«اباي» اقپاراتتىق پورتالى بەردىبەك سوقپاقباەۆ مۇراسىن ۇزدىكسىز ناسيحاتتاپ كەلە جاتىر. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ءبىز بەردىبەكتىڭ ەشقانداي كىتابىنا ەنبەگەن، كسرو-نىڭ توتاليتارلىق جۇيەسىنە قارسىلىق بىلدىرگەن «ەرگەجەيلى ەلىنە ساياحات» اتتى حيكاياتىن جاريالاعان ەدىك. مۇنان كەيىن جيناقتارعا ەنبەي جۇرگەن «ابىكەڭنىڭ ساعاتى» دەگەن اڭگىمەسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىندىق. بۇگىن مىنە، «بالالىق شاققا ساياحات» پوۆەسىندەگى ءبىر كەيىپكەردى تاۋىپ الىپ، سول كەيىپكەردىڭ جازۋشى جايلى ەستەلىگىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

«بالالىق شاققا ساياحات» شىعارماسىندا بەردىبەك سوقپاقباەۆ ناعاشىسىنىڭ ۇيىنەن كەتىپ، اتالاس اپكەسى تىنىمجان اپكەسىنىڭ ۇيىندە ءبىراز تۇراتىنى بار. تىنىمجاننىڭ كۇيەۋى العوجا كولحوز پرەدسەداتەلى. سول القوجانىڭ اعاسى قوجانىڭ (اۋىلدىق سوۆەتتىڭ پرەدسەداتەلى) ەلەمەس دەيتىن ۇلى جانە ەكى قىزى بار ەكەنىن ايتادى.

«ەلەمەس ەكەۋىمىز ءبىر كلاستا وقيمىز. ال قىزدارى مەكتەپ جاسىنا تولماعان. اكەلەرىڭە تارتقان ۇرپيگەن-ۇرپيگەن سارى قىزدار» دەپ سۋرەتتەيدى بەكەڭ.

سول ۇرپيگەن سارى قىزداردىڭ ءبىرى قازىر سەكسەن التىعا كەلگەن – ايىم قوجاەۆا (سۋرەتتە) بولاتىن. ءبىز جۋىردا رايىمبەك اۋدانىنداعى سۇمبە اۋىلىندا تۇراتىن ايىم اجەنىڭ ۇيىنە ارنايى سوعىپ، جازۋشىنىڭ بالالىق شاعى جايلى سۇرادىق.

ايىم قوجاەۆا، بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ كەيىپكەرى:

– بەردىبەك وتە البىرت بالا ەدى. بالا كەزدە ءبارىمىز بىرگە ويناپ جۇرەتىنبىز. ول مەنىڭ اعام ەلەمەستىڭ دوسى بولاتىن. ەكەۋى ەگىز قوزىداي بىرگە جۇرەتىن. بەردىبەك اينالاسىنداعى بالالارعا جان-تاپتىرماۋشى ەدى. ءبىزدى قالاقايمەن شاقتىرىپ، جىلاتىپ وينايتىن. نە ءوشى قالعانىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر مازا بەرمەيتىن.

مىنە، اۋىلدىڭ ىرگەسىندەگى توبەلەر بار عوي، (ساق-ءۇيسىن وبالارى. رەد.) سول جەردە ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن بىرگە وينايتىنبىز. ول جەردە ەسكى توقال تامدار بولدى. سول توقال تامنىڭ ءبىرىنىڭ الدىندا دەنەسى قۇرتتاپ كەتكەن كەمپىر جاتاتىن. قاش-قاشتا (ەل قىتايعا اۋعاندا رەد.) بالالارى تاستاپ كەتكەن سول كەمپىر كەيىن قايتىس بولدى. ءبىز سوندا سول ولگەلى جاتقان كەمپىردىڭ جانىندا ويناپ جۇرە بەرەتىنبىز.

بەردىبەكتىڭ اڭگىمەلەرىندەگى وقيعالاردىڭ ءبارى راس. ول ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ ءسۇتتىن بەتىنە شي تىعىپ، بارلىق ءسۇتتى ءىشىپ كەتەتىن. مەن «شەشەمە ايتامىن» دەسەم، قالاقايمەن شاقتىرىپ، جىلاتىپ تاستايتىن. «ەگەر بىرەۋگە ايتساڭ، تاعى دا شاقتىرامىن» دەپ قورقىتاتىن.

سەن باعانا ايتقان ابىكەڭ دەگەن مۇعالىم بىزگە ساباق بەردى. ول كىسى وسى اۋىلعا كىرمە بولۋى كەرەك، ايتەۋىر كىمدەرمەن تۋىساتىنىن بىلمەيمىن. سول ابىكەڭ بالىقتان باسقا تاماق دەمەۋشى ەدى. تەك بالىقتى قورەك ەتەتىن. ءوزى ءبىلىمدى، جاقسى ۇستاز بولدى. ول كىسى «ەشكىم مەن سەكىلدى بالىق جەي المايدى» دەپ ماقتاناتىن. اقىرى بالىقتىڭ قىلتاناعىنا قاقالىپ قايتىس بولدى.

بەردىبەك 1960 جىلى ءبىزدىڭ ۇيگە مەنى ىزدەپ كەلىپتى. مەنىڭ اتىمدى ەسىنە تۇسىرە الماعانىن، سول ءۇشىن جاڭادان جازعان شىعارماسىنا مەنى سارى قىز دەپ جازعانىن ايتىپتى. مەن ول كەزدە كولحوزدىڭ جۇمىسىمەن ەگىستىكتە جۇرگەن ەدىم.

ايىم قوجاەۆانىڭ ايتقان اڭگىمەسىن كەيىن تاعى دا كەڭىرەك جازا جاتارمىز. قازىرشە، «بالالىق شاققا ساياحات» پوۆەستىندەگى سارى قىز تۋرالى جازۋشىنىڭ جازعانىن وقىپ شىعىڭىز. سول سارى قىز مىنە، نەمەرە-شوبەرەلەرىنىڭ قىزىعىن كورىپ وتىرعان – باقىتتى اجە!

«بالالىق شاققا ساياحاتتان» ءۇزىندى

ءبىر كۇنى كىشى سارى قىز ەسىك الدىندا ويناپ وتىر ەكەن. قولىندا دوبالداي نانى بار. «نانىڭنان بەرشى»، — دەدىم.

- مم... بەيمەيمىن.

قالايدا قىزدى الداپ، نانىن جەگىم كەلدى. تارتىپ الۋعا بولمايدى، جىلايدى.

- نانىڭنان بەرسەڭ، قارىنداش بەرەم.

- كويسەيت؟

كورسەتتىم — ءبىر سۇيەمدەي قارا قارىنداش.

- ىممق... — دەپ قىز باسىن شايقادى. ۇناتپاعانى.

- باكى بەرەم.

- ىممق...

باسقا ۇسىنار نارسەم جوق. از تۇردىم دا:

- سەن ناندى ورىسشا جەگەندى بىلەسىڭ بە؟ — دەدىم.

قىز اڭ-تاڭ بوپ تۇرىپ قالدى دا، تاعى دا:

- ىممق، — دەدى. «بىلمەيمىن، بىلگىم كەلمەيدى دە» دەگەنى.

- و! ورىسشا جەگەن قىزىق بولادى. سەن كورسەڭ، ءولىپ قالار ەدىڭ!

- ءوي، قۋ-اي! الدايسىڭ!

- الدامايمىن. سەنبەسەڭ، نانىڭنان ءبىر ءۇزىپ بەرشى، كورسەتەيىن.

قىز نانىنان كىشكەنە ەتىپ ءۇزىپ بەردى. الدىم. ەندى بۇنى قالاي جەسەم ورىسشا بوپ شىعادى دەپ ويلانىپ تۇرمىن. جاي اساي سالعانمەن، ەندىگارى قىز الدانبايتىن بولادى. مەن دە جارىمايمىن.

ناندى كوزىمە تاقاپ اكەلدىم دە، ءبىرتۇرلى ۇرىككەن جۇزبەن تەسىلىپ قاراپ الدىم. سوسىن ەكى تاناۋىما كەزەك-كەزەك باسىپ، يىسكەدىم. يىسكەگەن سايىن تىجىنىرىپ، باسىمدى قالتىراتىپ قويام. اۋزىمدى ارانداي ەتىپ اشىپ، كوزىمدى ءبىر جۇمىپ، ءبىر اشامىن. اۋزىمدى جانە ءبىر اشقان كەزدە ناندى وڭەشىمە قاراي تاستاپ كەلىپ جىبەردىم. سوسىن كوزدەرىم الاق-جۇلاق ەتىپ، وبىرلانىپ شايناي باستادىم.

قۇداي وڭداپ، وسى قيمىلىمنىڭ ءبارى دە سارى قىز ءۇشىن اسەرلى شىقسا كەرەك. ول ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلىپ جاتىر.

- ءما، تاعى دا ورىسشا جە!

تاعى جەدىم. جاڭاعىدان گورى دە قۇبىلتىپ، اسەرلى ەتىپ باقتىم. جاڭا، تىڭ قۇبىلىستار ويلاپ تابام. قىز ابدەن ريزا، نانىنان ءۇزىپ بەرە بەردى، مەن جەي بەردىم. ەڭ سوڭعى ءبىر ءۇزىم نانى قالعاندا، قىز:

- قالماق قالاي جەيدى؟ — دەپ سۇرادى. ەندى ول مەنى تسيركتىڭ ءبىر ويىنىنان ءبىر ويىنى قىزىق داراقىشىسى ءتارىزدى كەرىپ الدى.

- قالماق پا؟ قالماق نان جەمەيدى.

- ەندى نە جەيدى؟

- قالماق تەك كامپيت نەمەسە قانت جەيدى.

سارى قىز ۇيىنە جۇگىرىپ كەتىپ، ءبىر ۋىس ەتىپ كامپيت الىپ شىقتى. قويدىڭ قۇمالاعىنداي دومالاق ارزان كامپيتتەر. ءما دەپ، ماعان قالماقشا جەۋگە اۋەلى سونىڭ ءبىر ءتۇيىرىن بەردى.

كامپيتتى قولىما الىپ، تاعى دا ويلانىپ تۇرمىن: «قالاي جەسەم، «قالماقشا» بولادى؟ «قالماقشا» بۇل جاقسى، ءساتتى جەلىنسە، انا باسقا كامپيتتەر دە مەنىكى بولادى عوي...».

جاڭاعى كورسەتكەندەرىمدى قايتالاۋ جارامايدى. ونىڭ ەندى ەش قىزىعى بولمايدى.

ەسىنەگەن ادامشا اۋزىمدى كەڭ ەتىپ اشتىم. قايتا جاپتىم. تاعى اشىپ، تاعى جاپتىم. مۇرنىمدى تىجىرىپ، باسىمدى شايقاپ-شايقاپ قويدىم. بۇنىڭ ءبارى تۇك ويلاپ تابا الماعاننىڭ دالباساسى ەدى.

اۋزىمدى جانە ءبىر اشقاندا، كامپيتتى كومەيىمە قاراي جىبەرىپ كەپ قالايىن. كوزدەپ، ءدال جىبەرسە دە مۇنداي بولماس، وڭەشىمدەگى تىلشىككە جابىستى دا قالدى. جۇتپاق بولسام، جۇرمەيدى، كەپتەلە تۇسەدى. «قىح، قىح» دەپ، كادىمگىدەي شىنداپ قاقالا باستادىم. كامپيتى قۇرعىر نە ارى، نە بەرى كەتپەيدى، تىنىسىمدى بىتەپ، ءولتىرىپ بارادى. كوزىم الاقتاپ، ءوز موينىمدى ءوزىم تىرنالاپ، جانتالاسىپ جاتىرمىن. ناعىز «قالماقشا» جەۋ وسى بولدى.

سارى قىز كۇلكىگە قارىق. مەنىڭ قۋلانام دەپ پالە تاۋىپ الۋىممەن ونىڭ شارۋاسى جوق.

ءولدىم-تالدىم دەگەندە، كەپتەلگەن كامپيت ارى وتكەندەي بولدى. تىنىسىم اشىلدى. ءوزىم تەرلەپ تە كەتتىم. جاعامدى اعىتىپ، ەسىمدى جيناي الماي جاتسام، سارى قىز جونە ءبىر تال كامپيتتى اۋزىما تىقپالاپ:

- مىنانى دا قالماقشا جە، — دەيدى.

- ءوي، كامپيتىڭ دە، ءوزىڭ دە قۇرىپ قال! جوعال اۋلاق!

سوڭىرا تىپتەن قىزىق بولدى. ءبارىمىز شاي ءىشىپ وتىرعانبىز. كەنەت سىرتتان سارى قىز كىرىپ كەلدى. ەكى ءۇيدىڭ ەركەسى، وعان جول بوس. اركىمدەردى كيمەلەپ داستارقانعا كەپ، ءبىر جاپىراق نان الىپ:

- ءما، ورىسشا جە! — دەپ مەنىڭ اۋزىما تىقپالاپ جاتىر.

مەن نە ايتارىمدى بىلمەي، ساسىپ قالدىم. وتىرعاندار جانە اڭ-تاڭ.

- مىناۋ نە ايتادى؟ — دەيدى العوجا.

- مىنا نەمەنىڭ ورىسشاسى نەسى؟ — دەيدى تىنىمجان.

- مىناۋ ناندى ورىسشا جەيدى، قىزىق جەيدى.

مەندە ءبىر پالە بار ەكەنىنە بىردەن سەزىكتەنگەن ءاليپا بولدى:

- تاستا ناندى! ورىسشاسى نەسى؟ ءداۋ دە بولسا، مىنا قۋ بىردەڭە ويلاپ تاپقان عوي!

ارتىنان وڭاشا جەردە سارى قىزعا ءتۇسىندىرىپ جاتىرمىن:

- سەن ماعان جۇرت كوزىنشە ورىسشا جە دەمە، ۇقتىڭ با؟ جۇرت بار جەردە بولمايدى. ناندى دا، كامپيتتى دە وڭاشاعا الىپ كەل.

- ماقۇل.

 دايىنداعان قانات ابىلقايىر

Abai.kz