وتكەن جىلى ماسكەۋ رەسمي تۇردە استاناعا 5 بىردەي س-300پس زەنيتتى-زىمىراندىق كەشەنىن بەرەتىنى تۋرالى اقپارات تاراعان بولاتىن. قر قورعانىس مينيسترلىگى مالىمدەگەندەي، بەس زاماناۋي  زەنيتتى-زىمىران كەشەندەرى «قايتارىمسىز» شارتتار بويىنشا رف قورعانىس مينيسترلىگىنەن قر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ  ارسەنالىنا بەرىلگەن.

جاقىندا رف قورعانىس ءمينيسترى سەرگەي شويگا مىرزانىڭ اتالمىش زىمىران كەشەندەرىن تولىق تاسىمالداپ بولعاندىعى تۋرالى مالىمدەمەسى رەسەيلىك جانە قازاقستاندىق باق-تا جاريالاندى. كەيىن انىقتالعانداي، ەسكى ءھام جاڭا وداقتاسىمىز رەسەي جارىلقاپ بەرگەن زەنيتتى-زىمىراندىق كەشەندەرگە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋى كەرەك ەكەن.

ء«بىز قايتارىمسىز شارتتار بويىنشا قازاقستانعا زەنيتتى-زىمىراندىق س-300پس كەشەندەرىن تولىق جەتكىزىپ بەردىك. بۇل شەكارالاس جانە سەرىكتەس مەملەكەتتىڭ قورعانىس سالاسىنا كورسەتىپ وتىرعان ۇلكەن جاردەم بولماق»،-دەيدى سەرگەي شويگا مىرزا.

بۇل تۋرالى ول ماسكەۋدە وتكەن تمد قورعانىس مينيسترلەرىنىڭ كەزەكتى ءسامميتى اياسىندا، قازاقستاننىڭ قورعانىس ءمينيسترى يمانعالي تاسماعامبەتوۆپەن كەزدەسۋىندە بايانداعان.

رەسەي مينيسترىنەن كەيىن ءسوز العان يمانعالي نۇرعاليۇلى ءوزىنىڭ رەسەيلىك ارىپتەسىنە راحمەتىن ايتقان. دەسە دە، «ازاتتىق راديوسى» تاراتقان اقپاراتتارعا سۇيەنسەك، قازاقستاننىڭ قورعانىس ءمينيسترى سەرگەي شويگا مىرزانىڭ دەرەكتەرىمەن تولىق كەلىسپەيدى. سەبەبى، رەسە تاراپى ۋادە ەتكەن 5 زىمىران كەشەنىنىڭ تەك ەكەۋى عانا بەرىلگەن. قالعان ءۇش بىردەي كەشەن ءالى رەسەي اكتيۆىندە.

سونداي-اق، رەسەي ۇكىمەتى قايتارىمسىز شارتتار بويىنشا قازاقستانعا سىيلاعان كەشەندەر كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىن تالاپ ەتەدى. سوندىقتان، جاقىن كۇندەرى بۇل كەشەندەر قورعانىس سالاسىنىڭ اكتيۆتەرىنە قوسىلمايدى.

بۇل اقپاراتتى ازاتتىق سايتىنا سۇحبات بەرگەن قر اۋە قورعانىسى كۇشتەرىنىڭ باس قولباسشىسى، گەنەرال-مويور نۇرلان ورمانبەتوۆ تە راستاعان.

«رەسەي قورعانىس مينيسترلىگىگەن بىزگە بەرىلگەن س-300 كەشەندەرى جاقىن ارادا قولدانىسقا ەنگىزىلمەيدى. قازىرگى تاڭدا ەكى كەشەن تولىق تەحنيكالىق تەكسەرىستەردەن وتكىزىلۋدە. ال قالعان ۇشەۋىنە رەسەي تاراپى جوندەۋ جۇرگىزىپ جاتىر»،-دەيدى گەنەرال-مويور (http://rus.azattyq.org/content/rossiya-peredala-kazakhstanu-pvo-s-300-byvshie-v-upotreblenii/27454674.html).

ەندى جوعارىداعى اقپاراتتى كەڭىرەك پايىمداپ كورەيىكشى. رەسەيدىڭ وزگە ءبىر مەملەكەتكە ەش قايتارىمسىز اسكەري تەحنيكالىق زاماناۋي قارۋدى بەرە سالۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟  قازىرگى ورتالىق، پوستكەڭەستىك تەرريتوريالىق ەكسپانسيانى كۇشەيتۋگە تىراشتانۋىنىڭ ءبىر كورىنىسى ەمەس پە بۇل؟

بىزدەگى بيلىك باسىندا وتىرعانداردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى – كەشەگى كلاندىق ەليتالىق توپتاردىڭ شەڭگەلىندە تاربيەلەنگەندىگى بەلگىلى. الەمدىڭ ساياسي كارتادا – جاڭا پوستكوممۋنيستىك جۇيەنى قۇرىپ، ءبىر ورتالىقتان باسقارۋعا مەملەكەتتەر تۇرعىندارىنىڭ 70 پايىزانان استامى كەلىسپەيتىنى دە ايعاق. ەندەشە ەسكى شەكپەننەن شىققان قوس مەملەكەتتىڭ اراسىندا قورعانىس سالاسىندا ورتاقتاسۋ، بىرىگۋ، ء بىر-ءبىرىن كەنەت «جارىلقاۋ» دەگەن قانشالىقتى اقىلعا قونىمدى؟ جانە قورعانۋعا ءتيىستى وبەكتىدەن قورعاناتىن قارۋ سۇراعانىمىز قالاي؟

كەي زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي جاعدايلاردا (مەملەكەتتەر ءبىر-ءبىرىن ەش قايتارىمسىز قارۋمەن جارىلقاۋ) قانداي دا ءبىر بارلاۋشىلىق، تىڭشىلىق فاكتىلەرى بولۋى بەك مۇمكىن. وسىعان دەيىن الەمدىك بۇقارالىق اقپاراتتارىندا جازىلعانداي، كەي مەملەكەتتەردە جاسالعان اۆتوماتتار مەن جوعارى تەحنيكالىق قارۋلاردا ارنايى اقپارات جينايتىن «چيپتەر» ورنالاستىرىلعانى ءمالىم بولعان. رەسەيدىڭ جارىلقاپ بەرگەن بەس زىمىرانىندا دا پوستكوممۋنيستىك كەڭىستىكتە قانداي جاعدايلار بولىپ جاتقانىن ءبىلىپ وتىرۋ ءۇشىن وسىنداي تىڭشىلىق فۋنكتسيانى اتقاراتىن «قۇرىلعى» ورنالاستىرىلماعانىنا كىم كەپىل بولا الادى؟

1991 جىلى قىلىشىنان قان ساۋعالاعان  كەڭەستىك جۇيە كۇيرەپ، ونىڭ قۇرامىنا كىرگەن 15 رەسپۋبليكا جەكە-جەكە مەملەكەت رەتىندە شاڭىراق تىكتى. سول كەزدە كۇركىرەگەن يمپەريانىڭ يادرولىق جانە اسكەري تەحنيكالىق ارسەنالى دا 15-كە بولىنگەنى بەلگىلى. الەمدىك ءىرى دەرجاۆالار الەم كارتاسىندا جاڭا پايدا بولعان، جاس تاۋەلسىز ەلدەردى اسكەري تەحنيكالىق جاساعىنا ىقپال ەتە الماعانىمەن، يادرولىق قارۋلاردان باس تارتۋعا ماجبۇرلەگەنى دە جاسىرىن ەمەس.

ول كەزدە الەم مەملەكەتتەرى قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى بولىپ ەڭ جويقىن قارۋدان باس تارتقانى ءۇشىن، ونىڭ تەرريتوريالىق قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋعا ۋادە بەردى.

ەندى ارادا، شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە،  ەسكى ءھام جاڭا وداقتاسىمىز ورتاعا كىرىپ، اسكەري تەحنيكامەن جابدىقتاۋعا سەپتىك ەتكەندەي پيعىل كورسەتۋدە.  رەسەي جارلىقاپ بەرگەن س-300پس زاماناۋي زەنيتتى-زىمىران كەشەندەرى قازىردىڭ وزىندە الماتى ماڭىنا ورنالاستىرلىعان. بۇل ەگەمەندىك كونتسەپتسيالارىمەن قانشالىقتى قابىسادى؟ جاقسى دەلىك. زاماناۋي ۇشقىر اسكەري تەحنيكالار قازاقستاننىڭ اسكەري الەۋەتىن ارتتارادى دەيىك. بىراق، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر اراسىندا قورعانىس سالاسىندا دوستىق بولادى دەۋگە سەنۋدىڭ ءوزى قيىنداۋ ەكەنىنە كەلىسەرسىزدەر.

الەمدە قالىپتاسقان داعدى بويىنشا، مەملەكەتتەر وزگە مەملەكەتتەرگە – ءوز قارۋىن ساتا الادى. بىراق تەگىن جارىلقاۋدىڭ استارىندا ءبىر پيعىلدىڭ جاتقانى ءسوزسىز.

سولتۇستىكتەگى كورشىلەرىمىزدىڭ ونسىز دا ورىسى مول اۋماقتارعا كوزىن الارتىپ وتىرعانى بەلگىلى. ەرتەڭ الاعاي دا بۇلاعاي كەزەڭ تۋا قالسا، پۋتين مىرزانىڭ پيعىلى اۋىسىپ، ءورىستىلدى تۇرعىنداردىڭ قۇقىعى دەگەندى جەلەۋ ەتىپ، باسىپ كىرۋى دە عاجاپ ەمەس. ونداي جاعدايدا قازىرگى جارىلقاپ بەرگەن قارۋلارى قازاقتىڭ وزىنە قارسى باعىتتالماسىنا دا ەشكىم كەپىل بولا المايدى.  بۇعان قوسا،  قازاقستان اۋماعىنداعى رەسەيگە جالعا بەرىلگەن ايماقتاردىڭ ماسەلەسى تۇر.  بۇل تەك بايقوڭىر قالاسىنا قاتىستى ەمەس، بايقوڭىردان وزگە قازاقستاندا 11 ميلليون گەكتار جەر رەسەيدىڭ اسكەري پوليگونىنا اينالىپ وتىر. وسى پوليگونداردى جابۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە بيلىك باسىنداعى بيشىكتەر بەيتاراپتىق تانىتىپ وتىرعانى تۋرالى وسىعان دەيىن دە جازىپ كەلگەن بولاتىنبىز.  سوندىقتان، قازاقستاننىڭ يادرولىق ارسەنالىن قايتارۋ ماسەلەسىن كۇن تارتىبىنە شىعارماي جاتىپ  ورمانداعى كورشىلەرىمىزگە ونشا ءبىر سەنە بەرۋىمىزگە بولماس ءسىرا. قورعانىس سالاسى دەيمىز، سوندا ءبىز كىمنەن قوعانىپ ءجۇرمىز؟ «ورىستان دوسىڭ بولسا، ايبالتاڭ قاسىڭدا بولسىن» دەگەن حالىق ەندى زاماناۋي ايبالتانى سونىڭ وزىنەن الىپ وتىرعانى قالاي؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz