پرولەتارياتتىڭ ۇلى كوسەمى اتانعان لەنيننىڭ ءولىمى جاتقان قۇپيا. ساراپشىلار لەنيننىڭ 1919-24 جىلدارى ىشىندە بەلگىلى اقىندار مەن وقىمىستىلار، مۋزىكانتتار بار بارلىعى 3353 ادامنىڭ باسىن جۇتقان «پاريجدىك زيالىلار قىرعىنىنىڭ» قۇربانى بولعانىن، نە مەرەز (سيفيليس) اۋرۋىنان ولگەنىن بىلە الماي قور بولۋدا. سوڭعى دايەكتى كەڭەس وداعى قۇلاعان سوڭ يزرايلدىك زەرتتەۋشى-دارىگەرلەر دالەلدەدى.

لەۆ تروتسكي «لەنينگە ۋ بەرگەن ستالين» دەپ جازادى. بىراق بۇل شىندىققا جاناسپايدى. دەگەنمەن لەنيننىڭ ازاپتى ومىردەن تەزىرەك قۇتىلۋ ءۇشىن ستاليننەن ۋ سۇراتقانى راس كورىنەدى. مۇنى لەنيننىڭ حاتشى قىزدارىنىڭ ءبىرى 60-شى جىلدارى جازۋشى الەكساندر بەككە ايتىپتى. بىراق «حالىقتار كوسەمى» ۋ بەرمەگەن. ەگەر ستالين ۋ بەرسە، وندا ساۋىسقاننان ساق كوسەم كۋاگەرلەردىڭ كوزىن كوپ ۇزاتپاي-اق تۇگەل قۇرتقان بولار ەدى. كىم ءبىلىپتى، بالكىم ونسىز دا ءىرىپ-ءشىرىپ بارا جاتقان كۇن كوسەمگە بىرەۋ-مىرەۋ ۋ بەرسە، بەرگەن دە شىعار. 
ال لەنيننىڭ باسىن جۇتقان اۋرۋ نە دەسەك، كەڭەستىك دارىگەرلەر كۇن كوسەمنىڭ ميىن زاقىمداعان مەرەز اۋرۋىنان ولگەنىن تىستەرىنەن شىعارماۋعا انت بەرگەن. قانشا جاسىرعانمەن، يزرايل دارىگەرلەرى كەڭەس وكىمەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىنىڭ مەرەزدەن كوز جۇمعانىنا دالەل-انىقتامانى كسرو تارقاعاننان كەيىن دا جارىققا شىعارۋعا تىيىم سالىنعان مۇراعاتتان تاۋىپ، الەمگە جاريالاپ جىبەردى. 
رەسمي انىقتاما بويىنشا، لەنين اتەروسكلەروزدان ولگەن دەپ ەسەپتەلەدى. بىراق لەنيندى ەمدەگەن 27 دارىگەردىڭ تەك 8-ءى عانا كۇن كوسەمنىڭ ءولىمى تۋرالى انىقتامانىڭ استىنا قولدارىن قويعان. قول قويماعانداردىڭ ىشىندە لەنيننىڭ جەكە دارىگەرلەرىنىڭ ەكەۋى بار. 

جالپى، لەنين جوعارىدا كەلتىرگەن 3353 ء(ۇش مىڭ ءۇش ءجۇز ەلۋ ءۇش) زيالىنىڭ باسىن جۇتقان جۇمباق اجال شەڭبەرىنىڭ قۇرىعىنا ىلىگىپ، ميعا جۇققان مەرەز اۋرۋىن ەميگراتسيادا جۇرگەندە جۇقتىرعان دەگەن پايىمداۋ بار. باسىندا بەلگىلى اقىندار مەن عالىمداردىڭ، بيشىلەر مەن مۋزىكانتتاردىڭ باسىن جۇتقان بۇل جۇمباق اجال شەڭبەرىنىڭ ارناۋلى تۇردە جۇيەگە قويىلعانىن ەشكىم بىلمەگەن. تەك قانا 1923 جىلى فرانتسۋز ءجۋرناليسى فرانتسۋا ەنگەلبرەكت سول جىلدارى تۇسىنىكسىز ءارى قورقىنىشتى تۇردە قايتىس بولعان بەلگىلى ادامداردىڭ ءبارىنىڭ پاريج قالاسىمەن قانداي دا ءبىر بايلانىسى بارىنا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ نازار اۋدارادى. ولاردىڭ قايسىبىرەۋلەرى پاريجدە تۇراقتى تۇرعان، ەندى بىرەۋلەرى پاريجگە كەلىپ كەتكەن نەمەسە پاريج ارقىلى وتكەن دەگەندەي. وسىلايشا سول كەزدەگى گازەتتەردىڭ ءبىرىنشى بەتىنەن تۇسپەگەن جۇمباق اجال شەڭبەرى وسى جايدى تىنباي قوزعاپ وتىرعان ەنگەلبرەحتتىڭ ءوزىنىڭ باسىن جۇتىپ بارىپ، 1924 جىلى ءبىرجولا توقتايدى. ءجۋرناليستىڭ ءوزى كادىمگى سۋىق تيۋدەن سول جىلى سەسپەي قاتقان. 
ال الگى 3353 زيالىنىڭ ءبارىن اتاپ شىعۋ گازەت بەتىندە مۇمكىن ەمەس، بىرنەشەۋىن عانا اتاساق، ىشىندە ءبىز ءسوز قىلىپ وتىرعان لەنيننەن باسقا، نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى، جازۋشى اناتول فرانس، اتاقتى يتاليان ءانشىسى كارۋزو، اتاقتى يتاليان سۋرەتشىسى مودەلياني، ورىستىڭ فۋتۋريست اقىنى حلەبنيكوۆ، اتاقتى اكتەر ءارى رەجيسسەر ۆاحتانگوۆ، نەمىس فيلوسوفى ديۋرينگ، پاريجدەگى اتاقتى مۇنارانىڭ كونسترۋكتورى ەيفەل، ءانشى جاننا شنەيدەر، وتباسىلىق زەرگەرلىك ديناستيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى فابەرجە، اتاقتى دارىگەر عالىم شارل لاۆەران، مۋزىكانت لۋي جوزەف دەمەر، جازۋشى بلەست گان، اكتريسا سارا بەرنار، وقىمىستى عالىم لەجە لۋي، اتاقتى رەۆوليۋتسيونەر ينەسسا ارماند ت.ب. اتاقتىلار بار. 
ەڭ بىلگىر دارىگەرلەر دە بۇلاردىڭ كەنەتتەن سال بولىپ قالعان اۋرۋىنىڭ ەمىن تابا الماعان، ءىرىتىپ-شىرىتە باستاعان ميكروبتىڭ قايدان جۇققانىن تۇسىنبەگەن. 
بۇل جۇمباق اجال شەڭبەرى ورىسشا «پاريجسكي مور ەليتى» دەگەن اتپەن بەلگىلى. «مور» دەگەن نەنى بىلدىرەدى؟ 
مور – ەجەلگى ريمدەگى اجال قۇدايىنىڭ اتى. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل تەرمين ادامدار مەن جانۋارلاردىڭ بەلگىلى ءبىر مەكەندە قىسقا ۋاقىتتا باۋداي ءتۇسىپ قىرىلىپ قالۋىمەن بايلانىستى قولدانىلادى. كوركەم ادەبيەتتە اجال وعىن سەبەتىن جاعىمسىز كەيىپكەرگە قاتىستى ايتىلادى.
سونىمەن، ءۇش جارىم مىڭعا جۋىق بەلگىلى تۇلعالار نەدەن، قالاي قىرىلعان دەيسىز عوي؟ 
كەيبىر مالىمەتتەر بويىنشا، قورقىنىشتى ۆيرۋس ولگەن مايمىلداردان ادەيى الىنعان. نە دەسەك تە، الگى بالەكەت كونۆەرتكە سالىنىپ، مۇقيات جەلىمدەلىپ، 1919 جىلدان باستاپ ءپاريجدىڭ زيالىلارىنا پوشتامەن جىبەرىلە باستاعان. ونىڭ سوڭى 3353 بەلگىلى تۇلعالاردىڭ قازاسىنا اكەپ سوققان. ولاردىڭ قاتارىندا لەنين دە بار. اسقىنعان مەرەز اۋرۋىنان سوڭ لەنيننىڭ پسيحيكاسى بۇزىلىپ، جان-ءتانىن جازىلماس دەرت جالماعانى ايتىلادى.

تورەعالي تاشەنوۆ

Abai.kz