوي».

«مەنى كوكتوبەنىڭ باسىنا شىعارعان – الديار اعانىڭ قاسقىرى. سول كوكجالعا ءمىنىپ كەلدىم».

«مىناۋىڭ ەرتەگى عوي، تەلجان-اۋ».

...كۇن كوتەرىلىپ تەلجاننىڭ ماڭدايىن كۇيدىرىپ بارا جاتىر.

تورعاي شىرىلداپ بەرسىن.

«قاپشاعايعا كەلدىك. قاپشاعاي...»

تەلجان كوزىن اشتى. ورنىندا جاتا بەردى. باسى مەڭ-زەڭ.

«اي، سەن باسىمدى قاتىرماشى» دەپ دەپ كەڭەسجان  قولىنداعى ۇيالى تەلەفونىن لاقتىرا سالدى. – وسى سەنىڭ ۇلىڭنىڭ باسى ىستەمەيدى. ءۇيدىڭ  فۋندامەنتى ەكى اي بۇرىن قۇيىلىپ قويدى. مىناۋ جىندى «باتيا، پلان وزگەردى» دەيدى عوي ماعان. كىرپىشتەن سالامىز دەدىك قوي.

– بالاڭىزدىڭ ءبىر بىلگەنى بار شىعار، – دەدى تەلجان كوزىن ۋقالاپ، – زامان وزگەردى عوي.

– ءاي، شاتىرعا شىعىپ العان قورازداي قيقۋلاماشى. ونسىزدا تۇنىمەن بىرەۋگە «توقتا، توقتا» دەپ قوي قايىرعانداي ايقايلاپ، ۇيقى بەرمەدىڭ.

تەلەفون قايتادان شىرىلدادى.

– ءاي، كەمپىر ال سەنىڭ ۇلىڭ، ال مىنا تەلەفوندى داۆلەنيەم ونسىزدا...

– اللو، – دەدى زۇلقاش، – بالام، امانسىڭ با؟ ءيا اكەڭ ەكەۋىڭ تاڭ اتپاي ءتىل تابىسا الماي جاتىرسىڭدار. ءوزى عوي دەيسىڭ بە، ارينە ءوزى عوي، ول مىنەزىن بىلەمىن عوي. سەيسمولوگياعا ەسەپتەلگەن دەيسىڭ بە؟ ااا، جاقسى بولعان، ايتامىن. اعاشتان قۇرا سالاسىڭدار. ا، ءاۋ باستا سولاي  ىستەۋگە لايىقتادىڭدار. جاي ايتقانمىن دەيسىڭ بە؟ ە، دۇرىس، گۋليانىڭ يدەياسى ءجون، ءجون. – زۇلقاش ءبىرازدان سوڭ تەلەفوندى جاپتى.

ۇلكەن كىسىلەر ءبىر-بىرىنە قاراپ ءۇنسىز وتىرعانىنا تەلجاننىڭ كۇلكىسى كەلدى، ورامالىن الىپ تومەن ءتۇستى دە جۋىنۋعا بارىپ، تامبۋرعا كەپ تەرەزە الدىندا تۇردى. جول بويىنداعى ساياجايدا ادامدار قاراسى كوپ. ء«بارىمىزدىڭ تۋعان جەرىمىز بار. جەر جەتەرلىك. بىراق الماتىعا ۇمتىلامىز. پروپيسكا  جوق، ءتىپتى ءبىر تۇنەپ شىعاتىن جەر جوق بولسا دا. ورتالىق بولعانى ءۇشىن بە؟ بازار بولعانى ءۇشىن بە؟ ادەمى بيىك ۇيلەرى ءۇشىن بە؟ اۋىلدا دا ادام قىزىعارلىقتاي ءۇي تۇرعىزىپ، باۋ باقشا ەگىپ تۇرۋعا بولادى عوي».

– ءاي، تەلجان! – دەگەن شالدىڭ داۋىسى شىقتى.

ويى ءبولىنىپ كەتتى. كۋپەگە كىرسە، باعاناعى اشۋلى شال ەمەس، باسقا ادام وتىرعان سياقتى. كۇلكىسى كەلدى.

– كەل، باۋىرىم، قىمىز ءىشىپ الايىق. شايدى ۇيىڭە بارىپ كەلىننىڭ قولىنان اسىقپاي ىشەرسىڭ. قازىر الماتىعا جەتەمىز. الدىمىزدان نەمەرەمىز شىعادى جولداستارىمەن.

– مەن  كومەكتەسىپ جىبەرەيىن...

-جوق، اۋرە بولما! ءوزىڭ جولدان كەلە جاتىرسىڭ. تۇنىمەن بىرەۋدى ايعايلاپ، شاقىرىپ شىقتىڭ، – قىمىز ءىش تە، ۇيىڭە تەزىرەك جەتۋدى ويلا، بالا.

– اعا، جولىعامىز عوي، راحمەت سىزدەرگە.

– ايتپاقشى، زۇلقاش، قاعاز-قالام بەرشى، مىنا ۇلعا ءادىرىستى جازىپ بەرەيىن. ەرتەڭ كەشكە تامان كەلىندى ەرتىپ قوناق بوپ كەتىڭدەر. «نەمبي» بريگاداسى قاشان كەلۋشى ەدى؟ ءۇش كۇنەن كەيىن شىعادى. كەلىن سامالەتپەن كەلەم دەدى مە؟

– «ۇشاقپەن كەلەيىنشى» دەپ رۇقسات سۇرادى. ونىسى دۇرىس اعاش تيەگەن ماشينالارمەن كەلە مە ەندى.

– التىنىم گۋليا قىزىم عوي، اقىلدى بالا، كوردىڭ بە ءۇيدى اعاشتان سالايىق  وي ايتقان اقىلىنان اينالايىن. مىنانىڭ ۇلى سونى ويلاۋدى دا بىلمەيدى، – دەپ باعانا عانا ەرتوقىمىن باۋرىنا العانىن ەسىندە جوق. زۇلقاش اپاي كۇلدى دە، قاعاز بەن قالام بەردى.

– سەن بەرى وتىر، – دەدى قاعازدىڭ بەتىنە ادرەسىن جازىپ جاتقان كەڭەسجان. – الماتى. مىڭباەۆ 139. باۋمان كوشەسىمەن ءسال جوعارى كوتەرىلسەڭ، الدىڭدا ۇلكەن ءۇي تۇر. سەمەيگە كەلسەڭ «پوجارنايا 89»  دەگەن ادىرسكە كەلەسىڭ. تاك بۇگىن ون ءۇشى مە، ون بەسى كۇنى كەشكى ون توعىز نول-نول دەپ جازىپ قويايىن، – دەپ ءبىر جاپىراق قاعازدى تەلجاننىڭ قولىنا ۇستاتتى. – كەشىكپەي كەل.

– ءبىزدىڭ بالامىز ماشيناسىمەن بارىپ الىپ كەلسىن، – دەدى زۇلقاش اپاي.

– بالامدى مازالاماڭدار، ونى ونى سول كۇنى قاپشاعاي جاققا جىبەرەمىن  تەلجان مەن كەلىن وزدەرى كەلەدى.

– اعا، انا قالادا مىنا قالادا ءۇيىڭىز بار ەكەن ايتەۋىر قۇرىلىس ەكەن. استانادان بىراق سالمادىڭىز با ءۇيدى؟

– مەن دە سولاي ايتامىن «نەمبيدى» سوندا جىبەرسە، بىراق ايدا تۇرعىزامىز دەپ وتىر، – دەدى زۇلقاش اپاي.

– «نەمبي» دەگەن فيرمانىڭ اتى ما؟

– جوعا، – دەپ كەڭەسجان اعا كۇلدى. – ءبىزدىڭ ۇلىمىزبەن بىرگە وقىعان بالالار عوي. «نۇرماعانبەتوۆ، ەرتۋعانوۆ، مانكەنوۆ، بەكيشەۆ، يسكاكوۆ» دەگەن فاميليالارىنىڭ باسقى ارىپتەرى عوي.

– و، جاقسى! مىناداي جىگىتتەرمەن ءۇي ەمەس، قالا سالۋعا بولادى عوي. استانادان كوكتوبەلى كوتتەدجدى بىراق تۇرعىزبايسىز با؟

– ءاي، بالام، بىزدە جاس بولدىق، تاتەڭمەن جايلاۋدا  تانىستىق، الدىنا كەلگەن اقىنداردى سوزبەن ساباپ جەڭىپ جاتىر ەكەن. ءبىر ۇزىلىستە «قارىنداس نە ارمانىڭىز بار، ورىندايمىن» دەپ قولىمداعى اق پەرچاتكامدى شەشىپ الدىنا تاستادىم.

– وي، كەڭەسجان، قوي ەندى، – دەپ زۇلقاش ىڭعايسىزدانا كۇلدى.

– سودان، – دەپ ورنىنان قوزعالىپ قويعان كەڭەسجان، – كەش باتا اۋىلىنا قايتاتىن بولدى. جانىندا قۇربىسى بار، مەنىڭ جولداسىم  بار دەگەندەي  اۋىلىنا شىعارىپ سالدىق. سودان قويشى، ءبىر جىلدان كەيىن قۇدا ءتۇسىپ الدىم عوي. كۇندىز-ءتۇنى جىلايتىن تۋعان جەرىن ايتىپ، سوسىن ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسىندا ءبىر بالامىزدى كوتەرىپ بەرى وتتىك قوي. وندان كەيىن الپىسىنشى جىلدارى ءبىر كوش بولدى. تۋىستارىمىز بەن تانىستارىمىز كەلدى. ءبىز ول كەزدە شىڭعىستاۋدا بوزانباي اتامنىڭ قوراسىندا وتىرعانبىز. بۇل ءبىزدىڭ اتامىز – اكەمنىڭ اكەسىنىڭ قىستاۋى. قۇت بولدى، ەرلانىم سول جەردە تۋدى. مىنە تىربىڭداپ ەرلاندى جەتكىزىپ ەدىك، ەندى ونىڭ بالاسىن باعىپ سول جەتسە  دەپ ءجۇرمىز. ال، استاناعا كەلسەك، ول جەر قازاققا قونىس بولا ما، سوڭعى جەتپىس جىل  كەلىمسىكتەردىڭ ويناق سالعان جەرى.  قايتادان الماتىعا كوشىپ كەلسە نە ىستەمەكپىز؟ سۇراعى كوپ، جاۋابى از ءومىر بولدى عوي. قىتايدا جۇرگەندە الماتىدا وقيتىن ستۋدەنتتەر كانيكۋلعا كەلگەندە جىر قىپ ايتاتىن ەدى. سوندا ءبىز ويلايتىنبىز، قازاق ەلىنىڭ استاناسىندا ءبىر كۇن تۇرىپ ولسەك دەپ. ءومىر وزگەردى، ءبارى وزگەردى، قۇداي وسىمىزدى كوپ كورمەسىن ءتاۋبا، قۇدايعا ەندى عاسىر جاڭالىعىن كەيىنگى جاستار كورسىن. ال، جارايدى، باۋىرىم، سەن بىزگە الاڭداما.  پويىز توقتاعان سوڭ ءبىز ەلدىڭ ءبارى شىعىپ بولعاننان كەيىن بەس مينۋتتان كەيىن ەسىگىمىزدى اشامىز. ادەت سولاي. تالپانى ۇناتپايمىن. الگى ءسوز جازاتىنىڭ بار ما؟

– ءيا، ديكتوفونىم بار.

– الىپ ال، ايتپاقشى «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» دەگەن ولەڭدى جازعان شاۋەشەكتەن كەلگەن جىگىتتى تانيسىڭ با سونىدا ەرتە كەلسەڭ.

– ءيا، الماس قازىر  قالانىڭ سىرتىندا ساڭىراۋقۇلاق وسىرەدى. بىلەمىن جاقسى جىگىت.

– مەنەن سالەم ايتارسىڭ ءجوندى بىلەتىن جىگىت قوي تۇسىنەر. ونىڭ سول ولەڭى قازاقتىڭ گيمنى بولادى ءالى. كەلسىن دە.

– ساۋ بولىڭىزدار، كوپ راحمەت.

– جولىڭ بولسىن.

تەلجان ۇلكەن كىسىلەرمەن جىلى قوشتاسىپ كۋپەدەن شىققاندا جولاۋشىلاردى سومكەلەرىنە ءسۇرىنىپ قالا جازدادى. ارا اراسىنان ەپتەپ ءوتىپ شىعىپ كەلە جاتىپ ەدى، جولسەرىك جىگىت شىقتى.

– جولۋڭۋز شىدىر بولسۋن، چوڭ بايكە! –دەدى كۇلىپ.

– راحمەت ساعان، باۋىرىم، امان بول، – دەپ تەلجان مىڭ ەكى ءجۇز تەڭگەنى قولىنا ۇستاتىپ شىعاتىن ەسىككە قاراي ءجۇرىپ كەتتى. سىرتقى  ەسىكتەن  الىپ  الاتاۋ كورىنگەن كەزدە ونىڭ ەسىنە تولەۋبەك مارقۇمنىڭ كىتابىنداعى «قوش بول، بالاپانىم. قوش بول، انا» دەگەندەي انا قىران التايعا، بالا قىران الاتاۋعا كەتتى. ورنىندا مەلشيىپ  ماڭگى قوزعالماي ءحانتاڭىرى قالدى...» دەگەن سوزدەرى ەسىنە ءتۇستى.

ۆاگوننىڭ ەسىگى اشىلعاندا قاپىرىق اۋا تىنىسىن تارىلتتى. جەرگە سەكىرىپ تۇسكەن ونى تاكسيست جىگىت دەمەپ جىبەردى:

– كوكە، قايدا باراسىز؟

تەلجان باراتىن باعىتىن ايتتى.

– توسا تۇراسىز با؟ ءبىر-ەكى ادام الايىن، – دەگەن كەزدە ەسىنە امانجول ءتۇسىپ كۇلىپ جىبەردى. شەتكەرى شىعىپ تۇرعان كەزدە جانىنا اقسارى ورتا بويلى جىگىت كەلدى.

– تەلجان اعا، امانسىز با؟

«مىنا جىگىتتى قايدان كورىپ ەدىم» دەپ ويلاعانىشا:

– اعا، مەنى تانىماي قالدىڭىز با، «قازاقستان» قوناق ۇيىندە ەرتاعانىڭ نومىرىندە الديار اعا بار كەزدەسىپ ەدىك قوي...

– ا-ا، ەسىمدە، – دەي سالدى.

– نەعىپ تۇرسىز، اپارىپ تاستايىن، – دەپ قولىنداعى تەلەفون ترۋبكاسىن ءارى بەرى اينالدىردى. – اپار دەگەن جەرىڭىزگە اپارىپ تاستايمىن، ەرتاعانىڭ دوسىسىز عوي..

جۇرەگى جىلىپ سالا بەردى. جان-جاعىنا جالتاقتاپ قاراعانى سول ەدى، باعانعى جىگىت جەتىپ كەلدى. ىرجىڭداپ كۇلدى.

– ءاي، سمەتانا پاساجير ۇرلاعاندى قويساڭشى...

– و، بەرىك، سالەم. كەشكە ۇيدەسىڭدەر مە؟

– ءيا، ۇيدەمىز، الماگۇلدىڭ  پودرۋگاسىنا  بارىپ قايتايىقشى  دەگەن. كىلت كازىر قۇدىقتىڭ باسىندا، ءبىر تاس تۇر سونىڭ استىنا باستىرىپ قويامىز. ەرتەرەك كەلسەڭ، مونشا جاعا سال...

– اعانى مەن اپارايىن، ا، – دەدى دوسىنا جالىنعانداي.

– ءاي، سمەتانا دوسىم-اي، كىمدە كاشولەك بارىن بىلەسىڭ، ا، – دەپ اقكوڭىل  جىگىت قارقىلداي كۇلدى. – مەنىڭ پاساجيرلارىم تالعار جاققا، تۇزدىباستاۋعا بارادى ەكەن. اعاتاي، رەنجىمەڭىز ءوزىم اپارىپ تاستاۋشى ەدىم.

– جوق، سمەتانا دوسىڭ اپارادى عوي، – دەدى، ويىندا ەشتەڭە جوق. تاكسيست جىگىت ال كەپ كۇلسىن.

– مەنىڭ اتىم داۋلەت، – دەدى بۇرىنان تانىس ەكەنىن بىلدىرگەن جىگىت قىزاراقتاپ، – اعا، جۇرەمىز بە؟

– كەتتىك.

جولدا كەلە جاتىپ داۋلەت جان-جاعىنا قاراۋمەن بولدى.

– نە بولدى، باۋىرىم، جان-جاعىڭا جالتاقتاپ.

– «وبمەنىي پۋنكتكە» قاراپ وتىرمىن دا دوللار بۇگىن ەلۋ تيىنعا ءوسىپتى. كەشە جەتى دە ەلۋ ەدى، بۇگىن سەگىز مىڭ تەڭگە بوپ كەتىپتى. ول اقشانى تابۋ ءۇشىن تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن شاپقىلاپ ءجۇرمىز.

– دوللار جيناپ ءجۇرسىڭ بە؟

– ءيا، اعا تەڭگەگە سەنىم بار ما؟ ەرتەڭ ءبىر دوللار ءجۇز تەڭگەگە بىراق  سەكىرمەسىنە كىم كەپىل؟ «كامەنكانىڭ» جوعارعى جاعىنان جەر العانمىن. ەرتاعا اعامنان العان ءبىر كەرەمەت داچانىڭ جوباسى جانە

– ول اعاڭمەن قاشان كەزدەسىپ ءجۇرسىڭ؟

– وسى كوكتەمدە الديار اعا ۇشەۋمىز اقسۋاتتىڭ تاۋ-تاسىن مىنا كوك قاسقامەن ارالادىق قوي. ءبىر اۋىلعا جەتەمىز دە اتقا مىنەمىز. الديار اعانىڭ باۋىرى بەرىكجان ءبارىن دايىنداپ قويادى. كەرەمەت بولدى.

– سمەتانا، – دەدى جاس جىگىتتىڭ اتىن ۇمىتىپ قاپ، – بەنزين قۇيماۋشى ما ەدىڭ؟

– بولادى، قازىر بۇرىلايىن. ءسىز وتىرا بەرىڭىز، مەن دە ون ليترلىك تالون بار ەدى.

– جوق، اۋرە بولما، باۋىرىم، مەن جاساپ بەرەيىن.

– بەس ليتر جەتەدى، اعا.

تەلجان كولىكتەن شىقتى دا، بەنزين  قۇياتىن جىگىتكە:

– مىنا ماشينانىڭ باگىنا قانشا بەنزين سىيادى، سونشا تولتىر، – دەدى.

– وپەراتور ايەلگە ءبىر باككا جەتەتىن اقشا بەرىڭىز دە جانىندا تۇرىڭىز.  مەن قولىمدى كوتەرگەندە توقتاتادى. جەتپەي قالسا تولەيسىز، ارتىلىپ قالسا ماعان شايلىق بەرەسىز، – دەپ جاس جىگىت كوزىن قىستى.

تەلجان ونىڭ ايتقانىن ىستەپ كابيناعا كىرگەندە داۋلەت رەنجي سويلەدى.

– اعا، مىناۋىڭىز نە، ءبىز مىنا بەنزينمەن ەكى ءۇش-كۇن شاپقىلايمىز. مىنا تالوندى الىڭىزشى، ۇيات بولدى-اۋ...

– قوي، باۋىرىم، و نە دەگەنىڭ؟ باۋىرىم ەمەسسىڭ بە، ونىڭ ۇستىنە الدىمنان شىقتىڭ.

– قارسى الدىڭىز دەيسىز. وندا جولاۋشىعا شاي بەرۋ مەنىڭ مىندەتىم عوي. ەكى كۆارتالدان كەيىن ۇيعىرلاردىڭ كافەسى بار، تاماقتارى مىقتى، سوندا بارايىق.

– بارايىق، سەن ءوزىمنىڭ باۋىرىمسىڭ عوي، ءجۇز گرامم ۇرىپ العىم كەپ تۇر، – دەپ شىندىعىن ايتتى.

– و-و، سىزدەردى تۇسىنەمىن عوي، – دەپ داۋلەت جىلدامدىقتى ۇدەتىپ جىبەردى.

– باۋىرىم،  اقىرىن. كەلىن سول كافەدە ىستەۋشى مە ەدى؟

-جوعا، اعا، مەن ۇيلەنبەگەنمىن.

– سويلەسىپ جۇرگەن قىزىڭ بار ما؟

– ءيا، قالىڭدىعىم بار. ازىرگە ۇيلەنەيىك دەپ ايتقان جوقپىن. اقسۋاتتان كەلىسىمەن ەرتاعا كوكەم قاتتى ريزا بولىپ، مىڭ دوللارعا ۆەرحنىي كامەنكادان ءبىر ورىستىڭ كەمپىرىنەن ءبىر داچا مەن ون سوتىق جەردى الديار اعاما الىپ بەرگەن. اقىن كوكەمىزدىڭ مىنەزى قىزىق قوي. «مەن سەندەرگە ورىستىڭ يۆانى ەمەسپىن جەر تىرمالايتىن» دەپ مەنىڭ اتىما جازدىردى. ۇيلەنگەنشە ون سوتىق جەرگە ءبىر ۆرەميانكا سالسام اقشا بولادى عوي. قازىر ورىستىڭ كەمپىرىننەن ساتىپ العان داچانى بەس مىڭ دوللارعا سۇراپ وتىرعاندار بار. ونى جالعا بەرىپ قويدىم. جاقىندا ەكىنشى جەرگە اقىرىنداپ قۇرىلىستى باستايمىن. بار نارسە باسىن جوعالتپايدى عوي.

– تويىڭا شاقىراسىڭ عوي.

– سپيسوكتا بارسىزدار، اعا، بىراق توي  «چۋپا-چۋپستا» بولادى كەلە الساڭىزلار.

– ول قاي  جەردەگى رەستوران؟

– ول – مەنىڭ تۋعان جەرىم، – دەپ كۇلدى، – سەمەيدىڭ شۇبارتاۋ اۋدانى.

– اا بىلەمىن، «كومسومول جاستار بريگاداسىن» باستاعان اۋدان عوي.

– ءاي، اعاي، قايتەيىن ءسىز دە ايتاسىز-اۋ، ءوزىڭىز ويلاڭىزشى. مەكتەپتى جاڭا بىتىرگەن بالا قولىنداعى اتتەستاتىن تاستاپ، «قوي باعامىن» دەپ جۇلقىنىپ شىعا كەلە مە؟ ولاردىڭ اتا-اناسى جوق پا؟اعالارى، اپكەلەرى جوق پا؟ «ارمانىڭنان اداسپا، اينالايىن» دەيتىن سوۆەت وكىمەتىنىڭ قازاق جاستارىنىڭ  وقۋسىز، ءبىلىمسىز اۋرۋ، وي-ساناسى تومەن بولسىن دەگەن نيەتىنەن تۋعان پروەكتىلارى عوي. سوۆەت وكىمەتىنىڭ ەڭ كەش ورناعان جەرى ءبىزدىڭ شۇبارتاۋ عوي. بەرىسپەي، كوتەرىلىستەن كوتەرىلىس جاساعان عوي. مىرزاحان دەگەن اتامىزدى سوۆەت وكىمەتىنە قارسى كوتەرىلىستە حان سايلاعان.

 داۋلەتتىڭ داۋسىنىڭ قاتتى شىققانىنان تەلجان ونىڭ رەنجىپ قالعانىن بايقادى دا، اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇرىپ جىبەردى.

– باۋىرىم، الديار اعامىزبەن تۋىسقانسىزدار عوي.

– ؟

بۇرىلىستان سىزىلىپ كەلە جاتقان كولىكتى وتكىزىپ جىبەردى دە، داۋلەت  ارتىنا بۇرىلىپ:

– اعا، نە دەدىڭىز؟ – دەپ سۇرادى.

تەلجان سۇراعىن قايتالادى.

– اا، – دەدى داۋلەت داۋىسىن سوزىپ، – تۋىستىعىمىز بىلاي عوي، الديار  كوكەم ماعان نەگىزىندە جەزدە، بىراق ول كىسىنىڭ اعا دەيمىن. ول ۇيدەگى كۇلزيا اپاي مەن مەنىڭ شەشەم ەكەۋى – تۋعان بولە. مەنىڭ ناعاشى اپايىم. ال، ەرتاعا دوسىڭىز كۇلزيا اپايدىڭ باۋىرى، ءبىر موتىشتىڭ بالالارى عوي.

– و، ەكەۋمىز ءتىپتى جاقىن بولدىق قوي.

– كەلدىك، اعا، – دەپ داۋلەت كولىكتى توقتاتتى.

– و، ءبىزدىڭ ۇيگە دە بارساق بولار ەدى، – دەدى.

– جوق، اعا، جاڭا قونىستانىپ جاتىرسىزدار، كەيىن كەلىنىڭ ەكەۋمىز شاشۋىمىزدا الىپ بارامىز، بيىل اسەمدى الىپ بارايىن دەپ وتىرمىن. الدىمەن تۇركىستانعا بارىپ زيارات ەتىپ، استاناعا بىراق بارسام... ءبىر جاقسىلاپ قىدىرىپ، قايتار جولدا قارقارالى ارقىلى كەلە جاتىپ، سولعا بۇرىلىپ كەتەمىن دە شۇبارتاۋ قايداسىڭ دەپ تارتىپ كەتپەيمىز بە اسەم ەكەۋمىز. بوساعانى ءبىر اتتاتىپ العاننان كەيىن توي قامىنا كىرىسەمىز. بارلىق سمەتاسى جاسالىپ قويىلعان، چيكي-چيكي بولادى ءبارى.

ەكەۋى ىشكە كىردى دە، جوعارعى جاقتاعى كەڭ ۇستەلگە وتىردى. دايارشىعا  اس ءمازىرىن قاراپ وتىرعان داۋلەت سۇيىق لاعمان، ءبىر شاينەك شاي، ونى-مۇنى تاپسىرىپ،  ءبىر بوتەلكە  اراقتى قوستى.

– وي، داۋلەت باۋىرىم، ونىڭ ءبارىن كىم ىشەدى؟

– الدىڭىزدا قالسىن..

دايارشى زىر جۇگىرىپ ءجۇر، ءبارىن اكەپ ۇستەل ۇستىنە قويىپ. موينى ۇزىن بوتەلكەنى قىلتاماعىنان ۇستاعان كۇيى داۋلەت جىميىپ كۇلدى دە:

– اعا، قىرىپ سالمايمىز با؟ – دەدى.

– نە دەيسىڭ؟ – دەپ كوزى باقىرايىپ تەلجان وعان تاڭدانا قارادى.

– الديار اعامەن كوپ كەزدەسپەگەنسىز-اۋ؟

– راسىندا ول كىسىنى بىلەمىز عوي تالانتتى اقىن ەكەنىن. بىراق بىلىڭكىرەمەيدى ەكەنمىن.

– ونى بايقادىم. قىرىپ سالۋ بىلاي، – دەپ ۇلكەن ستاكانعا شۇپىلدەتىپ اراق قۇيدى. قۇيدى دا ۇستىنەن ءارى-بەرى پىشاقتىڭ جۇزىمەن قىردى. – مىنە، وسىنى قىرىپ سالۋ دەپ ايتادى. ال ەندى تارتىپ جىبەرىڭىز، براتان.

تەلجان كۇلكىسى كەلسە دە، بويىن جيناپ جاس جىگىتتىڭ كوڭىلىن قالدىرعىسى كەلمەي، بىراق تارتتى.

ونى مۇنى كەلگەن كەزدە داۋلەتتىڭ تەلەفونى شىرىلدادى.

– اعا، وتىرا بەرەسىز بە؟ كەلىنىڭىز اسەم شاقىرىپ جاتىر پودرۋگاسىنىڭ اعاسى ايدىن ءجومارتوۆيچتىڭ ۇيىندە ەكەن. مەن تاستاققا بارىپ كەلەيىن.

– وي، كەلىندى رەنجىتپە بار، بار. مەنىڭ سومكەمدى اكەپ بەرەسىڭ بە؟

– ءسىزدىڭ سومكەنى قاسقىر جەي مە، جاتا بەرسىن سالوندا، اسىقپاڭىز. قازىر ايدىن جومارتوۆيچ مازگانى يتەرەدى. ءبىر قىرت اكەڭنىڭ... قۇلاق شەكەسىنەن بىراق تارتار ەدىم، اسەمنەن ۇيات، قۇربىسىنىڭ اعاسى.

– ۇلكەندى سىيلاۋ كەرەك.

– پروفەسسور بولسا ولەيىك پە؟ ماعان وكىمەتكە نالوگ نەگە توليمەسىڭ دەيدى ەششە.

وسى كەزدە تەلەفون شىرىلدادى. داۋلەتتىڭ جانى شىعىپ كەتە جازدادى.

– اسەما قازىر بارا جاتىرمىن. گاي تۇر، – دەپ ترۋبكانى جابا سالدى.

– اعا، الاڭداماي وتىرا بەرىڭىز. دەۆۋشكا، مەن تولەيمىن اقشاسىن.

– ءمايلىڭىز، اكا.

تەلجان جالعىز. ويلاندى. دۇرىسى  كەشە ەرتاعامەن  اۋرۋحانادا كەزدەسكەنىن ەسىنە ءتۇسىردى.

– سەن مەنى دۇرىس ءتۇسىن، مەنىڭ «ىستىقكولدىڭ سالقىنى» دەگەن پوۆەسىم جەتتى، – دەدى ەرتاعا. – ول كەزدە ايكو ەكىنشى بالاعا اياعى اۋىر ەدى عوي. التى ايلىق ەدى مەرزىمى. ەنەمىز كەلدى دە استاڭ-كەستەڭىن شىعاردى. ونداعى ماعان قويعان كىناسى «قىرعىزستاندا ايەلىڭ بار ەكەن» دەپ بازارداعى قاتىندار ايتتى  دەي مە... ءۇشىنشى كۇنى ايكو مۇرتتاي ۇشتى. ءتورتىنشى كۇنى جەدەل جاردەممەن اۋرۋحاناعا اپاردى. تۇسىك تاستادى. قان قىسىمى قاتتى كوتەرىلىپ كەتىپتى. بالانى ءوز قولىممەن جەرلەدىم. ءوزىم سۇيەگىنە ءتۇستىم. ۇل بالا ەكەن. جەرلەپ جاتقاندا اق شۇبەرەك اشىلىپ قالىپ، باشپيلارىن كورگەندە... نە بولعانىمدى بىلمەيمىن. ەندى ايگەرىم بالا كوتەرە المايدى ەشقاشاندا. ۇيدە ۇيىقتاي المايمىن. ءتىپتى بىرگە وتىرىپ تاماق ىشە المايتىن دارەجەگە جەتتىك.

ء«بىز سەنى تۇسىنبەپپىز عوي ەرتاعا دوسىم...» دەپ ءىشى ۋداي اشىدى. اقىرىن جان-جاعىنا قاراپ الدى دا، ۇلكەن ستاكاندى ورتالاپ  تاعى دا ءىشتى.

ءىشىن ءتىلىپ اق ءتۇستى.

دايارشىنى شاقىردى.

– قاي اۋىلدىڭ قىزىسىڭ؟ اتىڭ كىم؟

– ەلميرا. مەركەدەنمىن، اكا، – دەپ قولىن كەۋدەسىنە قويدى دا، – تىڭداپ تۇرمىن، – دەدى.

– الگىڭدەگى مانتىڭدى اكەلشى.

– ءبىراز كۇتەسىز.

تەلجان كەلىسكەندەي باسىن شۇلعىدى. ەرتاعانىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن ءبىردى تارتتى. ويلاندى. ۇزاق. ويلانىپ وتىرىپ، ەسىنە نەلەر كەلىپ، نەلەر كەتپەدى. قايران دوسى ەرتاعا-اي! قانداي اقكوڭىل، قانداي باۋىرمال، ەلدىڭ بارىنە جاقسىلىق جاساپ، جالپاقتاپ، ءبىر ءتۇيىر نانىن ءبولىپ بەرەتىن اقكوڭىل دوسى نەگە عانا سولاي بولدى ەكەن، ا؟ ويلاندى. ۇزاق. ويلانىپ وتىرىپ، سوناۋ ءبىر كەزدە وسكەمەندە تۇرعاندا ءبىر كۇنى ەرتاعا كەلىپ، ءتۇنى بويى بۇعان وكپە ايتقانى ەسىنە ءتۇستى. «سەن قورقاق، جالتاقسىڭ. ءوزىڭنىڭ پىكىرىڭ جوق. سەن بىلەسىڭ بە، ەكى دوس ورماندا كەلە جاتىپ، الدىنان ايۋ شىققاندا، بىرەۋى اعاش باسىنا ورمەلەپ كەتىپ، ەكىنشىسى جەردە ولگەن بولىپ جاتا قالعاندا ايۋ يىسكەپ، تيىسپەي كەتكەن. دوسى: «ايۋ سەنىڭ قۇلاعىڭا نە دەپ سىبىرلادى؟» – دەگەندە: «قيىن جاعدايدا ساتىپ كەتەتىن اداممەن جولداس بولما» دەپ ايتتى»، –  دەيدى ەمەس پە. مەن دە سەندەي اداممەن دوس بولىپ جۇرگەن اقىماق ەكەنمىن»، – دەپ ەسىكتى تارس ەتكىزىپ جاۋىپ كەتىپ ەدى عوي.

– اكا،  مىنە مانتىڭىز، – دەدى ەلميرا ءيىلىپ.

– ماعان شاي اكەلىپ بەرىڭىزشى. ءسۇت قوسىڭىز، اششىلاۋ بولسىن، – دەدى.

– حوپ، ءمايلىڭىز.

ويلاندى. ۇزاق. ويلانىپ وتىرىپ ەسىنە ءتۇسىردى. ەرتاعانىڭ ءبىر كىتابى شىققاندا ءبىر اۋىز ءسوز ايتا المادى عوي. دۇرىسى – ايتپادى. مينيسترلىكتە وتىرىپ قانشاما ادامنىڭ كىتاپتارىن مەملەكەتتىك تىزىمگە كىرگىزگەندە، دوسىنىڭ اتىن جازبادى. نەگە؟ جازعىسى كەلمەدى. كەلمەگەن ەمەس – ەلەمەدى. ونىڭ ۇستىنە «دوسىن كىرگىزىپ جاتىر» دەسە سۇمدىق قوي. ماعان كەتۋ كەرەك بۇل مينيستىرلىكتەن.

وي، وي. ويلار...

– وفيتسيانتكا! – دەپ ايعايلادى ءبىر كەزدە.

– نە بوپ قالدى، اكا؟ – دەپ ءۇزىلىپ دايارشى كەلدى. – نە بولدى، اكا؟

– سچەت اكەل!

– و نە كەرەك؟ – دەپ توبەسىنەن قاراپ داۋلەت تۇر.

جارتى ساعاتتان كەيىن ۇيعىر قىزدىڭ قولىنان ءسۇيىپ، كافەدەن شىقتى. تىلەۋىڭ بەرگىر، داۋلەت «اسەم، اسەم» دەپ اڭگىمە ايتىپ ۇيىنە جەتكىزىپ تاستادى.

– ۋر-را، پاپام كەلدى! – دەدى ەسىكتىڭ الدىنان كىشى ۇل قۋانىپ.

– امانسىڭ با، بالام؟ ۇيدە كىم بار؟

– ۇيدە قوناقتار بار، پاپا، – دەپ سىبىرلادى.

ۇيگە كىردى.تانىماي قالدى ءوز ءۇيىن ءوزى. قوناقتار  ءماز-ءمايرام بولىپ قارسى الىپ جاتىر. الدىنان امانجول شىقتى.

– ءاي، قايدا ءجۇرسىڭ؟ ەندى بولماسا قايتايىن دەپ جاتىر ەدىم. اەروپورتتان قارسى الۋعا  باردىم. وندا جوق ەكەنسىڭ. ۇلگەرمەگەن ەكەن دەپ  ويلادىم. ونىڭ ۇستىنە بەنزين جوق.

جاڭالاپ قايتا داستارقان جايعانمەن، وتىرىستىڭ ءسانى بولمادى. ءبارى بۇعان جالتاق-جالتاق قاراپ، شارۋالارىن ايتىپ، ءبىر-بىرلەپ قايتا باستادى. توردە وتىرعان ەگدە ايەل ادام:

– قاراعىم، تەلجان، كەلىن ەكەۋىڭە قۇداي ايداپ، كورشى بولدىق. تالدىقورعانداعى ەكى قاباتتى ءۇيىمىزدى، بالالاردىڭ مال-مۇلكىن ساتىپ، ايتەۋىر مىنا ۇيگە قولىمىز جەتتى. «تالدىقورعان وبلاستنوي تسەنتر ەمەس» دەپ بالالار – ءبارى وسىلاي قاراي ۇدەرە كوشكەننەن كەيىن مال-مۇلىكتىڭ بارلىعىن ساتىپ، وسىلاردىڭ بالاسىن باعايىن دەپ كەلگەنىم عوي. بالا-شاعاسىنىڭ قىزىعىن كورسىن، ابرام مويسەەۆيچ ايتەۋىر، ءبىراز اقشاسىن ءتۇسىرىپ، ءۇيىن ساتتى بىزگە.

تەلجاننىڭ ارقاسى مۇزدادى.

كورشى كەمپىر باتا بەردى. قوناقتار تارادى. امانجول رۇقسات سۇراپ ۇلى ەكەۋى قايتۋعا ىڭعايلاندى.

– ءوي، وتىرا تۇرساڭشى. جامال قايدا، ءوزى؟

– وي، ونى قايتەسىڭ؟ باسى اۋىرىپ جاتىر ۇيدە. داۆلەنيە دەي مە باياعى، ءوزىڭ بىلەسىڭ. مەن كەلسەم بولدى ەمەس پە ساعان؟

– وندا، مەن ەرتەڭ «شاڭىراققا» بارام، ءبىزدىڭ مونشانى جاعىپ قوي.

– جاعا المايمىن، – دەدى امانجول.

– نەگە، نەگە جاعا المايسىڭ؟ وتىنىڭ جوق پا نەمەنە؟

امانجول ەڭكەيىپ ونىڭ قۇلاعىنا سىبىرلادى: «رايحان ول ءۇيدى ساتىپ جىبەرگەن».

«ساتىپ جىبەرگەن، ساتىپ جىبەرگەن. رايحان ساتىپ جىبەرگەن... رايحان، ساتىپ، ساتىپ...»

قۇلاعىندا جاڭعىرىق.

تەلجاننىڭ ءىشى ۋداي اشىدى. كوزىنە ىپ-ىستىق جاس كەلدى. تاماعىنا وكسىك تىعىلدى. امانجولمەن قوشتاسار-قوشتاسپاستان بالكونعا شىقتى.

«ۆيشنيا، ۆيشنيا،

زيمنيايا ۆيشنيا...»

باسى اينالدى. اۋا جەتپەي بارادى. اياق كيىمىن كيىپ جاتىر ەدى، ەكى ۇلى ەكى جاعىنا جارماسا كەتتى. «سەندەر مەنى سىيلامايسىڭدار»، – دەپ بۇلقىندى. ايەلى بۇرق-سارق. كوز الدىندا دۇنيە دوڭگەلەپ بارا جاتىر. اياعىن نىق باستى... باسپالداقپەن تومەن قاراي كەتىپ بارا جاتىر... بارا جاتىر...

 

***

 

...شولدەپ جاتىپ وياندى. ءبۇيتىپ ويانعانى بار بولسىن. الاق-جۇلاق ەتىپ جان-جاعىنا قارادى. اي جارىعىن وتكىزگەن ادەمى پەردە. كوستيۋم-شالبارى ورىندىقتىڭ باسىندا ءىلۋلى تۇر. ويباي، ماسقارا، كەۋدەسىندە ايەلدىڭ اپپاق قولى جاتىر. ايەلگە بۇرىلىپ قاراۋعا شاما قايدا؟ مارمارداي اپپاق ايەل قولىن اقىرىن سىرىپ تاستادى دا، تەز-تەز كيىندى. گالستۋگىن تۇزەر-تۇزەمەستەن، ناسكيىن ىزدەدى. جوق. تاپپادى. اياعىن اقىرىن-اقىرىن باسىپ، ەسىككە قاراي بارا جاتىر.

– قايدا باراسىڭ؟

سەلك ەتە ءتۇستى. بار كۇشىن جيناپ، موينىن بۇردى.

رايحان باسىن قىلتيتىپ، كورپەدەن شىعىپ كەلە جاتىر.

– قايدا باراسىڭ؟

– تۋالەتكە.

– سوندا وسىلاي كيىنىپ باراسىڭ با؟

– ؟

– بار، ەندى، بارىپ كەل.

تۇنەمەلدەن سۇيرەتىلىپ شىعىپ، سۇمىرەيىپ قايتا كىردى. شەشىندى.

– تەرەزەنى اشىپ، پەردەنى سىرىپ تاستاشى، اۋا كىرسىن ۇيگە، – دەدى رايحان. كەلىنشەگىنىڭ ايتقانىن ىستەپ ورنىنا كەلىپ جاتقان بولدى.

– ال، سويلە...

تەلجاندا ءۇن جوق. ءتىلى بايلانىپ ءبىراز جاتتى دا:

– مىنا پەردەنى «تسۋم-نان» الدىڭ با؟ – دەدى.

– جوق، كورشى قاتىن بەردى.

– قاي؟...

– الگى سەن ۇيىنە قونا جاتىپ، «ۆيشنيا، ۆيشنيا» دەگەن كەزدە قاندەن كۇشىك سياقتى قۇيىرىعىڭدى بۇلعاڭداتىپ بيلەيتىن، سايقال قاتىن شە...

تەلجان ءولدى. ولگەن جاقسى عوي، جۇرەك سوعىپ تۇر، قۇلاق ەستيدى، بىراق بۇكىل دەنەسى مۇز. تاس. قوزعالماي جاتا بەردى.

– ەندى، سەن مەنى تىڭدا، – دەدى سۇپ-سۋىق بىزدەي ساۋساعىن كۇيەۋىنىڭ بۇيىرىنە تىرەگەن رايحان. – ەندى مەنىڭ ايتقانىم بولادى. ول قاتىندى بۇگىننەن باستاپ ۇمىتاسىڭ. مەن سەنى التايعا ءشوپ شابۋ ءۇشىن ەمەس، مىنا بەس بايدان شىققان شيبۇت قاتىننان قۇتقارايىن دەپ جىبەردىم. ءبىر جىل وسىندا، الماتىدا تۇرامىز. ءۇيدى جەكەشەلەندىرىپ الايىق، سوسىن استاناعا جۇمىسقا باراسىڭ. سەمەيدەگى دوسىڭدى ۇمىت. ودان ەندى ساعان پايدا جوق. اۋىلداعى ورالماندار تۇرىپ جاتقان اتامنىڭ ءۇيىن جەرىمەن جەكەشىلەندىرىپ الىپ جەرىن كەڭەيتىپ قۇجاتتارىن  دۇرىستاپ قويايىق. ورالمان اعايىندار تۇرا بەرسىن. انا سەمەيدەگى دوسىڭا جولاۋشى بولما!

– ولاي دەمەشى، ول بىزگە...

– ءپىشتۋ، ونسىز دا تاڭىمىز اتىپ، تاۋىعىمىز شاقىرعان. جولاتپا ونى وسى ۇيگە. بولمەلەردى ادىراسپانمەن الاستاپ، تازالاپ قويدىم. ءبىزدىڭ استىڭعى قاباتتاعى اپاي ءبىر مەكتەپتىڭ ديرەكتورى ەكەن، ارالاسايىق. مەن ءوستىپ بازاردا الا قاپ ارقالاپ جۇرە بەرەمىن بە؟ ديپلومىم بار، مەكتەپكە جۇمىسقا شىعايىن، جوق الدە انا قاتىندى ورنالاستىراسىڭ با؟

– ...

رايحان يىعى سەلكىلدەپ جىلادى. ول كەلىنشەگىن نە جۇباتارىن، نە جۇباتپاسىن بىلمەي ءۇنسىز جاتىر.

كۇز كەلدى مە، قىس كەلدى مە، تەرەزەدەن سۋىق جەل سوعا باستادى.

 

1998  جىل. الماتى.

«كوكتەم» شيپاجايى.

Abai.kz