قۇلاعىنا قالاقتاي قارا ترانزيستوردى جاپسىرىپ الىپ، فۋتبول كوماندالارى اراسىنداعى جارىستاردىڭ جاڭالىقتارى مەن تىكەلەي رەپورتاجدارىن تىڭداۋدان ەش جالىقپايتىن ءبىر ادامدى بالا كەزىمدە كءوءرىپ ءوءستىم. قايراتتى قارا شاشى ايدارلانىپ، ءوءزى دە الا دوپتى الدىنا سالىپ قۋدىڭ شەبەرى ەدى. تۇرسىن دەيتىن اعامىز. تۇرسىن شالشىقباەۆ. قءازىر دە اۋىلدا تۇرادى. قءازىر دە سول باياعىسىنشا: تەلەديداردىڭ الدىنا تىزە بءۇكسە، كءورەتىنى – تەك فۋتبول. ايتاتىن ءاڭگىمەسى دە – فۋتبول. ءوزىمەن وسى تاقىرىپتا سۇحباتتاساتىن ادام تابىلسا، جانى قالماي قۋانادى. سودان سوڭ قايداعى ءبىر برازيليالىقتىڭ نەمەسە يسپاننىڭ, اعىلشىن مەن الماننىڭ اتى-جءوءنىن تەرگەپ كەتە بەرەدى دەيسىز.

سول تۇقاڭنان كەيىن كورگەن ءبىرتۇرلى كىسىم – وسى كىسى. ساكەن سىبانباي. جورنالشى بولا تۇرا تەلەارنالاردان تارايتىن ساياسي، ەكونوميكالىق جاڭالىقتارعا كوز تىگىپ، گازەت-جۋرنالداردان دا سونداي تاقىرىپتاردى وقىپ جانىقپايتىن ول فۋتبول دەگەن «پالەگە» كەلگەندە اربالادى دا قالادى. اربالىپ قانا وتىرمايدى، قولتىق تۇسىنان قويىن داپتەرىن سۋىرىپ الىپ، ءتۇرتىنىپ جازا باستايدى. «نە جازادى ەكەن» دەپ ىلگەرىدە وزىنە بايقاتپاي داپتەرىنە ۇڭىلگەنىم بار. سونداعىسى ەسەپ-قيساپقا ۇقساس بىردەڭە. «18 مينۋت. وڭ قاپتال» نەمەسە «قوسىمشا ۋاقىت. 15 مينۋت» دەگەن سياقتى شيمايلار. قۇمىرسقانىڭ ىزىندەي شۇبىرىپ تۇسكەن ۇساق شيمايلاردان ۇعاتىنىم از بولعان سوڭ وزىنەن ەش نارسە سۇراماي قويا سالعانمىن. ال، ول ءتۇرتىنۋىنىڭ سەبەبىن تۇسىندىرۋگە اسىققان ەمەس. بىراق، ىلگەرىدە، الماتىدا پاتەردەن پاتەرگە كوشىپ، «قونىس تويلاردان» قولىمىز بوساماي جۇرگەن كەزدەردە ونىڭ ءتاۋىر تەلەۆيزورى بار تانىستارىنىڭ ءۇيىن ىزدەپ، دومالاق دوپ ويىنىن قۋىپ بارىپ كورەتىندىگىنە كوزىم ابدەن جەتكەننەن كەيىن، «بۇنىسى تەگىن تىرلىك بولماسا كەرەك» دەگەن بايلامعا كەلگەنمىن.

ويعا ورالعان سوڭ وسى رەتتە ايتىپ وتكەنىمىزدىڭ ارتىعى جوق شىعار. 1998-99 جىلدارى جۋرفاكتىڭ ايگىلى 5-ءشى جاتاقحاناسىندا تۇراتىن مەنىڭ بولمەمدە ىسقىرىعى جەر جاراتىن تەلەۆيزور بولدى. الگىنىڭ داۋىسى الەمەت، ماقتا تىعىپ الماساڭىز قۇلاعىڭىزدىڭ جارىقشاعىن جارىپ جىبەرە جازدايدى. ايتكەنمەن دە ءوزىنىڭ بەتى بادەندى ايەلدىڭ بەتىندەي ادەمى، جۇزىندەي ءمولدىر. تۇنىق كورسەتەدى. «جاس الاشتا»  جالاڭداپ جۇرگەن كەزىمىز.

- اعاي، ءسىزدىڭ ۇيدەگى تەلەۆيزور جاقسى كورسەتەدى، ءا؟ – دەپ سۇرادى مادەنيەت ءبولىمىنىڭ ءتىلشىسى ساكەن سىبانباي. ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى «اعاي» دەپ اتايمىز.

- ءيا، جاقسى كورسەتەدى، اعاي. بىراق، ءبىر ىڭعايسىز جەرى قۇلاعىڭنىڭ «قۇرىشىن قاندىرىپ» ىسقىرادى دا وتىرادى.

- وي، ونى قويا بەرىڭىز. بۇگىن ءبىر ويىن بار ەدى، بارىپ كورسەم بولا ما؟

- بولعاندا قانداي. بولمە – سەنىكى. مەن بۇگىن قاپشاعايعا كەتىپ بارمىن. پاجالىستا، جاتتا ىسقىرتىپ كورە بەر.  وسى اڭگىمەنىڭ تۇسىندا قاسىمىزعا ءبىر ارىپتەسىمىز تاياي بەردى. سوم دەنەلى، يىقتى، جوندى ازامات. جاسى بىزدەن ۇلكەن. كەز كەلگەن ورتاعا كىرىپ كەتەتىن، كەز كەلگەن اڭگىمەگە ارالاسا كەتەتىن اسا ءبىر جاقسى ادەتى بار ەدى، سول ادەتىمەن: «نە عىپ تۇرسىڭدار، ەي؟» - دەپ جانىمىزعا جەتىپ كەلدى.

- مىنا ساكەن ۇيگە كەلىپ تەلەۆيزوردان فۋتبول كورسەم دەيدى.

-         اي، ءجون ەكەن. مەن دە فۋتبول دەسە ىشكەن اسىمدى جەرگە قويامىن عوي. مەن دە بارىپ كورەيىنشى. ا، ساكەن، ەكەۋمىز قاتار وتىرىپ كورىپ، ويىندى تالقىلامايمىز با؟

- ماقۇل.

ەكەۋىنە بولمەنى تابىستاپ مەن قاپشاعاي اتتاندىم. ەرتەڭىندە جولىقتىق.

- قالاي، كورە الدىڭدار ما فۋتبولدى؟

- كوردىك.

- قىزىق بولدى ما؟

- قىزىق... قىزىق بولعاندا... تەلەۆيزورىڭىز «ىسقىرىپ»، انا كىسى «پىسقىرىپ» ابدەن قىزىققا باتتىق. كۇلدىرىپ، اڭگىمەسىنىڭ اراسىنا ءازىل جۇگىرتىپ، بەينەلەپ سويلەيتىن ساكەن ەزۋ تارتتى دا كەشەگى دودا جونىندە ايتىپ بەردى.

- راس، قىزىق ويىن، تارتىستى دودا بولدى. تەلەديداردىڭ ىشىندە ەكى كوماندا، سىرتىندا ەكى ادام ابدەن سىلىكپەمىز شىققانشا «دودالاستىق». «فۋتبول كورەمىن» دەپ كەلگەن كىسىمىز باسىندا سەرگەك-اق وتىرعان. كەيدە گۇجىلدەپ داۋىسىن شىعارىپ، قاتەلەسكەن ويىنشىلاردى سىباپ تاستاپ، جانكۇيەرلىك تانىتقان. ءسويتىپ وتىرىپ اراسىندا ۇيقىسىزدىعىن، ءتۇن بالاسى ۇيقى كورمەيتىندىگىن دە ايتقان. الايدا، ازدان سوڭ قالعىپ-مۇلگي باستادى. ودان كەيىن كادىمگى قورىلعا باستى. ونىڭ قورىلى ۇدەگەن سايىن اقىرىنداپ تەلەديداردىڭ داۋىسىن اشىپ قويامىن. تەلەديدارىڭىزدىڭ ىسقىرىعى ىشقىنىپ، داۋىسى شىققان سايىن قورىلدىڭ دا بەرەكەسى كىرە تۇسەدى. ۇيىقتاپ جاتقان ادام توڭادى عوي دەپ، ۇستىنە ءبىر جەڭىل كورپەنى جاۋىپ قويعان ەدىم. جاۋىپ قويعانىم بار بولسىن، قىزىقتىڭ كوكەسى سودان باستالدى. انا كىسى «ۋفف» دەپ دەمىن ىشىنە تارتقاندا جامىلعى ونىڭ باس اياعىن تۇگەل جابادى. بولمەدەگى بار اۋانى مولىنان قارپىپ، قورىلمەن قوسا تىنىسىن سىرتقا اقتارعان كەزدە مىنا كولدەي كورپەڭىز كىندىگىنىڭ باسىندا  كوزدەي بولىپ قالادى. مىندا – كومەديا، اندا – دراما. بۇنداي تەگىن قىزىقتى قازىر تەڭگەگە تابۋ قيىن عوي، اعاي. راحمەت سىزگە.

تەلەۆيزورىمىزدىڭ ىسقىرىعى مەن تۇشكىرىگىنە قاراماي فۋتبول ءۇشىن ساكەن بۇدان كەيىن دە كەلىپ ءجۇردى. ءساتى ءتۇسىپ ءوزى تەلەديدارلى بولعان سوڭ، دۋماندى وتىرىستارىمىزدى تاستاپ، فۋتبول كورۋ ءۇشىن ءتۇن جارىمىندا ۇيىنە كەتىپ قالىپ تا ءجۇردى. ول – بىرىمىزگە ءبىرىمىز ەلبەسىپ-سەلبەسىپ، بارىمىزبەن ءبولىسىپ، تانىستىعىمىز تامىر جايىپ، دوستىعىمىز تەرەڭدەي باستاعان توقسانىنشى جىلدار ەدى. كەيىن، كەيىن بولعاندا وسىدان ءتورت-بەس جىل بۇرىن، ساكەن فۋتبولدان الەم چەمپيوناتتارىنىڭ تاريحى تۋرالى كىتاپ شىعارۋ كوپتەن ويىندا جۇرگەنىن ايتتى. ويتكەنى، الا دوپتىڭ الاماندارى وتكەن جىلداردى، سونداعى ويىنشىلاردى، ايتا قالارلىقتاي ايرىقشا وقيعالاردى التىنشى-جەتىنشى سىنىپ وقۋشىسى كەزىنەن باستاپ ۇزبەي جازىپ، جيناپ كەلەدى ەكەن. فۋتبول كلۋبتارى، ونداعى ويىنشىلار مەن جاتتىقتىرۋشىلار، ىرىكتەۋ ويىندارى، ءىرى جارىستار بالا ساكەننىڭ وقۋشى داپتەرىندە ءتىزىلىپ، كەيىن ستۋدەنت ساكەننىڭ جۋان بلوكنوتتارىنا، جۋرناليست ساكەننىڭ قويىن كىتاپشالارىنا كوشىپتى. ىسكە تياناقتى، دەرەك پەن دايەككە ۇقىپتى، ءسال كۇماندى، ءدۇدامال فاكتى كەزدەسسە، سونىڭ انىق-قانىعىنا جەتپەي قولىنا قالام المايتىن سىرالعى دوستىڭ، تالانتتى جورنالشىنىڭ الەم چەمپيوناتتارىنىڭ جىلناماسىن جازىپ شىعاتىنىنا مەن سوندا قاپىسىز سەنگەنمىن.

مىنە، سول كىتاپ الدىمدا جاتىر. «الا دوپتىڭ الامانى». اۆتورى – ساكەن سىبانباي. 640 بەت. تارالىمى 2000 دانا. «Arna-B» باسپاسىنان 2015 جىلى جارىق كورگەن. كىتاپتىڭ العاشقى بەتى «اۆتوردان. قادىرلى وقىرمان، جانى جايساڭ جانكۇيەر!» دەپ باستالىپتى. قارا ءسوزدىڭ بويىنا قان جۇگىرتىپ، جان ءبىتىرىپ، وقىعان ادامدى ەرىكسىز ەلىكتىرىپ، ەلىتىپ اكەتەتىن قابىلەت دارىعان قارىمدى قالامگەردىڭ كىتابى قۇمىرسقانىڭ ىزىندەي باياعى شۇبىرعان شيمايلاردان تۇك ۇقپايتىن ءبىز پاقىردىڭ ءوزىن فۋتبول دەيتىن سيقىرلى الەمنىڭ قۇشاعىنا تارتا جونەلدى. وسى كۇنى مەن – «جانى جايساڭ جانكۇيەر» بولماسام دا، بۇل كىتاپتى قادىر تۇتاتىن وقىرماننىڭ ءبىرىمىن.

30-جىلدارى فۋتبولشىلاردىڭ جەيدەسىندە نومەر بولماعان.

1904 جىلى 21 مامىردا، ءپاريجدىڭ تورىندە، ەۋروپالىق جەتى ەلدىڭ وكىلدەرى باس قوسقان جيىندا حالىقارالىق فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ (فيفا) قۇرىلعانىنان حاباردار ەتىپ قويعان اۆتور ءبىزدى (جانكۇيەرلەردى ەمەس، ءبىز سياقتى قاتارداعى وقىرماندى، ارينە) ەسىم-سويى بەلگىسىز روبەر گەرەن، جيۋل ريمە، الەن دەلونە دەيتىن كىسىلەرمەن تانىستىرادى. بۇل ادامداردىڭ العاشقىسى – حالىقارالىق دەڭگەيدەگى فۋتبول چەمپيونتتارىن وتكىزۋ يدەياسىن دۇنيەگە اكەلسە، كەيىنگى ەكەۋى سول يدەيانى تاباندى تۇردە ىسكە اسىرادى. حح عاسىر باسىنداعى دەرەكتەردەن ماعلۇماتى مول اۆتور سول ۋاقىتتىڭ مۇمكىندىگىن تۋرا كوزبەن كورىپ وتىرعانداي ەتىپ ءدال بەرگەندىكتەن، ءسىز گەرەننىڭ اۆانگاردتىق ويلارىنا، ريمە مەن دەلونەنىڭ پاسسيونارلىق قۋاتىنا ءتانتى بولاسىز. گەرەننىڭ فيفا-داعى ورنىن از جىلدار يەلەنگەنىمەن، يەگىنىڭ استىنداعىدان ارىگە ۇزاماعان اعىلشىن دانيەل بەرلي ۆۋلفوللدىڭ تاكاپپارلىعانا، وزىمشىلدىگىنە وكپەلەيسىز. الايدا، ريمە مەن دەلونەنىڭ ىسكەرلىگىنىڭ، قايراتكەرلىگىنىڭ، مامىلەگەرلىگىنىڭ ارقاسىندا ءى چەمپيونات ەۋروپادا ەمەس، لاتىن امەريكاسىنداعى ۋرۋگۆايدا وتەتىن بولىپ بارسەلونادا، 1929 جىلى 18-19 مامىردا، فيفا-نىڭ كەزەكتى كونگرەسىندە شەشىم قابىلدانادى. «سول كەزدەگى ءباسپاسوزدە جازىلعانداي، «بۇل شەشىمدى زال ۇزاق دۋ قول شاپالاقپەن قارسى الادى» («الا دوپتىڭ الامانى»، 9-بەت).

ءبىر چەمپيوناتتا 13 گول سوققان مەرگەن جيۋست فونتەن (فرانتسيا، 1958 جىل)

«حالىق قۋانىشى» اتانعان ايگىلى گاررينچا (برازيليا)

1970 جىل. گەرمانيا – انگليا – 3:2. قوس سايىپقىران – فرانتس بەككەنباۋەر مەن بوببي چارلتون

كىتاپتىڭ «ويدان تويعا دەيىن» دەپ اتالعان بولىمىندە جوعارىداعى جايتتارمەن قوسا فۋتبولدان الەم چەمپيوناتىنىڭ جەڭىمپازىنا تاپسىرىلاتىن كۋبوكتىڭ – «التىن نيكەنىڭ» دۇنيەگە كەلۋى مەن ونىڭ ءمۇسىنشىسى ابەل لەفلەر تۋرالى مالىمەت بەرە كەتكەن اۆتور بۇدان كەيىن تۇڭعىش چەمپيوناتتىڭ قىزىعى مەن قيىندىعى تۋرالى باياندايدى.

اۆتوردىڭ جازۋىنشا، عالامشارىمىزداعى ادامزات ۇرپاعىنىڭ تەڭ جارتىسىن تەلەديدارعا تەلمىرتە الاتىن (2010 جىلى الەم چەمپيوناتى كەزىندە انىقتالعان ماعلۇمات) فۋتبول دەگەن قۇدىرەتتى ويىننىڭ ءتارتىبى، ەرەجەسى... ءيا، قىزىعى مەن قيىندىعى مونتەۆيدەودا وتكەن تۇڭعىش چەمپيوناتتان باستالسا كەرەك. بۇل چەمپيوناتتا قاقپاعا العاشقى دوپ سوعىلدى (ليۋسەن لوران). چەمپيوناتتار تاريحىنداعى تۇڭعىش 11 مەترلىك بەلگىلەندى. الەمدىك دوپ دوداسىنداعى الاعاشقى اۆتوگولدىڭ دا اۆتورى انىقتالدى (مانۋەل روساس). پەرۋدىڭ رۋمىنيامەن ويىنىندا تۇڭعىش رەت فۋتبولشى الاڭنان قۋىلدى («الا دوپتىڭ الامانى»، 16-بەت). تۇساۋىنىڭ كەسىلىپ قويعانىنا 5 كۇن بولعان چەمپيوناتتىڭ اشىلۋ سالتاناتى ءجۇز مىڭ ادام وتىرىپ، تاماشالاي الاتىن سۋ جاڭا «سەنتەناريو» ستاديونى پايدالانۋعا بەرىلدى. «سەنتەناريوداعى» تۇڭعىش ويىندا ۋرۋگۆاي مەن پەرۋ كەزدەسىپ، تارتىستى ويىننىڭ تاعدىرىن ءبىر قولى جوق ۋرۋگۆايلىق شابۋىلشى ەكتور كاسترو ەنگىزگەن جالعىز دوپ شەشتى. ۇلىبريتانيادان اقش-قا قونىس اۋدارعان بەرتران پەيتنود پاراگۆايلىقتاردىڭ قاقپاسىنا ءۇش دوپ سوعىپ، الەم چەمپيوناتتارىنىڭ تۇڭعىش حەت-تريگىن جاسادى (اتالعان كىتاپتا، 17-بەت).

1974 جىلعى دوپ دوداسىنىڭ ۇزدىك ويىنشىسى يوحان كرويف (گوللانديا)

1986 جىل. زيكو (برازيليا) مەن لۋيس فەرناندەس (فرانتسيا)

1990 جىلى تالاي ويىننىڭ تاعدىرىن پەنالتي شەشتى

«قالايشا؟ ءالەمدىك دودالارداعى العاشقى حەت-تريكتىڭ اۆتورى – ارگەنتينالىق گيلەرمو ستابيلە ەمەس پە؟» دەگەن ساۋال تۋىنداۋى مءۇمكىن وسى جەردە. راس، كەشەگە دەيىن ءالەمدىك دوپ دوداسىنىڭ شەجىرەشىلەرى دە سولاي ايتىپ-جازىپ كەلدى. ءبىراق 2006 جىلى فۋتبول ستاتيستيكاسى مەن تاريحىن زەرتتەۋشىلەر اقش – پاراگۆاي ماتچىنداعى ءۇش گولدى دا قاقپاعا پەيتنودتىڭ ەنگىزگەنىن دءالەلدەپ شىقتى (بۇرىن گولداردىڭ ءبىرىن فلوري سوقتى دەلىنەتىن). مۇنى فيفا دا قابىلداپ، ماتچ حاتتاماسىنا ءتيىستى ءوزگەرىستەر ەنگىزدى. ال، بۇل ويىن 17 شىلدەدە، دەمەك، ستابيلە ءۇش دوپ سوققان ارگەنتينا – مەكسيكا كەزدەسۋىنەن ەكى كۇن بۇرىن ءوتكەندىكتەن، تۇڭعىش حەت-تريك اۆتورى ب.پەيتنود بولىپ ەسەپتەلەدى. الايدا فۋتبولشىنىڭ ءوءزى ءادىلدىكتىڭ سالتانات قۇرعانىن سول كءۇءيى كءورمەي-بىلمەي كەتتى. ول 1974 جىلى 65 جاسىندا قايتىس بولعان ەدى» (اتالعان كىتاپتا، 18-بەت).

«الا دوپتىڭ الامانىندا» جانكۇيەر قاۋىمنىڭ جادىن جاڭعىرتار، جاڭا بۋىن جاس وركەننىڭ فۋتبول تاريحى تۋرالى ءبىلىمىن بايىتار وسىنداي دەرەكتەر كىتاپتىڭ ءار بەتىن پاراقتاعان سايىن كەزدەسىپ وتىرادى. 1930 جىلدان 2014 جىلعا دەيىنگى چەمپيوناتتار تاريحىن قامتىعان كىتاپتى اۆتور وقىرمان ءۇشىن وتە تارتىمدى ەتىپ بەرگەن. الدىمەن الەمدىك دودانىڭ رەتتىك سانى، وتكەن جىلى، الا دوپتىڭ الامانىن جاساعان ەلدىڭ اتى مەن ستاديوندار جانە جۇلدەگەر قۇرامالار جونىندە قىسقاشا اقپارات بەرىلەدى دە، چەمپيوناتتىڭ ەرەكشەلىگى، جالپى سيپاتى باياندالادى. چەمپيوناتتا ەرەكشە كوزگە تۇسكەن باس قاھارمانداردىڭ ەستەلىگى نەمەسە ولار تۋرالى شاعىن مالىمەتتەر دە «مەنى وقى» دەپ كوز تارتادى. مىسال كەلتىرەيىك:

«... اتىن سپورت جىلناماسىندا ءماڭگى قالدىرعان ماڭىزدى سءات جايىندا فۋتبولشىنىڭ ءوءزى كەيىن بىلاي دەگەن ەكەن: «ويىننىڭ العاشقى مينۋتتارىندا قوس كوماندانىڭ شابۋىلشىلارى دا العاشقى دوپتى سوعۋعا ۇمتىلىپ، الاءوكپە بولىپ كءوپ جءۇگىردى. ءبىراق بءارىنەن دە مەنىڭ جولىم بولدى. 19-مينۋتتا ءبىزدىڭ قورعاۋشىلار ءورىستەتكەن ءبىر شابۋىلدا سول قاپتالدان ءاۋەلەتىپ بەرىلگەن دوپتى سەكىرىپ توقتاتتىم دا، قاقپاشىنىڭ وڭ جاعىنان زۋ ەتكىزدىم. ول كەزدە دوپ سوققانداردى قازىرگىدەي قۋىپ جءۇءرىپ قۇتتىقتاۋ دءاستءۇرگە اينالماعان-دى. ءبىر-ەكى كوماندالاسىم ارقامنان قاقتى دا قويدى».

فرانتسيا قۇراماسىنىڭ ساپىندا 10 ويىن ءوتكىزىپ، 2 دوپ سوققان ل.لوران 97 جىل ءوءمىر سءۇءرىپ، 2005 جىلى قايتىس بولدى» («الا دوپتىڭ الامانى»، 13-بەت).

1998 جىل. فينال. زينەدين زيدان مەن روبەرتو كارلوس

2002 جىل. تۋرنير كوزايىمدارى – سەنەگال مەن تۇركيانىڭ كەزدەسۋى

2010 جىل. گەرمانيا – يسپانيا – 0:1. كارلەس پۋيول سوققان گول

2014 جىل. الەمدىك دوپ دوداسى تاريحىنداعى باس سۇرمەرگەن – ميروسلاۆ كلوزە (گەرمانيا)          

 وقىرماندى جوعارىداعىداي قىزىقتى اڭگىمەسىمەن جەلپىندىرىپ العان سوڭ اۆتور ويىننىڭ ناتيجەلەرىن جاريالايدى. سوڭى فينالمەن قورىتىندىلانادى. وسى ناتيجەلەرگە، سالا قۇلاش تىزىمدەرگە، ءتۇرلى دەرەكتەرگە، تسيفرلارعا قاراپ وتىرىپ مەن ونىڭ ءبىر كەزدەرى بەكەرگە ءتۇرتىنىپ جۇرمەگەنىن بەك ءتۇسىندىم. ويىنداردان كوز الماي، كوز مايىن تاۋىسىپ جازعان دۇنيەلەرىنىڭ ناقتىلىعىنا ىشتەي قول سوقتىم. اۆتوردىڭ بۇنداي ۇقىپتىلىعى قاتارداعى وقىرمان ءبىز تۇگىلى، سپورت تاقىرىبىنىڭ بىلگىرى ەسەي جەڭىسۇلىن دا كەزىندە ريزا ەتكەن كورىنەدى.

ناقتىلىق دەگەننەن شىعادى، مەن بىلەتىن سىبانباي اۋلەتى تەگىس فۋتبول ويىندارىن تاماشالاۋعا قۇمار. 2014 جىلى برازيليادا الەم چەمپيوناتى بولدى. سول كەزدەرى تەلەديداردان فۋتبول كورىپ وتىرعان ابدىعاپپار اقساقال مەن نۇرلان (ساكەننىڭ ءىنىسى) باستەسىپ قالادى. قاقپاشىنى ەسەپتەمەگەندە الاڭدا 10 ويىنشى بولادى عوي. باپكەرلەر سولاردى جاسىل الاڭدا ارقالاي ورنالاستىرادى، اركىم وزىنشە بولەك تاكتيكا ۇستانعىسى كەلەدى. بىلۋىمشە، باياعى 50-جىلدارى 3 قورعاۋشى – 2 جارتىلاي قورعاۋشى – 5 شابۋىلشى دەگەن سحەما (3-2-5) مودا بولعان. 60-جىلدارى ۇزدىك كوماندالاردىڭ كوپشىلىگى 4-2-4 جۇيەسىنە كوشكەن (ياعني، 4 قورعاۋشى – 2 جارتىلاي قورعاۋشى – 4 شابۋىلشى). 70-جىلدارعا تامان شابۋىلشىنىڭ ءبىرى ورتاڭعى شەپكە جىلجىپ، 4-3-3 دەگەن ءتاسىل سانگە اينالعان. 70-ءتىڭ ورتا شەنىنەن اۋا 4-4-2 جۇيەسى ءبىرىنشى پلانعا شىققان. ياعني، بىرتە-بىرتە شابۋىلشىلار ازايا بەرگەن.

قازىر كوماندالاردىڭ كوبى 4-3-3 نەمەسە 4-4-2 سحەماسىن وزدەرىنشە تۇرلەندىرىپ، ارقيلى قولدانادى ەكەن. ابدىعاپپار اقساقال مەن نۇرلان ەكەۋى قاراپ وتىرىپ يسپانيا قۇراماسىنىڭ تاكتيكالىق ورنالاسۋ تاسىلىنە بايلانىستى وي تالاستىرىپ قالادى ەمەس پە. اقساقال ايتقان، «يسپاندار قازىر 4-2-3-1 جۇيەسىمەن ويناپ ءجۇر» دەپ. ياعني، 4 قورعاۋشى – 2 تىلعا قارايلايتىن جارتىلاي قورعاۋشى – 3 شابۋىلدايتىن جارتىلاي قورعاۋشى – 1 تازا شابۋىلشى. نۇرلان ايتقان، «جوق، ولار 4-3-3 جۇيەسىمەن وينايدى» دەپ. ەكەۋى ءوز ۋاجدەرىن ءارى دالەلدەپ، بەرى دالەلدەپ، ءبىر-ءبىرىن مويىنداتا الماعان. سوسىن «ساكەن دەمالىس الىپ، اۋىلعا كەلسىن، تورەلىگىن سودان سۇرايمىز» دەپ كەلىسەدى.

– سەن نە دەدىڭ؟ – دەپ سۇرادىم الەمدىك دوپ دوداسىنداعى كەيىپكەرلەردى دوستارىنداي بىلەتىن ابدىعاپپار اقساقالدىڭ ۇلىنان.

– مەن ايتتىم: «نەگىزى، كوكەمدىكى دۇرىس. يسپانيا 2008 جىلى ءتىپتى ەشكىمدە جوق 4-1-4-1 جۇيەسىمەن ويناعان. ءسويتىپ، ەۋروپا چەمپيونى بولدى. كوپ ۇزاماي ولاردىڭ باپكەرى اۋىستى دا، ونىڭ ورنىنا كەلگەن باپكەر، ءوزى وتە ءبىر ساق شال ەكەن، شابۋىلعا دەم بەرۋشى ءبىر جارتىلاي قورعاۋشىنى ءسال ارتقا جىلجىتتى – ءسويتىپ 4-2-3-1 سحەماسىنا اينالدىردى. قازىر سولاي ويناپ ءجۇر. بىراق نۇرلاندى دا قاتتى قاتەلەستى دەي المايمىن، ويتكەنى، يسپانيا كەي ويىنداردا (اسىرەسە 2012 جىلى) 4-3-3 جۇيەسىن دە ءىشىنارا قولدانىپ ءجۇردى...

ءسويتىپ، ەكەۋىن دە وكپەلەتپەي، «تىعىرىقتان جول تاۋىپ» شىققان ول  مەن ءسوز ەتىپ وتىرعان كىتابىندا دا جانكۇيەر اتالاتىن جاميعاتتىڭ كوكەيىندەگى سان الۋان سۇراققا قينالماي جاۋاپ ۇسىنادى. مىسالعا جۇگىنەيىك:

ءىىى چەمپيونات. 1938 جىل. برازيليا – پولشا كەزدەسۋى. ء«بىرىنشى تايم برازيليالىقتاردىڭ ءۇستەمدىگىمەن اياقتالسا (3:1), كەزدەسۋدىڭ ەكىنشى بءولىگىندە تۋرا سونداي ەسەپپەن پولياكتار باسىم تءۇءستى (نەگىزگى 90 مينۋتتىڭ قورىتىندى ەسەبى 4:4). قوسىمشا ۋاقىتتا قارسىلاستارىنان ءبىر دوپ ارتىق سوققان (جالپى ەسەبى 6:5) تەڭءبىل دوپتىڭ تەڭدەسسىز شەبەرلەرى شيرەك فينالعا شىقتى. بۇل ويىندا پولياك شابۋىلشىسى ەرنەست ۆيلليموۆسكي قاپقاعا تءورت دوپ ەنگىزىپ، پوكەر جاسادى. كەشەگە دەيىن جىلناماشىلار «برازيليالىق لەونيداس تا تءورت گول سوقتى» دەپ جازىپ كەلگەن ەدى، كەيىنگى جىلدارى پوتستسو دءاءۋىرى تۋرالى دەرەكتى فيلم تءۇسىرگەن يتاليان تەلەۆيزياشىلارى شىن مءانىندە «قارا جاۋھارعا» تەلىنىپ جءۇرگەن گولداردىڭ ءبىرىن پەراسيونىڭ ەنگىزگەنىن دءالەلدەدى. ياعني، بۇل ويىندا لەونيداس «نەبءاءرى» ءۇش گولدىڭ اۆتورى اتانعان. ونىڭ ءبىرىن شابۋىلشى ءوزىنەن اسىرا شالقالاي تەۋىپ ەنگىزسە (برازيليادا بۇل تءاءسىلدى «بيسيكلەتا»، ياعني، «بەلەسەبەت» دەپ اتايدى), تاعى ءبىرىن ءتىپتى... جالاڭاياق سوعىپتى: ءويتكەنى، ويىن بارىسىندا برازيليا قۇراماسىنىڭ بىرنەشە فۋتبولشىسىنىڭ بۋتسىسى جىرتىلىپ، كيۋگە جاراماي قالعاندىقتان (جاڭبىر قۇيىپ تۇرعان بولاتىن), تءورەشى ولارعا جالاڭاياق ويناي بەرۋگە رۇقسات ەتكەن بولاتىن. ال ۆيللليموۆسكي كەيىن پولشانى فاشيستىك گەرمانيا جاۋلاپ العان سوڭ... سول ەلدىڭ قۇراماسىندا دا ءونەر كءورسەتىپ، 8 ويىندا 13 گول سوعىپتى» (اتالعان كىتاپتا، 48-بەت).

وقىرمان بايقاپ وتىرعان بولار، ءبىز كىتاپتىڭ ءالى باستاپقى بەتتەرىندە ءجۇرمىز. بۇنىڭ وزىندىك سەبەبى بار. سەبەبى، 1930-1960 جىلدار ارالىعىنداعى چەمپيوناتتاردىڭ تاريحىندا تالاس تۋدىراتىن جايتتار ارەدىك كەزدەسىپ تۇرادى ەكەن. ال ءبىزدىڭ اۆتورىمىز سونىڭ اق-قاراسىن تۇگەل تەكسەرىپ بارىپ كىتابىنا ەنگىزگەن. «1958 جىلعى ءالەمدىك دوپ دوداسى سپورت تاريحىندا ەرەكشە ورىن الادى. مۇنىڭ سەبەبى: بۇل، بىرىنشىدەن، شىن مءانىندە فۋتبول تاكتيكاسىنا تءوڭكەرىس ءاكەلگەن تۋرنير بولدى، ەكىنشىدەن، ويىنداردىڭ مازمۇندىلىعى جاعىنان بۇعان دەيىنگى بىرىنشىلىكتەردىڭ بءارىنەن اسىپ تءۇءستى، ءۇشىنشىدەن، وسى چەمپيوناتتان باستاپ بارلىق ويىندار تەلەديداردان كءورسەتىلە باستادى» دەگەن دەرەك بار كىتاپتا (102-بەت). الەمدىك دوداعا تەلەديدار «ارالاسقان» سوڭ بارىپ چەمپيوناتتار شەجىرەسى دۇرىس تۇزىلە باستاعان. بىراق بۇل تەلەديدارعا دەيىنگىنىڭ ءبارى قاتە نەمەسە قاتە تۇستارى كوپ دەگەندى بىلدىرمەيدى. ويتكەنى، سوناۋ 1930 جىلدان باستالعان الاماننىڭ تاريحىن جۋرناليستەر قاۋىمى حاتقا ءتۇسىرىپ، رەپورتاجدار جازىپ قالدىرعان. ساكەن سىبانباي سول زاماندارداعى گازەتتەردىڭ قيىندىلارىن قيىستىرىپ، «كونەكوز» پلەنكالاردى قايتا قاراپ، «جۇمىر جەردەگى تەڭبىل دوپ» (س.بەردىقۇلوۆ) ويىندارىنىڭ جىلناماسىن جاساعان الەمدەگى ارىپتەستەرىنىڭ ەڭبەگىنە سۇيەنسە، ال ءوزى قارا تانىعاننان كەيىنگىنىڭ ءبارىن ءۇتىر-نۇكتەسىن قالدىرماي جازىپ وتىرعان.

سونداي ەڭبەكتىڭ جەمىسى – «الا دوپتىڭ الامانى». «ءالەمدىك فۋتبول تويىنىڭ بءۇكىل تاريحى مەن ستاتيستيكاسىن جىلىكتەپ تۇرىپ شاعىپ، قولىڭىزعا ۇستاتىن قازاقشا دءۇنيە بۇعان دەيىن بولعان ەمەس. ياعني، دءال بءۇگىن ءبىزدىڭ فۋتبول ءاۋەسقويلارى اتالعان ءايدىك جارىس پەن ونىڭ جارىق جۇلدىزدارى تۋرالى ءوز انا تىلىندە تۇششىمدى ماعلۇمات الا الماي، باسپاسءوز بەن عالامتوردىڭ تام-تۇم اقپاراتىنا عانا الدانىپ وتىر. سوندىقتان ءبىز وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋدى ماقسات تۇتتىق»، – دەيدى اۆتور كىتاپقا كىرىسپە سوزىندە.

بىزدىڭشە، س.سىبانباي مىرزا كىتاپتا ۋادە ەتىلگەن ماقساتىنا تولىق جەتكەن. قولىنا قالام الىپ، ءسوز ۇستاعان جازۋشىنىڭ مۇراتىن عاسىل ەتەر كىتاپتىڭ دۇنيەگە كەلۋى – ىلۋدە ءبىر تالانتتىڭ عانا پەشەنەسىنە جازىلادى. «الا دوپتىڭ الامانى» – ساكەن سىبانبايدىڭ قالامىنان تۋعان سونداي كىتاپ. اۆتوردىڭ ەڭبەگىن اقتاعان، مۇراتىنا جەتكەن كىتاپ. كىتاپتى فۋتبولدان الەم چەمپيوناتتارىنىڭ تاريحى، جىلناماسى، شەجىرەسى، ءتىپتى، ەنتسيكلوپەدياسى دەپ تە باعالاۋىمىزعا بولادى. ەۋروپا رەپورتەرلەرىنىڭ سالقىنقاندىلىعى مەن قازاق ءتىلىنىڭ كەستەلىكوركەم ورنەگىندە ورىلگەن كىتاپ مازمۇنى قازاق بالاسىنىڭ كوكجيەك تانىمىن كەڭەيتىپ، الەم فۋتبولى، جالپى الەم تۋرالى تۇسىنىگىن كەمەلدەندىرە تۇسەرىنە كامىل سەنىمدىمىز.

ارينە، ءبىز «الا دوپتىڭ الامانىن» تۇگەلدەي اڭگىمەلەپ بەرۋگە مىندەتتى ەمەسپىز جانە ول قاجەت تە ەمەس. ويتكەنى، بۇل – ساكەن سىبانبايدىڭ سىيى. ول سىيدى قادىرلى وقىرمان، جانى جايساڭ جانكۇيەر وزىنشە تاماشالاپ، وزىنشە يەلەنۋى كەرەك.

سۋرەتتەر "الا دوپتىڭ الامانى" كىتابىنان الىندى.

ءداۋرەن قۋات

Abai.kz