جەر رەفورماسى جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ كەزەكتى وتىرىسى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ناعي يلياسوۆ اتىنداعى اۋىلىندا ءوتتى. جاسىرىن تۇردە ءوتتى دەسەك تە بولادى، سەبەبى حالىققا الدىن الا حابارلانبادى. ءبىز دە كەزدەيسوق ەستىپ قالىپ باردىق. 

بۇل جيىندا بىردەن كوزگە تۇسكەنى – كوميسسيانى مەملەكەتتىك كوميسسيا دەپ اتاۋعا كەلمەيتىنى. بۇل كوميسسيا ەمەس – ۇگىت بريگاداسى. جەردى ساتۋدى، شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋدى جارنامالاپ جۇرگەن كادىمگى ۇگىت بريگاداسى. ۇگىتشىلەرى دە جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتكەندەي ەمەس، قارابايىر ءارى جالتاق. جەر ماسەلەسىن ۇگىتتەي الاتىنداي بىلىكتى ماماندار ەمەس. الدە بار ماماندارىنىڭ وزدەرى ىشتەي جەر رەفورماسىنا قارسى، سوندىقتان «ۇگىتتەرى» – ۇگىت ەمەس، ءتۇبىت.

ماسەلەن، كوميسسيا توراعاسى اسقار مىرزاحمەتوۆ «جەردى ساتۋ-ساتپاۋ تۋرالى قاشانعى ايتا بەرەمىز، ونان گورى ونىڭ جالعا بەرىلەتىن شەكتى كولەمى تۋرالى اڭگىمەلەيىك» دەگەنگە ساياتىن ءوز ۇسىنىسىن تىقپالادى. مىنا جۇرت نەگە دۇرلىگىپ ءجۇر، نە دەگىسى كەلەدى، بۇلار نەگە جەرگە قادالىپ قالدى؟ بۇل سۇراقتار جەركوم توراعاسىن قىزىقتىرمايتىن سياقتى. كەرىسىنشە، بيلىكتىڭ تۇپكى پيعىلىن كوپشىلىككە تىقپالاپ الەك بولۋدا. بيلىكتىڭ سويىلىن سوققان كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ سوزدەرىنەن «سەندەر قايدا باراسىڭدار، ءبارىبىر ءبىزدىڭ دەگەنىمىز بولادى» دەگەن سىڭاي اڭعارىلادى.

جەركومنىڭ قىزىلوردا جيىنىندا توراعادان بەدەلى ءبىر دە كەم ەمەس اكادەميك كەنجەعالي ساعاديەۆ تا سويلەدى. «جەردى ساتۋعا نەمەسە شەتەلگە جالعا بەرۋگە مەن دە قارسىمىن... بىراق، بەرۋ كەرەك»، – دەيدى ول. ونىڭ وسى سوزىنە قاراپ، بۇل قاريانى قيناپ جۇرگەن قاي قۇداي دەگەن ويعا قالاسىڭ. قارسى بولسا، قارسىمىن دەمەي مە؟ قارسى بولا تۇرا، «بەرۋ كەرەك» دەيدى.

ال كوسارەۆتىڭ «حالىقشىل» كوممۋنيستەرى قاتارىنان الىنعان كوميسسيا مۇشەسى ۇزاق ءدىلمارسىدى، بىراق شەتەلگە جالعا بەرۋ كەرەك پە، جوق بەرمەۋ كەرەك پە – ەشتەڭەنى ناقتى كەسىپ ايتا المادى. ەسەسىنە وبلىستاعى ونىڭ وكىلى «جەردى شەتەلگە جالعا بەرۋ كەرەك» دەدى. ياعني، كوميسسيانىڭ دوكەي مۇشەسى ءوزى ايتا الماعان ويىن قاراماعىنداعى ادامعا ايتقىزىپ، الەك بولدى.

كوميسسياداعى اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرى وكىلىنىڭ «ولەڭى» ءالى تاۋسىلماپتى. وعان اۋعان سوعىسىندا وپات بولعاندار: ء«تىرى قالعاندارىڭ جەردى ساتىڭدار» دەمەگەن بولار. جەردى ساتۋعا قارسىلارعا كوبىرەك دىكەڭدەگەن دە وسى اۋعان ارداگەرى ەكەنىن ايتۋعا ءتيىسپىز.

ال كوميسسياداعى قالعان ءسوزى دە، سالماعى دا جوق مۇشەلەر تۋرالى ايتپاي-اق قويساق بولادى. ولاردىڭ ءبارى بىردەي «ساتايىق تا، بەرەيىك» دەپ سايرادى، ارينە. بىرەن-ساران قوعامدىق پىكىردى ءبىلدىرىپ جۇرگەن جىگىتتەر بولماسا، كوميسسيا تۇگەلدەي جەردىڭ ساتىلۋىن، شەتەلگە جالعا بەرىلۋىن ناسيحاتتادى. سونان عوي – ولاردى «ۇگىت بريگاداسى» دەيتىنىمىز. كوميسسيا دەگەن حالىقتان تۇسكەن ۇسىنىس-پىكىرلەردى ساراپتاپ، سونىڭ ناتيجەسىن جاريالاۋ كەرەك ەمەس پە؟ ال ولار حالىقتى تىڭداۋدىڭ ورنىنا، وزدەرىنىڭ كوزدەگەندەرىن تىقپالاپ، «قارسىلارعا» جەكىپ، تۇقىرتىپ تاستاپ وتىردى. ولاردىڭ تۇقىرتقانىن حالىق تىڭداعان جوق، «قارسىلاردىڭ» قاراسى كوپ بولدى.

قىسقاسى، جەردى ساتۋ مەن شەتەلگە جالعا بەرۋدى قولداۋشىلار نەگىزىنەن بيلىكشىل كوميسسيا مۇشەلەرى، جيىنعا قاتىسقان بيلىك وكىلدەرى جانە بىرەن-ساران سولاردىڭ توڭىرەگىندەگى جەرگىلىكتى بايشىكەشتەر بولدى. ولاردىڭ تىزىمىنە كوز جۇگىرتىپ كورىڭىز: قىزىلوردا قالاسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى، سەناتور ب.دوسمامبەتوۆ; وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى، وبلىس اكىمىنىڭ جانىنداعى قوعامدىق كوميسسيا توراعاسى س.يماندوسوۆ; وبلىس اكىمىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى ا.كامىشەۆ; وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باستىعى ن.جاليەۆ; «نۇر وتان» پارتياسى وبلىستىق فيليالىنىڭ ورىنباسارى ج.بازارتاي; ن.نازارباەۆ اتىنداعى ساياباقتىڭ ديرەكتورى پ.ارحاباەۆ.

ارينە، «قارسىلار» جەر ساتۋدى «قولداۋشىلاردان» الدەقايدا كوپ بولدى جانە سولاردىڭ بارلىعى قاراپايىم ادامدار مەن ورتا بۋىن كاسىپكەرلەر ەدى. سونداي-اق «قارسىلاردىڭ» ىشىندە سەناتور مۇرات مۇحامەدوۆتىڭ جۇرگەنى اتاپ وتۋگە تۇرارلىق.

كوميسسيا مۇشەلەرى اكادەميك ورازالى سابدەن، قوعام قايراتكەرى دوس كوشىم مىرزالارعا ەلدىڭ ريزاشىلىعى ەرەن بولدى. حالىقتىڭ اراسىنان شىققان، ەلگە تانىمال تۇلعالاردىڭ ىشىنەن اعايىندى اڭساتوۆتار حالىقتىڭ كوكەيىندەگىنى ءدوپ باسىپ جاتتى. جاستاردىڭ ىشىنەن بايماعامبەتوۆ مۇراتباي ەسىمدى جىگىت شىعىپ: «ەندى ءبىزدىڭ قىتايمەن قىرىلۋىمىز قالدى ما، ولارعا جالعا بەرۋدى توقتاتىڭىزدار! جاعداي جاساساڭىزدار، ءبىز، جاستار، ءوزىمىز-اق يگەرەمىز سول جەردى!» – دەپ، جاستىق قايرات تانىتتى. بۇل ءتىزىمدى ونان ءارى جالعاستىرا بەرۋگە بولادى، جاس تا، كارى دە كوميسسياعا قارسىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتتى.

الايدا سول سوزدەر ايتىلعان جەردە قالا ما دەگەن كۇدىگىمىز زور. سەبەبى سول وتىرىستا كوميسسيانىڭ پيعىلىن تانىپ ۇلگىردىك. ولار ارنايى تاپسىرمامەن جۇرگەن «ميسسيونەرلەر» سياقتى: قايتسە دە جەردى ساتىپ، شەتەلگە ۇزاق مەرزىمگە جالعا بەرۋدى زاڭداستىرۋدىڭ امالىن تابۋ سولارعا جۇكتەلگەن سياقتى. ەشتەڭەدەن قايتاتىن سىڭايلارى جوق. ولارعا ەلدىڭ دۇرلىككەنى دە، بولۋى مۇمكىن دۇربەلەڭ دە – ەشنارسە «قىزىق» ەمەس. ەڭ باستىسى – تاپسىرمانى ورىنداۋ. سوندىقتان بۇلاردان ءۇمىت جوق.

ال حالىق مۇنداي جالتاقويلىقتى سەزىنگەن سايىن دۇرلىگۋدە. تاعى ءبىر ايتپاسقا بولمايتىن جاعداي – جەر ماسەلەسىنەن ەل ىشىنە جىك تۇسەتىن سىڭاي بار. ونى جوعارىداعى «قارسىلار» مەن «قولداۋشىلاردىڭ» تىزىمىنەن دە اڭعارۋعا بولادى. بۇل تەكەتىرەستىڭ سوڭى ۇلكەن الەۋمەتتىك تولقۋعا سوقتىرماسا يگى. قالاي بولعاندا دا، اقوردا بيلىگى جەرگىلىكتى جەردىڭ وسىنداي نارازى نيەتىن ءبىلىپ، كوپشىلىك حالىقتىڭ ىعىنا جىعىلارلىق شەشىم شىعارۋى ءتيىس.

ابدۋللا شاحانوۆ، قىزىلوردا قالاسى تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: جەركومنىڭ قىزىلوردا جيىنى ۇگىت بريگاداسىنا ۇقسادى

 «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» №27 (344) وت 07 يۋليا 2016 گ.