ءاسانالى كوكەم ءبىر ىنىسىنە: «سەن اتىپ شىعا كەلە مە دەپ ۇتىكتى قوسۋعا قورقاتىن بولدىم» دەگەن سىڭايدا ءزىلدى ءازىل ايتىپتى. وسى ءازىل شىندىققا اينالعالى قاشان؟ قازىر ءارتىس-انشىلەردىڭ تۇمسىق تىقپايتىن جەرى قالعان جوق. باي دا – وزدەرى، ماناپ تا – وزدەرى... حالىقتىڭ قالاۋلىسى دا، مەملەكەتتىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەرى دە – سولار... ولارعا ەندى ءبىرلى-جارىم سپورتشى مەن جۋرناليستەر قوسىلدى. قايدا بارساڭ، قىزىلدى-جاسىلدى بولىپ «حالاۋلايكىم حاۋلايلاپ» سوندا جۇرەدى... ەندى مىنە، ولار توپ-توبىمەن ەلىمىزدىڭ «باس مىنبەسى» سانالاتىن پارلامەنتتىڭ ەسىگىن قاعىپ تۇر. ول جاقتى دا «الەمەتتەمەك»... جو-جوق، الەمەتتەمەيدى. مەن شىنىمدى ايتسام، سول ء«الاۋلايلاردىڭ» دەپۋتات بولعانىن شىن كوڭىلدەن قالايمىن.

رەسەيگە بارىپ «ومبى - قازاقتىڭ قالاسى» دەپ سالعان قايرات نۇرتاس نەلىكتەن دەپۋتات بولماۋى كەرەك؟ ايتىڭىزشى... قايرات كىمنەن كەم؟ بەردىوڭعاروۆتان مىڭ ەسە ارتىق ەمەس پە؟ قايرات دەپۋتات بولۋى كەرەك... ءبىر رەت ەمەس، بەتىنىڭ ءارى تايىپ قارتايىپ، ەشبىر فاناتىنا قاجەتسىز بولىپ قالعانشا، پارلامەنتتىڭ جايلى كرەسلوسىندا وتىرۋى قاجەت. قازىر ءوزىڭىز ويلاڭىزشى... مىناۋ جاستار پارلامەنتتە نە بولىپ جاتقانىن، قانداي زاڭدار تالقىلانىپ جاتقانىن بىلە مە؟ بىلمەيدى. قازاقتىڭ تاعدىرى قالاي شەشىلىپ جاتقانىنان حابارسىز. ول جاقتا قايرات نۇرتاس وتىرسا، «توچنو» بىلەر ەدى. قايرات «ماماسىنا» ايتادى، ماماسى دەرەۋ ەلگە جايادى. «زا تو» بۇكىل قازاق جاستارى ءاپ ساتتە ساياساتكەرگە اينالادى... جامان با؟ جامان ەمەس.

پارلامەنتتەگىلەر دە – پەندە. و بايقۇستار كۇندە «زاڭ قابىلدايمىز» دەپ شارشاپ ءجۇر. ولار ءبىز سەكىلدى كوشە كەزە المايدى، قوعامدىق اۆتوبۋسقا اياق ارتا المايدى. فيگۋراسى 60-90-60 قىزداردى تەك ينتەرنەتتەن كورەدى. ينتەرنەتتەن عانا... بۇل ادىلەتسىزدىك قوي. مىنا ءبىز كۇندە كوشەدەن كورىپ، كوزىمىزدى «سۋعاراتىن» سىلقىمداردىڭ بوكسەلەرىن پارلامەنتتە وتىرىپ-اق تاماشالاسا جامان با؟ جانار دۇعالوۆاعا ءبىر شارت قويىپ، دەپۋتاتتىق ماندات بەرۋ كەرەك. جانار سەكىلدى ەكى-ءۇش سىلقىم بولسا، ءتىپتى قاتىپ كەتەدى... ولار ومىراۋى جىرىم-جىرىم، ەتەگى جارتى قارىس كويلەك كيىپ كەپ، زاڭ جوبالارى تالقىلانار الدىندا ارلى-بەرلى مودا كورسەتىپ جۇرگەندەرى دۇرىس. سىلەكەيى شۇبىرعان دەپۋتات مىرزالار وتىرىستان قالىپ قوياتىن جامان ادەتتەرىن قويادى، سوندا... جاقسى ەمەس پە، پارلامەنت ءماجىلىسى تولىق قۇراممەن زاڭداردى تالقىلاپ جاتادى. ولار ماجىلىسكە زاڭ ءۇشىن كەلمەسە دە، ايدىندا جۇزگەن اققۋداي جانارلاردى كورۋ ءۇشىن باس سۇعاتىن بولادى. يدەيا ما... يدەيا...

مس سايلاۋبەككە دە ءبىر ورىن بەرگەننەن بۇ قازاق ۇتپاسا، ۇتىلمايدى. نەگە دەيسىز بە؟ سايلاۋبەكتىڭ ءار ءسوزى – حيت... پارلامەنت وتىرىسىندا حالىققا ۇنامايتىن زاڭدار قابىلداناردا، سايلاۋبەككە تىزگىندى بەرە سالۋ كەرەك. «كي مينيمي بەت تما، كامانا بەك تما، تامانا بەك تيمەنا، بەت تما فيت تيما» دەسە ءبىتتى، بۇكىل جۋرناليست كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەنى قويا سالىپ، سايلاۋبەكتىڭ «ۇلىلىعى» جايلى زارلاي جونەلەدى. قانداي كەرەمەت... بۇرىن مۇنىڭ ءبارىن نەگە ويلاماي جۇرگەنبىز؟.

جوعارىدا ايتقان ازاماتتاردى قايدام، مەنىڭشە، يليا يلين وسى جولى مىندەتتى تۇردە دەپۋتات بولىپ سايلانعانى دۇرىس. يليا عانا ەمەس، گەنادي گولوۆكين مەن سەرىك ساپيەۆ تە كەلەسى شاقىرىلىم  ءۇشىن اسا قاجەتتى ادامدار. ولارسىز بۇل شاقىرىمنىڭ دىم قىزىعى جوق.

«بۇلار پارلامەنتتە نە بىتىرەدى؟» دەمەكشىسى عوي. پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ بار جۇمىسى وسى ءۇش جىگىتتىڭ موينىنا اسا سالۋ قاجەت. ماسەلەن، قازىر كەيبىر مينيسترلەر پارلامەنتكە كومەكشىلەرىن جىبەرە سالاتىن بولىپ ءجۇر. سونداي «مەنمەن» شەندىلەردى پارلامەنتكە «دىرىلداتىپ» سۇيرەپ اكەلۋ جۇمىسىن وسى ءۇش باتىر ورىنداسا، قانداي كەرىم بولادى-ءا! دۇرىس ەسەپ بەرە الماعان، ياكي جۇمىسى كوڭىل كونشىتپەيتىن شەنەۋنىكتەردى كەيدە ساباعىم كەلەدى. ءسىز دە سونداي شىعارسىز. ەندى مىنە، سول ارمانىڭىز ورىندالاتىن كۇن جاقىن. مىسالى، ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ «يەلىگىندەگى» مينيسترلىك ءبىر زاڭ ۇسىنىپ جاتىر دەلىك. ول زاڭ دەپۋتاتتارعا ۇناماي قالسا، يليا ونى زىلتەمىردەي تىككە كوتەرىپ الادى، ال ساپيەۆ پەن گەنا «تومپەشتەي جونەلەدى. قاي شەندىنىڭ تاياق جەگىسى كەلەدى دەيسىز. تاياق جەمەۋ ءۇشىن ولار زاڭ جوباسىن دايىنداعاندا اسا مۇقيات بولادى...

ا، يليا نەگە كوتەرىپ تۇرۋى كەرەك دەيسىز بە؟ ونىڭ ءبىر عانا سەبەبى بار... شەنەۋنىكتىڭ كوبى شويىن جۇدىرىقپەن ءبىر قويعاندا ەسىنەن تانىپ قالۋى مۇمكىن. مۇنداي قىزىق ءساتتى تەلەوپەراتورلار ءتۇسىرىپ ۇلگەرمەي قالسا، ولاردى ۇرعاننان نە پايدا؟ يليا كوتەرىپ جاتقاندا ەلدىڭ ءبارىنىڭ نازارى وسى جايعا اۋادى. ال، سوسىن تاماشانى الاڭسىز كورە بەرەسىز.

ارينە، ءار نارسەنىڭ استارىندا ساياسات بولۋى كەرەك. مىسالى، كەيبىر كەزدە كەي دەپۋتاتتاردى، شەندىلەردى وتىرىك سىناپ، مىنەگەن بولامىز. بىراق ءتىسىمىز باتقان ەمەس. قالاي باتادى، ەسىموۆتى ۇرۋ ءۇشىن «دۋح» كەرەك. دەسەك تە، سول ەسىموۆ سىندىلاردى اقىرىن-اقىرىن ساپيەۆكە «ۇرعىزىپ» الۋعا بولادى عوي. بىرىنشىدەن، ساپيەۆتىڭ «ۋدارى» اناۋ ايتقانداي جويقىن ەمەس. ەكىنشىدەن، «شەندىلەردى دە وڭدىرمادىق، مىنە، ۇرىپ جاتىرمىز، سوعىپ جاتىرمىز» دەپ كوز جاساۋ ءۇشىن ساپيەۆتىڭ شەبەرلىگىن پايدالانعانىمىز ءجون.

ال، گەناعا ارىستانبەك سەكىلدى دەپۋتاتتاردى، ياكي ءوزىنىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىن بىلمەيتىن اكىم-قارالاردى سويعىزۋ كەرەك... گەنانىڭ ءبىر سوققىسىنان امان قالعانى قىزمەتىن جالعاستىرۋىنا رۇقسات. ال، ولگەندەرىنىڭ سۇراۋى جوق...

ا، ايتپاقشى، بىزدە ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋعا تىيىم سالىنعان. ۇلتى باسقا، اسسامبلەيا ارقىلى دەپۋتات بولىپ كەتكەندەردى ساپيەۆكە ۇرعىزۋعا بولمايدى. «قازاقتار وزگە دياسپورا وكىلدەرىن تومپەشتەپ جاتىر» دەگەن ءسوز جامان. ونداي ءسوز بولماۋ ءۇشىن وزگە دياسپورا وكىلدەرىن باتىر گەنا جونگە سالعانى دۇرىس. مۇنىم قالاي-ءا؟! گەناتايىمىز كۋلاگيندى «قوڭق» ەتكىزىپ، ەسىنەن تاندىرىپ تاستاعانىن ەلەستەتىپ كورىڭىزشى...

قوش! سىزدەر ءارتىس پەن انشىلەر دەپۋتات بولىپ نە بىتىرمەك دەيسىزدەر... ولاردىڭ اتقارار شارۋاسى ءالى الدا... ماعان سەنىڭىز...

قانات ابىلقايىر

Abai.kz